bài giảng chương trình y tế quốc gia chương 8 - pgs ts. lê xuân hùng

SỐT RÉT
SỐT RÉT
VÀ
VÀ
PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT
PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT
PGS TS Le Xuan Hung
TIÊU DIỆT SỐT RÉT
TIÊU DIỆT SỐT RÉT
(MALARIA ERADICATION)
(MALARIA ERADICATION)
PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT
PHÒNG CHỐNG SỐT RÉT
(MALARIA CONTROL)
(MALARIA CONTROL)
ĐẨY LÙI SỐT RÉT
ĐẨY LÙI SỐT RÉT


(ROLL BACK MALARIA)
(ROLL BACK MALARIA)




LOẠI TRỪ SỐT RÉT
LOẠI TRỪ SỐT RÉT

(ELIMINATION MALARIA)
(ELIMINATION MALARIA)


#
Bangladesh
India
Thailand
Indonesia
Myanmar (Burma)
Nepal
DPR Korea
Bangladesh
Sri Lanka
Bhutan
Maldives
#
East Timor
N
EW
S
SỐT RÉT Ở CÁC NƯỚC ĐÔNG - NAM Á
SỐT RÉT Ở CÁC NƯỚC ĐÔNG - NAM Á
11 nước, dân số 1,7 tỷ,
Dân số nguy cơ: 1,5 tỷ
Timor Leste
Sốt rét mỗi năm giết chết 2 triệu người,
chủ yếu ở Châu Phi
1900 1930 1950 1970 1990 2006
0.1

1.0
3.0
2.0
Bắc Mỹ và
Âu Châu
Phi
Châu
Thế
giới
Chết SR hàng năm (triệu người)
Trung và Nam
Mỹ
AÙ
CHÂU Á
Trung quốc
Việt Nam 34 700 000
Lào PDR 3 659 873
Căm pu chia 2 500 000
Trung quốc 38 735 000
Papua New Guinea 4 400 000
Solomon Islands 417 000
Vanuatu 176 927
Philippines 11 336 945
Malaysia 2 143 923
Tổng dân số nguy cơ: 94 902 619
Republic of Korea 1 917635
Bệnh sốt rét lưu hành ở một số nước
ASIA & Thái Bình Dương
Trc thi k
Trc thi k

Tiờu dit st rột
Tiờu dit st rột


1930 - 1955
1930 - 1955
Phòng chống sốt rét
Phòng chống sốt rét



Điều trị bệnh.
Điều trị bệnh.

Dự phòng, chủ yếu bằng các biện
Dự phòng, chủ yếu bằng các biện
pháp môi trờng làm giảm sinh sản
pháp môi trờng làm giảm sinh sản
của muỗi và diệt bọ gậy.
của muỗi và diệt bọ gậy.
Nước ý - Quốc gia dẫn đầu
Nước ý - Quốc gia dẫn đầu

Làm cạn các đầm lầy, gây tác dụng to lớn
Làm cạn các đầm lầy, gây tác dụng to lớn
trên sự lan truyền sốt rét và cải thiện nông
trên sự lan truyền sốt rét và cải thiện nông
nghiệp.
nghiệp.


Quinin được trợ giá và được bán ở các quầy
Quinin được trợ giá và được bán ở các quầy
thuốc với hướng dẫn đơn giản về cách
thuốc với hướng dẫn đơn giản về cách
dùng- là một ví dụ sớm về tiếp thị xã hội
dùng- là một ví dụ sớm về tiếp thị xã hội
.
.
DDT - phép
DDT - phép
mầu
mầu

Giảm nhanh chóng lan truyền sốt rét ở
Giảm nhanh chóng lan truyền sốt rét ở
Nam Phi và miền nam Châu Âu.
Nam Phi và miền nam Châu Âu.

Rất có hiệu quả ở nhiều nơi.
Rất có hiệu quả ở nhiều nơi.

ít tốn kém hơn các phương pháp khác.
ít tốn kém hơn các phương pháp khác.

Có vẻ như không cần thiết phải nghiên
Có vẻ như không cần thiết phải nghiên
cứu sinh học của véc tơ.
cứu sinh học của véc tơ.

Năm 1956, TCYTTG (WHO) phát động

Năm 1956, TCYTTG (WHO) phát động
chiến dịch tiêu diệt sốt rét trên quy mô
chiến dịch tiêu diệt sốt rét trên quy mô
toàn cầu.
toàn cầu.

Dù chưa biết việc
Dù chưa biết việc
tiêu diệt
tiêu diệt
có thể thực
có thể thực
hiện được hay không tại Phi Châu?
hiện được hay không tại Phi Châu?
“
“
Tiªu diƯt sèt rÐt”
Tiªu diƯt sèt rÐt”
(Malaria control)
(Malaria control)
Thất bại
Thất bại

Năm 1969, TCYTTG buộc phải nhìn nhận
Năm 1969, TCYTTG buộc phải nhìn nhận
là không thể thanh toán sốt rét trên quy mô
là không thể thanh toán sốt rét trên quy mô
toàn cầu.
toàn cầu.


Các vũ khí cho việc thanh toán khi đó
Các vũ khí cho việc thanh toán khi đó
chưa có sẵn (cũng như hiện nay).
chưa có sẵn (cũng như hiện nay).

Tuy nhiên, chiến dịch đã đem lại lợi ích
Tuy nhiên, chiến dịch đã đem lại lợi ích
rất to lớn cho hàng triệu người, đặc biệt tại
rất to lớn cho hàng triệu người, đặc biệt tại
á Châu và Nam Mỹ.
á Châu và Nam Mỹ.

Trong các năm 1970-90, các nước tập
Trong các năm 1970-90, các nước tập
trung nỗ lực để xây dựng các dịch vụ y tế
trung nỗ lực để xây dựng các dịch vụ y tế
dựa trên các nguyên tắc của
dựa trên các nguyên tắc của
Chăm sóc
Chăm sóc
sức khỏe ban đầu
sức khỏe ban đầu
(Tuyên bố Ama Ata).
(Tuyên bố Ama Ata).

Đầu tư cho sốt rét bị giảm.
Đầu tư cho sốt rét bị giảm.
“Phòng chống sốt rét”
(Malaria Control)
Châu Phi -

Châu Phi -
Tình hình đã xấu
Tình hình đã xấu
lại càng xấu hơn
lại càng xấu hơn

Khoảng năm 1990, các nước Phi Châu
Khoảng năm 1990, các nước Phi Châu
than phiền với TCYTTG về gánh nặng
than phiền với TCYTTG về gánh nặng
sốt rét gia tăng do Chloroquine đang bị
sốt rét gia tăng do Chloroquine đang bị
kháng trầm trọng.
kháng trầm trọng.
Chiến lược PCSR toàn cầu
Chiến lược PCSR toàn cầu




(Hội nghị Amsterdam
(Hội nghị Amsterdam
1992)
1992)

Phát hiện bệnh sớm và điều trị hiệu quả.
Phát hiện bệnh sớm và điều trị hiệu quả.

Dự phòng, bao gồm phòng chống véc tơ.
Dự phòng, bao gồm phòng chống véc tơ.


Kiểm soát dịch bệnh.
Kiểm soát dịch bệnh.

Đánh giá và tái đánh giá thường xuyên, giám
Đánh giá và tái đánh giá thường xuyên, giám
sát và nghiên cứu thực địa
sát và nghiên cứu thực địa
.
.
Tiến bộ ở một số nơi
Tiến bộ ở một số nơi

Một số chương trình PCSR được hồi sinh.
Một số chương trình PCSR được hồi sinh.

Tại Phi Châu, nghiên cứu cho thấy trong những
Tại Phi Châu, nghiên cứu cho thấy trong những
tình hình dịch tễ khác nhau, màn tẩm hóa chất
tình hình dịch tễ khác nhau, màn tẩm hóa chất
diệt có thể làm giảm tỉ lệ chết do sốt rét ở trẻ
diệt có thể làm giảm tỉ lệ chết do sốt rét ở trẻ
em.
em.

Tuy nhiên ở phần lớn các nước Phi Châu, tỷ lệ
Tuy nhiên ở phần lớn các nước Phi Châu, tỷ lệ
chết do sốt rét vẫn gia tăng. Chưa giải quyết
chết do sốt rét vẫn gia tăng. Chưa giải quyết
được vấn đề sốt rét kháng thuốc.

được vấn đề sốt rét kháng thuốc.
“Đẩy lùi sốt rét”
(Rollback Malaria - RBM)

“
“
Đẩy lùi sốt rét”
Đẩy lùi sốt rét”


được Tổng giám đốc TCYT TG
được Tổng giám đốc TCYT TG
(WHO) - TS
(WHO) - TS
Grro Harlem Brundtland
Grro Harlem Brundtland
phát động
phát động
n
n
ă
ă
m 1998 - một đáp ứng trước c
m 1998 - một đáp ứng trước c
ả
ả
nh ngộ Châu Phi,
nh ngộ Châu Phi,
nơi SR vẫn là vấn đề sức khoẻ trầm trọng gây nên cái
nơi SR vẫn là vấn đề sức khoẻ trầm trọng gây nên cái

chết của > 1 triệu người/n
chết của > 1 triệu người/n
ă
ă
m.
m.

RBM không phải là một chiến lược kỹ thuật mới, mà
RBM không phải là một chiến lược kỹ thuật mới, mà
là một sự chung sức nhằm:
là một sự chung sức nhằm:
Sáng kiến “Đẩy lùi sốt rét”
Mục tiêu của “Đẩy lùi sốt rét”:
1. Giảm chết SR ít nhất 50% đến năm 2010
so với năm 1998.
2. Ưu tiên giảm gánh nặng bệnh tật do SR
(mắc mới) ở nơi có SR trầm trọng ít nhất
50% đến 2010 so với 1998.
3. Làm chậm tốc độ đa kháng thuốc SR.


Các nguyên tắc chính của
Các nguyên tắc chính của
“Đẩy lùi sốt rét”
“Đẩy lùi sốt rét”

Nhất trí về các chiến lược kỹ thuật đã được
Nhất trí về các chiến lược kỹ thuật đã được
chứng minh.
chứng minh.


Các nước nỗ lực làm giảm gánh nặng do sốt
Các nước nỗ lực làm giảm gánh nặng do sốt
rét đi đôi với cải cách hệ thống y tế:
rét đi đôi với cải cách hệ thống y tế:

Gia tăng phân bố các nguồn tài nguyên cho
Gia tăng phân bố các nguồn tài nguyên cho
khu vực Nhà nước,
khu vực Nhà nước,

Phi tập trung hóa,
Phi tập trung hóa,

Hợp tác khu vực Nhà nước và tư nhân
Hợp tác khu vực Nhà nước và tư nhân
“Đẩy
lùi
sốt
rét”
các
nước
tiểu
vùng
Mê
Kông
1. SR chủ yếu vùng rừng núi (SR rừng)
2. SR liên quan đến KT, CT, XH & môi trường
3. P.falci đa kháng thuốc gây tỷ lệ chết cao và tốn kém
trong điều trị.

4. Nhiều dân tộc có ngôn ngữ, tập quán khác nhau
5. Khó kiểm soát SR ở dân di cư không miễn dịch
6. Lạm dụng thuốc SR, nạn thuốc giả.
7. Thiếu đào tạo cán bộ.
Bẩy thách thức của “Đẩy lùi sốt rét” các nước
tiểu vùng Mê Kông (TP HCM 1999)
Nghiên cứu thuốc mới để đối chọi với tình
trạng kháng thuốc
Vùng có SR
Vùng kháng
thuốc
1. Các nhóm đích được chẩn đoán đặc hiệu.
2. Chẩn đoán nhanh và phù hợp.
3. Giám sát kháng thuốc, chất lượng thuốc và xây
dựng chính sách thuốc quốc gia.
4. Giảm mắc, giảm chết, truyền thông - GDSK.
5. Nâng cao giám sát DT và phòng chống dịch.
6. Tăng cường dự phòng bằng tẩm màn và phát triển
chính sách cộng đồng.
7. Phát triển nguồn nhân lực và xây dựng năng lực
quản lý.
Bẩy chiến lược kỹ thuật của “Đẩy lùi sốt rét”
tiểu vùng sông Mê Kông (Bali 2000)
Hai kỹ thuật chẩn đoán đặc hiệu là kính HV và
test chẩn đoán nhanh đặc biệt đối với P.falci.

Hầu hết các nước Mê Kông chưa có hệ thống
kính HV, chủ yếu chẩn đoán lâm sàng.

P.falci đa kháng thuốc là một vấn đề ở các nước

Mê Kông. điều trị có giá chi phí cao và cao hơn
chẩn đoán.
Chiến lược 1.
Chú trọng đến các nhóm đích.
Nhóm đích được chẩn đoán đặc hiệu
Test chẩn đoán nhanh (rapid/quick test)
Chẩn đoán LS
Chẩn đoán test nhanh
Chẩn đoán kính HV
Immunochromatographic
assay for detection of pLDH
♦
.