khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường tại thành phố hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

_______________________



TRƯƠNG THANH CHÍ








KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG CÔNG TÁC
THAM VẤN HỌC ĐƯỜNG TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH








LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
________________________




TRƯƠNG THANH CHÍ





KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG CÔNG TÁC

THAM VẤN HỌC ĐƯỜNG TẠI
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH




LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC



Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC
Mã số: 60 31 80






NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐOÀN VĂN ĐIỀU

Thành phố Hồ Chí Minh - 2011
LỜI CẢM ƠN


Tác giả luận văn xin bày tỏ lòng cám ơn chân thành đến quý thầy, cô của khoa Tâm
lý – Giáo dục, phòng Sau đại học trường đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh và quý
thầy, cô được trường mời thỉnh giảng, đã hết lòng giảng dạy và tạo điều kiện tốt nhất cho
chúng tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.
Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn sự cộng tác và nhiệt tình giúp đỡ của quý đồng nghiệp,
quý thầy cô giáo đang công tác tại trường phổ thông và các em học sinh đã giúp tôi thực
hiện đề tài.
Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Phó giáo sư, Tiến sỹ Đoàn Văn
Điều đã tận tình hướng dẫn, động viên và đồng hành cùng em trong suốt quá trình thực
hiện luận văn này.

Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 2011
Tác giả
MỤC LỤC
0TLỜI CẢM ƠN0T 3
0TMỤC LỤC0T 4
0TMỞ ĐẦU0T 6
0T1. LÍ DO CHỌN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU0T 6
0T2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU0T 7
0T3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU0T 7
0T4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU0T 7
0T5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU0T 7
0T6. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU0T 7
0T7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU0T 7
0TChương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN0T 9
0T1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề0T 9

0T1.1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài0T 9
0T1.1.2. Lược sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam0T 9
0T1.2. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu0T 10
0T1.2.1. Tham vấn0T 10
0T1.2.2. Tham vấn và các khái niệm có liên quan0T 14
0T1.2.3. Tham vấn học đường0T 16
0T1.2.4. Khó khăn tâm lý0T 18
0T1.2.5. Khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường0T 19
0T1.3 Lý luận về khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường0T 19
0T1.3.1. Người làm công tác tham vấn học đường0T 20
0T1.3.2. Biểu hiện của khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn0T 23
0T1.3.3. Biểu hiện khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường0T 25
0T1.3.4. Nguyên nhân gây nên khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường0T 30
0TChương 2: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU0T 32
0T2.1. Thể thức và phương pháp nghiên cứu0T 32
0T2.1.1. Cách soạn thang đo0T 32
0T2.1.2. Mẫu nghiên cứu0T 32
0T2.2. Kết quả nghiên cứu.0T 34
0T2.2.1. Kết quả nghiên cứu khảo sát trên giáo viên0T 34
0T2.2.2. Kết quả nghiên cứu khảo sát trên học sinh0T 43
0T2.2.3. So sánh kết quả khảo sát từ người làm công tác tham vấn học đường0T 50
0TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ0T 63
0TKết luận0T 63
0TKiến nghị0T 65
0TTÀI LIỆU THAM KHẢO0T 67
0TPHỤ LỤC0T 71

MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Tham vấn học đường là một nghề khá non trẻ đối với Việt Nam nói chung và thành phố

Hồ Chí Minh nói riêng. Tham vấn học đường được bắt đầu hình thành và phát triển tại Sài Gòn
vào trước năm 1975, nhưng sau ngày đất nước thống nhất thì hoạt động tham vấn học đường
không còn được quan tâm, mãi đến giữa thập niên 90 của thế kỷ 20 thì hoạt động tham vấn học
đường mới được xuất hiện trở lại bởi các nhà giáo dục tâm huyết và được mang tên là “tư vấn
tâm lý học đường”. Đến năm 2005, Bộ Giáo dục và Đào tạo ra thông tư số 2564/BGD&ĐT-
HSSV, ngày 4 tháng 4 năm 2005 và sau đó thông tư số 9971/BGD&ĐT-HSSV, ngày 28 tháng 5
năm 2005 với nội dung hướng dẫn việc đưa công tác tham vấn tâm lý và hướng nghiệp vào
trường học. Vậy là sau hơn 10 năm đi vào hoạt động một cách tự phát, do những người có tâm
huyết với công việc hỗ trợ tâm lý cho học sinh, đã tự thành lập trung tâm tư vấn và kết hợp với
trung tâm khai thác điện thoại 1088 thành phố Hồ Chí Minh, thì hoạt động này đã bắt đầu đi vào
nề nếp dưới sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Hiện nay, thành phố Hồ Chí Minh đã có
được một lượng khá lớn chuyên viên tham gia hoạt động tham vấn học đường, đồng thời cũng
được xã hội công nhận.
Đến năm 2008, sở giáo dục thành phố Hồ Chí Minh trong công văn tuyển dụng giáo viên,
lần đầu tiên có mục tuyển dụng giáo viên chuyên ngành “Tâm lý giáo dục” với mục đích cung
cấp đội ngũ chuyên viên tham vấn học đường cho các trường phổ thông trung học. Nhưng sau khi
giao nhân sự ngành tâm lý giáo dục về trường, thì họ không được trường phân công làm công tác
tham vấn học đường như mong muốn ban đầu của sở, mà họ được phân công làm một số việc
khác như: dạy “Giáo dục công dân”, làm công tác “Đoàn thanh niên”,….
Về vấn đề đào tạo, tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có ba trường Đại học đào tạo về
chuyên ngành “Tâm lý học” và “Tâm lý Giáo dục”, nhưng không có nơi nào đào tạo chuyên về
“Tham vấn học đường”. Cho nên, hầu hết những người đang làm công tác này là tự học, tự
nghiên cứu nên họ gặp khá nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện công tác, đồng thời chưa có
mạng lưới hỗ trợ chuyên môn cho họ.
Bản thân là người trực tiếp làm công tác tham vấn học đường và cũng chưa được đào tạo
chuyên môn về tham vấn học đường, nên cũng đã gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình công
tác, dẫn đến hiệu quả công việc không cao. Cho nên chúng tôi đang cố tìm ra những nguyên nhân
gây nên các khó khăn cho hoạt động này, để từ đó có biện pháp khắc phục. Nguyên nhân đầu tiên
chúng tôi cho là có ảnh hưởng khá lớn đến hiệu quả trong công tác tham vấn học đường đó chính
là khó khăn tâm lý.

Từ những lí do nêu, trên chúng tôi quyết định thực hiện đề tài “Khó khăn tâm lý trong
công tác tham vấn học đường tại thành phố Hồ Chí Minh”.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở khảo sát khó khăn tâm lý của người làm tham vấn trong công tác tham vấn học
đường tại thành phố Hồ Chí Minh, đề tài đề xuất một số giải pháp cho công tác này.
3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường tại thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Người thực hiện công tác tham vấn học đường và học sinh tại thành phố Hồ Chí Minh.
4. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
Do chưa được đào tạo chuyên ngành và trang bị thật tốt về mặt nhận thức, thái độ, hành vi
nghề nghiệp, nên đa số người làm công tác tham vấn học đường tại thành phố Hồ Chí Minh gặp
một số khó khăn tâm lý trong hoạt động của họ.
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Để đạt mục đích đề ra, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau:
3.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận có liên quan đến đề tài.
3.2. Khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý của người thực hiện công tác tham vấn học đường tại
thành phố Hồ Chí Minh.
3.3. Đề xuất một số giải pháp trong công tác của người thực hiện tham vấn học đường tại
thành phố Hồ Chí Minh.
6. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU
Đề tài nghiên cứu một số khó khăn tâm lý của người thực hiện công tác tham vấn học
đường cho học sinh trung học tại thành phố Hồ Chí Minh và đề xuất một số giải pháp cho vấn đề
đặt ra.
7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
Nghiên cứu các tài liệu được xuất bản, các trang thông tin điện tử và các công trình nghiên
cứu có liên quan đến đề tài.
7.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.

Đây là phương pháp chủ yếu của đề tài, dùng để khảo sát thực trạng khó khăn tâm lý trong
công tác tham vấn học đường tại thành phố Hồ Chí Minh.
7.3. Phương pháp đàm thoại (phỏng vấn)
Tiến hành phỏng vấn những người làm tham vấn học đường có nhiều kinh nghiệm, đang
công tác tại trường học và các trung tâm đang hoạt trong lĩnh vực tham vấn học đường đóng trên
địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.
7.4. Phương pháp thống kê toán học
Dùng chương trình SPSS phiển bản 11.5 để xử lý số liệu.
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài
Tham vấn học đường được hình thành phát triển vào đầu thế kỷ XX ở các nước như Mỹ,
Canada, đánh dấu cho sự ra đời của hoạt động này là văn phòng hướng nghiệp do Frank Parsons
thành lập năm 1908 tại Mỹ. Từ năm 1920 đến 1930, hoạt động tham vấn được mở rộng và đặc
biệt nhấn mạnh sự phát triển cá nhân, xã hội và đạo đức.
Từ những năm 1960, tham vấn học đường được chính thức công nhận với nhiệm vụ là
tham vấn cho học sinh để giúp họ vượt qua khủng hoảng của lứa tuổi; xây dựng các chương trình
tâm lý giáo dục nhằm giúp học sinh phát triển các kỹ năng xã hội cũng như ngăn chặn những tiêu
cực trong học đường; cố vấn cho giáo viên, nhà quản lý và cha mẹ học sinh về các vấn đề của
học sinh; làm cầu nối giữa nhà trường với cộng đồng [26, tr 64], [50, tr 365], [62, tr 6].
Từ những năm 1990 đến nay, các nghiên cứu về tham vấn học đường được quan tâm khá
nhiều và phải kể đến các công trình nghiên cứu của các tác giả như Lapan và cộng sự (1997),
Sink, C.A và cộng sự (2003), Peterson và cộng sự (1999), Grossman và cộng sự (1997), Hoag và
Burlingame (1997),… đã đóng rất lớn cho sự phát triển của ngành tham vấn học đường trên thế
giới.
Còn vấn đề nghiên cứu về các khó khăn tâm lý, qua quá trình tìm hiểu chỉ thấy các tác giả
trên thế giới chủ yếu nghiên cứu về các khó khăn tâm lý trong học tập và phát triển của trẻ. Tác
giả Mauricè Debesse nghiên cứu về khó khăn tâm lý của trẻ khi vào lớp một và tác giả người
Pháp, Bianka Zozzo và cộng sự nghiên cứu khó khăn tâm lý của trẻ em khi chuyển từ mẫu giáo

lên tiểu học.
Như vậy, vấn đề nghiên cứu về khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường, trong
giới hạn tiềm kiếm của người nghiên cứu chưa tìm thấy nghiên cứu nào trên thế giới nói về vấn
đề này.
1.1.2. Lược sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam
Ngành tham vấn học đường ở Việt Nam có thể được xem là non trẻ so với các nước như
Mỹ, Canada, Úc, Pháp hay Nga, nhưng cũng được hình thành và phát triển từ trước những năm
1975 ở miền nam và đang lớn mạnh dần ở những năm gần đây. Công trình có thể cho là có đúc
kết tất cả các nghiên cứu của các tác giả có liên quan đến việc nghiên cứu về tham vấn học đường
đó chính là của tác giả Huỳnh Mai Trang (2007) nghiên cứu “Thực trạng hoạt động tham vấn học
đường tại các trường trung học ở nội thành thành phố Hồ Chí Minh”.
Các công trình nghiên cứu về khó khăn tâm lý có khá nhiều tác giả nghiên cứu. Nhóm tác
giả Dương Thị Diệu Hoa, Vũ Khánh Linh, Trần Văn Thức (2007), nghiên cứu về “những khó
khăn tâm lý của học sinh trung học phổ thông trong học tập và các mối quan hệ”; tác giả Nguyễn
Thị Thiên Kim (2007), nghiên cứu về các “khó khăn trong hoạt động học tập của sinh viên năm
thứ nhất trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh”; tác giả Trần Thị Lệ Thu (2010),
nghiên cứu về “thực trạng khó khăn tâm lý của sinh viên trường Đại học sư phạm Hà Nội và nhu
cầu có sự trợ giúp của chuyên gia tâm lý học đường” [26, tr 308]; tác giả Đồng Văn Toàn (2010),
nghiên cứu về “những khó khăn tâm lý trong giao tiếp của lưu học sinh Lào đang học ở trường
Cao đẳng Sư phạm Thừa Thiên Huế”; tác giả Đặng Thanh Nga (2010), nghiên cứu “Khó khăn
tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên trường Đại học Luật Hà Nội”; tác giả Nguyễn Thị
Vui (2010), nghiên cứu “Thực trạng trở ngại tâm lý trong học tập của học sinh tiểu học dân tộc
thiểu số tỉnh Kon Tum”; tác giả Vũ Ngọc Hà (2010), có công trình nghiên cứu về “Khó khăn tâm
lý của học sinh đầu lớp một qua thái độ đối với học tập”; tác giả Lê Mỹ Dung (2010), nghiên cứu
“Thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh lớp 3 hiện nay”, còn một số
tác giả khác cũng đã nghiên cứu về khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh.
Tóm lại, các công trình nghiên cứu về “tham vấn học đường” và “khó khăn tâm lý trong
hoạt động học tập” đã được khá nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu và công bố trong các hội thảo
khoa học hoặc đăng trên các tạp chí chuyên ngành, nhưng nghiên cứu về “khó khăn trong hoạt
động tham vấn học đường” thì người nghiên cứu trong quá trình tìm hiểu chưa tìm thấy công

trình nào bàn đến.
Nhưng thông qua những công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến vấn
đề nghiên cứu đã góp phần làm cơ sở định hướng cho người nghiên cứu thực hiện đề tài “Khó
khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường tại thành phố Hồ Chí Minh”.
1.2. Một số khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu
1.2.1. Tham vấn
Trên thế giới, khái niệm tham vấn (counseling) được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau.
Một số tác giả nhấn mạnh ở khả năng tự nhận thức và tự thay đổi của người được tham vấn,
thông qua sự trao đổi chia xẻ trong mối quan hệ tương tác của hoạt động tham vấn. Carl Roger
(1952), đã mô tả tham vấn như là quá trình trợ giúp, khi tiếp xúc với nhà tham vấn trong một mối
quan hệ an toàn, người được tham vấn (thân chủ) tìm thấy được sự thoải mái, chia xẻ và chấp
nhận những trải nghiệm đã từng bị chối bỏ để hướng tới sự thay đổi. D.Bloccher (1966) cho rằng
cho rằng, tham vấn là sự giúp đỡ thân chủ nhận thức được bản thân và những hành vi có ảnh
hưởng đến môi trường xung quanh, đồng thời trợ giúp họ xây dựng được hành vi có ý nghĩa, thiết
lập được mục tiêu và phát triển những giá trị cho hành vi được mong đợi. J.Hunchinson Haney và
Jacqueline L. (1999), cũng cho rằng tham vấn là mối quan hệ tương tác mà nhà tham vấn tập
trung vào những trải nghiệm, cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của thân chủ, để từ đó giúp họ khám
phá, chấp nhận và đối mặt với chúng.
Theo Hiệp hội các nhà tham vấn Hoa Kỳ (ACA, 1997) cho rằng: tham vấn là sự áp dụng
nguyên tắc tâm lý, sức khỏe tinh thần hay nguyên tắc về sự phát triển con người thông qua các
chiến lược can thiệp một cách có hệ thống về nhận thức, cảm xúc, hành vi, tập trung vào sự lành
mạnh, sự phát triển cá nhân, phát triển nghề nghiệp cũng như vấn đề bệnh lý. Vậy theo Hiệp hội
các nhà tham vấn Hoa Kỳ, cũng xác định rằng quá trình tham vấn được hiểu như là một mối quan
hệ tự nguyện giữa nhà tham vấn và thân chủ. Trong mối quan hệ này nhà tham vấn giúp thân chủ
tự xác định và tự giải quyết vấn đề của mình.
Những tác giả khác thì chú trọng vào sự can thiệp của nhà tham vấn trong tiến trình tương
tác hướng đến việc giải quyết vấn đề của quá trình tham vấn. Theo Gustad J.W (1953), tham vấn
là một quá trình học hỏi được thực hiện trong môi trường xã hội theo kiểu tương tác trực tiếp một
– một. Trong quá trình tương tác này, nhà tham vấn là cá nhân có năng lực chuyên môn, kiến
thức và kỹ năng tâm lý, sử dụng những phương pháp thích hợp để giúp thân chủ hiểu biết về bản

thân mình, giúp họ đáp ứng nhu cầu và thực hiện mục tiêu trong điều kiện cho phép để trở nên
hạnh phúc và sống có ích hơn trong xã hội mà họ đang tồn tại. Perez J.F (1965) cho rằng, tham
vấn là quá trình tương tác giữa một bên là người làm công tác tham vấn được đào tạo, huấn luyện
có nhiệm vụ đưa ra sự giúp đỡ bằng sự giao tiếp nồng hậu, đức tính kiên trì, thái độ tôn trọng và
chân thành. Một bên là người được tham vấn tiếp nhận sự giúp đỡ của nhà tham vấn để trở nên
hạnh phúc hơn và sống có ích hơn.
Tương tự cách tiếp cận này còn có Richard Nelsson (1997) cho rằng mục tiêu của tham
vấn là hướng tới thay đổi cách thức cảm nhận, suy nghĩ và hành động của con người để giúp họ
tạo nên cuộc sống tốt đẹp hơn. Do đó, theo ông, tham vấn là một quá trình can thiệp giải quyết
vấn đề với một mối quan hệ, một quá trình tương tác đặc biệt giữa người làm tham vấn và thân
chủ. Ông cho rằng tham vấn có thể được sử dụng ở các cấp độ khác nhau: nó có thể là dạng hoạt
động mang tính chuyên sâu của các nhà tâm lý học, cán sự xã hội, nhưng nó cũng có thể là một
phần công việc của giáo viên, y tá hay điều dưỡng, các nhà tình nguyện viên.
Việt Nam hiện nay, tham vấn được đề cập khá nhiều trên các bài báo, các bài tham luận tại
các hội nghị, hội thảo và một số công trình sách dịch từ nước ngoài, các tài liệu tập huấn về tham
vấn, một số đề tài thạc sĩ tâm lý học và giáo trình giảng dạy về tham vấn tâm lý. Trong nỗ lực
nhằm phát triển hoạt động tham vấn trên cả bình diện lý luận và thực tiễn, các nhà khoa học đã
nghiên cứu và tranh luận rất nhiều về thuật ngữ tham vấn.
Sau đây là một số khái niệm về tham vấn đã được các tác giả Việt Nam đề cập đến và
được tác giả Huỳnh Mai Trang (2007) [62, tr 20] tổng hợp.
- Tham vấn là một mối quan hệ, một quá trình nhằm giúp đỡ thân chủ cải thiện cuộc sống
của họ bằng cách khai thác, nhận thức và thấu hiểu những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi
của họ. Khái niệm này nhấn mạnh khía cạnh tự giải quyết vấn đề, tự thay đổi của thân chủ.
- Tham vấn là một tiến trình, trong đó, nhà tham vấn và thân chủ cùng tương tác, nhà tham
vấn bằng kiến thức, kỹ năng chuyên môn của mình giúp đối tượng phát huy, sử dụng tiềm
năng của họ để tự giải quyết vấn đề hiện tại cũng như trong tương lai của họ và kết quả là
tạo ra sự thay đổi tích cực ở thân chủ. Khái niệm này nhấn mạnh vai trò chuyên môn của
nhà tham vấn.
- Tham vấn là tiến trình tương tác giữa người làm tham vấn – người có chuyên môn và kỹ
năng tham vấn, có phẩm chất đạo đức nghề tham vấn và được pháp luật thừa nhận, với

người được tham vấn – người đang có vấn đề khó khăn về tâm lý cần được giúp đỡ.
Thông qua các kỹ năng trao đổi, chia xẻ thân mật, tâm tình, giúp đỡ thân chủ hiểu và chấp
nhận thực tế của mình, tự lấy tiềm năng của bản thân để giải quyết vấn đề của chính mình.
Đây là một khái niệm phản ánh nhiều gốc độ về tham vấn: tiến trình tương tác, đặc điểm
của thân chủ, yêu cầu về chuyên môn của nhà tham vấn và tính pháp lý của loại hình hoạt
động này trong xã hội.
Theo tác giả Trần Thị Minh Đức (2009), tham vấn là quá trình nhằm giúp cho thân chủ tự
chịu trách nhiệm với cuộc đời của mình, tự tìm cách giải quyết vấn đề của mình và nhà tham vấn
chỉ là người soi sáng vấn đề, giúp về mặt thông tin, giải tỏa các xúc cảm gây ảnh hưởng tiêu cực
đến các quyết định của thân chủ, chứ không đưa ra lời khuyên hay quyết định hộ vấn đề cho thân
chủ. Quá trình tự quyết sẽ giúp thân chủ mạnh lên, dám nghĩ và đương đầu với vấn đề khó khăn
của chính mình[12, tr 21].
Sau khi nghiên cứu nhiều khái niệm về tham vấn, tác giả Huỳnh Mai Trang [62, tr 21] đã
đưa ra một số đặc điểm của tham vấn như sau:
- Tham vấn là một hoạt động diễn ra trong một quá trình với các hoạt động xây dựng mối
quan hệ, khai thác tìm hiểu xác định vấn đề, giải quyết vấn đề.
- Về bản chất, tham vấn là hoạt động hay phương pháp trợ giúp đối tượng giải quyết vấn đề,
chứ không phải hoạt động đưa ra lời khuyên. Sự trợ giúp ở đây được thể hiện qua việc
giúp đối tượng hiểu được chính họ, hoàn cảnh của họ, khám phá và sử dụng những tiềm
năng nguồn lực đang tồn tại trong chính bản thân họ, hay xung quanh họ để giải quyết vấn
đề. Với ý nghĩa này, tham vấn còn có tác dụng giúp đối tượng nâng cao khả năng đối phó
với các vấn đề trong cuộc sống.
- Hoạt động tham vấn được diễn ra trên cơ sở mối quan hệ giao tiếp đặc biệt, đòi hỏi sự
tương tác tích cực giữa người làm tham vấn – người trợ giúp và đối tượng – người có vấn
đề tâm lý xã hội bởi nhiều lý do khác nhau. Mối quan hệ tương tác này chủ yếu được thực
hiện trong tương tác trực tiếp.
- Người làm tham vấn là người được trang bị các giá trị, thái độ đạo đức nghề nghiệp,
những tri thức hiểu biết tâm lý người và các kỹ năng tham vấn để thấu hiểu đối tượng,
giúp đối tượng tự vượt lên chính mình.
- Người được tham vấn là những người do những nguyên nhân khác nhau mà trở nên mất

cân bằng về tâm lý, khó khăn trong thích nghi, hòa nhập xã hội. Họ còn được gọi là thân
chủ hay khách hàng.
- Tham vấn có thể là một hoạt động chuyên môn, hoạt một dạng dịch vụ xã hội, hay mối
quan hệ trợ giúp được sử dụng bởi những người làm tham vấn chuyên nghiệp hay bán
chuyên nghiệp, được xem như những người làm công tác trợ giúp.
Người trợ giúp được chia làm ba kiểu tương ứng
- Người trợ giúp chuyên nghiệp (professional helper): là những người được đào tạo sâu và
chuyên biệt về những kiến thức, kỹ năng tâm lý, hành vi con người, kỹ năng giao tiếp và
giải quyết các vấn đề theo chuyên ngành của họ để có thể đáp ứng với đối tượng mà họ
giúp đỡ. Các ngành trợ giúp chuyên nghiệp phản ánh những mối quan hệ trợ giúp khác
nhau như: mối quan hệ thầy thuốc – bệnh nhân, nhà tham vấn – thân chủ,…. Hầu hết
những người giúp đỡ chuyên nghiệp điều có mối quan hệ trợ giúp chính thức.
- Người trợ giúp bán chuyên nghiệp (paraprofessional helper): là những người có công việc
liên quan đến lĩnh vực trợ giúp. Họ có thể được đào tạo, tập huấn ngắn hạn về các lĩnh vực
trợ giúp, hoặc có kinh nghiệm từ mối quan hệ trợ giúp. Ví dụ: quan hệ giữa cán bộ hòa
giải xã – người dân, giáo viên – học sinh, cha mẹ - con cái,…. Đây là những nhóm đối
tượng giúp đỡ thường xuyên của họ.
- Người trợ giúp không chuyên nghiệp (non-professional helper): là những người không qua
đào tạo, huấn luyện chính thức về các kỹ năng trợ giúp chuyên biệt. Sự trợ giúp của họ có
thể chỉ xảy ra nhất thời trong mối quan hệ tạm thời với đối tượng của họ. Ví dụ: nhân viên
bán hàng, tiếp tân, tiếp viên hàng không,… với khách hàng; các tình nguyện viên cộng
đồng giúp đở các đối tượng bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS, nghiện ma túy;… hay bất cứ ai
có nhu cầu giúp đỡ người khác khi gặp khó khăn. Nhìn chung, người trợ giúp không
chuyên nghiệp thường có mối quan hệ trợ giúp không chình thức, kết cấu trợ giúp lỏng
lẻo, thời gian ngắn và hiệu quả giúp đỡ có giới hạn [12, tr 10].
1.2.2. Tham vấn và các khái niệm có liên quan
• Tham vấn và công tác xã hội
Tham vấn và công tác xã hội điều là những nghề nghiệp nhằm trợ giúp con người. Tham
vấn chủ yếu tập trung vào các vấn đề tâm lý của cá nhân, nhóm và gia đình. Còn phạm vi của
công tác xã hội rộng hơn, sự can thiệp của công tác xã hội bao hàm nhiều lĩnh vực khác nhau.

Trong công tác xã hội, người ta sử dụng tham vấn như là một công cụ nâng cao nội lực cá nhân.
Còn trong tham vấn, người ta có thể kết nói với các hoạt động xã hội để tăng cường nguồn lực
giúp đỡ thân chủ [62, tr 22]. Nhân viên công tác xã hội luôn được đào tạo khát quát về kỷ thuật
tham vấn, do đó, họ làm công việc trị liệu tâm lý cá nhân và các liệu pháp gia đình trông tổ chức
mà ít làm việc như chức danh của một nhà tham vấn hay trị liệu độc lập trên các đối tượng có tổn
thương tâm lý [12, tr 28].
• Tham vấn và tư vấn
Ở Việt Nam, việc cung cấp thông tin, cho lời khuyên, trợ giúp những khó khăn tâm lý, chỉ
bảo hay hướng dẫn,… cho một cá nhân, hoặc một tổ chức khi họ có nhu cầu thường được gọi là
tư vấn. Thuật ngữ tham vấn (Counseling) và tư vấn (Consultation) trong từ điển tiếng Việt hiện
nay đều được dịch là tư vấn. Khi hoạt động tư vấn và tham vấn đi vào thực tiễn ngày một phỗ
biến hơn thì vấn đề tranh luận nên dùng thuật ngữ nào (tham vấn hay tư vấn) để phù hợp hơn và
mang tính khoa học hơn. Nhưng tựu trung các nhà khoa học nghiên cứu trong lĩnh vực này đều
thống nhất trong việc xác định nội hàm của hai thuật ngữ này [12, tr 13], [37, tr 34], [62, tr 22].
Sự khác biệt can bản giữa tham vấn và tư vấn được thể hiện ở những điểm sau:
- Về mục tiêu: tư vấn giúp giải quyết những vấn đề mang tính chất nhất thời, hiện tại; còn
tham vấn hướng tới mục tiêu lâu dài hơn, không hướng tới giải quyết những vấn đề của
thân chủ mà bằng quá trình tương tác giúp cho thân chủ tự giải quyết vấn đề của họ.
- Về tiến trình: tư vấn thường cung cấp thông tin, đưa ra lời khuyên cho những vấn đề mà
thân chủ cần và giải quyết vấn đề trong thời gian ngắn; còn tham vấn cần phải có một quá
trình, thông qua mối tương tác giữa nhà tham vấn và thân chủ có thể diễn ra trong thời
gian rất dài.
- Về mối quan hệ: trong quá trình tư vấn thể hiện mối quan hệ trên - dưới, người tư vấn là
chuyên gia đưa ra các ý kiến, lời khuyên, chỉ bảo cho người được tư vấn thực hiện, tháo
gỡ những vấn đề vướng mắc của họ, trong mối quan hệ này không đòi hỏi sự tương tác
tích cực từ phía đối tượng tư vấn; còn trong mối quan hệ tham vấn luôn phải thể hiện sự
bình đẳng, đồng thời đòi hỏi có sự tương tác chặt chẽ, hợp tác tích cực giữa nhà tham vấn
và thân chủ, sự tương tác sẽ quyết định hiệu quả của quá trình tham vấn.
- Cách thức tương tác: trong tư vấn, cách thức can thiệp chính là cung cấp thông tin chính
xác, mới lạ về lĩnh vực mà thân chủ thiếu và cho lời khuyên; tham vấn thì thành công phụ

thuộc vào kỹ năng tương tác của nhà tham vấn đối với thân chủ, nhằm giúp họ tự nhận
thức, hiểu chính mình và hoàn cảnh của bản thân, từ đó chủ động tìm ra giải pháp phù hợp
để giải quyết vấn đề.
• Tham vấn và trị liệu tâm lý
Khi tìm hiểu về tham vấn (counseling) và trị liệu tâm lý (psychotherapy) chúng ta sẽ thấy
hiện nay có hai quan điểm khác nhau trong việc phân biệt hay thuật ngữ này.
 Nhóm quam điểm thứ nhất cho rằng không có sự khác biệt rõ ràng giữa tham vấn và trị
liệu tâm lý. Trong nhóm quan điểm này có hai lập luận biểu hiện như sau:
- Lập luận thứ nhất cho rằng, tham vấn và trị liệu tâm lý là hoàn toàn giống nhau. Tiêu biểu
là Carl Roger (1952), C.B. Truax và R. Carkhuff (1967), C. H. Patterson (1986), G. Corey
(1991), điều cho rằng cả hai hoạt động này điều là quá trình tâm lý nhấn mạnh nhu cầu của
thân chủ, nhà tham vấn cùng sử dụng những kỹ năng giống nhau như lắng nghe tích cực,
thấu hiểu những điều thân chủ nói và thúc đẩy khả năng tự giúp, tự chịu trách nhiệm của
thân chủ [12, tr 17], [26, tr 464], [50, tr 365], [62, tr 23].
- Lập luận thứ hai cho rằng trị liệu tâm lý bao hàm cả tham vấn. Trị liệu tâm lý là một quá
trình can thiệp của nhà trị liệu đối với tình trạng sức khỏe tâm thần của thân chủ bằng việc
sử dụng liệu pháp tâm lý trong đó có tham vấn để điều trị những những rối nhiểu về cảm
xúc hay tâm thần. trị liệu tâm lý đi sâu hơn vào các vấn đề tình cảm, nhận thức, hành vi
hay toàn bộ nhân cách đồng thời cần phải phối hợp nhiều liệu pháp tâm lý khác một cách
có hệ thống để chữa trị, còn tham vấn thông thường chỉ dừng lại ở vấn đề bên ngoài. Do
đó, một nhà trị liệu tâm lý có thể là một nhà tham vấn, nhưng để một nhà tham vấn trở
thành một nhà trị liệu tâm lý thì cần phải có quá trình đào tạo sâu hơn về mặt chuyên môn
[12, tr 18], [37, tr 35], [50, tr 445], [62, tr 24].
 Nhóm quan điểm thứ hai cho rằng có khác biệt nhất định giữa tham vấn và trị liệu tâm lý.
Theo nhóm này, mặc dù cả tham vấn và trị liệu tâm lý điều có chung nền tảng lý thuyết,
nhưng khi ứng dụng: tham vấn tập trung vào giải quyết các vấn đề bức xúc hoặc ban khoăn của
thân chủ trong cuộc sống, trong sự phát triển nhân cách của họ như, các vấn đề về hôn nhân, gia
đình, giải quyết các xung đột, quản lý cơn giận, nâng cao lòng tự trọng, khủng hoảng lứa tuổi; trị
liệu tâm lý chú trọng đến việc thay đổi nhận thức, hành vi, tình cảm hay toàn bộ nhân cách của
thân chủ, hướng đến việc điều trị những bệnh lý cần can thiệp lâm sàng như ám sợ, hoang tưởng,

chán ăn,…. Ta có thể nói, tham vấn hướng đến việc giúp thân chủ sử dụng nguồn lực sẳn có để
đối phó với những vấn đề của cuộc sống một cách tốt hơn dựa trên mối quan hệ ngang bằng giữa
thân chủ và nhà tham vấn; còn trị liệu tâm lý, khi giải quyết vấn đề, yếu tố nổi trội là nhà trị liệu
phải sử dụng những kỹ thuật trị liệu cụ thể và sử dụng hệ thống lý thuyết trị liệu để phân tích tâm
lý hay hành vi của thân chủ [5, tr 71], [12, tr 22], [26, tr 255],
[50, tr 428], [62, tr 24].
Trong quá trình nghiên cứu, các tác giả đã đưa ra sự so sánh giữa tham vấn và trị liệu tâm
lý như sau [62, tr 25]:
- Về đối tượng: thân chủ cần trợ giúp trong tham vấn thường là người có vấn đề liên quan
đến cuộc sống hàng ngày; còn trong trị liệu tâm lý, thân chủ bao gồm cả những người có
vấn đề về rối nhiễu tâm lý, hành vi ở mức độ tương đối rõ và mang tính bệnh lý nhiều hơn.
- Về công cụ can thiệp: đối với tham vấn, chủ yếu là mối quan hệ tương tác nghề nghiệp
với sự tích cực, chủ động của chính thân chủ, dưới sự tác động gợi mở của nhà tham vấn;
còn với trị liệu tâm lý, công cụ ưu thế là hệ thống các liệu pháp và các trắc nghệm tâm lý.
- Phạm vi hoạt động: hình thức tham vấn được sử dụng ở phạm vi rộng hơn bởi các nhà
tâm lý học, các cán bộ xã hội chuyên nghiệp, các nhà sư phạm nắm vững các kỹ năng cơ
bản và nguyên tắc đạo đức của tham vấn; còn trị liệu tâm lý thường chỉ được sử dụng bởi
các nhà tâm lý học chuyên nghiệp được phép hành nghề.
1.2.3. Tham vấn học đường
Hiện nay, có hai quan niệm về tham vấn học đường, quan niệm thứ nhất cho rằng tham
vấn học đường là hoạt động chỉ dành cho học sinh, quan niệm thứ hai cho rằng hoạt động này
không chỉ dành cho học sinh mà còn dành cho cha mẹ học sinh và các lực lượng giáo dục trong
nhà trường. Cả hai quan niệm này gần như tồn tại song song trong thực tiễn về hoạt động tham
vấn học đường trên thế giới.
• Quan điểm tham vấn học đường là hoạt động chỉ dành cho học sinh
Hiệp hội tham vấn học đường của Mỹ - ASCA (1990) định nghĩa tham vấn học đường là
“Giúp đỡ tất cả các học sinh trong học tập, trong quan hệ xã hội, trong công việc, trong nâng
cao năng lực cá nhân, giúp họ trở thành người có trách nhiệm và hữu ích. Nhà tham vấn học
đường trợ giúp hình thành và tổ chức tất cả những chương trình này, cũng như cung cấp các
hoạt động can thiệp tham vấn thích hợp” [62, tr 25].

Trương Bích Nguyệt (2003), Trần Thị Hương (2006) định nghĩa tham vấn học đường là
tiến trình tương tác giữa nhà tham vấn và học sinh nhằm khơi dậy tiềm năng của các em, để họ có
đủ sức mạnh vượt qua những khủng hoảng của lứa tuổi và những khó khăn trong học tập cũng
như trong cuộc sống, để tự giải quyết các vấn đề của mình, ổn định học tập, phát huy nhân cách
đúng đắn [26], [50, tr 445], [62, tr 26].
Một số tác giả khác có cùng quan điểm cũng cho rằng, nhà tham vấn trong trường học
không phải là nhà giáo dục, không có nhiệm vụ giáo dục lại học sinh, họ không phải là những
nhà cố vấn, đưa ra những lời khuyên giúp các thầy cô giáo và nhà trường có những hình thức kỷ
luật học sinh khi các em phạm lỗi. Mà họ có mặt trong trường để nghe trẻ nói, giãi bày, giúp trẻ
tự chất vấn những khó khăn của mình theo cách mà các em tự tìm ra cách thay đổi hoàn cảnh,
thay đổi bản thân, tứ đó huy động năng lực vào việc học tập, vào những hoạt động tích cực [50, tr
365], [62, tr 26].
Theo quan niệm này, hoạt động tham vấn học đường chỉ diễn ra giữa nhà tham vấn và
thân chủ là những học sinh gặp các khó khăn trong hoạt động của các em. Như vậy, tham vấn học
đường chỉ là một hoạt động hẹp của hoạt động tham vấn.
Mặt khác, tham vấn học đường sẽ rất khó đạt hiệu quả cao nếu chỉ có sự tham gia của nhà
tham vấn và học sinh trong quá trình tham vấn. Bởi vì, mục tiêu lớn nhất trong công tác giáo dục
là hình thành và phát triển nhân cách một cách đúng đắn và toàn diện cho học sinh. Mà muốn đạt
được mục tiêu này, thì mọi hoạt động của nhà trường phải là một khối thống nhất từ việc dạy học
đến công tác giáo dục, tất cả sự tác động giáo dục phải luôn thống nhất giữa các thành viên tham
gia quá trình như: thầy cô, cha mẹ học sinh, các thành viên khác trong nhà trường và đội ngũ các
nhà quản lý giáo dục. Do đó, quan niệm thứ hai về tham vấn học đường xuất hiện.
• Quan niệm tham vấn học đường là hoạt động dành cho học sinh và tất cả những người
tham gia trong quá trình giáo dục.
Ed. Neukrug (Thế giới của nhà tham vấn, 2000), tham vấn học đường là “Quá trình cộng
tác liên quan đến một nhà tham vấn làm việc với một giáo viên, nhà quản lý, bậc phụ huynh hay
các chuyên gia khác để chia xẻ những quan tâm về đứa trẻ, trong nỗ lực phát hiện ra những cách
thức làm việc mới với đứa trẻ để có thể đạt đến trình độ thực của mình. Công tác tư vấn giúp các
nhà tham vấn học được nhiều kiến thức và kỹ năng hơn để tập trung vào các vấn đề của học sinh
và điều đó trợ giúp họ trong việc trở nên khách quan hơn trong khi tiếp xúc với những mối quan

tâm của trẻ” [62, tr 27].
Theo tác giả Trần Thị Minh Đức (2009) và một số tác giả khác thì tham vấn học đường là
tất cả các hoạt động can thiệp nhăm mục đích giúp cho học sinh được phát triển tốt nhất, bao gồm
cả hoạt động tham vấn cho giáo viên và cha mẹ học sinh [12, tr 10], [26], [50].
Từ sự tổng hợp các định nghĩa về tham vấn học đường, tác giả Huỳnh Mai Trang đã đưa
một số đặc điểm của hoạt động tham vấn học đường như sau
[62, tr 27]:
- Đối tượng hướng tới của tham vấn học đường: không chỉ là học sinh có “vấn đề” mà là
tất cả học sinh và cha mẹ học sinh cũng như các lực lượng giáo dục trong nhà trường (giáo
viên, giám thị, bảo mẫu, nhân viên văn phòng,…).
- Nội dung của tham vấn học đường: không chỉ giải quyết những khó khăn, vướng mắc
của học sinh mà còn giúp học sinh ngăn ngừa những hiện tượng tiêu cực trong học đường,
cũng như huấn luyện cho học sinh các kỹ năng xã hội căn bản, để giúp các em ứng phó
một cách tích cực hơn với những vấn đền trong học tập và trong cuộc sống.
- Hình thức của tham vấn học đường: được tổ chức đa dạng thông qua các hình thức tham
vấn cho cá nhân, tham vấn cho nhóm và dạy ở lớp học.
- Vai trò của nhà tham vấn trong trường học: không chỉ là tham vấn cho học sinh mà còn
tham vấn cho nhà quản lý, giáoviên cũng như các bậc phụ huynh về nhữngvấn đề liên
quan đến giáo dục học sinh và là cầu nối với lực lượng bên ngoài trường học (công tác xã
hội, pháp luật, y tế,…) trong việc giải quyết vấn đề của học sinh.
- Phạm vi hoạt động của nhà tham vấn học đường: không chỉ ở trong phòng tham vấn
mà còn trên lớp học cũng như bên ngoài trường học.
- Hoạt động tham vấm học đường: không chỉ giúp đỡ cho học sinh, cha mẹ học sinh, thầy
cô giáo mà còn ở quy mô rộng hơn, đó là hỗ trợ hoạt động giáo dục bằng tri thức và công
nghệ tâm lý học, tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động giáo dục cũng như sự phát triển nhân
cách cho học sinh.
1.2.4. Khó khăn tâm lý
“Khó khăn” theo từ điển tiếng Việt có nghĩa là sự trở ngại làm mất nhiều công sức hoặc
thiếu thốn.
Trong tiếng Anh, “difficulty” hay “hardship” đều chỉ sự khó khăn, gay go, khắc nghiệt,

đòi hỏi nhiều nỗ lực để khắc khục.
Từ định nghĩa của các từ điển, tác giả Nguyễn Thị Thiên Kim [30, tr 23] và Cao Xuân
Liễu [31, tr 21] đều có kết luận chung là khi nói đến “khó khăn” có nghĩa là nói đến những gì cản
trở, trở ngại, đòi hỏi nhiều nỗ lực để vượt qua.
Trong thực tiễn, khi tiến hành bất cứ một hoạt động nào con người điều gặp phải những
khó khăn, làm cho hoạt động bị chệch hướng, dẫn đến giảm đi hiệu quả mà con người mong
muốn, thậm chí không đạt được mục đích hoạt động. Những khó khăn này, được gọi chung là
những khó khăn trong quá trình hoạt động của con người, được tạo nên bởi các yếu tố mang tính
tiêu cực, bao gồm yếu khách quan (bên ngoài) và yếu tố chủ quan (bên trong).
Yếu tố khách quan, được hiểu là những điều kiện, phương tiện, môi trường hoạt động,….
Đây là những yếu tố có ảnh hưởng gián tiếp đến hoạt động của con người.
Những yếu tố chủ quan, chính là những yếu tố xuất phát từ bản thân của mỗi cá nhân khi
tham gia vào hoạt động như: nhận thức, thái độ, tình cảm, năng lực, kinh nghiệm, các thao tác kỹ
năng tiến hành hoạt động. Xét theo phương diện nguồn gốc xuất phát, các yếu tố bên trong có thể
chia làm hai loại: yếu tố sinh học và yếu tố tâm lý. Những khó khăn do yếu tố tâm lý tạo nên gọi
là những khó khăn tâm lý. Chính yếu tố bên trong này ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình và kết
quả hoạt động của con người.
Với quan điểm trên, cùng với các nghiên cứu của các tác giả đi trước [6], [17], [30], [31],
[38], [61], [68] khó khăn tâm lý được hiểu như sau: khó khăn tâm lý là những nét tâm lý cá nhân,
nảy sinh trong quá trình hoạt động của chủ thể, gây cản trở, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình và
hiệu quả hoạt động của chủ thể.
1.2.5. Khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường
Công tác tham vấn học đường là một loại lao động trí óc, đòi hỏi người tham gia phải tập
trung làm việc với cường độ cao, có khả năng nắm bắt và đánh giá chính xác vấn đề của đối
tượng trong thời gian ngắn. Do đó, trong quá trình tham gia vào hoạt động này khi gặp những
khó khăn, đặc biệt là những khó khăn về mặt tâm lý, đòi hỏi người làm tham vấn phải tích cực,
chủ động huy động tối đa những phẩm chất và năng lực của cá nhân để khắc phụ nhằm đạt hiệu
quả cao trong công tác của mình.
Ngoài ra, người làm công tác tham vấn học đường để phát triển, xây dựng và hoàn thiện
bản thân họ cần phải trải nghiệm thực tiễn và học tập từ mọi nguồn có thể trong quá trình hoạt

động của mình. Trong quá trình này sẽ nảy sinh nhiều khó khăn tâm lý, gây cẳn trở sự thích ứng
với hoạt động nghề nghiệp của họ để đạt đến những kỹ năng cần thiết.
Khó khăn tâm lý trong hoạt động của con người nói chung, trong công tác tham vấn học
đường nói riêng, là một hiện tượng tâm lý phức tạp, nó luôn đồng hành cùng con người trong đời
sống và hoạt động.
Bàn về khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường, người nghiên cứu cho rằng:
Khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường là những nét tâm lý cá nhân, nảy
sinh, tồn tại trong hoạt động của người làm tham vấn học đường với đối tượng tham vấn của họ,
gây cản trở, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình và hiệu quả hoạt động của chính nhà tham vấn.
1.3 Lý luận về khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường
Đặc trưng của công tác tham vấn học đường so với các ngành nghề khác cũng làm việc
với con người, thì tham vấn học đường phải làm việc cùng lúc với rất nhiều loại đối tượng từ học
sinh, thầy cô giáo đến cả phụ huynh và các tổ chức xã hội khác bên ngoài nhà trường. Còn về số
lượng công việc nhà tham vấn học đường phải đảm nhiệm gần như hầu hết các khâu trong quá
trình hình thành và phát triển nhân cách học sinh ở trong lẫn ngoài trường học. Nhưng trong quá
trình hoạt động của mình, nhà tham vấn học đường làm việc gần như độc lập chứ ít có sự hỗ trợ
của đồng nghiệp, bởi vì gần như mỗi trường học chỉ có một nhà tham vấn học đường. Mặt khác,
trong điều kiện của Việt Nam hiện nay, hiệp hội tham vấn học đường xem như chưa được thành
lập, do đó nhà tham vấn học đường không có sự hỗ trợ nào từ hiệp hội chuyên môn trong nước.
Chính vì thế, trong quá trình hoạt động của mình, nếu gặp khó khăn tâm lý, hầu như nhà
tham vấn học đường tự mình tìm hướng khắc phục. Việc khắc phục khó khăn tâm lý này có lúc
chỉ là sự ngẫu nhiên, là việc rút kinh nghiệm sau những lần thất bại trước. Điều này làm mất rất
nhiều thời gian trong quá trình hoạt động và sửa sai của nhà tham vấn. Nhưng cũng có trường
hợp nhà tham vấn không ý thức được khó khăn tâm lý mà họ đã gặp phải để rút ra bài học kinh
nghiệm nhằm cải thiện trong công tác của mình. Đặc biệt, đối với những người mới vào nghề
tham vấn học đường, hoặc những người làm tham vấn học đường nhưng không được trang bị kỹ
năng tham vấn, họ luôn trong trạng thái vừa làm vừa học, sai đâu sửa đó cho nên mọi thứ gần
như lạ lẫm và đầy bỡ ngỡ. Họ phải vừa làm quen với môi trường mới, công việc mới, trách nhiệm
mới, cách thức tổ chức hoạt động mới và quan trọng hơn là họ phải làm việc độc lập với rất ít sự
hỗ trợ chuyên môn từ đồng nghiệp cùng chuyên ngành. Do đó, hầu hết người làm công tác tham

vấn học đường ở Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng điều có cảm nhận hụt
hẫng, lo lắng.
Trong quá trình tham gia hoạt động nghề nghiệp, bên cạnh những nhà tham vấn có khả
năng thích ứng cao, hoàn thiện nghề nghiệp và đi vào ổn định trong công tác, thì còn không ít
người làm tham vấn gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm ra hướng giải quyết vấn đề một cách
khoa học và hiệu quả cao trong công tác. Thực tế cho thấy, hầu hết các nhà tham vấn học đường
trong nước hiện nay đang tự tìm ra cho mình một cách làm riêng trong công tác, chứ chưa áp
dụng các kỹ năng tham vấn đã được nghiên cứu và thực nghiệm một cách khoa học. Cho nên,
ngay cả những người được cho là nhà tham vấn tốt nhất trong nước hiện nay cũng chỉ là họ tự
học qua tài liệu, sách báo, các khóa tập huấn ngắn cộng với sự trải nghiệm thực tiễn nhiều và từ
đó rút ra được nhiều bài học kinh nghiệm cho bản thân.
1.3.1. Người làm công tác tham vấn học đường
• Nhà tham vấn học đường
Trên thế giới, tại các nước có nền tham vấn học đường phát triển như Mỹ, Canađa,
Pháp,… yêu cầu một người làm công tác tham vấn học đường phải có trình độ tối thiểu là thạc sỹ
chuyên ngành tham vấn học đường và phải trải qua kỳ thi chứng chỉ hành nghề thì mới được
công nhận là nhà tham vấn học đường, đồng thời trong quá trình hoạt động phải không ngừng
hoàn thiện bản thân trong thực tế hành nghề [12], [26], [50, tr 365, 370], [62, tr 28].
Nhưng ở một số nước khác như: Nga, Bỉ,… ngoài đội ngũ chuyên ngành như nói trên,
người ta còn sử dụng đội ngũ giáo viên, đặc biệt là giáo viên và các hiệu trưởng đã về hưu để làm
cộng tác viên [50, tr 514], [62, tr 29].
Ở Việt Nam, từ khi các trường có quan tâm đến công tác tham vấn học đường, thì cách
làm của ban giám hiệu là sử dụng các giáo viên lớn tuổi, những người tốt nghiệp chuyên ngành
tâm lý học, giáo dục học và một số người đang làm việc như một người trợ giúp tâm lý, để giúp
đỡ các học sinh “có vấn đề” tại trường [50, tr 43]. Trong triển khai công tác tư vấn (tham vấn)
cho học sinh, sinh viên, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề nghị bố trí giáo viên tâm lý, cán bộ Đoàn,
Đội hoặc mời chuyên gia theo định kỳ để thực hiện công tác này [62, tr 29].
Đối với việc giáo viên làm công tác tham vấn học đường có hai quan điểm trái chiều.
Nhóm ý kiến thứ nhất cho rằng, giáo viên làm công tác tham vấn học đường thì có rất nhiều lợi
ích, vì giáo viên, đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm là những người thường xuyên tiếp xúc trực tiếp,

gần gũi và hiểu học sinh của mình nhất, họ giải quyết được nhiều căng thẳng cho học sinh, từ đó
rút kinh nghiệm chung cho nhiều học sinh khác, công việc này giúp cho giáo viên nâng cao được
kỹ năng giáo dục, khả năng cảm nhận và hiểu vấn đề của học sinh. Như vậy, phải có chiến lược
nâng cao năng lực tham vấn cho giáo viên. Bên cạnh đó, có nhóm ý kiến thứ hai cho rằng: không
nên để giáo viên đang giảng dạy tại trường tham vấn cho chính học sinh của trường đó, vì học
sinh sẽ ngại chia sẽ với thầy cô những vấn đề của họ với nhiều lý do, dẫn đến hiệu quả tham vấn
không cao
[62, tr 30].
Trong hội thảo quốc tế về công tác tham vấn tâm lý học đường của Việt Nam lần thứ nhất
(2009) và lần thứ hai (2011) [26], [50], các nhà khoa học tham gia đều thống nhất rằng, người
làm công tác tham vấn học đường phải được đào tạo chuẩn kiến thức chuyên môn về giáo dục
học, tâm lý học và kỹ năng tham vấn thực tế, đồng thời phải được trang bị một số kiến thức và kỹ
năng thực hành công tác xã hội.
Cũng tại hai hội thảo này, các thống kê cho thấy, hầu hết người làm công tác tham vấn học
đường ở Việt Nam hiện tại chưa được đào tạo chuyên môn về tham vấn học đường, thậm chí có
một số người đang làm công tác tham vấn học đường nhưng chưa từng được trang bị bất cứ một
kỹ năng tham vấn nào.
Do các nhà tham vấn học đường tại Việt Nam hiện nay luôn phải vừa làm vừa học. Cho
nên có thể chấp nhận những yêu cầu về nhà tham vấn học đường ở một số khía cạnh sau:
- Thứ nhất, nhà tham vấn học đường trước tiên phải là nhà tham vấn, có nghĩa là họ phải
yêu thích công việc tham vấn và phải có kiến thức cơ bản về nghề tham vấn như: nắm
được các nguyên tắc đạo đức của nghề tham vấn, xác định được thái độ của người làm
tham vấn, nắm được quy trình của một ca tham vấn, được huấn luyện về các kỹ năng tham
vấn và có được hệ thống lý thuyết tâm lý làm nền tảng cho hoạt động nghề nghiệp.
- Thứ hai, nhà tham vấn học đường phải thông suốt những đặc điểm tâm lý của lứa tuổi, vì
công việc của họ không chỉ là tham vấn cho học sinh mà còn là tư vấn cho giáo viên và
cha mẹ học sinh các về vấn đề dạy dỗ, ứng xử với học sinh cũng như với con cái.
- Thứ ba, nhà tham vấn học đường phải có thực tế hành nghề, có nghĩa là đang làm công
việc tham vấn học đường tại các trường học hoặc các trung tâm tham vấn.
Tóm lại, người làm công tác tham vấn học đường tại Việt Nam hiện tại gồm có nhiều

thành phần tham gia nhưng tạm chia thành 3 nhóm:
- Nhóm thứ nhất, là những người được đào tạo chuyên ngành tham vấn tâm lý hay tham vấn
học đường từ nước ngoài về hành nghề - đây là nhóm được đào tạo chuẩn.
- Nhóm thứ hai, là những người được đào tạo về tâm lý học, giáo dục học, tâm lý giáo dục
và xã hội học chuyển sang làm công tác tham vấn học đường.
- Nhóm thứ ba, là giáo viên đang trực tiếp giảng dạy, giáo viên nghỉ hưu, và những người
làm công tác Đoàn, Đội kiêm nhiệm công tác tham vấn học đường.
• Chức năng của người làm công tác tham vấn học đường
Trong điều kiện của Việt Nam hiện tại, công tác tham vấn học đường chưa thật chuyên
nghiệp, nên chức năng của nhà tham vấn học đường không được quy định cụ thể trong các văn
bản của nhà nước. Do đó, người làm công tác tham vấn học đường chủ yếu là “tự thân vận động”
trong toàn bộ chương trình hoạt động của mình và đồng thời tự chịu trách nhiệm. Thậm chí, có
nhiều nhà tham vấn không biết rõ chức năng của mình, dẫn đến họ làm việc theo cảm tính
[12, tr 171], [26], [50], [62, tr 31].
Ở các nước có nền tham vấn học đường phát triển, chức năng của nhà tham vấn học đường
được quy định rất cụ thể, họ được tham gia vào hội đồng sư phạm với tư cách là cố vấn về các
vấn đề học hành và phát triển nhân cách của học sinh, tất nhiên, quyền quyết định cuối cùng là ở
giáo viên, của cha mẹ học sinh hay của hội đồng sư phạm. Một số trường học ở Mỹ và Canađa đã
đưa ra các chức năng của nhà tham vấn học đường như sau [26], [50, tr 365], [62, tr 32]:
- Lập kế hoạch cho chương trình hoạt động của năm học trên cơ sở tiến hành khảo sát nhu
cầu của học sinh và tập hợp các dữ liệu về học sinh.
- Tham vấn cho cá nhân hay nhóm học sinh “có vấn đề” liên quan đế học hành, sự phát triển
cá nhân cũng như định hướng nghề nghiệp cho các em.
- Tư vấn cho cha mẹ, giáo viên và những người có liên quan trong việc tìm ra biện pháp tốt
nhất để giáo dục con em và học sinh của mình.
- Liên kết với các bộ phận khác trong trường học cũng như các tổ chức bên ngoài trường
học nhằm phối hợp giải quyết các vấn đề của học sinh.
- Đánh giá học sinh và cùng với giáo viên đưa ra những quyết định liên quan đến việc học
tập và hành kiểm của học sinh.
- Phát triển năng lực nghề nghiệp của bản thân thông qua việc giám sát trong nhóm, tự tìm

hiểu qua sách báo cũng như qua sự hỗ trợ của các trang thông tin điện tử và các cuộc hội
thảo về tham vấn.
1.3.2. Biểu hiện của khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn
Khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn là những nét tâm lý cá nhân, nảy sinh, tồn tại
trong hoạt động của người làm tham vấn với đối tượng tham vấn của họ, gây cản trở, ảnh hưởng
tiêu cực đến quá trình và hiệu quả hoạt động của chính nhà tham vấn. Những khó khăn tâm lý
này được biểu hiện ở các mặt nhận nhận thức, thái độ, tình cảm và hành vi của người làm tham
vấn, cụ thể như sau:
• Nhận thức
Nhận thức là một trong những thành tố quan trọng của đời sống tâm lý con người. Nhận
thức giúp con người hiểu biết về các sự vật hiện tượng từ đó bày tỏ thái độ tình cảm và có hành
vi tương ứng.
Tham vấn là một ngành nghề mới tại Việt Nam, do đó, trong quá trình công tác không
phải lúc nào nhà tham vấn cũng nhận thức đúng đắn, đầy đủ về nó. Chính những nhận thức chưa
đúng, chưa phù hợp này là những khó khăn tâm lý gây nên những sai lầm trong hoạt động tham
vấn của cá nhân người làm tham vấn. Về những khó khăn tâm lý biểu hiện ở dạng nhận thức có
thể chia làm hai nhóm: nhận thức về bản thân (chủ thể) – người tiến hành hoạt động tham vấn
(nhà tham vấn) và nhận thức về đối tượng tham vấn – người được tham vấn.
Nhận thức về bản thân: trong đề tài này người nghiên cứu xin nhấn mạnh khía cạnh nhận
thức về động cơ tham gia hoạt động tham vấn trong quá trình nhận thức về bản thân của người
làm công tác tham vấn.
Động cơ trong tâm lý học, theo tác giả Nguyễn Văn Lê tổng hợp, là cái thúc đẩy và quy
định chiều hướng hoạt động nhằm đạt đến mục đích nào đó, là những gì thôi thúc con người có
những ứng xử nhất định. Theo A.N.Leonchiev và B.Ph.Lomov thì “Lĩnh vực động cơ của nhân
cách có liên quan chặt chẽ đến những nhu cầu, chế định hành vi con người một cách khách quan
và có quy luật. Động cơ là sự biểu hiện chủ quan của nhu cầu, là vị trí gián tiếp của nhân cách
trong xã hội. Ngược lại, nhu cầu là cơ sở của động cơ. Trên thực tế, động cơ và nhu cầu gắn bó
mật thiết với nhau đến mức thường không thể tách chúng ra được”.
Cho nên, việc xác định được động cơ tham gia hoạt động tham vấn cũng chính là xác định
được nhu cầu tham gia hoạt động tham vấn của bản thân nhà tham vấn. Nhu cầu tham gia hoạt

động tham vấn là thành tố quan trọng của động cơ hoạt động, là nguồn gốc tính tích cực tham gia
hoạt động tham vấn, biểu hiện qua tính tự giác, thái độ nghiêm túc, luôn vượt lên mọi khó khăn
để giải quyết các nhiệm vụ trong công tác, qua đó nâng cao hiệu quả của hoạt động tham vấn mà
nhà tham vấn đang đảm nhiệm.
Trên cơ sở mối quan hệ giữa động cơ và nhu cầu như phân tích, thì việc không xác định
được động cơ tham gia hoạt động tham vấn, tức động cơ tham gia hoạt động tham vấn không rõ
ràng sẽ là một khó khăn tâm lý trong hoạt động tham vấn của người làm công tác tham vấn.
Nhận thức về đối tượng tham vấn: ở đây người nghiên cứu không xem xét nhận thức theo
hướng khả năng nhận thức nội dung công việc của nhà tham vấn, mà chỉ muốn nhấn mạnh đến
nhận thức của nhà tham vấn về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của đối tượng tham vấn trong mối
quan hệ tham vấn.
Nếu nhà tham vấn ý thức rõ về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của đối tượng tham vấn, thì
nhà tham vấn sẽ có mục tiêu rõ ràng, chính xác ngay từ lúc bắt đầu tiếp xúc đối tượng và chắc
chắn hiệu quả của quá trình tham vấn sẽ cao hơn và ngược lại, nhà tham vấn sẽ thiếu tâm thế
trong công tác dẫn đến làm việc kiểu đối phó, hiệu quả hoạt động thấp.
• Thái độ, tình cảm
Đề tài quan tâm tới thái độ, tình cảm của nhà tham vấn tham vấn đối với công tác của họ.
Trong quá trình tham gia hoạt động, người làm tham vấn có thái độ, tình cảm tích cực, luôn đặt
toàn bộ tâm trí cho công tác của mình, biết tìm những biện pháp tạo hứng thú cho công việc thì
hiệu quả của hoạt động sẽ rất cao, đồng thời nhà tham vấn có cơ hội hoàn thiện nghề nghiệp của
bản thân. Ngược lại, nhà tham vấn có thái độ, tình cảm tiêu cực trong hoạt động thì hiệu quả công
việc chắc chắn sẽ không cao mà đôi khi còn có những ảnh hưởng không tốt đến người được tham
vấn.
Do đó, có thể nói khó khăn tâm lý biểu hiện ở dạng thái độ, tình cảm là việc xuất hiện
những xúc cảm âm tính đối với hoạt động của nhà tham vấn như coi thường chính công việc của
mình, chán ghét, thờ ơ, lo lắng, sợ hãi, căng thẳng, chán nản khi gặp những vấn đề nảy sinh trong
hoạt động tham vấn.
• Hành vi
Hành vi là “bộ mặt” của đời sống tâm lý con người. Đây là dạng khó khăn tâm lý biểu
hiện cụ thể, dễ nhận thấy nhất trong quá trình hoạt động của con người. Những khó khăn tâm lý

về mặt hành vi có thể là kết quả chi phối bởi nhận thức và thái độ tình cảm hoặc do những kỹ
năng tham vấn không đủ thuần thục để sử dụng trong quá trình tham vấn khiến cho hoạt động
này mang lại hiệu quả không cao.
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chỉ tập trung tìm hiểu khó khăn tâm lý trong công
tác tham vấn của nhà tham vấn ở một dạng hành vi được biểu hiện cụ thể trong hoạt động tham
vấn đó là kỹ năng tham vấn.
Kỹ năng là khả năng thực hiện có kết quả những hành động trên cơ sở những tri thức có
được đối với việc giải quyết những nhiệm vụ đặt ra cho phù hợp với điều kiện cho phép. Theo tác
giả Lưu Xuân Mới (2000), “kỹ năng là tri thức trong hành động”.
Công tác tham vấn đòi hỏi nhà tham vấn phải dùng những kỹ năng tham vấn chuyên
nghiệp trong quá trình tham vấn cho đối tượng mới đạt được hiệu quả cao. Việc nhà tham vấn
không biết sử dụng các kỹ năng tham vấn, không thấy được sự cần thiết phải có kỹ năng tham
vấn, hoặc vận dụng, sử dụng các kỹ năng tham vấn không thuần thục sẽ là những khó khăn tâm
lý rất lớn gây ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của nhà tham vấn.
Tóm lại, khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn được biểu hiện thông qua ba dạng cơ
bản của đời sống tâm lý con người là: nhận thức, thái độ - tình cảm và hành vi. Ba mặt này có
mối quan hệ, tác động qua lại lẫn nhau. Do đó, trong quá trình hoạt động tham vấn, muốn tháo gỡ
khó khăn tâm lý cho nhà tham vấn cần phải chú ý quan tâm giải quyết cả ba dạng biểu hiện khó
khăn tâm lý trên.
1.3.3. Biểu hiện khó khăn tâm lý trong công tác tham vấn học đường
• Khó khăn tâm lý biểu hiện ở mặt nhận thức
Khó khăn tâm lý trong hoạt động tham vấn học đường biểu hiện ở mặt nhận thức cũng
xuất phát từ hai hướng: nhận thức về chủ thể - bản thân người làm công tác tham vấn học đường
và nhận thức về đối tượng - người được tham vấn và yêu cầu của công việc trong tham vấn học
đường .
Đối tượng tham vấn học đường không chỉ là học sinh, mà bao gồm cả phụ huynh học sinh,
giáo viên, ban giám hiệu và toàn thể đội ngũ nhân viên trong nhà trường. Riêng đối tượng là học
sinh đã phải phân ra theo lứa tuổi, giới tình, hoàn cảnh sống gia đình và môi trường xã hội nơi
các em sinh sống. Với mỗi đối tượng học sinh như vậy sẽ có một đặc điểm tâm sinh lý khác nhau,
có cách ứng xử khác nhau trong môi trường giáo dục nhà trường. Phụ huynh trong điều kiện xã

hội hiện nay rất ít có thời gian để quan tâm đến con cái của họ, cho nên khi tiếp xúc với phụ hunh
nhà tham vấn khai thác được rất ít thông tin về các em. Thêm vào đó bản thân phụ huynh chưa ý
thức được tâm quan trọng của việc phải tiếp xúc và làm việc với nhà tham vấn khi họ nhận ra đó