Lý thuyết về chính luận các thể loại báo chí bàn luận

Đề bài: Lý thuyết về chính luận. Các thể loại: Báo chí bàn luận.
LỜI MỞ ĐẦU
Chính luận là một nhóm thể tài báo chí. Nó có chung hình thức là thơng tin lý
luận. Chính luận bao gồm một số thể tài độc lập (bản thân nó chứa đựng phương
pháp, bản chất riêng không phụ thuộc vào thể tài khác): xã luận, bình luận, tiểu luận,
chuyên luận, điểm báo,... Trong bài tiểu liểu luận này xin điểm qua một số thông tin
về thể loại này nói chung và thể loại bình luận báo chí nói riêng.
I. CÁC KHÁI NIỆM
1. Khái niệm thể loại
Theo Từ điển tiếng việt 1992: Thể loại là hình thức sáng tác văn học,
nghệthuật phân chia theo phương thức phản ánh hiện thực, vận dụng ngơnngữ,vv…
Văn học có nhiều thể loại :tự sự, trữ tình,kí…Có người quan niệm thể loại là tồn bộ
những tác phẩm có cùng thuộctính về nội dung và hình thức thể hiện tác phẩm. Nội
dung bao gồm cácyếu tố: sự kiện, chi tiết, chính kiến, vấn đề, đề tài, chủ đề tư tưởng
màtác giả miêu tả trong tác phẩm. HÌnh thức có kết cấu,văn phong,ngơnngữ,biện
pháp tu từ, thể loại. Giữacác thể tài ranh giói được phâ nbiệt rõ ràng dựa trên đặc
điểm, tính chất và hình thức biểu hiện tác phẩm.
Tác giả Đinh Văn Hường trong bài Một số vấn đề về thể loại báo chí quan
niệm: Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản thống nhất vàtương đối ổn định
của các bài báo, được phân chia theo phương thứcphản ánh hiện thực, sử dụng ngôn
ngữ và các phương tiện khác đểtruyền tải nội dung mang tính chính trị-tư tưởng nhất
định.
Tác giả Đức Dũng trong Kí báo chí nhấn mạnh rằng: Thể loại báo chílà cách tổ
chức tác phẩm, một kiểu tái hiện đời sống hiện thực, mộtphạm vi nội dung xác định
ứng với một hình thức tương đối ổn định.
Tác giả Tạ Ngọc Tấn trong cuốn Tác phẩm báo chí tập 1 cho rằng : Thể loại
tác phẩm là một khái niệm để chỉ tính quy luật loại hình của tácphẩm báo chí. Thể
loại là sự thống nhất có tính quy luật lặp lại của cácyếu tố trong một loạt tác phẩm
báo chí.

1

Tác giả Dương Xuân Sơn trong Các thể loại báo chí chính luận vàchính luận
nghệ thuật đưa ra quan niệm như sau: Thể loại báo chí là hình thức biểu hiện cơ bản
thống nhất và ổn định của các bài báo, là lựa chọn công cụ, phương tiện phương pháp
và hình thức trình bày tác phẩm báo chí để phù hợp với nội dug, thích ứng với từng
tình huống sự kiện, và có thể chứa đựng được nội dung và hình thức bài bóa cần trình
bày.
Quan niệm về thể loại báo chí cịn nhiều ý kiến, quan niệm khác nhau hết ức
phức tạp, gây khó khăn trong hoạt động báo chí. Thể loại báo chí được hình thành từ
trong hoạt động thực tiễn cùng với cuộc đấu tranh từ trong hoạt động thực tiển cùng
với cuộc đấu tranh giai cấp và sự phát triển xã hội, theo một quan điểm chính trị, tư
tưởng nhất định, theo quy luật chức năng, mục đích và đối tượng phục vụ của báo
chí.
Trong hoạt động thực tiễn cho thấy các sự kiện, sự việc, tình huống, q trình
xãy ra có mức độ và có giá trị khác nhau. Tùy thuộc vào tình hình cụ thể, nhà báo có
thể lựa chọn thể loại thích hợp, để chuyển tải nộidung sự kiện, sự việc đó có hiệu quả.
Vì thế đối với người làm báo việc xác định đúng thể loại báo chí để thể hiện
nội dung là vấn đề hết sứcquan trọng. Nó giúp tăng hiệu quả thơng tin trong báo chí,
giúp Ban biên tập báo chí tổ chức tốt các trang báo, số báo, các chương trình phát
thanh, truyềnhình một cách hợp lý, thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình.
2. Khái niệm Chính luận
2.1. Có nhiều quan niệm về chính luận:
+ Chính luận là chính trị
+ Chính luận là ngơn ngữ
+ Chính luận là một loại văn bản, trình bày các ý kiến
+ Chính luận dùng lý lẻ để phân tích vấn đề.
+ Chính luận là một loại văn bản bàn luận về các vấn đề thời sự nóng hổi, bức
xúc của đới sống xã hội, thu hút sự quan tâm, theo dõi của công chúng, đồng thời
hướng công chúng đến suy nghĩ và hành động đúng đắn.

2.2. Chính luận báo chí

2


Chính luận báo chí là sự sử dụng lý lẻ để soi sáng sự kiện, giúp côngchúng
hiểu đúng sự thật, hướng họ đến hành động tích cực phù hợp vớiquan điểm, tư tưởng,
ý đồ của tác giả.
2.3. Đặc điểm của chính luận:
- Lý lẻ, lập luận.
- Mang dấu ấn cá nhân.
- Sử dụng lối văn nghị luận (luận điểm, luận cứ, luận chứng)
II. HỆ THỐNG THỂ LOẠI BÁO CHÍ
1. Các thể loại báo chí nói dung
* Năm 1965: Báo chí được phân chia thành 3 nhóm thể tài.
- Nhóm nghị luận: xã luận, bình luận, luận văn tun truyền.
- Nhóm tin tức : thơng tấn, tường thuật.
- Nhóm kí sự.
* Năm 1970-1980 : Thể loại báo chí được chia làm 3 nhóm.
- Nhóm 1 bao gồm: Thể loại tin tức, Nghị luận, Phản ánh
- Nhóm 2: Thơng tin, Chính luận, Phản ánh
- Nhóm 3: Nghị luận, Diễn tả
* 1986-2000: Trong tác phẩm báo chí Tạ Ngọc Tấn
- Nhóm 1: Thơng tấn (tin, tường thuật, bài báo, ghi nhanh, phóng sự, điều tra)
- Nhóm 2 : Các nhóm thể loại chính luận (bình luận, xã luận, chun luận)
- Nhóm 3: Thơng tấn nghệ thuật (bút kí, kí sự, nhật kí phóng viên, tiểuphẩm)
* Năm 2000
- Nhóm 1: Tin, tường thuật, phỏng vấn, bài phản ánh, điểm báo
- Nhóm 2: Chính luận (bình, xã, chun luận, bài phê bình)
- Nhóm 3: Chính luận và Chính luận nghệ thuật (ghi nhanh, kí, tác phẩm, điều

tra, phóng sự, câu chuyện báo chí)…
2. Các thể loại Chính luận báo chí
Đây là một nhóm bao gồm các thể loại có nhiệm vụ đánh giá, phân tích, giải
thích, bàn luận về những sự thật của đời sống. Thế mạnh chủ yếu của các thể loại
trong nhóm thể loại này biểu hiện ở năng lực thông tin lý lẽ. Tất nhiên lý lẽ phải gắn

3


liền với những sự kiện thời sự. Nói cách khác, đây là nhóm khơng chỉ có nhiệm vụ
thơng tin về sự thật mà cịn có nhiệm vụ phân tích, lý giải, bàn luận, đánh giá những
sự thật đó trên cơ sở của một thái độ rõ ràng nhằm hướng dẫn, điều chỉnh dư luận.
“Nội dung của tác phẩm điểm cơ bản của cả nhóm. Chúng ta sẽ lần lượt điểm qua
những nét tiêu biểu nhất của các thể loại đó.
Bình luận là một thể loại có chức năng giải thích, đánh giá, phân tích về
những sự thật tiêu biểu của đời sống. Đối tượng phản ánh của bình luận có thể là các
sự kiện, hồn cảnh, tình hình, hiện trạng tiêu biểu của đời sống, đang cần được làm
sáng tỏ và được định hướng. Với nghệ thuật lập luận mềm dẻo, linh hoạt bằng cách
kết hợp giữa các bằng chứng, luận cứ, luận điểm, tác phẩm bình luận có thể thuyết
phục công chúng hiểu và hành động theo hướng mà người viết bình luận hướng tới.
“Bình luận là một kiểu bài nghị luận mang tính chất tổng hợp trong đó bao gồm các
yếu tố giải thích, phân tích, có khi có cả chứng minh. Dĩ nhiên khơng nên quan niệm
đơn giản nó là sự cộng lại đơn thuần của các yếu tố đó”.
Xã luận là thể loại đã từng được coi “là ngọn cờ chỉ đạo, là pháp lệnh hàng
ngày (hoặc trong thời gian trước mắt)” của một tờ báo. Nó có nhiệm vụ “quán triệt tư
tưởng trung tâm của một số báo, nêu ra những nhiệm vụ cần kíp phải làm ngay”. Mặc
dù có ý kiến cho rằng “xã luận là một bài bình luận quan trọng nhất trình bày quan
điểm, đường lối của tờ báo đối với những vấn đề thời sự, chính trị trước mắt” nhưng
có thể thấy rằng thể loại này có phạm vi phản ánh và đối tượng phản ánh rộng hơn
bình luận. Nó thường xuất hiện trước một biến cố hay một chủ trương hành động lớn

có tác động đến tồn xã hội. Chức năng của xã luận là định hướng trên một phạm vi
rộng lớn, do đó nó thể hiện tiếng nói chính thức của tờ báo (và sau nó là của Đảng,
của Nhà nước hoặc của cơ quan, ngành chủ quản của tờ báo). ở các loại báo chính trị,
xã luận có vai trị rất quan trọng. Cùng với bình luận, nó thể hiện rõ nhất ý chí, thái
độ chính trị của tờ báo.
Cần nhấn mạnh rằng: mặc dù có nhiều điểm gần gũi – nhất là ở năng lực thông
tin lý lẽ, nhưng giữa bình luận và xã luận vẫn có khác biệt. Tác phẩm xã luận thường
đề ra các nhiệm vụ chính trị, cịn một bài bình luận khơng nhất thiết phải là chỉ thị để
hành động. Các bài xã luận thường có cấu trúc theo phương pháp diễn dịch – từ một

4


vài luận điểm, triển khai thành những nội dung lớn có tính chất định hướng rộng, cịn
bình luận chủ yếu đi theo phương pháp quy nạp. Nó rút ra kết luận thông qua việc
bàn luận về những cái cụ thể.
Bài phê bình là một thể loại thuộc nhóm các thể loại Chính luận báo chí.
Nhiệm vụ của nó là bày tỏ thái độ (khen, chê) của tác giả về những vấn đề – chủ yếu
là trong lĩnh vực văn học nghệ thuật, đang đặt ra trong cuộc sống. Theo tác giả
A.A.Chertưchơnnưi thì “bài phê bình khác với các thể loại báo chí khác trước hết là ở
điểm: đối tượng của nó khơng phải là những sự kiện trực tiếp của hiện thực – những
cơ sở của phóng sự, ký sự… mà là những hiện tượng thông tin như sách, kịch, phim,
chương trình truyền hình, tập thơ”. Người viết phê bình phải nhìn thấy những điều
mà người khác khơng (hoặc chưa) nhìn thấy. Nền tảng của một bài phê bình là sự
phân tích, lập luận trên cơ sở của một thái độ công tâm, khách quan. Kiến thức, kinh
nghiệm, vốn sống và cá tính sáng tạo của người viết bài phê bình được thể hiện rất rõ
qua phương pháp triển khai các luận cứ, luận chứng và qua các yếu tố khác như ngôn
từ, giọng điệu của tác phẩm.
Trong một số tài liệu nghiên cứu báo chí nước ta, thuật ngữ “bài phê bình” gần
đây đã được đề cập tới trong các cuốn sách “Các thể loại chính luận báo chí” của tác

giả Trần Quang và trong cơng trình nghiên cứu “Phê bình tác phẩm văn học nghệ
thuật” trên báo chí của TS Nguyễn Thị Minh Thái.
Trong thực tiễn của đời sống báo chí nước ta có một dạng bài thơng tin lý lẽ
đặc biệt, có vị trí rất quan trọng nhưng lại khơng được tính đến trong hệ thống các thể
loại báo chí. Đó là “bút chiến” – một thể loại đặc biệt, thể hiện mạnh mẽ tính chiến
đấu của tác phẩm báo chí trước những vấn đề nóng bỏng của đời sống chính trị, xã
hội. Trong bối cảnh vẫn đang có hàng chục đài phát thanh và báo chí tiếng Việt từ
bên ngồi chĩa mũi nhọn xun tạc, cơng kích đất nước ta, thể loại bút chiến có thể
tham gia trực diện vào cuộc đấu tranh tư tưởng quan trọng này. Trong bối cảnh hội
nhập với nền kinh tế thế giới, bút chiến càng có vai trị quan trọng, trở thành một
trong những thể loại xung kích trong cuộc đấu tranh để bảo vệ những giá trị tốt đẹp
mà chúng ta đang hướng tới.

5


Hồn tồn có thể coi bút chiến là một trong những thể loại quan trọng trong
nhóm các thể Chính luận báo chí.
Trong nhóm này cịn có dạng bài “Phỏng vấn vấn đề”. Dạng phỏng vấn này
thường được thực hiện khi một sự kiện, sự việc đã xảy ra, và công chúng đã được
thơng tin về sự việc sự kiện đó. Nhiệm vụ của bài phỏng vấn thuộc dạng này là làm
sáng tỏ những khía cạnh, những vấn đề chưa được làm rõ xung quanh một sự kiện, sự
việc nổi bật nào đó (chẳng hạn: một lễ hội lớ;, một cuộc gặp quan trọng; một cuộc
họp cấp cao; một vụ tai nạn; một cây cầu bị sập; một trận lũ quét hay bão lốc gây hậu
quả nghiêm trọng; một vụ tham ô tài sản lớn mới bị phát hiện v.v… Trong trường
hợp này, người ta cũng có thể viết một bài bình luận và tác giả sẽ là người đưa ra các
nhận xét. Nhưng nếu có một nhân chứng nào đó có khả năng làm được điều này, đó
sẽ là cơ hội cho một bài phỏng vấn vấn đề ra đời. Như vậy, dạng bài phỏng vấn này
khơng có nhiệm vụ thông tin sự kiện mà khả năngthông tin lý lẽ. Do đó, có thể coi nó
như một dạng giao thoa giữa nhóm Thơng tấn báo chí với nhóm Chính luận báo chí.

III. VỀ THỂ LOẠI BÌNH LUẬN TRONG CHÍNH LUẬN BÁO CHÍ.
1. Lịch sử hình thành
Theo tài liệu lý luận báo chí nhiều nước trên thế giới bình luận trên báochí xuất
hiện đã lâu. Karel Storkan cho rằng ở Anh và Pháp, bình luận có từ đầu thế kỉ XIX có
tác dụng soi sáng và giải thích một sự kiện, mộtvấn đề hoặc một hiện tượng xã hội
nào đó.
- So với nhiều nước trên thế giới, báo chí việt nam ra đời muộn hơn, chonên
cũng như ccas thể loại khác, thể loại bình luận xuất hiện trên các ấnphẩm định kì khi
đã là một thể loại tương đối hồn chỉnh
- Năm 1961, Hội nhà báo vn dùng khái niệm ngôn luận của báo để chỉthể loại
này.
- Năm 1969, gọi là ngơn luận báo chí.
- Năm 1976 ơng Lưu Qúy Kỳ trong một lần nói chuyện với pv báo sàigịn giải
phóng thì gọi là nghị luận.

6


- Năm 1923 Trên Đông Pháp thười báo, Diệp Văn Kỳ viết nghị luậnnhững vấn
đề nông thương công nghệ.- Năm 1976,ơng Hà đăng khi nói tại trường Tun huấn
trung ương cũnggọi là nghị luận trên báo.
Năm 1978, các tác giả cuốn Giaos trình nghiệp vụ báo chí của
trườngtun huấn trung ương gọi thể loại này là bình luận trên báo.
2. Các quan niệm
Bình luận đợc xem xét ở hai góc độ. Một là xem xét bình luận với ý nghĩa một
phương pháp (cách đánh giá bàn luận về một sự kiện, hiện tợng, một vấn đề nào đó
để đi đến sự nhận thức đầy đủ và sâu sắc về vấn đề đó và những điều do vấn đề gợi
ra) được sử dụng trong tất cả các hình thức đăng tải nh trong tin vắn- dới dạng trích
dẫn ý kiến của ngời khác; trong bản tin, xã luận, ký sự, tổng quan điểm báo. Thứ hai
là xem xét bình luận với tư cách là một thể loại báo chí chính luận, mang tính chất

tổng hợp, trong đó bao gồm các yếu tố giải thích, phân tích và có khi cả chứng minh.
Trong cuốn Lý thuyết và thực hành báo chí Xơ Viết, E. P. Prơkharốp “Một bài
bình luận khơng chỉ dừng lại ở sự bàn luận, đánh giá một sự kiện của cuộc sống mà
phải từ nhiều sự kiện riêng lẻ, tác giả phải hình thành đc bức tranh tổng thể của đời
sống xã hội hiện tại. Mặt khác, trên cơ sở đó phải giúp cho cơng chúng nhận thức
đầy đủ và chính xác về nhiều vấn đề của quá khứ và hiện tại, biết cách đánh giá thực
tế khách quan, hiểu đc vị trí của mình để từ đó có hành động cần thiết vì mục tiêu xây
dựng cuộc sống ngày một tốt đẹp hơn”.
Như vậy một bài bình luận hồn chỉnh khơng chỉ dừng lại ở sự bàn luận, đánh
giá một sự kiện của cuộc sống mà phải từ nhiều sự .kiện riêng lẻ hình thành đợc bức
tranh tổng thể của đời sống xã hội từ đó giúp cơng chúng nhận thức đầy đủ và chính
xác về bản chất của sự kiện, hiện tợng đó.
Cịn Karel Storkan thì quan niệm “Bình luận là thể loại cơ bản của luận văn
báo chí. Trong đó, tác giả ln nhằm trình bày với bạn đọc quan điểmcủa họ về sự
kiện có tính chất thời sự và nhằm thuyết phục bạn đọc rằng quan điểmnày là đúng
đắn”. ở đây, tác giảđề cao nhận xét chủ quan của nhà báo. Trong bài bình luận, người
viết phải đa ra những quan điểm, nhận địnhcủa mình về sự kiện, vấn đề để chứng
minh quan điểm của mình là đúng rồi từ đó định hớng d luận quần chúng.

7


Bàn về thể loại này, tác giả Trần Thế Phiệt trong cuốn Tác phẩm báo chí (tập
3) cho rằng Bình luận là một kiểu bài nghị luận mang tính chất tổng hợp trong đó bao
gồm các yếu tố giải thích, phân tích và có khi có cả chứng minh. Theo quan niệm của
tác giả thì bài bình luận đợc viết theo phơng pháp nghị luận mang tính chất tổng hợp.
Trên cơ sở nắm bắt sự kiện, người viết phải đồng thời sử dụng các yếu tố: giải thích,
phân tích, chứng minh, đánh giá, bàn luận rồi đi đến mục đích cuối cùng là nhằm
thuyết phục ngời đọc.
Trần Thế Phiệt cũng nhấn mạnh: muốn bình luận có sức chiến đấu cao, tính

thuyết phục lớn thì tác giả phải hiểu sâu sắc sự kiện, không xét chúng là những sự
kiện đơn lẻ mà phải đặt chúng trong những mối quan hệ tổng hợp từ đó mới có thể
nắm chắc bản chất của sự kiện để nhận định chính xác nhất.
Nhóm tác giả của Hội Nhà báo Việt Nam lại đề cao đến chức năng dẫn dắt,
định hướng t tởng cho công chúng của bài bình luận trên cơ sở đó khái qt .Bình
luận là một thể loại báo chí, nhiệm vụ của nó là diễn đạt tư tưởng của tồ soạn về một
vấn đề thời sự hoặc một sự kiện, nghĩa là làm cho độc giả hiểu đợc mối quan hệ đó
theo một quan điểm nhất định và từ sự đánh giá đó rút ra kết luận có tính chất chính
trị.
Có thể nói, hầu hết các tác giả khi đa ra quan niệm về thể loại bình luận đều
thống nhất nhau ở đặc điểm nổi trội và cũng là điểm mạnh nhất của loại bài bình luận
nói riêng, thể loại bình luận nói chung đó là thơng tin lý lẽ. Bài bình luận dù có đề
cập đến những sự kiện nóng hổi, đợc công chúng quan tâm song nếu thiếu những
thông tin lý lẽ sắc sảo để bàn luận về vấn đề đó thì cũng khơng thể gọi là một bài bình
luận. Các quan điểm của tác giả về sự kiện đó trong 1 bình luận,nhấn mạnh vai trị và
đặc điểm cơ bản của chính luận.
3. Đặc điểm
Bài bình luận khơng lấy những sự kiện riêng lẻ mà phải xem xét chúng trong
nhiều khía cạnh, đặt nó trong mối quan hệ nhiều mặt mới có thể phát hiện ra ý nghĩa
vấn đề.
Yêu cầu đầu tiên của bài bình luận cũng giống như bất kỳ một tác phẩm báo
chí nào là phải có sự kiện. Tuy nhiên, do đặc điểm thể loại nên không phải bất kỳ sự

8


kiện nào cũng có thể đưa vào bình luận. Đó phải là những sự kiện tiêu biểu, có liên
quan đến vấn đề tác giả bàn luận. Do đó, tài năng của người bình luận được thể hiện
ngay khâu đầu tiên: Lựa chọn sự kiện,vấn đề để bình luận.Trên cơ sở những sự kiện
đã đợc lựa chọn, tác giả sẽ phân tích, lý giải những sự kiện đó để đi đến kết luận.

Trong 1 bài bình luận phải có 3 yếu tố: thơng báo, bình và luận trong đó bình
và luận là 2 mặt quan trọng.
+ Bình là xem xét, phân tích các khía cạnh của vấn đề, đánh giá, khai thác nó ở
các mặt nội dung, ý nghĩa.
+Luận là bàn bạc, mở rộng vấn đề, đặt nó vào trong quá trình diễn biến phát
triển, nhận định khả năng và triển vọng, nêu tác dụng của nó trong đời sống xã
hội,trong thực tế và trong lý luận.
Bài bình luận mang khuynh hướng tư tưởng của tác giả và toà soạn báo. Khía
cạnh chủ quan này thể hiện ở các mặ t như quan điểm, lập trường, thái độ,thậm chí là
cả trong việc nhận thức các sự kiện, cách lựa chọn, sắp xếp, giải thích và phân tích
các sự kiện.
Ở bình luận, dấu ấn của cái tơi- tác giả, người bình luận thể hiện khá rõ nét. Sợi
chỉ đỏ xuyên suốt bài bình luận phải là những nhận xét, đánh giá củatác giả và tồ
soạn báo đó. Đặc điểm này khẳng định năng lực cũng như bản lĩnh của ngời viết bình
luận.
Bình luận báo chí là 1 trong những thể loại quan trọng trong báo chí hiện đại.
Ngồi những đặc trng mang tính nguyên tắc của báo chí như: tính Đảng, tínhchân
thật, khách quan, tính quần chúng thì bình luận cịn có những đặc trưngthể hiện rõ
tính trội của thể loại này.
Một trong 3 đặc trưng quan trọng của loại bài này là tính khuynh hướng tư
tưởng. Nội dung thơng tin trong bài bình luận là bày tỏ chính kiến, bộc lộ cơng khai
quan điểm chính trị, tư tưởng của người viết đối với những vấn đề thời sự quan trọng.
Sự phân tích, lý giải của nhà báo giúp bạn đọc nhận thức rõ bản chất của sự kiện,
hiện tượng.
Bài bình luận tính chiến đấu cao. Cũng chính vì đặc trng này mà báo chí Đức
đã gọi thể loại bình luận là bút chiến. Tính chiến đấu địi hỏi bình luận phải đợc xây

9

dựng bằng hệ thống lý lẽ sắc sảo, chính xác. Đó có thể là những lý lẽ để vạch trần bộ
mặt của kẻ thù, cũng có thể là những lời tố cáo, lên án gay gắt những tệ nạn mới
trong xã hội hiện đại. Đặc trưng này đòi hỏi ở nhà báo - nhà bình luận phải có tinh
thần dũng cảm, dám nghĩ, dám làm, dám viết và biết đấu tranh bảo vệ ý kiến, quan
điểm của mình. Đặc trng tính chiến đấu cịn u cầu ngời viết khơng thể hiện thái độ
mơ hồ, không rõ ràng đồng thời không chấp nhận một kết luận mang tính chất chung
chung.
Một bài bình luận thiếu tính chiến đấu là một tác phẩm báo chí thất bại, khơng
có tính thơng tin và khơng định hướng được dư luận xã hội.
Bài bình luận mang tính lý luận. Khác với các thể loại báo chí khác, bình luận
trình bày và thuyết phục người đọc chủ yếu bằng lập luận, lý lẽ.Có thể ví thể loại
bình luận thiếu thông tin lý lẽ như thể ký chân dung mà là lại thiếunhânvật.Nói như
vậy để thấy được tầm quan trọng của lý lẽ trong bài bìnhluận.Thơng tin lý lẽ trong bài
bình luận khơng phải là sự sao chép một cách máy móc, ghép nối vụng về của các sự
kiện mà nhất thiết phải có sự đánh giá,nhận xét sự thẩm định của tác giả về sự kiện
đó. Trên cơ sở các dẫn chứng là sự kiện,vấn đề tác giả đưa ra những phân tích, tìm tịi
để làm sáng tỏ vấn đề cần bìnhluận.Ngay trong phần kết luận cũng không thể xếp đặt
một cách lộn xộn mà phải đợc xây dựng, kết cấu một cách hệ thống, logic rõ ràng,
chặt chẽ. Các nhậnđịnh,đánh gía phải đợc xây dựng thành luận cứ, luận chứng, luận
điểm rồi từ đó mớiđi đến kết luận then chốt để có sức thuyết phục người đọc.
4. Các dạng bài bình luận
Nhóm tác giả Hội Nhà báo Việt Nam trong cuốn Nghề nghiệp và công việc của
nhà báo chia bình luận thành các dạng bài: Loại bài Bình luận ngắn. Loại bài Bình
luận trong ngày.
Lồi bài Bình luận trong tuần và bài Bình luận phê bình trong tuần.
Bài bình luận mang tính chất bút chiến và tính chất giải thích. Nhóm tác giả
này đã căn cứ trên sự phong phú, đa dạng của chủ đề và sự phân biệt của từng chức
năng để phân chia thành các dạng bài bình luận khác nhau. Tuy nhiên, cách phân chia
này chưa thật khoa học, dễ bị trùng hợp. Ví dụ như ngay trong bản thân bài Bình luận

10


bút chiến đã là những bài Bình luận ngắn, hay như Bình luận trong ngày, trong tuần
đã là những bài giải thích, phân tích rồi.
Trần Thế Phiệt có cách phân chia mang tính khoa học hơn đó là dựa vào những
tiêu chí cụ thể để chia thành các dạng bài:
- Dựa theo tiêu chí thời gian:
+ Bình luận ngắn
+ Bình luận trong ngày
+Bình luận trong tuần
- Dựa trên phơng pháp thể hiện:
+ Bình luận có tính chất giải thích
+ Bình luận bút chiến
- Dựa trên nội dung bài viết:
+Bình luận sự kiện
+Bình luận vấn đề.
Thực tế cho thấy những sự phân chia này chỉ mang tính chất tương đối bởi
giữa các thể loại, các dạng bài ln có sự co giãn, đan xen lẫn nhau.
Quan niệm khác:
+Bình luận ngắn, bình luận dài ( Bình luận chuyên sâu). Bài bình luận ngắn chỉ
cần vài trăm từ, dẫn ra một sự kiện, một lời phát biểu là ngời viết có thể đa ra nhận
định của mình: tán thành hoặc bác bỏ. Dạng bài này xuất hiện nhiều trong các chuyên
mục bình luận của các tờ báo như: Thanh niên, Tuổi trẻ, Nhân dân, Lao động Bài
bình luận dài thờng tập trung vào những vấn đề, sự kiện đang gây xôn xao dư luận,
cần có sự định hớng t tởng; hoặc từ nhiều sự kiện có liên quan đến nhau, ngời viết
tổng hợp, phân tích rồi đi đến kết luận vềmột vấn đề.
Căn cứ vào nội dung có 2 loại:
+ Bình luận trong nớc.
+ Bình luận quốc tế.

Trong mỗi dạng bình luận trong nớc hay quốc tế lại có những dạng bài cụ thể
như: Bình luận về chính trị - xã hội, Bình luận quân sự, Bình luận kinh tế - xã hội,
Bình luận văn hoá - thể thao.

11


Căn cứ vào phơng pháp thể hiện cũng có thể chia thành 2 dạng sau:
+ Bài bình luận giải thích, bình luận bút chiến. Các bài bình luận mang tính
giải thích thờng đi sâu phân tích các chủ trơng, chính sách của Đảng, Nhà nớc hoặc
các hiện tợng tích cực trong đời sống xã hội. Trong bài bình luận bút chiến, người
viết thường đi từ những quan điểm, ý kiến tiêu cực, phân tích, bác bỏ, phủ nhận các
quan điểm đó đồng thời rút ra cái tích cực. Bài bình luận bút chiến phải có tính chiến
đấu cao và thờng là để đấu tranh với quan điểm của các nhà chính trị đối lập, vạch
trần âm mu, thủ đoạn của các thế lực phản động, thù địch.
5. Kỹ năng viết bài bình luận
- Xác định đề tài
- Rút tít.
- Viết sapo.
Đề tài là một mảng hoặc một phạm vi của đời sống thực tiễn (kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội…) mà nhà báo lựa chọn để viết tin bài. Đề tài phải mang tính thời sự
và có ý nghĩa nhân sinh đối với công chúng.
* Yêu cầu:
- Giới hạn trong phạm vi phản ánh
- Căn cứ vào tình hình thực tiển vì bản chất của sự kiện
- Phù hợp với mục đích, tơn chỉ của cơ quan chủ quản. Cái gu của tờ báo đó là
gì?
- Khả năng thực hiện được. Tìm kiếm đề tài? Đang ở vị trí nào? Phụ thuộc vào
năm lực bản thân.
- Khai thác thông tin ở nhiều góc độ. Tất cả cho cho mục đích phục vụ lợi ích

cơng chúng. Báo chí nước ta nằm dưới sự lãnh đạo của đảng vì vậy hiệu quả thông
tin mang lại phải phù hợp với đảng.
- Ưu tiên những vấn đề gần, trực tiếp, thuộc hôm nay và ngày mai. Sau đó, mới
hơm qua, hơm kia => mang tính thời sự, nhanh chóng.
* Phương pháp:
- Quan sát
- Phỏng vấn

12


- Tự đặt câu hỏi
- Lắng nghe
- Tìm cái mới trong cái cũ
- Đãi cát tìm vàng
* Dựa vào hai căn cứ:
- Diễn biến trong đời sống xã hội
- Đề cương kế hoạch trong đời sống báo chí
*Cái tơi bình luận:
Cái tơi đậm chất thì bài bình luận được nâng lên một tầm cao mới. Vậy, đó là
cái tơi chính kiến, cái tơi lý lẻ. Mục đích cuối cùng vẫn là định hướng dư luận xã hội.
Cái tôi được thể hiên thơng qua ngơn ngữ, bút pháp (thuật, tả, bình).
Ngơn ngữ sử dụng trong bài bình luận là chính luận. Có các hệ thống luận
điểm, luận cứ, luận chứng rõ ràng, súc tích Luận điểm là ý kiến xác định của ngời
viết về vấn đề đợc đặt ra.
Trong một bài bình luận có thể có một hoặc nhiều luận điểm. Đó là những ý
trực tiếp cấu thành chủ đề, có sự khái quát cao, chứa đựng những quan điểm, quan
niệm, những tư tưởng sâu sắc.
Các luận điểm trong tác phẩm tơng đối độc lập với nhau thể hiện ở chỗ trong
một tác phẩm, luận điểm này không nằm trong luận điểm kia. Nó có vai trị liên kết

với nhau để soi sáng, thuyết minh cho luận điểm lớn của toàn bài.
Luận điểm thường rất ngắn gọn, cô đúc tư tưởng của người viết một cách sâu
sắc. Các luận điểm lớn nhỏ trong bài bình luận đều rất chính xác vì nó nói đúng đợc
đặc điểm của vấn đề, sự việc cần đề cập. Có khi luận điểm được khái quát nh những
chân lý, như một quy luật, một châm ngôn. Có khi luận điểm lại được nêu lên bằng
câu hỏi.
Luận cứ để làm sáng tỏ những quan điểm, tư tưởng kết đọng trong các luận
điểm cần phải có những luận cứ. Cho nên luận cứ là cứ liệu, những bằng chứng, chi
tiết để xây dựng và chứng minh cho luận điểm. Trong một luận điểm có nhiều luận
cứ. Trong bài bình luận, những luận cứ đợc lập luận một cách rất linh hoạt. Luận cứ

13


có thể là bằng chứng thực tế lấy từ cuộc sống, có thể là các lý lẽ, chân lý về mặt lý
luận đã đợc công nhận. Các luận cứ này rất xác thực, đáng tin cậy.
Trong thể loại bình luận, rất nhiều luận cứ là con số, dẫn chứng cụ thể. Điều đó
tạo cho loại bài này tính chính xác cao, mang đậm nét tả thực. Mối quan hệ giữa luận
điểm, luận cứ rất khăng khít, chặt chẽ. Luận điểm đứng được là dựa vào luận cứ, còn
luận cứ nêu ra là để phục vụ cho luận điểm.
Trong nội bộ các luận cứ: lý lẽ và dẫn chứng cùng soi sáng cho nhau. Lý lẽ tạo
cho dẫn chứng khả năng thuyết minh cho luận điểm, còn dẫn chứng thực tế lại làm
cho lý lẽ có nội dung, sức mạnh.
Luận chứng: có luận điểm, luận cứ rồi cịn phải biết làm sao cho luận cứ nói
lên luận điểm, làm sao cho lý lẽ và dẫn chứng thực tế phối hợp với nhau để thuyết
minh luận điểm một cách mạnh mẽ, nổi bật, thuyết phục.
Luận chứng là sự vận dụng các phép suy luận lơgíc, phối hợp tổ chức các lý lẽ
và dẫn chứng để thuyết minh cho luận điểm. Luận chứng trong bài bình luận rất chặt
chẽ, tồn diện và có trật tự.
Lập luận chỉ có giá trị thuyết phục khi có các luận cứ tin cậy, bảo đảm sự tơng

hợp giữa luận cứ và kết luận. Tuy nhiên điều kiện đó chưa đủ. Người lập luận phải
biết sử dụng các phương pháp lập luận đúng, phù hợp với những quy luật lơgíc trong
tư duy.
* Phương pháp thể hiện:
- Thơng báo và giải thích.
+ Đặt vấn đề: Giới thiệu hồn cảnh sự kiện đó diễn ra như thế nào, ở đâu.
+ Giải thích: nguyên nhân
+ Kết thúc: đề cử những giải pháp
Tùy vào thực tiển báo chí mà sử dụng các bố cục, phương pháp khác nhau.
KẾT LUẬN
Báo chí là nhân tố, là phương tiện có sức mạnh đặc biệt to lớn trong việc định
hướng nhận thức, hình thành dư luận xã hội. Báo chí là một lực lượng rất quan trọng
góp phần nâng cao hiệu quả của phản biện xã hội trong tiến trình xây dựng một xã
hội thực sự dân chủ. Đặc biệt, đối với thể loại báo chí chính luận, đây thực sự phương

14


tiện phản biện xã hội hữu ích, tác động khơng nhỏ đến chính sách cũng như nhận
thức cộng đồng. Vì vậy, bên cạnh việc kịp thời phản ánh thời sự, báo chí chính luận
sẽ góp phần to lớn trong định hướng nhiều vấn đề mang tính hệ thống trong xã hội.

15