Kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4 5 tuổi thông qua trò chơi đóng vai theo chủ đề

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON
-----------------------

PHAN THỊ THÚY HỒNG

RÈN KỸNĂNG NHẬN BIẾT CẢM XÚC CHO TRẺ 4 - 5 TUỔI
THƠNG QUA TRỊ CHƠI ĐĨNG VAI THEO CHỦ ĐỀ
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Ngành: Giáo dục Mầm non

NGƯỜI HƯỚNG DẪN: THS. KIM THỊ HẢI YẾN

Phú Thọ, 2021


i
LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn chân thành, sâu sắc tới cô
giáo ThS. Kim Thị Hải Yến - người thầy đã tận tình hướng dẫn em hồn
thành cơng trình nghiên cứu này.
Chúng em xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Hùng
Vương, cảm ơn các giảng viên Trường Đại học Hùng Vương, các giảng viên
Khoa Giáo dục Tiểu học và Mầm non đã tạo điều kiện và giúp đỡ chúng em
thực hiện việc nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn các cô giáo, các cháu trường mầm non Nông
Trang, Trường mầm non Nơng Trang - Thành phố Việt Trì - Tỉnh Phú Thọ đã
tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình nghiên cứu đề tài.
Xin cảm ơn những người thân, cảm ơn các bạn sinh viên đã luôn động
viên, cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh làm khoa học cho em trong suốt chặng đường

thực hiện cơng trình này.

Việt Trì, ngày tháng năm 2021

Sinh viên

PHAN THỊ THÚY HỒNG


ii
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục bảng, biểu
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu......................................................................................................................2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu.....................................................................................................................3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..........................................................................................3
5. Phương pháp nghiên cứu..............................................................................................................3
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn..................................................................................................5
7. Cấu trúc khóa luận............................................................................................................................5
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận của đề tài..............................................................................................................7
1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề..................................................................................................7
1.1.2. Kỹ năng nhận biết cảm xúc.............................................................................................11

1.1.3. Trị chơi đóng vai theo chủ đề và vai trị của nó đối với việc rèn kỹ
năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi.................................................................................24
1.1.4. Rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng
vai theo chủ đề.......................................................................................................................................31


iii
Tiểu kết chương 1.............................................................................................................................46
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP RÈN
KỸ NĂNG NHẬN BIẾT CẢM XÚC CHO TRẺ 4-5 TUỔI
THƠNG QUA TRỊ CHƠI ĐĨNG VAI THEO CHỦ ĐỀ.
2.1. Cơ sở thực tiễn của đề tài.....................................................................................................47
2.1.1. Thực trạng về việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi ở
một số trường mầm non....................................................................................................................47
2.1.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc
của trẻ 4-5 tuổi ở trường mầm non Nơng Trang tại thành phố Việt Trì, tỉnh
Phú Thọ.....................................................................................................................................................51
2.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5
tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.....................................................................54
2.2.1. Ngun tắc đảm bảo tính hệ thống, liên tục, thường xuyên và lâu
dài.................................................................................................................................................................54
2.2.2. Nguyên tắc tạo mơi trường cảm xúc tích cực.......................................................54
2.2.3. Ngun tắc tơn trọng trẻ....................................................................................................55
2.2.4. Nguyên tắc khả thi.................................................................................................................55
2.3. Đề xuất biện pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng
qua trị chơi đóng vai theo chủ đề...............................................................................................56
2.4. Mối liên hệ giữa các biện pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5
tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.....................................................................68
Tiểu kết chương 2.............................................................................................................................70
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm.............................................................................................................71
3.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................................................71


iv
3.3. Đối tượng, phạm vi và thời gian thực nghiệm..........................................................71
3.4. Tiêu chí và thang đánh giá....................................................................................................71
3.5. Tiến hành thực nghiệm...........................................................................................................75
3.5.1. Khảo sát trước thực nghiệm............................................................................................75
3.5.2. Tiến hành thực nghiệm tác động..................................................................................75
3.6. Kết quả thực nghiệm...............................................................................................................75
3.6.1. Kết quả khảo sát trước thực nghiệm...........................................................................75
3.6.2. Kết quả khảo sát sau thực nghiệm...............................................................................78
Tiểu kết chương 3.............................................................................................................................83
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................................................84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................................87
PHỤ LỤC


v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT

Viết đầy đủ

Viết tắt

1

Đối chứng

ĐC

2

Thực nghiệm

TN

3

Trung bình

TB


vi
DANH MỤC BẢNG, BIỂU
1. Bảng số
Bảng 2.1. Quan điểm của giáo viên về kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5
tuổi.
Bảng 2.2. Tầm quan trọng của việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ
4-5 tuổi.
Bảng 2.3. Các hình thức rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi.
Bảng 2.4. Mức độ nhận thức về kỹ năng nhận biết cảm xúc của trẻ 4-5 tuổi ở
trường mầm non Nông Trang thông qua sự đánh giá của người nghiên cứu.
Bảng 2.5. Mức độ nhận thức về kỹ năng nhận biết cảm xúc bản thân và người
khác của trẻ 4-5 tuổi.
Bảng 2.6. Nhận thức kỹ năng nhận biết cảm xúc của trẻ 4-5 tuổi thông qua sự
đánh giá của giáo viên.

Bảng 2.7. Bảng minh họa các khuôn mặt cảm xúc cho trẻ.
Bảng 2.8. Các biểu tượng cảm xúc.
Bảng 2.9. Câu hỏi nhận biết cảm xúc dành cho trẻ.
Bảng 3.1: Mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua
trị chơi đóng vai theo chủ đề trên hai nhóm đối chứng và thực nghiệm trước
thực nghiệm.
Bảng 3.2: Mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua
trị chơi đóng vai theo chủ đề ở nhóm TN và ĐC sau thực nghiệm (tính theo
%).
Bảng 3.3: So sánh mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi
thông qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở lớp TN và ĐC trước thực nghiệm
(tính theo tiêu chí).


vii
Bảng 3.4: Mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua
trị chơi đóng vai theo chủ đề ở nhóm TN và ĐC sau thực nghiệm (tính theo
%).
Bảng 3.5: So sánh mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi
thông qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở nhóm TN và ĐC sau thực nghiệm
(tính theo tiêu chí).
2. Biểu đồ
Biểu đồ 3.1: Mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng
qua trị chơi đóng vai theo chủ đề trên hai nhóm đối chứng và thực nghiệm
trước thực nghiệm.
Biểu đồ 3.2: So sánh mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi
thông qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở lớp TN và ĐC trước thực nghiệm
(tính theo tiêu chí).
Biểu đồ 3.3: Mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng
qua trị chơiđóng vai theo chủ đề ở nhóm TN và ĐC sau thực nghiệm (tính

theo %).
Biểu đồ 3.4: So sánh mức độ rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi
thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở nhóm TN và ĐC sau thực nghiệm
(tính theo tiêu chí).


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong nội dung chương trình giáo dục mầm non Ban hành kèm theo
Thơng tư số: 28/2016/TT-BGDĐT ngày 30 tháng 12 năm 2016 của Bộ trưởng
Bộ Giáo dục và Đào tạo, có 5 lĩnh vực phát triển cho trẻ: tình cảm – quan hệ
xã hội, nhận thức, ngơn ngữ, thể chất, thẩm mỹ thì phát triển tình cảm – quan
hệ xã hội là một nội dung mới, rất cần thiết trong chương trình giáo dục mầm
non và cần giáo dục cho trẻ ngay từ lúc nhỏ. Trong đó phát triển kỹ năng nhận
biết cảm xúc là một trong những nội dung giáo dục quan trọng cho trẻ nhằm
hình thành và phát triển ở trẻ ý thức về bản thân, khả năng nhận biết cảm xúc
của mọi người xung quanh và với chính bản thân mình. Các trạng thái tình
cảm như hạnh phúc, buồn bã, thất vọng, cảm thơng được định hình ở mỗi
người như thế nào phụ thuộc rất nhiều vào việc họ đã được nuôi dạy ra sao
trong giai đoạn thơ ấu. Một số nghiên cứu cho thấy giai đoạn từ 3 đến 8 tuổi
là giai đoạn quan trọng trong suốt cuộc đời học tập của trẻ. Trẻ rất đam mê
tìm hiểu các điều mới và mọi thứ xung quanh. Chính vì vậy đây là giai đoạn
cốt lõi để xây dựng nền tảng các kỹ năng cho trẻ thông qua việc cung cấp kiến
thức về thế giới xung quanh. Đặc biệt, lứa tuổi mẫu giáo 4-5 tuổi là lứa tuổi
ngập tràn cảm xúc, độ tuổi mà trẻ có thể nói rõ ràng cảm xúc của mình, bộc lộ
cảm xúc ra lời nói, nét mặt, cử chỉ..., có thể thay đổi hành vi, cảm xúc cho phù
hợp với hoàn cảnh.
Ở Việt Nam những năm gần đây việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ đã

được đưa vào trường mầm non, trong đó rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho
trẻ được đông đảo mọi người quan tâm đến nhằm trang bị cho trẻ kỹ năng
sống một cách tốt nhất khi trẻ bước vào môi trường phổ thông. Lứa tuổi 4-5
tuổi là lứa tuổi ngập tràn cảm xúc, độ tuổi mà trẻ có thể nói rõ ràng cảm xúc
của mình, bộc lộ cảm xúc ra lời nói, nét mặt, cử chỉ..., có thể thay đổi hành vi,
cảm xúc cho phù hợp với hoàn cảnh. Ngoài những cảm xúc cơ bản, con người
cũng trải nghiệm những cảm xúc khác nhau như: xấu hổ, bối rối, ghen tị, tự


2
hào, thất vọng, hối tiếc,... được gọi là những cảm xúc xã hội. Giáo dục kỹ
năng nhận biết cảm xúc ở lứa tuổi mầm non sẽ giúp trẻ phát triển tốt khả năng
giao tiếp, biết quan tâm, chia sẻ, hòa đồng với bạn bè và dễ dàng thích ứng
nhanh với cuộc sống. Đặc biệt, trẻ 4-5 tuổi được sống trong môi trường ngày
càng phong phú và đa dạng, ngôn ngữ của trẻ ngày một phát triển, mối quan
hệ với bạn bè xung quanh càng được mở rộng. Trẻ cần học cách xác định cảm
xúc, hiểu tại sao chúng xảy ra và làm thế nào để quản lý chúng một cách thích
hợp bao gồm việc trẻ học được cách cảm nhận và cảm xúc là gì, hiểu được lý
do và cách thức chúng diễn ra, nhận thức được cảm xúc của bản thân và của
người khác, đồng thời phát triển cách thức quản lý chúng hiệu quả.
Với trẻ mầm non, trò chơi đóng vai theo chủ đề giữ vai trị khơng nhỏ
trong sự phát triển nhân cách nói chung, rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc của
trẻ nói riêng. Qua trị chơi, trẻ tiếp thu được những kinh nghiệm đáng giá, trẻ
sẽ được trải nghiệm tất cả mọi cung bậc cảm xúc, những hiểu biết về thế giới
xung quanh nói chung và các quan hệ xã hội của người lớn nói riêng. Đặc biệt
thơng qua trị chơi, trẻ được rèn luyện kỹ năng nhận biết cảm xúc một cách tự
nhiên và đầy hứng thú, nhờ vậy hiệu quả giáo dục sẽ cao hơn các hình thức
khác. Song trong thực tiễn, ở trường mầm non hiện nay, các giáo viên mầm
non quan tâm nhiều đến lĩnh vực phát triển thể chất, nhận thức cho trẻ mà ít
chú ý đến việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ qua các loại trị chơi,

đặc biệt là trị chơi đóng vai theo chủ đề cịn chưa được quan tâm đúng mức.
Vì thế việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ còn nhiều hạn chế, gây ảnh
hưởng đến chất lượng rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc của trẻ mẫu giáo.
Xuất phát từ những vấn đề trên, chúng tôi chọn “Rèn kỹ năng nhận biết
cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thông qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ” làm đề
tài nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn chúng tôi đề xuất biện pháp
rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai


3
theo chủ đề, nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng giáo dục tình cảm, kỹ năng
xã hội, giúp trẻ nhận biết, xử lí và có những cảm xúc tích cực, phù hợp với
mỗi tình huống và hồn cảnh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc của
trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
- Điều tra và đánh giá thực trạng việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho
trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở trường mầm non.
- Đề xuất biện pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng
qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
- Thực nghiệm sư phạm để xác định hiệu quả và khẳng định tính khả thi
của đề tài nghiên cứu.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Môṭsốbiêṇ pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng
qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Trong phạm vi đề tài nghiên cứu chúng tôi tập chung vào nghiên cứu

một số biểu hiện cảm xúc thường gặp ởtrẻnhư: vui, buồn, ngac ̣ nhiên, tức
giân,̣ sơ ̣haĩ cùng với cách nhâṇ biết các loaịcảm xúc này.
- Đề tài nghiên cứu rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi tại
trường mầm non Nông Trang, trên địa bàn phường Nơng Trang – thành phố
Việt Trì – tỉnh Phú Thọ.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Thu thập các tài liệu có liên quan đến đề tài.


4
- Phân tích, hệ thống hố, khái qt hố các vấn đề nghiên cứu có liên
quan đến đề tài nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.
5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
5.2.1. Phương pháp điều tra
Sử dụng phiếu điều tra Anket để khảo sát ý kiến các giáo viên đứng lớp
của trường mầm non, thu thập thông tin cần thiết về thực trạng rèn kỹ năng
nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
5.2.2. Phương pháp quan sát
- Quan sát hoạt động tổ chức trị chơi đóng vai theo chủ đề của giáo viên
ở trường mầm non.
- Quan sát những biểu hiện cảm xúc của trẻ trong trường mầm non.
- Quan sát hoạt động của giáo viên khi tổ chức cho trẻ chơi đóng vai theo
chủ đề để rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi nhằm đề xuất những
biện pháp rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ một cách tốt nhất.
5.2.3. Phương pháp đàm thoại
Sử dụng hệ thống câu hỏi, trao đổi, trò chuyện với giáo viên về sự cần
thiết phải rèn kĩ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi và ý nghĩa của trị
chơi đóng vai theo chủ đề đối với việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ
4-5 tuổi.

5.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm hiệu
quả của việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị
chơi đóng vai theo chủ đề.
5.2.5. Phương pháp tạo tình huống


5
Trong qtrình tổchức trịchơi đóng vai theo chủ đềcho trẻ, giáo viên có
thể quan sát, giúp đỡkhi trẻcần, hoăc ̣ cóthểnhập vai chơi đểtaọ ra mơṭsố các
tình huống để trẻnhâṇ biết cảm xúc của các nhân vâṭtrong quátrình chơi.
5.3. Phương pháp thống kê tốn học
Thơng tin được xử lý bằng phương pháp toán học thống kê, biểu đồ, đồ
thị để xử lý các kết quả điều tra bằng phiếu hỏi và kết quả thực nghiệm sư
phạm.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa khoa học
Làm rõ cơ sở lý luận về việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5
tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề, ý nghĩa và tầm quan trọng của
việc rèn kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ lứa tuổi mầm non.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Nghiên cứu đề tài nhằm đưa ra biện pháp để rèn kỹ năng nhận biết cảm
xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề, từ đó giúp trẻ
nhận biết cảm xúc của bản thân và cảm xúc của người khác. Từ đó, có những
ứng xử phù hợp với hồn cảnh và quá trình giao tiếp.
Đề tài là tài liệu tham khảo cần thiết cho sinh viên ngành giáo dục mầm
non và giáo viên mầm non quan tâm đến vấn đề rèn kỹ năng nhận biết cảm
xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
7. Cấu trúc của khóa luận
Cấu trúc khóa luận gồm: Mở đầu, nội dung, kết luận và kiến nghị, tài

liệu tham khảo, phụ lục.
Phần nội dung có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài .


6
Chương 2: Cơ sở thực tiễn và đề xuất biện pháp rèn kỹ năng nhận biết
cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi thơng qua trị chơi đóng vai theo chủ đề.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.


7

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lí luận của đề tài.
1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.
1.1.1.1. Lịch sử nghiên cứu ở nước ngoài.
Trên thế giới, việc nghiên cứu kỹ năng sống đã được nhiều tổ chức con
người quan tâm và tìm hiểu vì đây là một trọng điểm trong việc nghiên cứu và
phát triển con người. Cũng có nhiều nghiên cứu về cảm xúc của con người,
riêng kỹ năng nhận biết cảm xúc được chú ý nhiều trong các cơng trình
nghiên cứu về trí tuệ cảm xúc.
Nhà tâm lý học Isarel (Quốc tịch Mỹ) Reuven Bar – On là người đầu tiên
đưa ra thuật ngữ EQ (Emotional Intelligence Quotient) trong luận án tiến sĩ
của mình năm 1985. Ơng đặt trí tuệ cảm xúc trong phạm vi lý thuyết nhân
cách, đưa ra mô hình Well – being (1997) với ý định trả lời câu hỏi “Tại sao
một người nào đó lại có khả năng thành cơng trong cuộc sống hơn người
khác”[9]. Ơng đã nhận diện được 5 khu vực bao quát về mặt chức năng phù
hợp với thành công trong cuộc sống: Các kỹ năng làm chủ cảm xúc của mình,

các kỹ năng điều chỉnh cảm xúc liên cá nhân, tính thích ứng, kiểm soát stress,
tâm trạng chung.
Năm 1997, John Mayer và Salovey chính thức định nghĩa: “Trí tuệ cảm
xúc là năng lực nhận biết, bày tỏ cảm xúc, hòa cảm xúc vào suy nghĩ, hiểu,
suy luận với xúc cảm, điều khiển, kiểm sốt cảm xúc của mình và của người
khác”[18]. Daniel Golman, tiến sĩ tâm lý học của Đại học Havard – người phụ
trách chuyên mục của tờ tạp chí Times, tập hợp những kết quả nghiên cứu về
trí tuệ cảm xúc và đã viết cuốn sách “Trí tuệ cảm xúc: Tại sao nó có thể quan
trọng hơn IQ đối với tính cách, sức khỏe và sự thành công trong suốt cuộc
đời?” [10]. Nhiều áp dụng chuyên biệt đã định hướng rèn luyện kỹ năng sống
cho thanh thiếu niên dựa vào những nhóm kỹ năng như: kỹ năng thuộc về tâm


8
lý cá nhân, kỹ năng trong mối quan hệ với người khác, kỹ năng cộng đồng và
kỹ năng làm việc. Bên cạnh đó, việc huấn luyện và trang bị kỹ năng sống còn
được vận dụng một cách lồng ghép và tích hợp có kế hoạch trong từng mơn
học khác nhau trong chương trình học.
Giáo dục cảm xúc có nguồn gốc từ phong trào “Giáo dục tình cảm”
những năm 1960. Một số giáo trình như “Phát triển xã hội”, giáo trình “Năng
lực sống” hoặc giáo trình “Tập luyện xúc cảm xã hội” cũng được áp dụng ở
các trường học tại Mỹ. Các chương trình này đều nhằm mục đích khuyến
khích sự phát triển trí tuệ cảm xúc và xã hội của trẻ em trong khuôn khổ giảng
dạy truyền thống[10]. Bên cạnh đó, chương trình Roots of empathy (ROE) –
Nguồn gốc của sự đồng cảm, được sáng lập bởi bà Mary Gordon. Đây là một
chương trình có ý nghĩa đối với sự phát triển nhân cách của trẻ. Các nhà
nghiên cứu tại viện nghiên cứu giáo dục Ontario tại Đại học Toronto đã đánh
giá ROE là một chương trình hiệu quả để phát triển lĩnh vực học tập tình cảm
xã hội. Chương trình hướng tới thúc đẩy sự phát triển đồng cảm ở trẻ, giảm
mức độ hành vi, hung hăng và bắt nạt ở trẻ, giúp trẻ tăng cường hành vi ủng

hộ xã hội (biết chia sẻ, giúp đỡ) tăng kiến thức về tình cảm xã hội[15]. Hiện
nay chương trình được phát triển ở các nước như Canada, Hoa Kỳ, Anh, Châu
Âu NewZealand. Như vậy, có thể thấy giáo dục cảm xúc hay kỹ năng nhận
biết cảm xúc đã được phát triển ở rất nhiều nơi trên thế giới dành cho trẻ em
lứa tuổi mầm non và các lứa tuổi khác.
Một số tác phẩm có liên quan đến vấn đề nhận biết cảm xúc của trẻ mầm
non:
- Cuốn sách “Teaching Emotional Intelligence to Children” (Dạy trí tuệ
cảm xúc cho trẻ) của tác giả Lynne Namka chia sẻ cho phụ huynh và giáo
viên những phương pháp dạy trẻ cách nhận biết và chia sẻ cảm xúc, đồng thời
phản ứng với cảm xúc một cách phù hợp và tác giả đã cung cấp một số hoạt
động giúp trẻ thể hiện cảm xúc thông qua bài hát, nghệ thuật hoặc trò
chơi[12].


9
- Trong cuốn sách “The emotional development of young children” (Phát
triển cảm xúc cho trẻ) của tác giả Marilou Hyson đã cung cấp những thơng tin
bổ ích cho giáo viên và phụ huynh về những đặc điểm phát triển cảm xúc ở trẻ
mầm non và những phương pháp, mục tiêu, chiến lược và những ví dụ thực tế
để nâng cao nhận thức và thể hiện cảm xúc thích hợp của trẻ em lứa tuổi mầm
non[10].
- Cuốn sách “The Power of Guidance: Teaching Social-Emotional skills
in Early Childhood Classrooms” (Sức mạnh của sự hướng dẫn: Dạy kỹ năng
cảm xúc xã hội trong lớp học mầm non) của tác giả Dan Gartrell năm 2013,
đã cung cấp những thơng tin bổ ích để giáo viên thúc đẩy sự phát triển và
tương tác với trẻ. Đặc biệt là trẻ trai, thường có những xung đột ở mức độ nhẹ
hoặc nghiêm trọng với bạn. Ngoài ra cuốn sách còn cung cấp những chiến
lược giúp giáo viên quản lý lớp học tốt hơn mà không sử dụng sự trừng phạt
đối với trẻ[3].

- Trong giáo trình Me, You, Us Social - Emotional learning in preschool
của tác giả Ann S.Epstein đã cung cấp những nội dung và phương pháp giúp
giáo viên có được nguồn tư liệu quý giá để giáo dục trẻ những kỹ năng cảm
xúc xã hội quan trọng chẳng hạn như sự nhận thức bản thân, phát triển sự
đồng cảm, kiểm soát hành vi và các năng lực xã hội cần thiết[12].
1.1.1.2. Lịch sử nghiên cứu ở Việt Nam
Trong chương trình giáo dục mầm non mới của Bộ giáo dục và Đào tạo
Việt Nam đã đưa ra 5 mục tiêu phát triển cho trẻ bao gồm: Thể chất, nhận
thức, ngơn ngữ, thẩm mỹ và tình cảm xã hội. Trong đó, kỹ năng nhận biết
cảm xúc nằm trong lĩnh vực giáo dục phát triển tình cảm kỹ năng xã hội.
Những năm gần đây, chương trình giáo dục kỹ năng sống đã bắt đầu quan tâm
đến lĩnh vực phát triển cảm xúc cho trẻ mẫu giáo 4-5 tuổi. Kỹ năng nhận biết
cảm xúc cũng được nói tới trong “Chương trình giáo dục giá trị sống dành cho
trẻ từ 3 đến 7 tuổi,” của tác giả Diane Tillman Diana Hsu của Nxb Trẻ, năm
2009. Bên cạnh các lĩnh vực khác, tác giả tập trung giáo dục trẻ các bước


10
giải quyết xung đột, giáo dục trẻ thể hiện sự u thương, hạnh phúc và khoan
dung thơng qua các trị chơi và câu chuyện. Ngồi ra, trong giáo trình “Các
hoạt động giáo dục tình cảm và kỹ năng xã hội cho trẻ mầm non” của tác giả
Lương Thị Bình và Phan Lan Anh, do Nxb Việt Nam phát hành năm 2011 đã
cung cấp cho giáo viên các trò chơi và phương pháp tổ chức các hoạt động
giáo dục tình cảm, xã hội cho lứa tuổi nhà trẻ và mẫu giáo[4].
Đặc biệt, trong lĩnh vực phát triển tình cảm tác giả chú trọng phát triển 3
khía cạnh: nhận biết cảm xúc, hiểu và đáp lại cảm xúc của người khác, kiểm
soát cảm xúc của bản thân. Bên cạnh các chương trình và giáo trình kể trên,
cũng có nhiều tác phẩm hữu ích hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng này. Năm 2001,
Tác giả Isabelle Filliozat trong cuốn sách “Thế giới cảm xúc của trẻ thơ” của
Nxb Dân trí, đã chia sẻ những thơng tin hữu ích, đặc biệt là những cách cha

mẹ có thể giúp con vượt qua những cảm xúc khó chịu chẳng hạn như: sự đau
khổ, cơn giận hay sự lo hãi. Bên cạnh đó, tác giả đưa ra những gợi ý giúp cha
mẹ tăng hứng thú và niềm vui, hạnh phúc sống cùng con cái.
Năm 2003, tác giả Ngơ Cơng Hồn với bài viết “Xúc cảm và giáo dục
xúc cảm đối với trẻ em lứa tuổi mầm non” trên tạp chí Tâm lý học, số 4. Tác
giả đi sâu về các hướng nghiên cứu khác nhau của cảm xúc, bên cạnh đó tác
giả đưa ra 4 nội dung giáo dục cảm xúc cho trẻ em lứa tuổi mầm non. Bao
gồm: giáo dục tự ý thức cho trẻ, làm chủ được các xúc cảm của mình, giáo
dục khả năng đồng cảm với người khác, giáo dục khả năng hợp tác với mọi
người. Ở mỗi nội dung tác giả đều đi sâu phân tích và nêu lên ý nghĩa của
chúng [18].
Năm 2005, tác giả Trần Thị Hồng Sương cũng đã đề cập đến “Một số
giờ học phát triển xúc cảm cho trẻ 4-5 tuổi” trên tạp chí thơng tin khoa học
giáo dục Mầm non. Thông qua 4 giờ học, tác giả đã tổ chức phát triển cảm
xúc cho trẻ với nội dung: giáo dục trẻ nhận biết về các cảm xúc vui, buồn,
giận dữ, sợ hãi. Bên cạnh đó tác giả đã tổ chức một số trò chơi và hoạt động
để trẻ nhận biết và thể hiện cảm xúc [10].


11
Năm 2010, tác giả Lê Thị Luận cũng đã đề cập đến vấn đề “Mức độ thể
hiện xúc cảm bản thân của trẻ 4-5 tuổi qua trị chơi đóng vai theo chủ đề ở
trường mầm non” trên tạp chí Tâm lý học, số 3. Qua phương pháp quan sát
cùng với sử dụng bài tập tình huống để đo mức độ biểu hiện xúc cảm của trẻ.
Tác giả đã có những kết quả nghiên cứu cho thấy cảm xúc tích cực và tiêu cực
của trẻ được thể hiện khá rõ trong trị chơi đóng vai theo chủ đề. Đồng thời
tác giả nhấn mạnh việc tạo điều kiện cho trẻ thể hiện cảm xúc bản thân hợp lí
trong trị chơi hoặc trong đời sống là điều cần thiết [12].
Như vậy, đã có nhiều tác giả nghiên cứu các vấn đề có liên quan đến lĩnh
vực giáo dục kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ mầm non. Tuy nhiên, nghiên

cứu biện pháp giáo dục kỹ năng nhận biết cảm xúc cho trẻ 4-5 tuổi vẫn chưa
được quan tâm nhiều. Vì vậy, nghiên cứu biện pháp giáo dục kỹ năng nhận
biết cảm xúc cho trẻ 4 - 5 tuổi là việc làm cần thiết hiện nay.
1.1.2. Kỹ năng nhận biết cảm xúc
1.1.2.1. Một số khái niệm về kỹ năng nhận biết cảm xúc
a) Khái niệm “kỹ năng”
Quan niệm thứ nhất cho rằng: “kỹ năng là mặt kỹ thuật thao tác”:
Tác giả Trần Trọng Thủy cho rằng kỹ năng là mặt kỹ thuật của hành
động, con người nắm được cách hành động tức là có kỹ thuật hành động, có
kỹ năng [14].
Theo tác giả N.D.Levitovxam cho rằng kỹ năng gắn liền với kết quả
hành động. Người có kỹ năng hành động là người phải nắm được và vận dụng
đúng đắn các cách thức hành động nhằm thực hiện hành động có kết quả. Ơng
nhấn mạnh, muốn hình thành kỹ năng con người vừa phải nắm vững lý thuyết
về hành động, vừa phải vận dụng lí thuyết đó vào thực tế [19].
Theo T.A.Ilina, “Kỹ năng là những hành động thực hành mà trẻ có thể
thực hiện được trên cơ sở những kiến thức thu nhận được và về sau những
hành động thực hành này lại giúp trẻ thu nhận những kiến thức mới”[3].


12
Quan niệm thứ hai xem kỹ năng như là một năng lực của con người:
A.V.Petrovski cho rằng kỹ năng là “Năng lực sử dụng các dữ kiện, các
tri thức hay khái niệm đã có, năng lực vận dụng chúng để phát hiện những
thuộc tính bản chất của các sự vật và giải quyết thành công những nhiệm vụ lý
luận hay thực hành xác định”[18].
Tác giả Huỳnh Văn Sơn cho rằng “Kỹ năng là khả năng thực hiện có kết
quả một hành động nào đó bằng cách vận dụng những tri thức, những kinh
nghiệm đã có để hành động phù hợp với những điều kiện cho phép [17].
Từ các định nghĩa trên, chúng tôi hiểu khái niệm “kỹ năng” một cách

khái quát như sau: Kỹ năng là khả năng vận dụng những kiến thức, sự hiểu
biết của con người vào thực hiện một cơng việc nào đó, có thể là việc nghề
nghiệp mang tính kỹ thuật, chun mơn hoặc viện liên quan cảm xúc, sinh
tồn, giao tiếp... nhằm tạo ra được kết quả như mong muốn.
b) Khái niệm “cảm xúc”
Bàn về khái niệm cảm xúc đã có rất nhiều ý kiến khác nhau
Theo từ điển Tâm lý học của tác giả Vũ Dũng, “Cảm xúc là sự phản ánh
tâm lý về mặt ý nghĩa sống động của các hiện tượng và hồn cảnh, tức mối
quan hệ giữa các thuộc tính khách quan của chúng với nhu cầu của cơ thể,
dưới hình thức những rung động trực tiếp” [12].
Từ điển tâm lý học của tác giả Nguyễn Khắc Viện đưa ra như sau “Cảm
xúc là sự phản ứng rung chuyển của con người trước một kích động vật chất
hoặc một sự việc gồm hai mặt: những phản ứng sinh lý do thần kinh thực vật
như tim đập nhanh, tốt mồ hơi, nội tiết tăng hay giảm, cơ bắp co thắt hoặc
run rẩy, lối loạn tiêu hóa. Phản ứng tâm lý qua những thái độ, lời nói, hành vi
và cảm giác dễ chịu, khó chịu, vui sướng, buồn khổ có tính bột phát, chủ thể
kiềm chế khó khăn” [13].
Theo Caroll.E.Jzard định nghĩa về cảm xúc một cách đầy đủ phải chú ý 3
khía cạnh sau: