thất thoát và lãng phí trong đầu tư, thực trạng và giải pháp

Câu 8: Thất thoát và lãng phí trong đầu tư, thực trạng và giải
pháp
I. LÍ LUẬN VỀ TTLP TRONG ĐẦU TƯ:
1. Quan niệm về thất thoát và lãng phí trong đầu tư:
Thất thoát vốn trong đầu tư là tất cả các hoạt động tác động tới dự án
đầu tư làm mất mát hoặc tổn thương các nguồn lực của dự án.Thất thoát
xảy ra đối với khoản tiền đầu tư mà nhà đầu tư bỏ ra để trả cho các chi phí
được duyệt trong quyết toán vốn đầu tư. Các khoản chi phí này chưa được
kiểm tra, giám sát chặt chẽ dẫn đến gian lận, tham nhũng hay rút ruột công
trình gây thất thoát vốn ngay từ khi đồng vốn chưa đi vào dự án.
Lãng phí là mặt đối lập với tiết kiệm. Trong đầu tư xây dựng cơ bản
(XDCB), mọi việc làm tăng chi phí đầu tư so với mức cần thiết dẫn đến
làm giảm hiệu quả vốn đầu tư được coi là sự lãng phí.Theo Luật Thực hành
tiết kiệm, chống lãng phí, cũng như Pháp lệnh của ủy ban Thường vụ Quốc
hội về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, chúng ta có thể hiểu lãng phí là
sử dụng các nguồn lực tài chính, lao động, thời gian vượt quá định mức,
tiêu chuẩn, chế độ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định hoặc sử
dụng đúng định mức, tiêu chuẩn, chế độ nhưng chất lượng đạt thấp hơn
hoặc không đúng mục tiêu đã xác định.
Lãng phí và thất thoát là hai căn bệnh trong đầu tư XDCB. Trong sự
lãng phí có thất thoát vì trong số tiền lãng phí có thể có phần bị thất thoát
và thất thoát dẫn đễn lãng phí vì thất thoát làm tăng chi phí không cần thiết
hoặc làm giảm chất lượng công trình dẫn đến làm giảm hiệu quả vốn đầu
tư.
2. Các hình thức TTLP trong đầu tư:
TTLP xuất hiện dưới nhiều hình thức cụ thể trong các lĩnh vực khác
nhau:
- Xét TTLP trong đầu tư xây dựng cơ bản, đây là một dạng TTLP chi
tiêu diễn rất nghiêm trọng. Thường bao gồm các dạng : TTLP trong khâu
quy hoạch ; TTLP trong khâu xác định chủ trương đầu tư ; TTLP trong
khâu thẩm định, phê duyệt, thiết kế kỹ thuật, tổng dự toán ; TTLP trong

khâu kế hoạch hoá đầu tư;TTLP trong khâu đấu thầu xây dựng ; TTLP
trong công tác chuẩn bị xây dựng ; TTLP trong khâu tổ chức thực hiện ;
TTLP trong cơ chế quản lý giá trong xây dựng ; TTLP trong khâu thanh,
quyết toán
- Xét TTLP khác trong ĐTPT có các dạng: TTLP trong công nghệ ;
TTLP trong đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực ; TTLP trong thu thuế.
3. Nguyên nhân gây TTLP trong đầu tư:
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến TTLP trong đầu tư. TTLP trong đầu tư
có thể do những nguyên nhân tiềm ẩn trong chính các đặc điểm của đầu tư
phát triển, và cũng có thể phát sinh trong quá trình thực hiện đầu tư
a. Những khả năng dẫn dến TTLP từ đặc điểm của đầu tư phát
triển:
Khi nghiên cứu về ĐTPT có thể thấy được rằng các đặc điểm của nó
cũng tiềm ẩn những khả năng dẫn đến TTLP
- Thứ nhất, quy mô tiền vốn, vật tư, lao động cần thiết cho hoạt động
đầu tư phát triển thường rất lớn . Nếu không có giải pháp tạo vốn và huy
động vốn hợp lý, xây dựng các chính sách, quy hoạch, kế hoạch đầu tư
đúng đắn, quản lý chặt chẽ tổng vốn đầu tư, bố trí vốn theo tiến độ đầu tư,
thực hiện đầu tư trọng tâm trọng điểm .việc,sử dụng đào tạo đãi ngộ trong
lao động không theo kế hoạch… sẽ rất dễ gây ra TTLP
- Thứ hai, thời kỳ đầu tư kéo dài gây TTLP các nguồn lực. thời gian
thi công các công trình thường kéo dài nguồn vốn ngân sách lại phải phân
tán, …làm nhiều dự án cùng dở dang, chậm đưa vào sử dụng nên không
phát huy hiệu quả đồng vốn đầu tư, gây TTLP các nguồn lực.
- Thứ ba, TTLP do thời gian vận hành các kết quả đầu tư kéo dài.
Trong suốt quá trình vận hành, các thành quả đầu tư chịu sự tác động 2
mặt, cả tích cực và tiêu cực của nhiều yếu tố tự nhiên, chính trị, kinh tế, xã
hội… làm cho công trình không hoạt động tối đa được công suất, chậm thu
hồi vốn và dẫn đến các hao mòn vô hình. Yếu tố đọ trễ thời gian trong đầu
tư cũng rất dễ dẫn đến thất thoát lãng phí.

- Thứ 4 ,các công trình đầu tư thường phát huy hiệu quả ngay tại nơi
được xây dựng, nên quá trình thực hiện đầu tư cũng như thời kỳ vận hành
các kết quả đầu tư bị thất thoát do ảnh hưởng của các nhân tố về tự nhiên,
kinh tế xã hội vùng đó
- Thứ 5, ĐTPT có độ rủi ro cao, điều này cũng dẫn đên TTLP trong
đầu tư.
b. TTLP trong các giai đoạn đầu tư:
Ngay trong quá trình thực hiện đầu tư TTLP có thể xảy ra ở tất cả các
khâu từ quy hoạch, quyết định đầu tư, thực hiện đầu tư, vận hành kết quả
đầu tư.
- Đầu tiên là trong khâu quy hoạch, việc chất lượng QH không cao
hoặc chậm được phê duyệt, QH phát triển ngành với vùng và địa phương
chưađược gắn kết chặt chẽ, chưa sát với thực tế, chồng chéo, thiếu tầm nhìn
dài hạn…sẽ dẫn đến các công trình xây dựng xong hiệu quả rất thấp, gây
TTLP lớn
- Trong công tác chuẩn bị đầu tư, bao gồm lập và thẩm định dự án.
TTLP có thể xảy ra do chính các nguyên nhân chủ quan từ chính các chủ
thể tham gia trong hoạt động xây dựng ở giai đoạn hay từ các nguyên nhân
khách quan phát sinh từ các bất cập trong quy trình quản lý đầu tư xây
dựng, trong các định mức kinh tế - kỹ thuật và trong hệ thống tiêu chuẩn,
quy chuẩn.
- Trong công tác thực hiện đầu tư bao gồm: đấu thầu công trình và thi
công dự án. Các sai sót trong quá trình đáu thầu , chỉ định thầu hay những
sai sót trong kĩ thuật thiết kế và thi công, vi phạm về nghiệm thu, thanh
quyết toán…cũng dẫn đến những hiện tượng TTLP rất nghiêm trọng
- Cuối cùng, trong giai đoạn vận hành kết quả đầu tư. Việc kéo dài
thời gian vận hành kết quả đầu tư làm cho mức rủi ro trong đầu tư cao hơn,
dễ gây ra những lãng phí đối với công trình, dự án.
4. Các nhân tố gây TTLP trong đầu tư:
Như vậy dù xét trên góc độ nào thì TTLP trong đầu tư cũng đều xuất

phát từ những nhân tố như con người, cơ chế chính sách và các nhân tố
khách quan.
- Phẩm chất đạo đức của cán bộ quản lý con người yếu kém, trình độ
chuyên môn nguồn nhân lực thấp dẫn tới TTLP. Sự sa sút, biến chất về
phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận cán bộ, công nhân, viên
chức, là tình trạng thiếu trách nhiệm, không sâu sát thực tế, căn bệnh thành
tích… là nguyên nhân quan trọng gây ra dàn trải, TTLP không nhỏ, ảnh
hưởng về lâu dài. Năng lực của người lao động hạn chế, trình độ chuyên
môn yếu, thiếu tính chuyên nghiệp của các chủ thể cũng ảnh hưởng trực
tiếp đến tiến độ, chất lượng, giá thành của dự án, gây TTLP
- Hệ thống văn bản pháp luật chưa hoàn chỉnh và cơ chế thanh tra
giám sát không hiệu quả gây TTLP.Mặc dù nước ta đã có Pháp lệnh, Luật
Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, nhưng vẫn chưa có cơ chế phòng
ngừa, đấu tranh một cách cụ thể, đồng bộ, thống nhất chặt chẽ, chưa được
tuyên truyền sâu rộng ,chưa thấm nhuần vào nhận thức, hành động của mọi
người; chưa có chế tài xử lý nghiêm minh, kịp thời những người vi phạm.
Tổ chức bộ máy quản lý điều hành các dự án đầu tư còn nhiều yếu
kém, nhiều đầu mối, nhiều tầng nấc. Vẫn còn tình trạng các cơ quan quản
lý nhà nước can thiệp sâu vào công việc của đơn vị kinh doanh. Cơ chế
quản lý nhiều khi chưa được xác lập rõ ràng, minh bạch.
- TTLP trong ĐTPT cũng là do nguyên nhân từ các yếu tố khách quan
như thiên tai, dịch bệnh trong nước, giá cả trên thị trường thế giới biến
động. Những tác động trên sẽ làm giảm tiến độ của công trình, ảnh hưởng
tới đội ngũ tham gia công trình, làm giá cả nguyên vật liệu dẫn đến thời kỳ
đầu tư kéo dài tạo nên những lãng phí cho dự án.
II. VỀ THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CHỐNG TTLP TRONG
ĐẦU TƯ Ở NƯỚC TA :
1. Thực trạng:
Hiện nay, ở nước ta tình trạng thất thoát, lãng phí trong đầu tư diển ra
rất phổ biến. TTLP xảy ra ở công tác quy hoạch do thiếu tầm nhìn dài hạn,

thiếu đồng bộ, thiếu thống nhất. Có thể thấy được điều này qua quy hoạch
cảng biển ở nước ta: cả nước có hơn 3000km bờ biển, bình quân 300km có
1 cảng, cảng biển manh mún, không hợp lí, công suất khai thác không cao.
Trong công tác chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư, và vận hành kết quả đầu
tư TTLP còn rất nhiều. Điển hình là trong dự án GTNT2-PMU18, 700 dự
án, hạng mục công trình tổng số vốn hơn 532,2 tỷ đồng , phát hiện sai
phạm trị giá 13.457,72 triệu đồng. Hay trong Đề án 112, tổng mức đầu tư
được duyệt cho đề án là 3.836,85 tỷ đồng, tổng kinh phí được cấp phát là
1534,325 tỷ đồng trong khi tổng kinh phí đã sử dụng là 1159,636 tỷ đồng,
thất thoát lãng phí hơn 200 tỷ đồng…
2. Về giải pháp nhằm hạn chế TTLP trong đàu tư ở Việt Nam .
- Trước hết là trong công tác quy hoạch: phải nâng cao chất lượng quy
hoạch bằng cách đổi mới nội dung lập phương pháp KH, tăng cường công
tác dự báo, tăng cường đào tạo bồi dưỡng chuyên môn đội ngũ làm KH,
liên kết QH vùng, lãnh thổ hợp lí, xóa bỏ cơ chế xin cho, quy định rõ trách
nhiêm của người ra quyết định, kết hợp QH với QH tổng thể có hiệu quả.
- Trong công tác chuẩn bị đầu tư, phải nâng cao hiệu quả nghiên cứu
thăm dò TT (chuẩn bị nguồn nhân lực tốt, phối hợp đồng bộ các ngành),
phải xác định quy mô, phân bổ nguồn vốn hiệu quả, nâng cao năng lực
trách nhiệm trong lập và thẩm định dự án, tăng cường thanh tra kiểm tra
- Trong công tác thực hiện đầu tư phải khắc phục đàu tư dàn trải,kéo
dài, kiên quyết xử lí cá nhân tổ chức thiếu trách nhiệm gây TTLP, lựa chọn
nhà thầu công khai, minh bạch, có trình độ
- Trong giai đoạn vận hành kết quả phải có các biện pháp nâng cao
chất lượng đội ngũ cán bộ vận hành như đẩy mạnh công tác đào tạo, đào
tạo lại, có nhiều chế độ đãi ngộ hợp lí, có biện pháp cứng rắn đối với đối
tượng vi phạm. Đồng thời giảm thiểu rủi ro trong đầu tư sản xuất, nghiên
cứu kĩ TT trước khi quyết định đầu tư sx