sổ tay thực hành phân tích chuỗi giá trị để chuỗi giá trị hiệu quả hơn cho người nghèo

1
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
ÀÏÍ CHỴI GIẤ TRÕ
HIÏÅU QUẪ HÚN CHO NGÛÚÂI NGHÊO
Sưí tay thûåc hânh phên tđch chỵi giấ trõ
2
3
MC LC
Trang
Vïì cấc tấc giẫ (tïn theo thûá tûå chûä cấi) 3
Giúái thiïåu5
PHÊÌN MƯÅT
KHẤI NIÏÅM 9
1. Àõnh nghơa 11
2. Cấc khấi niïåm chđnh vïì Chỵi Giấ trõ 12
3. Mưåt xët phất àiïím vò ngûúâi nghêo trong phên tđch chỵi giấ trõ 15
PHÊÌN HAI
CƯNG C PHÊN TĐCH CHỴI GIẤ TRÕ 21
Cưng c 1 - Lûåa chổn cấc chỵi giấ trõ ûu tiïn àïí phên tđch 23
Cưng c 2 - Lêåp sú àưì chỵi giấ trõ 27
Cưng c 3: Chi phđ vâ lúåi nhån36
Cưng c 4 - Phên tđch cưng nghïå, kiïën thûác vâ nêng cêëp46
Cưng c 5 - Phên tđch cấc thu nhêåp trong chỵi giấ trõ 55
Cưng c 6 - Phên tđch viïåc lâm trong chỵi giấ trõ 61
Cưng c 7 - Quẫn trõ vâ cấc dõch v 67
Cưng c 8 - Sûå liïn kïët76
TÂI LIÏåU THAM KHẪO82
4
5
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo

Michael van den Berg
Hiïån nay Michael lâ cưë vêën vïì “Tiïëp cêån
Thõ trûúâng cho ngûúâi nghêo” ca SNV
(www.snvworld.org) úã tónh Ninh Bònh, Viïåt
nam. Ưng tham gia thûåc hiïån mưåt chûúng
trònh nhùçm tùng cûúâng tđnh cẩnh tranh cho
cấc chỵi giấ trõ hang th cưng. Ưng chun
vïì tû vêën quẫn l tâi chđnh vâ tû vêën quấn l
vâ àậ tûâng lâm viïåc úã chêu Êu vâ Àưng
Nam Ấ.
Marije Boomsma
Sau khi lâm chun gia tû vêën vïì quẫn l
úã Hâ lan vâ tû vêën vïì phất triïín thõ trûúâng úã
Bùỉc Lâo, Marije Boomsma bùỉt àêìu cưng
viïåc tû vêën àưåc lêåp úã Viïåt nam tûâ nùm 2005.
Kïí tûâ àố, bâ àậ lâm viïåc cho mưåt sưë tưí chûác
qëc tïë úã miïìn Bùỉc vâ miïìn Trung Viïåt
nam, trong àố cố tham gia thûåc hiïån cấc
àiïìu tra sú bưå thõ trûúâng, lûåa chổn cấc thânh
phêìn kinh tïë cố tiïìm nùng hoẩt àưång vò
ngûúâi nghêo, hưỵ trúå cấc phên tđch chỵi giấ
trõ vâ phất triïín cấc dõch v phất triïín kinh
doanh.
Ivan Cucco
Ivan lâ nghiïn cûáu sinh àang lâm lån
vùn Tiïën sơ tẩi Viïån Nghiïn cûáu Qëc tïë,
Àẩi hổc Cưng nghïå Sydney (Institute for
International Studies, University of
Technology Sydney). Dûå ấn nghiïn cûáu
hiïån nay ca ưng àïì cêåp vïì sûå phất triïín

ca cấc Hưåi Nghïì nghiïåp Nưng dên úã Trung
Qëc vâ Viïåt nam. Ivan ấp dng cấc l
thuët phên tđch mẩng lûúái vâ cấc hïå thưëng
phûác tẩp àïí nghiïn cûáu sûå hònh thânh cấc
hânh àưång têåp thïí trong lơnh vûåc nưng
nghiïåp sau khi phi têåp thïí hốa.
Luigi Cuna
Luigi Cuna lâ chun gia kinh tïë phất
triïín. Ưng àậ lâm viïåc cho cấc dûå ấn phất
triïín nưng thưn ca IFAD, ADB vâ UNOPS
liïn quan àïën phất triïín khu vûåc tû nhên,
cho vay nưng nghiïåp ấp dng vúái cấc nhâ
sẫn xët vi mư vâ sú cêëp, phất triïín kinh
doanh nưng nghiïåp vâ chỵi giấ trõ, phất
triïín cú súã hẩ têìng vâ tiïëp thõ nưng nghiïåp.
Nico Janssen
Nico lâ cưë vêën vïì phất triïín chỵi giấ trõ
nưng nghiïåp ca SNV úã tónh Sún La, phđa
Têy Bùỉc Viïåt nam. Sún La lâ mưåt trong
nhûäng tónh nghêo nhêët Viïåt nam vúái dên sưë
ch ëu lâ cấc nhốm dên tưåc thiïíu sưë. Ưng
cố nhiïìu nùm kinh nghiïåm lâm viïåc vúái cấc
nhâ cung cêëp dõch v khuën nưng àõa
phûúng vâ tùng cûúâng nùng lûåc ca hổ àïí
hoẩt àưång theo hûúáng thõ trûúâng vâ àấp ûáng
khấch hâng tưët hún.
Paule Moustier
Paule Moustier lâ chun gia vïì thõ
trûúâng thûåc phêím ca CIRAD, mưåt trung
têm nghiïn cûáu ca Phấp chun vïì nưng

nghiïåp nhiïåt àúái. Bâ àậ lâm viïåc úã Viïåt nam
àûúåc bưën nùm vâ àiïìu phưëi mưåt nhốm
nghiïn cûáu cố tïn lâ Malica (Cấc liïn kïët thõ
trûúâng vâ nưng nghiïåp cho cấc thânh phưë úã
chêu Ấ) (www.malica-asia.org). Trong mûúâi
lùm nùm kinh nghiïåm lâm viïåc vûâa qua ca
mònh úã chêu Phi vâ chêu Ấ, bâ àậ tham gia
nghiïn cûáu vâ àâo tẩo trong cấc lơnh vûåc
tiïëp thõ thûåc phêím, nưng nghiïåp ven àư vâ
kinh tïë thïí chïë ấp dng trong phên tđch cấc
chỵi hâng hốa.
Laura Prota
Laura lâ nghiïn cûáu sinh Tiïën sơ Kinh tïë
tẩi Àẩi hổc Macquarie úã Sydney. Lån vùn
Tiïën sơ ca bâ nghiïn cûáu vïì cấc mẩng lûúái
trao àưíi cố thïí tẩo àiïìu kiïån hóåc cẫn trúã
tiïëp cêån thõ trûúâng nhû thïë nâo trong quấ
trònh phất triïín nưng thưn úã Viïåt nam. Gêìn
àêy, àûúåc sûå tâi trúå ca dûå ấn Nêng cao
Vïì cấc tấc giẫ (tïn theo thûá tûå chûä cấi)
6
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho ngûúâi nghêo, bâ àậ
nghiïn cûáu vïì cấc mẩng lûúái trao àưíi àêët,
lao àưång vâ hâng hốa ẫnh hûúãng nhû thïë
nâo àïën ngûúâi nghêo úã ba tónh àang tùng
trûúãng nhanh ca Viïåt nam lâ An Giang, Trâ
Vinh vâ Hâ Têy. Laura àậ tham gia nhiïìu
nghiïn cûáu vâ dûå ấn vïì ngânh nưng nghiïåp
Viïåt nam tûâ nùm 2003 khi bâ àïën Viïåt nam

lêìn àêìu tiïn vúái tû cấch lâ thûåc têåp sinh tẩi
cưng ty Tû Vêën Nưng phêím Qëc tïë
(Agrifood Consulting International).
Tim Purcell
Tim lâ mưåt trong nhûäng giấm àưëc ca
cưng ty Tû vêën Nưng phêím Qëc tïë
(Agrifood Consulting International) vâ hiïån
àang lâm Giấm àưëc qëc gia ca cưng ty
ACI úã Cam pu chia. Ưng àậ thûåc hiïån rêët
nhiïìu nghiïn cûáu vïì cấc chỵi giấ trõ cho
nhiïìu khấch hâng vâ tưí chûác tâi trúå khấc
nhau nhû Ngên hâng Thïë giúái, Ngên hâng
Phất triïín Chêu Ấ, ItalCoop, vâ Tưí chûác
Nưng lûúng Liïn hiïåp qëc.
Dominic Smith
Dominic Smith lâ mưåt trong nhûäng giấm
àưëc ca Agrifood Consulting International
(www.agrifoodconsulting.com), vâ àậ cố 15
nùm kinh nghiïåm vïì phất triïín úã chêu Ấ
gưìm Phi-lip-pin, In-àư-nï-xi-a, Trung qëc
vâ Viïåt nam. Hiïån nay Dominic lâ Chun
gia vïì Chỵi giấ trõ cho dûå ấn Nêng cao
Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho ngûúâi nghêo.
(www.markets4poor.org)
Siebe Van Wijk
Siebe lâ mưåt trong nhûäng quẫn l ca
Fresh Studio Innovations Asia.Fresh Studio
lâ mưåt cưng ty tû vêën, nghiïn cûáu vâ phất
triïín (R&D) cung cêëp cấc dõch v chun
mưn vâ sang tẩo vïì têët cẫ cấc quy trònh

trong chỵi giấ trõ sẫn phêím tûúi
(www.freshstudio.biz). Fresh Studio cố vùn
phông úã Phi-lđp-pin, Viïåt nam vâ Hâ lan.
Trong mûúâi nùm qua, Siebe àậ lâm viïåc
trong ngânh lâm vûúân úã Àưng Phi vâ Àưng
Nam Ấ, chun vïì kïët nưëi nhûäng ngûúâi sẫn
xët nhỗ vúái thõ trûúâng.
7
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Lúâi cẫm ún
Bẫn thẫo àêìu tiïn phêìn l thuët ca
cën sấch nây do Luigi Cuna vâ Dominic
Smith bùỉt àêìu soẩn thẫo. Cấc lêìn sûãa àưíi
tiïëp theo do mưåt nhốm tấc giẫ cố tïn trong
trang trûúác tiïën hânh.
Nhốm tấc giẫ xin cẫm ún sûå hưỵ trúå ca
nhiïìu ngûúâi àậ àống gốp vâo viïåc hònh
thânh vâ soẩn thẫo cën sấch nây, bao
gưìm Alan Johnson thåc dûå ấn Nêng cao
Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho ngûúâi nghêo,
Thomas Finkel vâ cấc nhên viïn dûå ấn Xc
tiïën Doanh nghiïåp vûâa vâ nhỗ ca GTZ,
Kees Van Der Ree, Bas Rozemuller vâ
Inrgid Hultqvist thåc dûå ấn PRISED ca
ILO.
Mc àđch ca cën sấch hûúáng
dêỵn nây
Cën sấch hûúáng dêỵn nây àûúåc thiïët kïë
nhû mưåt tâi liïåu cư àổng nhùçm cung cêëp cho
nhûäng ngûúâi thûåc hiïån chỵi giấ trõ mưåt bưå

cưng c dïỵ thûåc hiïån àïí phên tđch cỵi giấ
trõ vúái trổng têm giẫm nghêo.
Mùåc d àậ cố nhiïìu sấch hûúáng dêỵn vïì
phên tđch Chỵi giấ trõ, mc àđch ca cën
sấch hûúáng dêỵn nây lâ àïí kïët nưëi khoẫng
cấch giûäa phên tđch chỵi giấ trõ vâ phất
triïín vò ngûúâi nghêo. Vò vêåy, cấc cưng c
àûúåc trònh bây úã àêy cng tûúng tûå nhû
trong nhûäng cën sấch khấc, nhûng àùåc
àiïím chđnh ca cën sấch hûúáng dêỵn nây lâ
trong mưỵ
i cưng c àïìu cố trổng têm rộ râng
lâ ấp dng cưng c àố thïë nâo àïí phên tđch
àûúåc tấc àưång ca chỵi giấ trõ tûâ gốc àưå
ca ngûúâi nghêo.
Sấch hûúáng dêỵn nây gưìm cố 2 phêìn
chđnh. Phêìn àêìu giúái thiïåu cú súã l thuët vïì
chỵi giấ trõ vâ giẫi thđch xët phất àiïím vò
ngûúâi nghêo trong phên tđch chỵi giấ trõ
àûúåc mư tẫ trong sấch nây.
Phêìn thûá hai gưìm mưåt bưå 8 cưng c phên
tđch chỵi giấ trõ, trong àố bưën cưng c àêìu
tiïn àûúåc coi lâ “Cưng c Cưët ëu” cêìn àûúåc
thûåc hiïån àïí àẩt àûúåc phên tđch tưëi thiïíu vïì
chỵi giấ trõ vò ngûúâi nghê
o. Bưën cưng c
tiïëp theo lâ “cấc cưng c nêng cao” cố thïí
tiïën hânh àïí cố mưåt bûác tranh tưíng thïí hún
vïì mưåt sưë mùåt vò ngûúâi nghêo ca chỵi giấ
trõ.

Bẫng 1 cho biïët cấc mùåt khấc nhau ca
phên tđch chỵi giấ trõ vò ngûúâi nghêo vâ cấc
cưng c cố thïí sûã dng àïí phên tđch nhûäng
mùåt àố. Cưng c nâo câng cố nhiïìu dêëu
àấnh dêëu thò câng thđch húåp àïí phên tđch
mưåt khđa cẩnh c thïí àố.
Giúái thiïåu
8
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
CƯNG C CƯËT LỘI
CƯNG C NÊNG CAO
Tool 1 Tool 2 Tool 3 Tool 4
Tool 5
Tool 6 Tool 7 Tool 8
Cấc mùåt
Xấc àõnh
chỵi giấ trõ
Lêåp sú àưì
Lúåi nhån/
Chi phđ
Cưng nghïå+Tri
thûác+Nêng cao
Phên phưëi
thu nhêåp
Phên bưí
viïåc lâm
Quẫn trõ
vâ dõch v
Cấc mưëi
liïn kïët

Sûå tham gia
ca ngûúâi nghêo
Viïåc lâm +
mưi trûúâng lâm viïåc
Lûúng + Thu nhêåp
Tiïëp cêån tâi sẫn
Tiïëp cêån thưng tin
+ cưng nghïå
Tiïëp cêån cú súã
hẩ têìng
Tiïëp cêån dõch v
An toân vâ khẫ nùng
dïỵ bõ tưín thûúng
Trao quìn
PHấèN MệT
KHAI NIẽM
9
Nờng cao Hiùồu quaó Thừ trỷỳõng cho Ngỷỳõi ngheõo
10
1. Àõnh nghơa
tûúãng vïì chỵi giấ trõ hoân toân mang
tđnh trûåc giấc. Chỵi giấ trõ nối àïën cẫ loẩt
nhûäng hoẩt àưång cêìn thiïët àïí biïën mưåt sẫn
phêím (hóåc mưåt dõch v) tûâ lc côn lâ khấi
niïåm, thưng qua cấc giai àoẩn sẫn xët
khấc nhau, àïën khi phên phưëi túái ngûúâi tiïu
dng cëi cng vâ vûát bỗ sau khi àậ sûã
dng (Kaplinsky 1999, trang 121; Kaplinsky
vâ Morris 2001, trang 4). Tiïëp àố, mưåt chỵi
giấ trõ tưìn tẩi khi têët cẫ nhûäng ngûúâi tham gia

trong chỵi hoẩt àưång àïí tẩo ra tưëi àa giấ trõ
trong toân chỵi.
Àõnh nghơa nây cố thïí giẫi thđch theo
nghơa hểp hóåc rưång.
Theo nghơa hểp, mưåt chỵi giấ trõ gưìm
mư
åt loẩt cấc hoẩt àưång thûåc hiïån trong mưåt
cưng ty àïí sẫn xët ra mưåt sẫn phêím nhêët
àõnh. Cấc hoẩt àưång nây cố thïí gưìm cố: giai
àoẩn xêy dûång khấi niïåm vâ thiïët kïë, quấ
trònh mua vêåt tû àêìu vâo, sẫn xët, tiïëp thõ
vâ phên phưëi, thûåc hiïån cấc dõch v hêåu mậi
v.v. Têët cẫ nhûäng hoẩt àưång nây tẩo thânh
mưåt “chỵi” kïët nưëi ngûúâi sẫn xët vúái ngûúâi
tiïu dng. Mùåt khấc, mưỵi hoẩt àưång lẩi bưí
sung giấ trõ cho thânh phêím cëi cng.
Chùèng hẩn nhû khẫ nùng cung cêëp dõch
v hưỵ trúå hêåu mậi vâ sûãa chûäa cho mưåt cưng
ty àiï
ån thoẩi di àưång lâm tùng giấ trõ chung
ca sẫn phêím. Nối cấch khấc, mưåt khấch
hâng cố thïí sùén sâng trẫ giấ cao hún cho
mưåt àiïån thoẩi di àưång cố dõch v hêåu mậi
tưët. Cng tûúng tûå nhû vêåy àưëi vúái mưåt thiïët
kïë cố tđnh sấng tẩo hóåc mưåt quy trònh sẫn
xët àûúåc kiïím tra chùåt chệ. Àưëi vúái cấc
doanh nghiïåp nưng nghiïåp, mưåt hïå thưëng
kho ph húåp cho cấc ngun liïåu tûúi sưëng
(nhû trấi cêy) cố ẫnh hûúãng tưët àïën chêët
lûúång ca thânh phêím, vâ vò vêåy, lâm tùng

giấ trõ sẫn phêím.
Chỵi giấ trõ theo nghơa rưång lâ mưåt phûác
húåp nhûäng hoẩ
t àưång do nhiïìu ngûúâi tham
gia khấc nhau thûåc hiïån (ngûúâi sẫn xët sú
cêëp, ngûúâi chïë biïën, thûúng nhên, ngûúâi
cung cêëp dõch v v.v.) àïí biïën mưåt ngun
liïåu thư thânh thânh phêím àûúåc bấn lễ.
Chỵi giấ trõ rưång bùỉt àêìu tûâ hïå thưëng sẫn
xët ngun liïåu thư vâ chuín dõch theo
cấc mưëi liïn kïët vúái cấc doanh nghiïåp khấc
trong kinh doanh, lùỉp rấp, chïë biïën v.v
Cấch tiïëp cêån theo nghơa rưång khưng
xem xết cấc hoẩt àưång do mưåt doanh
nghiïåp duy nhêët tiïën hânh, mâ nố xem xết
cẫ cấc mưëi liïn kïët ngûúåc vâ xi cho àïën
khi ngun liïåu thư àûúåc sẫn xët àûúåc kïët
nưëi vúái ngûúâi tiïu dng cëi cng. Trong
phê
ìn côn lẩi ca sấch hûúáng dêỵn nây, cm
tûâ chỵi giấ trõ sệ chó àûúåc dng àïí chó àõnh
nghơa rưång nây.
Khấi niïåm chỵi giấ trõ bao hâm cẫ cấc
vêën àïì vïì tưí chûác vâ àiïìu phưëi, cấc chiïën
lûúåc vâ quan hïå quìn lûåc ca nhûäng ngûúâi
tham gia khấc nhau trong chỵi. Nhûäng vêën
àïì nây vâ nhûäng vêën àïì cố liïn quan khấc
sệ àûúåc thẫo lån trong cën sấch nây. Cêìn
hiïíu rùçng tiïën hânh phên tđch chỵi giấ trõ
àôi hỗi phẫi cố mưåt phûúng phấp tiïëp cêån

thêëu àấo vïì nhûäng gò àang diïỵn ra giûäa
nhûäng ngûúâi tham gia trong chỵi, nhûäng gò
liïn kï
ët hổ vúái nhau, nhûäng thưng tin nâo
àûúåc chia sễ, quan hïå giûäa hổ hònh thânh
vâ phất triïín nhû thïë nâo, v.v.
Ngoâi ra, chỵi giấ trõ côn gùỉn liïìn vúái
khấi niïåm vïì quẫn trõ vư cng quan trổng
àưëi vúái nhûäng nhâ nghiïn cûáu quan têm àïën
cấc khđa cẩnh xậ hưåi vâ mưi trûúâng trong
phên tđch chỵi giấ trõ. Viïåc thiïët lêåp (hóåc
sûå hònh thânh) cấc chỵi giấ trõ cố thïí gêy
sûác ếp àïën ngìn tâi ngun thiïn nhiïn
(nhû nûúác, àêët àai), cố thïí lâm thoấi hốa
àêët, mêët àa dẩng sinh hổc hóåc gêy ư
nhiïỵm. Thïm vâo àố, sûå phất triïín ca
chỵi giấ trõ cố thïí ẫnh hûúãng àïën cấc mưë
i
râng båc xậ hưåi vâ tiïu chín truìn
thưëng, vđ d nhû do quan hïå quìn lûåc giûäa
cấc hưå hóåc cưång àưìng thay àưíi, hóåc
nhûäng nhốm dên cû nghêo nhêët hóåc dïỵ bõ
tưín thûúng chõu tấc àưång tiïu cûåc tûâ hoẩt
àưång ca nhûäng ngûúâi tham gia chỵi giấ
trõ.
Nhûäng mưëi quan ngẩi nây cng cố liïn
11
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
12
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo

quan àïën cấc chỵi giấ trõ nưng nghiïåp. L
do lâ vò cấc chỵi giấ trõ nưng nghiïåp ph
thåc ch ëu vâo viïåc sûã dng cấc ngìn
tâi ngun. Àưìng thúâi, ngânh nưng nghiïåp
côn cố àùåc th búãi sûå phưí biïën cấc tiïu
chín xậ hưåi truìn thưëng. Cëi cng lâ do
t lïå ngûúâi nghêo trong ngânh nưng nghiïåp
cao, khung phên tđch chỵi giấ trõ cố thïí ấp
dng àïí rt ra kïët lån vïì sûå tham gia ca
ngûúâi nghêo vâ cấc tấc àưång tiïìm tâng ca
sûå phất triïín chỵi giấ trõ àïën giẫm nghêo.
2. Cấc khấi niïåm chđnh vïì
Chỵi Giấ trõ
Phêìn nây giúái thiïåu tưíng quất vïì cấc khấi
niïåm chđnh ca chỵi giấ trõ tûâ quan àiïím
hổc thåt. Trûúác hïët, phêìn nây nhùçm lâm rộ
khấi niïåm, thûá hai lâ trònh bây cư àổng tưíng
quan tâi liïåu àïí giúái thiïåu mưåt sưë vêën àïì
chđnh liïn quan àïën phên tđch chỵi giấ trõ.
Theo sûå phên loẩi vïì khấi niïåm, cố ba lìng
nghiïn cûáu chđnh trong cấc tâi liïåu vïì chỵi
giấ trõ: (i) phûúng phấp filiêre (ii) khung khấi
niïåm do Porter lêåp ra (1985) vâ (iii) phûúng
phấp toân cêìu do Kaplinsky àïì xët (1999),
Gereffi (1994; 1999; 2003) vâ Gereffi, vâ
Korzeniewicz (1994).
Filiêre (Chỵi)
Phûúng phấp filiêre (filiêre nghơa lâ
chỵi, mẩch) gưìm cấc trûúâng phấi tû duy vâ
truìn thưëng nghiïn cûáu khấc nhau. Khúãi

àêìu, phûúng phấp nây àûúåc dung àïí phên
tđch hïå thưëng nưng nghiïåp ca cấc nûúác
àang phất triïín trong hïå thưëng thåc àõa ca
Phấp. Phên tđch ch ëu lâm cưng c àïí
nghiïn cûáu cấch thûác mâ cấc hïå thưëng sẫn
xët nưng nghiïåp (àùåc biïåt lâ cao su, bưng,
câ phï vâ dûâa) àûúåc tưí chûác trong bưëi cẫnh
ca cấc nûúác àang phất triïín. Trong bưëi
cẫnh nây, khung filiêre ch trổng àùåc biïåt
àïën cấch cấc hïå thưëng sẫn xët àõa phûúng
àûúåc kïët nưëi vúá
i cưng nghiïåp chïë biïën,
thûúng mẩi, xët khêíu vâ khêu tiïu dng
cëi cng.
Do àố, khấi niïåm chỵi (filiêre) ln bao
hâm nhêån thûác kinh nghiïåm thûåc tïë àûúåc sûã
dng àïí lêåp sú àưì dông chuín àưång ca
hâng hốa vâ xấc àõnh nhûäng ngûúâi tham gia
vâ cấc hoẩt àưång. Tđnh húåp l ca chỵi (fil-
iêre) hoân toân tûúng tûå nhû khấi niïåm rưång
vïì chỵi giấ trõ trònh bây úã trïn. Tuy nhiïn,
khấi niïåm chỵi ch ëu têåp trung vâo cấc
vêën àïì ca cấc mưëi quan hïå vêåt chêët vâ k
thåt àõnh lûúång, àûúåc tốm tùỉt trong sú àưì
dông chẫy ca cấc hâng hố
a vâ sú àưì mưëi
quan hïå chuín àưíi.
Phûúng phấp chỵi cố hai lìng cố vâi
àiïím chung vúái phên tđch chỵi giấ trõ:
- viïåc àấnh giấ chỵi vïì mùåt kinh tïë vâ tâi

chđnh (àûúåc trònh bây trong Duruflế, Fabre
vâ Yung, 1988, vâ àûúåc sûã dng trong mưåt
sưë dûå ấn phất triïín do Phấp tâi trúå trong
thêåp niïn 80 vâ 90) ch trổng vâo vêën àïì
tẩo thu nhêåp vâ phên phưëi trong chỵi hâng
hốa, vâ phên tấch cấc chi phđ vâ thu nhêåp
giûäa cấc thânh phêìn àûúåc kinh doanh nưåi
àõa vâ qëc tïë àïí phên tđch sûå ẫnh hûúãng
ca chỵi àïën nïìn kinh tïë qëc dên vâ sûå
àống gốp ca nố
vâo GDP theo “phûúng
phấp ẫnh hûúãng” (“mếthode des effets”)
- phên tđch cố tđnh chêët ch trổng vâo
chiïën lûúåc ca phûúng phấp chỵi, àûúåc sûã
dng nhiïìu nhêët úã trûúâng àẩi hổc Paris-
Nanterre, mưåt sưë viïån nghiïn cûáu nhû
CIRAD vâ INRA vâ cấc tưí chûác phi chđnh
ph nhû IRAM lâm vïì phất triïín nưng
nghiïåp, nghiïn cûáu mưåt cấch cố hïå thưëng sûå
tấc àưång lêỵn nhau ca cấc mc tiïu, cấc
cẫn trúã vâ kïët quẫ ca mưỵi bïn cố liïn quan
trong chỵi; cấc chiïën lûúåc cấ nhên vâ têåp
thïí, cng nhû cấc hònh thấi quy àõnh mâ
Hugon (1985) àậ xấc àõnh lâ cố bưën loẩi liïn
quan àïën chỵi hâ
ng hốa úã chêu Phi àûúåc
phên tđch gưìm: quy àõnh trong nûúác, quy
àõnh vïì thõ trûúâng, quy àõnh ca nhâ nûúác vâ
quy àõnh kinh doanh nưng nghiïåp qëc tïë.
Moustier vâ Leplaideur (1989) àậ àûa ra

mưåt khung phên tđch vïì tưí chûác chỵi hâng
hốa (lêåp sú àưì, cấc chiïën lûúåc cấ nhên vâ
têåp thïí, vâ hiïåu sët vïì mùåt giấ cẫ vâ tẩo
thu nhêåp, cố tđnh àïën vêën àïì chun mưn
13
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
hốa ca nưng dên vâ thûúng nhên ngânh
thûåc phêím so vúái chiïën lûúåc àa dẩng hốa).
Khung phên tđch ca Porter
Lìng nghiïn cûáu thûá hai liïn quan àïën
cưng trònh ca Porter (1985) vïì cấc lúåi thïë
cẩnh tranh. Porter àậ dng khung phên tđch
chỵi giấ trõ àïí àấnh giấ xem mưåt cưng ty
nïn tûå àõnh võ mònh nhû thïë nâo trïn thõ
trûúâng vâ trong mưëi quan hïå vúái cấc nhâ
cung cêëp, khấch hâng vâ àưëi th cẩnh tranh
khấc. tûúãng vïì lúåi thïë cẩnh tranh ca mưåt
doanh nghiïåp cố thïí àûúåc tốm tùỉt nhû sau:
mưåt cưng ty cố thïí cung cêëp cho khấch
hâng mưåt mùåt hâng (hóåc dõch v) cố giấ trõ
tûúng àûúng vúái àưëi th cẩnh tranh ca
mònh nhûng vúái chi phđ thêëp hún (chiïën lûúåc
giẫm chi phđ) nhû thïë nâo? Cấch khấc lâ
lâm thïë nâo àïí mưåt doanh nghiïåp cố thïí
sẫn xët mưåt mùåt hâng mâ khấch hâng
mën mua vúái giấ cao hún (chiïën lûúåc tẩo
sûå khấc biïåt)?
Trong bưëi cẫnh nây, khấi niïåm chỵi giấ
trõ àûúåc sûã dng nhû mưåt khung khấi niïåm
mâ cấc doanh nghiïåp cố thïí dng àïí tòm ra

cấc ngìn lúåi thïë cẩnh tranh (thûåc tïë vâ
tiïìm tâng) ca mònh. Àùåc biïåt, Porter lêåp
lån rùçng cấc ngìn lúåi thïë cẩnh tranh
khưng thïí tòm ra nïëu nhòn vâo cưng ty nhû
mưåt tưíng thïí. Mưåt cưng ty cêìn àûúåc phên
tấch thânh mưåt loẩt cấc hoẩt àưång vâ cố thïí
tòm thêëy lúåi thïë cẩnh tranh trong mưåt (hóåc
nhiïìu hún) nhûäng hoẩt àưå
ng àố. Porter
phên biïåt giûäa cấc hoẩt àưång sú cêëp, trûåc
tiïëp gốp phêìn tùng thïm giấ trõ cho sẫn xët
hâng hốa (hóåc dõch v) vâ cấc hoẩt àưång
hưỵ trúå cố ẫnh hûúãng giấn tiïëp àïën giấ trõ
cëi cng ca sẫn phêím.
Trong khung phên tđch ca Porter, khấi
niïåm chỵi giấ trõ khưng trng vúái tûúãng vïì
chuín àưíi vêåt chêët. Porter giúái thiïåu
tûúãng theo àố tđnh cẩnh tranh ca mưåt cưng
ty khưng chó liïn quan àïën quy trònh sẫn
xët. Tđnh cẩnh tranh ca doanh nghiïåp cố
thïí phên tđch bùçng cấch xem xết chỵi giấ
trõ bao gưìm thiïët kïë sẫn phêím, mua vêåt tû
àêìu vâo, hêåu cêìn, hêåu cêìn bïn ngoâi, tiïëp
thõ, ba
án hâng, cấc dõch v hêåu mậi vâ dõch
v hưỵ trúå nhû lêåp kïë hoẩch chiïën lûúåc, quẫn
l ngìn nhên lûåc, hoẩt àưång nghiïn cûáu
v.v
Do vêåy, trong khung phên tđch ca
Porter, khấi niïåm chỵi giấ trõ chó ấp dng

trong kinh doanh. Kïët quẫ lâ phên tđch chỵi
giấ trõ ch ëu nhùçm hưỵ trúå cấc quët àõnh
quẫn l vâ chiïën lûúåc àiïìu hânh. Vđ d nhû
mưåt phên tđch vïì chỵi giấ trõ ca mưåt siïu
thõ úã chêu Êu cố thïí chó ra lúåi thïë cẩnh tranh
ca siïu thõ àố so vúái cấc àưëi th cẩnh tranh
lâ khẫ nùng cung cêëp rau quẫ giưëng nûúác
ngoâi. Tòm ra ngìn lúåi thïë cẩnh tranh lâ
thưng tin cố giấ trõ cho cấ
c mc àđch kinh
doanh. Tiïëp theo nhûäng kïët quẫ tòm àûúåc
àố, doanh nghiïåp kinh doanh siïu thõ cố lệ
sệ tùng cûúâng cng cưë mưëi quan hïå vúái cấc
nhâ sẫn xët hoa quẫ giưëng ngoẩi vâ chiïën
dõch quẫn cấo sệ ch àùåc biïåt àïën nhûäng
vêën àïì nây.
14
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Hònh 2 Hïå thưëng giấ trõ
Mưåt cấch khấc àïí tòm ra lúåi thïë cẩnh
cẩnh lâ dûåa vâo khấi niïåm hïå thưëng giấ trõ.
chđnh lâ: thay vò chó phêntđch lúåi thïë cẩnh
tranh ca mưåt cưng ty duy nhêët, cố thïí xem
cấc hoẩt àưång ca cưng ty nhû mưåt phêìn
ca mưåt chỵi cấc hoẩt àưång rưång hún mâ
Porter gổi lâ hïå thưëng giấ trõ. Mưåt hïå thưëng
giấ trõ bao gưìm cấc hoẩt àưång do têët cẫ cấc
cưng ty tham gia trong viïåc sẫn xët mưåt
hâng hốa hóåc dõch v thûåc hiïån, bùỉt àêìu tûâ
ngun liïåu thư àïën phên phưëi àïën ngûúâi

tiïu dng cëi cng. Vò vêåy, khấi niïåm hïå
thưëng giấ trõ rưång hún so vúái khấi niïåm chỵ
i
giấ trõ ca doanh nghiïåp vâ giưëng vúái khấi
niïåm mâ cën sấch hûúáng dêỵn nây nối àïën
khi phên tđch chỵi giấ trõ (phûúng phấp
rưång hún). Tuy nhiïn, cêìn chó ra rùçng trong
khung phên tđch ca Porter, khấi niïåm hïå
thưëng giấ trõ ch ëu lâ cưng c gip quẫn l
àiïìu hânh àûa ra cấc quët àõnh cố tđnh
chêët chiïën lûúåc.
Phûúng phấp tiïëp cêån toân cêìu
Gêìn àêy nhêët, khấi niïåm cấc chỵi giấ trõ
àûúåc ấp dng àïí phên tđch toân cêìu hốa
(Gereffi and Korzeniewicz 1994; Kaplinsky
1999). Tâi liïåu nây dung khung phên tđch
chỵi giấ trõ àïí tòm hiïíu cấc cấch thûác mâ
cấc cưng ty vâ cấc qëc gia hưåi nhêåp toân
cêìu vâ àïí àấnh giấ cấc ëu tưë quët àõnh
àïën phên phưëi thu nhêåp toân cêìu.
Kaplinsky vâ Morris (2001) quan sất
àûúåc rùçng trong quấ trònh toân cêìu hốa, cố
nhêån thûác (trong phêìn lúán cấc trûúâng húåp
àïìu cố minh chûáng rộ râng) rùçng khoẫng
cấch trong thu nhêåp trong vâ giûäa cấc nûúác
tùng lïn. Cấc tấc giẫ nây lêåp lån rùçng phên
tđch chỵi giấ trõ cố thïí gi
p giẫi thđch quấ
trònh nây, nhêët lâ trong mưåt viïỵn cẫnh nùng
àưång.

Thûá nhêët, bùçng cấch lêåp sú àưì mưåt loẩt
nhûäng hoẩt àưång trong chỵi, mưåt phên tđch
chỵi giấ trõ nhêët trđ phên tđch thưíng thu
nhêåp ca chỵi giấ trõ thânh nhûäng khoẫn
mâ cấc bïn khấc nhau trong chỵi giấ trõ
nhêån àûúåc. Phûúng phấp nây sệ àûúåc giúái
thiïåu trong phêìn hai ca cën sấch hûúáng
dêỵn nây. Àïí hiïíu àûúåc sûå phên phưëi thu
nhêåp, phên tđch chỵi giấ trõ lâ cấch duy
nhêët àïí cố àûúåc thưng tin àố. Cấc cấch xem
Hònh 1 Chỵi giấ trõ ca Porter
15
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
xết cấc hònh thấi phên phưëi toân cêìu khấc
chó cho biïët mưåt phêìn vïì cấc hiïån tûúång
nây. Vđ d nhû cấc sưë liïåu thưëng kï thûúng
mẩi chó cung cêëp sưë liïåu vïì doanh thu gưåp
chûá khưng phẫi lâ vïì doanh thu thìn, vâ
cấc phên tđch c thïí vïì tûâng ngânh (nưng
nghiïåp, cưng nghiïåp, dõch v) chó thïí hiïån
àûúåc mưåt phêìn ca cẫ cêu chuån.
Thûá hai lâ mưåt phên tđch chỵi giấ trõ cố
thïí lâm sấng tỗ viïåc cấc cưng ty, vng vâ
qëc gia àûúåc kïët nưëi vúái nïìn kinh tïë toân
cêìu nhû thïë nâo. Cấch phên tđch lưìng ghếp
nây sệ xấc àõnh úã mûác àưå rưång hún cấc kïët
quẫ
phên phưëi ca cấc hïå thưëng sẫn xët
toân cêìu vâ nùng sët mâ cấc nhâ sẫn xët
cấ thïí phẫi nêng cao hoẩt àưång vâ do àố tûå

àùåt mònh vâo con àûúâng tùng trûúãng thu
nhêåp bïìn vûäng.
Trong khn khưí chỵi giấ trõ, cấc mưëi
quan hïå thûúng mẩi qëc tïë àûúåc coi lâ mưåt
phêìn ca cấc mẩng lûúái nhûäng nhâ sẫn
xët, xët khêíu, nhêåp khêíu vâ bấn lễ, trong
àố tri thûác vâ quan hïå àûúåc phất triïín àïí
tiïëp cêån àûúåc cấc thõ trûúâng vâ cấc nhâ
cung cêëp. Trong bưëi cẫnh nây, sûå thânh
cưng ca cấc nûúác àang phất triïín vâ c
a
nhûäng ngûúâi tham gia thõ trûúâng úã cấc nûúác
àang phất triïín ph thåc vâo khẫ nùng tiïëp
cêån cấc mẩng lûúái nây.
3. Mưåt xët phất àiïím vò
ngûúâi nghêo trong phên
tđch chỵi giấ trõ
Nhû àậ nïu trong mc 2 úã trïn, phên tđch
chỵi giấ trõ cố thïí khấ linh hoẩt vâ chỵi giấ
trõ cố thïí àûúåc phên tđch tûâ gốc àưå ca bêët
k ngûúâi nâo trong sưë nhiïìu ngûúâi tham gia
trong chỵi. Phên tđch chỵi giấ trõ nhû àûúåc
trònh bây úã trïn cố thïí lâm cú súã cho viïåc
hònh thânh cấc dûå ấn vâ chûúng trònh hưỵ trúå
cho mưåt chỵi giấ trõ hóåc mưåt sưë chỵi giấ
trõ nhùçm àẩt àûúåc mưåt kïët quẫ phất triïín
mong mën.
Vđ d vïì cấc kïët quẫ phất triïín mën àẩt
àûúåc cố thïí gưìm: tùng lûúång xët khêíu, tẩo
ra tưëi àa viïåc lâm, mang lẩi lúåi đch cho mưåt

nhốm ngûúâi c
thïí trong xậ hưåi, têån dng
cấc ngun liïåu thư ca àõa phûúng hóåc
têåp trung cấc lúåi đch phất triïín vâo cấc khu
vûåc kếm phất triïín hóåc khố khùn trong mưåt
qëc gia. Xët phất àiïím vâ trổng têm ca
phan tđch chỵi giấ trõ liïn quan trûåc tiïëp àến
kïët quẫ phất triïín mën àẩt àûúåc tûâ viïåc hưỵ
trúå chỵi giấ trõ.
Xët phất àiïím vâ àõnh hûúáng ca phên
tđch chỵi giấ trõ trong Sấch hûúáng dêỵn nây
lâ Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho ngûúâi
nghêo. Vò vêåy, cấc cưng c àûúåc àõnh
hûúáng àïí phên tđch chỵi giấ trõ tûâ quan
àiïím ca ngûúâi nghêo. Mc tiïu cëi cng
ca viïåc hoân thiïå
n chỵi giấ trõ cho ngûúâi
nghêo cố hai khđa cẩnh. Thûá nhêët lâ tùng
tưíng sưë lûúång vâ giấ trõ sẫn phêím mâ ngûúâi
nghêo bấn ra trong chỵi giấ trõ. Àiïìu nây
sệ lâm tùng thu nhêåp thûåc tïë ca ngûúâi
nghêo cng nhû nhûäng ngûúâi tham gia khấc
trong chỵi giấ trõ. Àiïìu nây àûúåc thïí hiïån lâ
T=1 trong Hònh 3, trong khi cẫ sú àưì hònh
trôn tùng lïn.
Mc tiïu thûá hai lâ giûä ngun àûúåc thõ
phêìn ca ngûúâi nghêo trong ngânh hóåc
tùng lúåi nhån biïn trïn mưåt sẫn phêím àïí
ngûúâi nghêo khưng chó cố thu nhêåp thûåc tïë
cao hún mâ tùng cẫ thu nhêåp tûúng àưëi so

vúái cấc bïn tham gia khấc trong chỵi giấ
trõ. Trong trûúâng húåp nây, phêìn ca ngûúâ
i
nghêo trong sú àưì hònh trôn cng tùng lïn
vâ ngûúâi nghêo búát nghêo hún so vúái nhûäng
ngûúâi tham gia khấc trong chỵi giấ trõ.
Phêìn nây àûúåc k hiïåu lâ T=2 vâ cố thïí gổi
lâ Tùng trûúãng vò ngûúâi nghêo.
16
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Phûúng phấp chỵi giấ trõ ch ëu lâ mưåt
cưng c mư tẫ àïí xem xết cấc tûúng tấc
giûäa nhûäng ngûúâi tham gia khấc nhau. Lâ
mưåt cưng c cố tđnh mư tẫ, nố cố nhûäng lúåi
thïë khấc nhau úã chưỵ nố båc ngûúâi phên
tđch phẫi xem xết cẫ cấc khđa cẩnh vi mư vâ
vơ mư trong cấc hoẩt àưång sẫn xët vâ trao
àưíi. Phên tđch trïn cú súã cấc hâng hốa cố
thïí cho biïët nhiïìu hún vïì cú cêëu tưí chûác vâ
chiïën lûúåc ca nhûäng ngûúâi tham gia khấc
nhau vâ hiïíu àûúåc cấc quy trònh kinh tïë
thûúâng chó àûúåc nghiïn cûáu úã phẩm vi toân
cêìu (thûúâng bỗ qua sûå khấc biïåt mang tđnh
àõa phûúng ca cấc quy trònh) hóåc úã têì
m
qëc gia/àõa phûúng (thûúâng hẩ thêëp cấc
lûåc lûúång rưång lúán hún tẩo nïn thay àưíi vïì
kinh tïë xậ hưåi vâ lêåp chđnh sấch).
Kaplinsky vâ Morris (2001) nhêën mẩnh
rùçng khưng cố cấch nâo “àng” àïí phên tđch

chỵi giấ trõ; mâ phûúng phấp àûúåc chổn
ch ëu dûåa vâo cêu hỗi nghiïn cûáu àang
tòm cêu trẫ lúâi. D sao, bưën khđa cẩnh trong
phên tđch chỵi giấ trõ nhû àûúåc ấp dng
trong nưng nghiïåp cng rêët àấng lûu .
Thûá nhêët, úã mûác àưå cú bẫn nhêët, mưåt
phên tđch chỵi giấ trõ
lêåp sú àưì mưåt cấch
hïå thưëng cấc bïn tham gia
vâo sẫn xët,
phên phưëi, tiïëp thõ vâ bấn mưåt (hóåc nhiïìu)
sẫn phêím c thïí. Viïåc lêåp sú àưì nây àấnh
giấ cấc àùåc àiïím ca nhûäng ngûúâi tham gia,
cú cêëu lậi vâ chi phđ, dông hâng hốa trong
chỵi, àùåc àiïím viïåc lâm vâ khưëi lûúång vâ
àiïím àïën ca hâng hốa àûúåc bấn trong
nûúác vâ nûúác ngoâi (Kaplinsky vâ Morris
2001). Nhûäng chi tiïët nây cố thïí thu thêåp
àûúåc nhúâ kïët húåp àiïìu tra thûåc àõa, thẫo
lån nhốm têåp trung, PRA, phỗng vêën thưng
tin vâ sưë liïåu thûá cêëp.
Thûá hai lâ phên tđch chỵi giấ trõ cố vai
trô trung têm trong viïåc
xấc àõnh sûå phên
phưëi lúåi đch ca nhûäng ngûúâi tham gia
trong chỵi. Cố nghơa lâ, phên tđch lúåi nhån
vâ lúåi nhån biïn trïn mưåt sẫn phêím trong
chỵi àïí xấc àõnh ai àûúåc hûúãng lúåi nhúâ
tham gia chỵi vâ nhûäng ngûúâi tham gia
nâo cố thïí àûúåc hûúãng lúåi nhúâ àûúåc tưí chûác

vâ hưỵ trúå nhiïìu hún. Àiïìu nây àùåc biïåt quan
trổng trong bưëi cẫnh ca cấc nûúác àang
phất triïín (vâ àùåc biïåt lâ nưng nghiïåp), vúái
nhûäng lo ngẩi rùçng ngûúâi nghêo nối riïng dïỵ
bõ tưín thûúng trûúác quấ trònh toân cêìu hốa
(Kaplinsky vâ Morris 2001). Cố thïí bưí sung
phên tđch nây bùçng cấch xấc àõnh bẫn chêët
viïåc tham gia trong chỵi àïí hiïíu àûúåc cấc
àùåc àiïím ca nhûä
ng ngûúâi tham gia.
Thûá ba, phên tđch chỵi giấ trõ cố thïí
dung àïí xấc àõnh vai trô ca viïåc nêng cêëp
trong chỵi giấ trõ. Nêng cêëp gưìm cẫi thiïån
chêët lûúång vâ thiïët kïë sẫn phêím gip nhâ
sẫn xët thu àûúåc giấ trõ cao hún hóåc àa
dẩng hốa dông sẫn phêím. Phên tđch quấ
trinh nêng cêëp gưìm àấnh giấ khẫ nùng sinh
lúâi ca cấc bïn tham gia trong chỵi cng
nhû thưng tin vïì cấc cẫn trúã àang tưìn tẩi.
Hònh 3: Tùng trûúãng vò Ngûúâi nghêo
17
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Cấc vêën àïì quẫn trõ cố vai trô then chưët
trong viïåc xấc àõnh nhûäng hoẩt àưång nêng
cêëp àố diïỵn ra nhû thïë nâo. Ngoâi ra, cú
cêëu ca cấc quy àõnh, râo cẫn gia nhêåp, hẩn
chïë thûúng mẩi, vâ cấc tiïu chín cố thïí
tiïëp tc tẩo nïn vâ ẫnh hûúãng àïën mưi
trûúâng mâ cấc hoẩt àưång nêng cêëp diïỵn ra.
Cëi cng, phên tđch chỵi giấ trõ cố thïí

nhêën mẩnh vai trô ca quẫn trõ trong chỵi
giấ trõ. Quẫn trõ trong chỵi giấ trõ nối àïën cú
cêëu cấc mưëi quan hïå vâ cú chïë àiïìu phưëi
tưìn tẩi giûäa cấc bïn tham gia trong chỵi giấ
trõ. Quẫn trõ quan trổng tûâ gốc àưå chđnh sấch
thưng qua xấc àõnh cấc sùỉ
p xïëp vïì thïí chïë
cố thïí cêìn nhùỉm túái àïí nêng cao nùng lûåc
trong chỵi giấ trõ, àiïìu chónh cấc sai lïåch
vïì phên phưëi vâ tùng giấ trõ gia tùng trong
ngânh.
Hònh 4 minh hoẩ phûúng phấp sûã dng
trong phên tđch chỵi giấ trõ. Trung têm ca
phên tđch lâ lêåp sú àưì cấc lơnh vûåc vâ cấc
mưëi liïn kïët chđnh. Tuy nhiïn, giấ trõ gia tùng
ca phûúng phấp chỵi giấ trõ cố àûúåc tûâ
àấnh giấ cấc mưëi liïn kïët trong vâ giûäa
nhûäng bïn tham gia thưng qua lùng kđnh
ca cấc vêën àïì vïì quẫn trõ, nêng cêëp vâ lûu
vïì phên phưëi. Nhúâ hiïíu àûúåc mưåt cấch cố
hïå thưëng vïì nhûäng mưëi liïn kïët nây trong
mưåt mẩng lûúái, cố thïí àûa ra nhûäng kiïën
nghõ chđnh sa
ách tưët hún, vâ hún thïë nûäa,
hiïíu hún vïì tấc àưång ngûúåc lẩi ca chng
trong toân chỵi.
Ngìn: (Rich 2004)
Cấc chỵi giấ trõ thûúâng phûác tẩp, nhêët lâ
úã cấc lúáp giûäa cấc cưng ty àún lễ cố thïí
tham gia vâo nhiïìu chỵi khấc nhau. Do àố,

khẫo sất chỵi - hay nhûäng chỵi - nâo ph
thåc rêët nhiïìu vâo xët phất àiïím àưëi vúái
u cêìu ca nghiïn cûáu. Bẫng 2 liïåt kï mưåt
sưë xët phất àiïím cố thïí cố.
Trong mưỵi trûúâng húåp, xët phất àiïím sệ
xấc àõnh nhûäng mưëi kïët nưëi nâo vâ nhûäng
hoẩt àưång nâo trong chỵi lâ àưëi tûúång àûúåc
u cêìu. Vđ d, nïëu têm àiïím ca u cêìu
lâ cấc hoẩt àưång thiïët kïë vâ xêy dûång
thûúng hiïå
u trong chỵi thò xët phất àiïím
cố thïí lâ cấc hậng thiïët kïë, hóåc bưå phêån
Hònh 4 A Sú àưì Phên tđch Chỵi giấ trõ
18
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
thûúng hiïåu trong cấc cưng ty tiïëp thõ toân
cêìu. Àiïìu nây àôi hỗi nghiïn cûáu phẫi quay
ngûúåc lẩi sưë lûúång nhûäng chỵi giấ trõ cung
cêëp cho cng mưåt thûúng hiïåu (nhû cấc nhâ
cung cêëp khấc nhau cho Nestle). Mùåt khấc,
vêën àïì cấc cưng ty nhỗ vâ vûâa tham gia vâo
mưåt sưë chỵi giấ trõ, cố thïí lâm nghiïn cûáu
phẫi ch trổng vâo cấc thõ trûúâng cëi, ngûúâi
mua vâ ngûúâi mua ca cấc thõ trûúâng nây
trong mưåt sưë ngânh, vâ cấc nhâ cung cêëp
vêåt tû àêìu vâo khấc nhau.
Xët phất àiïím chđnh sệ àûúåc ấp
dng trong cën sấch hûúáng dêỵn nây lâ
tấc àưång ca sûå phất triïín vâ vêån hânh
ca cấc chỵi giấ trõ àïën ngûúâi nghêo.

Xët phất àiïím nây sệ àûúåc kïët húåp vâo
mưỵi cưng c àûúåc mư tẫ trong sấch. Nïëu
nhûäng cưng c trong sấch hûúáng dêỵn
nây ch ëu lâ bưå cưng c thưng thûúâng
àïí phên tđch chỵi giấ trõ thò àiïím khấc
biïåt lúán nhêët ca cấc cưng c àûúåc trònh
bây trong phêìn sau lâ chng thiïn vïì
phên tđch chỵi giấ trõ hoẩt àưång thïë nâo
vò ngûúâi nghêo mưåt cấch rộ râng.
19
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Cấc lơnh vûåc
quan têm
àêìu tiïn ca
nghiïn cûáu
Xët phất àiïím Mën lêåp sú àưì Vđ d
Phên phưëi thu
nhêåp toân
cêìu
Ngûúâi tiïu dng cëi
cng (vâ tấi chïë) trong
ngânh
Sú àưì hûúáng ngûúåc lẩi
toân chỵi àïën ngûúâi bấn
lễ, ngûúâi mua vâ ngûúâi sẫn
xët
Trong ngânh àưì gưỵ gia
dng, bùỉt àêìu vúái cấc
nhốm khấch hâng ca cấc
cûãa hâng bấch hốa vâ

chun dng úã cấc nûúác
giâu.
Vai trô ca
cấc nhâ bấn
lễ
Cấc siïu thõ vâ cấc
chỵi bấn lễ
Lêåp sú àưì xi hûúáng túái
loẩi khấch hâng, hûúáng
ngûúåc lẩi àïën ngûúâi mua,
ngûúâi sẫn xët vâ cấc
ngûúâi cung cêëp cho hổ
Trong ngânh thûåc phêím,
bùỉt àêìu vúái cấc siïu thõ
Vai trô ca
nhûäng ngûúâi
mua àưåc lêåp
Nhûäng ngûúâi mua àưåc
lêåp, cấc nhâ bấn bn
Sú àưì cố hûúáng ngûúåc lẩi
àïën nhûäng ngûúâi sẫn xët
vâ ngûúâi cung cêëp cho hổ
trong cng mưåt chỵi, tiïën
túái nhûäng ngûúâi bấn lễ
Trong ngânh giây, bùỉt àêìu
vúái cấc ngûúâi mua chun
nghiïåp, trong ngânh rau
quẫ vúái nhûäng ngûúâi mua
theo loẩi
Thiïët kïë Cấc cưng ty thiïët kïë,

hang quẫng cấo àưåc lêåp
hóåc cấc cưng ty lúán cố
cấc thûúng hiïåu toân
cêìu
Sú àưì xi hûúáng àïën cấc
nhâ bấn lễ trong cấc thõ
trûúâng cëi khấc nhau,
hûúáng ngûúåc vïì cấc nhâ
sẫn xët khấc nhau vâ cấc
nhâ cung cêëp cho hổ
Trong sẫn xët àưì may
mùåc, bùỉt àêìu vúái Prada vâ
GAP trong cấc thõ trûúâng
sẫn xët hang loẩt vâ
Gucci trong thõ trûúâng thúâi
trang cao cêëp
Vai trô ca
cấc nhâ sẫn
xët chđnh
Cấc cưng ty mua ph
tng, chi tiïët mấy vïì lùỉp
rấp dûúái thûúng hiïåu
ca mònh (OEM) lùỉp rấp
cấc thânh phêím
Sú àưì hûúáng túái bấn lễ vâ
hûúáng ngûúåc lẩi vïì cấc
nhâ cung cêëp vâ cấc nhâ
cung cêëp cho hổ.
Ford trong ngânh sẫn xët
ư tư; Sony trong sẫn xët

hâng àiïån tûã gia dng
Cấc nhâ cung
cêëp têìng thûá
nhêët
Cấc cưng ty lúán cung
cêëp cấc bưå phêån ph
tng, chi tiïët mấy ph
cho cấc cưng ty khấc
mua vïì lùỉp rấp dûúái
thûúng hiïåu ca mònh
(OEM)
Sú àưì xi àïën OEM vâ
cấc khấch hâng ca hổ, cố
thïí trong nhiïìu hún mưåt
lơnh vûåc; vâ hûúáng ngûúåc
lẩi àïën cấc nhâ cung cêëp
vâ cấc nhâ cung cêëp cho
hổ
Magna vâ Delphi trong
ngânh sẫn xët ư tư; trong
ngânh mấy tđnh, vúái cấc
nhâ sẫn xët bẫn mẩch in
chđnh vâ mân hònh.
Cấc nhâ cung
cêëp têìng thûá
2 vâ 3
Thûúâng lâ cấc cưng ty
nhỗ
Sú àưì xi túái cấc khấch
hâng trong nhiïìu lơnh vûåc,

hûúáng ngûúåc lẩi àïën cấc
nhâ cung cêëp vâ nhûäng
ngûúâi cung cêëp cho hổ.
Trong ngânh thûåc phêím,
hûúáng àïën cấc cưng ty in
cấc vêåt liïåu bao gối; trong
ngânh ngên hang lâ cấc
nhâ cung cêëp cấc module
phêìn mïìm.
Bẫng 2: Mưåt sưë vđ d cấc àiïím khấc nhau ca lưëi vâo nghiïn cûáu chỵi giấ trõ
20
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Cấc lơnh vûåc
quan têm
àêìu tiïn ca
nghiïn cûáu
Xët phất àiïím Mën lêåp sú àưì Vđ d
Cấc nhâ cung
cêëp têìng thûá
2 vâ 3
Thûúâng lâ cấc cưng ty
nhỗ
Sú àưì xi túái cấc khấch
hâng trong nhiïìu lơnh vûåc,
hûúáng ngûúåc lẩi àïën cấc
nhâ cung cêëp vâ nhûäng
ngûúâi cung cêëp cho hổ.
Trong ngânh thûåc phêím,
hûúáng àïën cấc cưng ty in
cấc vêåt liïåu bao gối; trong

ngânh ngên hang lâ cấc
nhâ cung cêëp cấc module
phêìn mïìm.
Cấc nhâ sẫn
xët hâng
hốa
Thûúâng lâ cấc cưng ty
lúán
Sú àưì xi túái cấc nhâ sẫn
xët, ngûúâi mua vâ thõ
trûúâng cëi vâ ngûúåc lẩi
àïën cấc nhâ cung cêëp mấy
mốc vâ àêìu vâo.
Trong ngânh àưìng, àïën
nhûäng ngûúâi mua chđnh úã
Thõ trûúâng Kim loẩi Ln
àưn vâ cấc nhâ cung cêëp
cho ngânh viïỵn thưng.
Cấc nhâ sẫn
xët nưng
nghiïåp
Cấc nưng trẩi Sú àưì xi àïën cấc nhâ
chïë biïën, ngûúâi mua vâ
khấch hang ca hổ, vâ
ngûúåc vïì cấc nhâ cung
cêëp vêåt tû àêìu vâo.
Rau sẩch cho cấc nhâ
àống gối sa-lất vâ nhûäng
ngûúâi mua theo loẩi trong
thõ trûúâng cëi.

Cấc nưng trẩi
vâ cưng ty
nhỗ
Cấc nưng trẩi nhỗ, cấc
cưng ty cưng nghiïåp vûâa
vâ nhỗ
Ngûúâi mua úã mưåt loẩt cấc
chỵi giấ trõ, cấc nhâ cung
cêëp vêåt tû àêìu vâo
Nhûäng ngûúâi cung cêëp
hang th cưng cho cấc nhâ
xët khêíu, cấc nưng trẩi
nhỗ cung cêëp cho cấc nhâ
mấy chïë biïën.
Cấc nhâ sẫn
xët vâ
thûúng gia
khưng chđnh
thûác
Nhûäng ngûúâi lâm viïåc tẩi
nhâ, nhûäng ngûúâi bn
bấn hê phưë
Sú àưì xi àïën cấc nhâ
chïë biïën, lùỉp rấp hóåc nhâ
tưí chûác/phên phưëi thûá ba,
ngûúåc vïì cấc nhâ bấn lễ
Thụ ngoâi trong ngânh
sẫn xët qìn ấo vâ giây
dếp, hưåp cấc tong tấi chïë
cho cấc nhâ mấy, hang th

cưng bấn ngoâi phưë cho
khấch du lõch
Giúái, tíi vâ
dên tưåc
Lao àưång nûä Sûã dng lao àưång nûä trong
toân chỵi giấ trõ
Trong ngânh thúâi trang,
ph nûä trong cấc nưng trẩi
trưìng bong, cấc nhâ mấy,
cấc àẩi l xët khêíu, cấc
cưng ty thiïët kïë, quẫng
cấo, cûãa hâng bấn lễ
PHÊÌN HAI
CÖNG CUÅ PHÊN TÑCH
CHUÖÎI GIAÁ TRÕ
21
Nêng cao Hiïåu quaã Thõ trûúâng cho Ngûúâi ngheâo
22
23
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Mc tiïu
Trûúác khi tiïën hânh phên tđch chỵi giấ
trõ, phẫi quët àõnh xem sệ ûu tiïn chổn tiïíu
ngânh nâo, sẫn phêím hay hâng hốa nâo àïí
phên tđch. Vò cấc ngìn lûåc àïí tiïën hânh
phên tđch lc nâo cng hẩn chïë nïn phẫi lêåp
ra phûúng phấp àïí lûåa chon mưåt sưë nhêët
àõnh cấc chỵi giấ trõ àïí phên tđch trong sưë
nhiïìu lûåa chổn cố thïí àûúåc.
Cấc cêu hỗi chđnh

Viïåc chổn nhûäng chỵi giấ trõ àïí phên
tđch dûåa trïn nhûäng tiïu chđ chđnh nâo?
Cố nhûäng chỵi giấ trõ tiïìm nùng nâo cố
thïí phên tđch?
Sau khi ấp dng nhûäng tiïu chđ lûåa chổn,
nhûäng chỵi giấ trõ nâo lâ thđch húåp nhêët àïí
phên tđch?
Cấc bûúác
Quấ trònh lêåp thûá tûå ûu tiïn tn theo 4
bûúác nhû trong quy trònh tiïën hânh lûåa chổn
trong mưåt tònh hëng cố ngìn lûåc khan
hiïëm. Bưën bûúác nây bao gưìm viïåc xấc àõnh
mưåt hïå thưëng cấc tiïu chđ sệ àûúåc ấp dng
àïí lêåp thûá tûå ûu tiïn cấc chỵi giấ trõ, àấnh
giấ tûúng àưëi mûác àưå quan trổng ca cấc
tiïu chđ àố, xấc àõnh cấc tiïíu ngânh, sẫn
phêím, hâng hốa tiïìm nùng cố thïí xem xết
vâ sau àố lêåp mưåt ma trêån àïí xïëp thûá tûå cấc
sẫn phêím theo cấc tiïu chđ trïn. Lûåa chổn
ûu tiïn cëi cng cố thïí xấc àõnh dûåa vâo
kïët quẫ xïëp loẩi àẩt àûúåc.
Bûúác 1: Xấc àõnh cấc tiïu chđ
Viïåc phên tđch chỵi giấ trõ bùỉt àêìu bùçng
viïåc lûåa chổn mưåt chỵi giấ trõ. Quët àõnh
chổn chỵi giấ trõ nâo àïí phên tđch cố thïí
ph thåc vâo cấc tiïu chđ ấp dng àïí chổn
chỵi giấ trõ. Bûúác àêìu tiïn àïí tiïën hânh lêåp
thûá tûå ûu tiïn cấc chỵi giấ trõ lâ quët àõnh
cấc tiïu chđ nâo sệ àûúåc sûã dng àïí sùỉp
xïëp thûá tûå. Viïåc chổn cấc tiïu chđ liïn quan

chùåt chệ àïën Àiïím Xët phất àûúåc mư tẫ
trong phêìn trûúác. Nïëu xët phất àiïím lâ
tiïìm nùng ca mùåt hâng àïí (vđ d nhû) tẩo
ngìn thu ngoẩi tïå, thò mưåt trong nhûäng tiïu
chđ chđnh cố thïí sûã d
ng lâ “tiïìm nùng xët
khêíu”. Mưåt vđ d khấc lâ nïëu xët phất àiïím
ch ëu lâ phc hưìi lẩi nhûäng khu vûåc bõ sa
mẩc hốa thò mưåt tiïu chđ chđnh cố thïí lâ “loẩi
cêy trưìng cố lúåi vïì mùåt mưi trûúâng cho
nhûäng vng khư cùçn”.
Vò xët phất àiïím chđnh cho cấc phên
tđch chỵi giấ trõ trong cën sưí tay hûúáng
dêỵn nây lâ xoấ nghêo vâ àẩt àûúåc cấc mc
tiïu vò ngûúâi nghêo, cấc tiïu chđ àûúåc lûåa
chổn cêìn phẫn ấnh àûúåc xët phất àiïím
nây. Sau àêy lâ mưåt sưë tiïu chđ cố thïí ph
húåp àïí àẩt àûúåc cấc kïët quẫ vò ngûúâi
nghêo:
O Thïí hiïån sûå hưåi nhêåp thõ trûúâng ca
ngûúâi nghêo (hổ sẫn xët, bấn vâ lâm
gò)
O Tiïìm nùng tùng trûúãng ca mưåt sưë sẫn
phêím/hoẩt àưång
O Khẫ nùng nhên rưång
O Tiïìm nùng thc àêíy àêìu tû cưng cng
vúái àêìu tû tû nhên
O Tiïìm nùng ca sẫn phêím/hoẩt àưång
àưëi vúái giẫm nghêo
O Tiïìm nùng sûã dng Cưng nghïå cố hâm

lûúång lao àưång cao
O Râo cẫn tham gia (vưën, kiïën thûác) àưëi
vúái ngûúâi nghêo thêëp
O Ri ro thêëp
O Cố sưë ngûúâi tham gia lúán
O Cấc sưë liïåu vïì t lïå nghêo vâ/hóåc tònh
trẩng nghêo xấc thûåc
Cưng c 1 - Lûåa chổn cấc chỵi giấ trõ ûu tiïn àïí
phên tđch
24
Nêng cao Hiïåu quẫ Thõ trûúâng cho Ngûúâi nghêo
Bûúác 2: Àõnh lûúång mûác àưå quan
trổng ca cấc tiïu chđ
Têët cẫ cấc tiïu chđ àậ lûåa chổn khưng thïí
àûúåc coi lâ cố têìm quan trổng ngang nhau
khi quët àõnh chổn chỵi giấ trõ àïí phên
tđch. Mưåt sưë tiïu chđ sệ àûúåc coi lâ rêët quan
trổng trong quấ trònh quët àõnh vâ do àố
cêìn cố ẫnh hûúãng lúán hún àïën viïåc xïëp thûá
tûå cấc chỵi giấ trõ.
Cấch àïí lâm àûúåc viïåc nây lâ thưng qua
mưåt hïå thưëng àõnh lûúång mûác àưå quan trổng,
trong àố cấc tiïu chđ khấc nhau àûúåc gấn
cho cấc giấ trõ khấc nhau bùçng sưë àïí sûã
dng trong quấ trònh xïëp loẩi. Cấc trổng sưë
khấc nhau phẫn ấnh mûác àưå quan trổng
tûúng àưëi ca cấc tiïu chđ.
Cố hai cấch chđnh àïí
tđnh mûác àưå quan
trổng:

(a) Àấnh sưë àún giẫn – vđ d nhû 1, 2, 3,
hóåc 4 – trong àố mûác àưå quan trổng
tûúng àưëi ca tiïu chđ t lïå thån vúái
sưë àûúåc àấnh. Àiïìu nây cố nghơa lâ
mưåt tiïu chđ àûúåc àấnh sưë 4 àûúåc coi
lâ quan trổng gêëp àưi mưåt tiïu chđ
àûúåc àấnh sưë 2 vâ gêëp bưën lêìn tiïu
chđ àấnh sưë 1.
(b) Tđnh theo t lïå, trong àố tưíng cấc tiïu
chđ àûúåc sûã dng sệ àûúåc àiïìu chónh
bùçng 100%, vâ mûác àưå quan trổng
tûúng àưëi ca mưỵi tiïu chđ àûúåc phẫn
ấnh trong t lïå àûúåc gấn cho tiïu chđ
àố trong tưíng sưë phêìn trùm. Cố
nghơa lâ (vđ d nhû) nïëu cố 3 tiïu chđ
thò chng sệ àûúåc tđnh lâ Tiïu chđ 1
(50%); Tiïu chđ 2 (30%) va
â Tiïu chđ
3 (20%).
O Tấc àưång vïì mùåt xậ hưåi gưìm tấc àưång
àïën ngûúâi nghêo
O Tđnh bïìn vûäng vïì mưi trûúâng
O Nùçm trong Khn khưí Chiïën lûúåc Qëc
gia vâ Vng
Viïåc lûåa chổn nhûäng ngûúâi tham gia xấc
àõnh vâ xïëp loẩi ûu tiïn sệ cố ẫnh hûúãng lúán
àïën kïët quẫ ca viïåc xấc àõnh ûu tiïn nây.
Chng tưi àïì nghõ nhûäng ngûúâi tham gia
thåc phẩm vi rưång, bao gưìm nhûäng ngûúâi
lêåp chđnh sấch vâ ra quët àõnh úã àõa

phûúng, nưng dên, cấc àưëi tấc thåc khu
vûåc tû nhên, nhûäng nhâ cung cêëp dõch v,
cấc tưí chûác phất triïín vâ cấc nhốn àẩi diïån
cưång àưìng.
Bûúác 3: Liïåt kï cấc sẫn phêím/hoẩt
àưång cố tiïìm nùng
Mưåt khi cấc tieu chđ chổn chỵi giấ trõ àïí
phên tđch àậ àûúåc xấc àõnh vâ xïëp theo mûác
àưå quan trổng, bûúác tiïëp theo lâ xấc àõnh
danh sấch têët cẫ cấc chỵi giấ trõ/sẫn
phêím/hâng hốa tiïìm nùng cố thïí cên nhùỉc
trong phẩm vi àõa l àûúåc xem xết. Danh
sấch nây nïn àûúåc lêåp vúái sûå tham gia ca
cấc bïn cố liïn quan. Nhûäng bïn tham gia
nây cố thïí lâ nhûäng bïn cố liïn quan àậ