KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC:SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP KỂ CHUYỆN KẾT HỢP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 4

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC

LƯỜNG VĂN PHƯƠNG

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP KỂ CHUYỆN KẾT HỢP
THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ LỚP 4

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Sơn La, năm 2013


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC

LƯỜNG VĂN PHƯƠNG

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP KỂ CHUYỆN KẾT HỢP
THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC
LỊCH SỬ LỚP 4

Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Người hướng dẫn: ThS. Lê Văn Đăng

Sơn La, năm 2013

Lời cảm ơn
Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin bày tỏ lòng biết ơn tới Thạc sĩ Lê
Văn Đăng, người ln tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ và vạch ra những phương
hướng để em có thể hồn thành cơng việc một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Cảm ơn thầy cô giáo trong khoa Tiểu học – Mầm non, Trường Đại học Tây
Bắc, thầy cô giáo và học sinh trường tiểu học Quyết Tâm, trường tiểu học Quyết
Thắng đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho em trong quá trình thực hiện đề tài,
cảm ơn đồng chí Lã Thị Minh, lớp K50 ĐHSP Tốn đã giúp đỡ, đóng góp ý kiến
q báu. Vì đây là cơng trình tập dượt nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học giáo
dục nên kết quả bước đầu chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, em rất
mong sự chỉ bảo, xem xét của thầy cô giáo.

Sơn La, tháng 05 năm 2013
Sinh viên

Lường Văn Phương


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

NXB

: Nhà xuất bản

ĐHSP

: Đại học Sư Phạm

TTNC

: Trung tâm nghiên cứu

TCN

: Trước Công Nguyên


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu............................................................. 3
4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 3
7. Cấu trúc của đề tài ....................................................................................... 3
NỘI DUNG ....................................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................... 4
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 4
1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 4
1.1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu.................... 5
1.1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học ....................................................... 5
1.1.2.2. Khái niệm kể chuyện và phương pháp kể chuyện ................................... 7
1.1.2.3. Khái niệm thảo luận nhóm và phương pháp thảo luận nhóm ............... 10
1.1.3. Đặc điểm phân môn Lịch sử và việc sử dụng phương pháp kể chuyện
kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử ở lớp 4 ................................... 12
1.1.3.1. Đặc điểm phân môn Lịch sử ở lớp 4 .................................................... 12
1.1.3.2. Sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học
lịch sử ở lớp 4 .................................................................................................. 13

1.1.4. Một số đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học liên quan đến đề tài ...... 14
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 17
1.2.1. Tình hình dạy học phân mơn Lịch sử lớp 4 ở trường tiểu học ............. 17
1.2.2. Các phương pháp giáo viên thường sử dụng trong dạy học phân môn
Lịch sử ở lớp 4 ................................................................................................. 19
1.2.3. Nhận thức của giáo viên về vai trò của việc sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp thảo luận nhóm đối với hiệu quả dạy học phân môn Lịch sử ở
lớp 4 ................................................................................................................. 20


1.2.4. Cách thức sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm
của giáo viên trong giờ học lịch sử ở lớp 4 ..................................................... 21
1.2.5. Chất lượng học tập phân môn Lịch sử của học sinh lớp 4 ................... 22
1.2.6. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................... 23
Tiểu kết chương 1 ........................................................................................... 25
Chương 2: CÁCH THỨC SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP KỂ CHUYỆN KẾT
HỢP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC PHÂN MÔN LỊCH SỬ Ở
LỚP 4 .............................................................................................................. 27
2.1. Cơ sở xuất phát ........................................................................................ 27
2.2. Cách thức sử dụng ................................................................................... 27
2.3. Điều kiện để sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm
trong dạy học phân mơn Lịch sử ở lớp 4 có hiệu quả................................... 35
2.4. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 36
2.4.1. Khái quát chung về quá trình thực nghiệm .......................................... 36
2.4.1.1. Mục đích thực nghiệm ......................................................................... 36
2.4.1.2. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................ 36
2.4.1.3. Nội dung thực nghiệm .......................................................................... 36
2.4.1.4. Phương pháp thực nghiệm ................................................................... 36
2.4.1.5. Cách thức tiến hành ............................................................................. 37
2.4.2. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 38

2.4.2.1. Kết quả học tập của học sinh ............................................................... 38
2.4.2.2. Mức độ hoạt động của học sinh trong giờ học ..................................... 40
2.4.2.3. Mức độ hình thành kỹ năng cho học sinh ............................................. 41
2.4.3. Đánh giá chung về kết quả thực nghiệm............................................... 41
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................... 42
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 43
1. Kết luận ....................................................................................................... 43
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 44
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. “Tiểu học là bậc học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân” [1,
tr.58]. Do đó, giáo dục tiểu học đặt nền tảng cho cuộc sống văn hố và tinh thần
cho tồn dân tộc. Nó là tiền đề cơ bản để nâng cao dân trí, là cơ sở ban đầu hết
sức quan trọng cho việc đào tạo thế hệ trẻ thành những con người “làm chủ tri
thức khoa học công nghệ hiện đại, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành
giỏi, có tác phong cơng nghiệp, có tính tổ chức kỷ luật, có sức khoẻ” [2, tr.5].
Nhiệm vụ đặt ra cho ngành Giáo dục tiểu học là phải có sự đổi mới phương pháp
dạy học trên cơ sở phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh là rất
cần thiết. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học được Nghị quyết Trung
ương lần 2 Ban chấp hành khoá VIII khẳng định: “Đổi mới phương pháp Giáo
dục và Đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng
tạo của người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, các phương tiện
dạy học hiện đại và quá trình dạy học đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu
của học sinh” [44, tr.41].
1.2. Lịch sử là một trong những lĩnh vực kiến thức quan trọng cần trang bị
cho học sinh tiểu học. Mục tiêu của việc dạy học phân môn Lịch sử ở tiểu học

nói chung và ở lớp 4 nói riêng đều nhằm cung cấp cho học sinh những kiến thức
cơ bản về một số sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử tiêu biểu theo dòng thời
gian của lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước đến nay, giúp học sinh hiểu
đúng và có những biểu tượng sinh động về lịch sử Việt Nam qua các mặt xây
dựng đất nước và chống ngoại xâm. Qua đó bước đầu hình thành và phát triển ở
học sinh kỹ năng: quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm dữ liệu lịch sử
từ các nguồn thông tin khác nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, trình
bày kết quả bằng lời nói, hình vẽ, sơ đồ,… vận dụng kiến thức đã học vào thực
tiễn cuộc sống. Góp phần bồi dưỡng ở học sinh những thái độ và thói quen: ham
học hỏi, tìm hiểu để biết các kiến thức về lịch sử dân tộc Việt Nam, tơn trọng
các di tích văn hóa và tìm hiểu thêm về lịch sử thế giới. Do đó, theo tinh thần
đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học, bên cạnh việc áp dụng hợp lý các
phương pháp dạy học mới, cần phát huy mặt tích cực của các phương pháp dạy
học truyền thống. Phương pháp dạy học cũng giống như đồ nghề của người thợ
mộc, chúng đều bình đẳng với nhau. Việc sử dụng chúng tùy vào mục đích và
khả năng của người dạy và người học, tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể: đối tượng
học sinh, thiết bị dạy học và khơng khí học tập. Trong thực tiễn khơng một giáo
viên có kinh nghiệm nào lại sử dụng đơn điệu một phương pháp trong hoạt động
1


dạy học của mình. Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật phối hợp các phương pháp
dạy học trong một bài dạy của một người giáo viên. Sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp thảo luận nhóm là một biện pháp quan trọng nhằm nâng cao chất
lượng dạy học lịch sử. Sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm
là rất phù hợp với đặc trưng của phân mơn Lịch sử, với đặc điểm tâm lý của học
sinh tiểu học, phù hợp với yêu cầu sử dụng phương pháp truyền thống theo
hướng đổi mới hiện nay, có tác dụng phát huy tính tích cực nhận thức, gây hứng
thú học tập cho học sinh. Qua kể chuyện học sinh tiếp thu kiến thức lịch sử một
cách nhẹ nhàng, tự nhiên, hiệu quả.

1.3. Thực tiễn dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 hiện nay cho thấy: Giáo
viên tiểu học gặp nhiều khó khăn trong việc sử dụng phương pháp, hình thức tổ
chức dạy học. Đã có nhiều giáo viên biến bài lịch sử thành bài chính trị lý luận,
khơ khan, trống rỗng, cứng nhắc, làm cho học sinh chán nản hoặc trình bày bài
giảng theo lối thơng báo kiến thức, thiếu sinh động. Giáo viên cố gắng chủ động
truyền đạt một cách rõ ràng, mạch lạc nội dung bài lịch sử đã được soạn sẵn, học
sinh thụ động tiếp thu và ghi nhớ những nội dung mà giáo viên đã truyền đạt,
đồng thời trả lời những câu hỏi giáo viên nêu ra. Vì vậy, học sinh chưa hứng thú
học tập lịch sử, giờ học chưa phát huy được tính tích cực nhận thức của học
sinh. Mặt khác, trong các giờ học lịch sử, giáo viên sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp thảo luận nhóm chưa thường xuyên, chỉ sử dụng phương pháp
kể chuyện để làm thay đổi khơng khí tiết học là chính, sử dụng phương pháp kể
chuyện theo hướng một chiều: hoặc giáo viên kể, hoặc học sinh kể, mà chưa sử
dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm như là một phương pháp
đặc trưng của phân mơn Lịch sử. Do đó, việc sử dụng phương pháp kể chuyện
trong dạy học phân môn Lịch sử đạt kết quả chưa cao, cách thức sử dụng còn
đơn điệu, chưa lơi cuốn học sinh, học sinh chưa tự mình phát hiện ra tri thức,
chưa rèn luyện được các kỹ năng. Vì vậy, việc xây dựng quy trình sử dụng
phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học phân mơn Lịch
sử khơng những có ý nghĩa về mặt lý luận, mà cịn có ý nghĩa về mặt thực tiễn,
giúp giáo viên có thể vận dụng vào quá trình dạy học phân mơn Lịch sử, giúp
nâng cao chất lượng dạy học phân môn này ở lớp 4. Từ những lý do trên chúng
tôi chọn đề tài nghiên cứu của mình là: “Sử dụng phương pháp kể chuyện kết
hợp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử lớp 4”.
2. Mục đích nghiên cứu
Chúng tơi chọn đề tài này nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học
phân mơn Lịch sử (môn Lịch sử và Địa lý) ở lớp 4.
2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học lịch sử ở lớp 4.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo
luận nhóm trong dạy học phân mơn Lịch sử ở lớp 4.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu trong q trình dạy học phân mơn Lịch sử ở lớp 4, giáo viên sử dụng
phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm theo một quy trình hợp lý, phù
hợp với đặc trưng môn học, với đặc điểm nhận thức của học sinh thì sẽ nâng cao
chất lượng dạy học phân mơn này.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
5.2. Đề xuất cách thức, quy trình sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp
thảo luận nhóm trong dạy học phân mơn Lịch sử ở lớp 4.
5.3. Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của quy trình đã
đề xuất.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Chúng tơi tiến hành nghiên cứu các tài
liệu có liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
+ Phương pháp điều tra: Chúng tôi tiến hành điều tra bằng anket và điều tra
bằng trò chuyện trực tiếp với giáo viên và học sinh lớp 4 ở các trường tiểu học
để nắm thực trạng sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm.
+ Phương pháp thực nghiệm sư phạm
+ Phương pháp thống kê toán học
7. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, phụ lục và tài liệu tham khảo
nội dung đề tài có hai chương:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
Chương 2. Cách thức sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận
nhóm trong dạy học phân môn Lịch sử ở lớp 4; thực nghiệm sư phạm.

3


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Kể chuyện là phương pháp dạy học truyền thống được sử dụng nhiều trong
q trình dạy học các mơn học như: Tập làm văn, Đạo đức, Lịch sử. Do đó,
phương pháp kể chuyện đã có nhiều tác giả nghiên cứu đề cập đến. Đặc biệt
trong dạy học lịch sử, đã có một số tác giả nghiên cứu về sử dụng phương pháp
kể chuyện trong dạy học lịch sử ở tiểu học. Cụ thể:
- Nguyễn Thượng Giao - Nguyễn Thị Thấn (1995): Phương pháp dạy học Tự
nhiên và Xã hội, ĐHSP Hà Nội I cũng khẳng định: Phương pháp kể chuyện là
phương pháp dạy học chủ yếu để dạy học lịch sử ở bậc Tiểu học. Và đã chỉ ra một
số biện pháp thường dùng theo hướng đổi mới phương pháp dạy học như sau:
Ở nhà: Học sinh có thể đọc trước bài học lịch sử hoặc đọc thêm những tài
liệu tham khảo theo những câu hỏi của giáo viên.
Có giáo viên phát phiếu học tập để học sinh mang về nhà chuẩn bị theo câu
hỏi ghi sẵn trên phiếu.
Ở lớp: Giáo viên gợi ý học sinh kể lại từng phần của câu chuyện hoặc cả
câu chuyện theo các câu hỏi của giáo viên.
- Nguyễn Thượng Giao - Giáo trình “Phương pháp dạy học các môn học về
Tự nhiên và Xã hội” đã xác định: ở bậc Tiểu học, một số bài học về lịch sử Việt
Nam được chuyển tải thơng qua các câu chuyện lịch sử để hình thành cho học
sinh những biểu tượng sinh động về những sự kiện, hiện tượng, và nhân vật lịch
sử tiêu biểu của các thời kỳ lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc.
- Nhiều giáo trình về “Phương pháp dạy học Tự nhiên và Xã hội” của

nhiều tác giả khác cũng đã trình bày phương pháp kể chuyện. Nhưng nhìn chung
các tác giả chỉ trình bày về phương pháp kể chuyện một cách chung chung, chưa
xây dựng thành cách thức, quy trình cụ thể.
- Từ năm 1929, nhà giáo dục người Pháp R.Cousinet đã đề xướng phương
pháp làm việc theo nhóm trong q trình dạy học. Theo ơng “làm việc theo
nhóm có nghĩa là học sinh phải tìm tịi, phải thực hiện những cuộc khảo cứu hay
quan sát, phải cố gắng phân tích tìm hiểu, diễn đạt, phải thành lập những phiếu
4


và sắp xếp những phiếu này, phải đóng góp sự tìm tịi của mình cho cơng việc
của nhóm”. Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dạy học mới, việc sử
dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử cũng đã được nhiều tác
giả nghiên cứu như: Bùi Phương Nga, Nguyễn Thượng Giao, Nguyễn Thị Thấn,
Nguyễn Thị Hường… Các tác giả đã đưa ra cách thức thảo luận nhóm.
Như vậy, sử dụng phương pháp kể chuyện và phương pháp thảo luận nhóm
trong dạy học lịch sử là vấn đề rất nhiều người quan tâm. Song sử dụng phương
pháp kể chuyện kết hợp với phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử
ở lớp 4 là một vấn đề mới mẻ, chưa có tài liệu nào nghiên cứu.
1.1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến vấn đề nghiên cứu
1.1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học
Phương pháp là một phạm trù hết sức quan trọng có tính chất quyết định
đối với mọi hoạt động. Phương pháp tồn tại gắn bó với mọi hoạt động của con
người. A.N.Krưlôp đã nhấn mạnh tầm quan trọng của phương pháp: “Đối với
con tàu khoa học, phương pháp vừa là chiếc la bàn, lại vừa là bánh lái nó chỉ
phương hướng và cách hành động” [25]. Về phương diện triết học, phương
pháp được hiểu là cách thức, con đường, phương tiện để đạt tới mục đích nhất
định, để giải quyết những nhiệm vụ nhất định.
Phương pháp theo Hêghen là “ý thức về hình thức của sự tự vận động bên
trong của nội dung” [25].

Trên cơ sở phương pháp chung, người ta đã xây dựng khái niệm phương
pháp dạy học. Cho đến nay vẫn còn nhiều ý kiến, quan điểm khác nhau về khái
niệm phương pháp dạy học.
Theo I. U. K. Babanxki: “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác
giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát
triển trong quá trình dạy học” [20].
I. Ia. Lecne cho rằng: “Phương pháp dạy học là một hệ thống những hành
động có mục đích của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức của học
sinh, đảm bảo cho các em lĩnh hội nội dung học vấn” [20].
Một số tác giả khác như T. P. Dverep cho rằng: “Phương pháp dạy học là
cách thức hoạt động tương hỗ giữa thầy và trị nhằm đạt được mục đích dạy
học. Hoạt động này được thể hiện trong việc sử dụng các nguồn nhận thức, các
thủ thuật logic, các dạng hoạt động độc lập của học sinh và cách thức điều
khiển quá trình nhận thức của giáo viên” [20].
5


Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Phương pháp dạy học là cách thức làm việc
của thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy, nhằm
làm cho trị tự giác, tích cực, tự học đạt tới mục đích dạy học” [25].
Đinh Quang Báo cho rằng: “Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động
cuả thầy tạo ra mối liên hệ qua lại với hoạt động của trò để đạt mục đích dạy
học” [25].
Ngồi ra cịn có nhiều định nghĩa khác về phương pháp dạy học. Trần Bá
Hoành cho rằng: “Phương pháp dạy học là con đường, cách thức giáo viên
hướng dẫn, tổ chức chỉ đạo các hoạt động học tập tích cực, chủ động của học
sinh nhằm đạt các mục tiêu dạy học” [25].
Qua phân tích các quan điểm như trên chúng tôi hiểu phương pháp dạy học
như sau: Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động tương tác giữa giáo viên
và học sinh, trong đó giáo viên là người tổ chức hướng dẫn trong phương pháp

dạy, học sinh là “người thợ chính” trong phương pháp học nhằm thực hiện tốt
nhiệm vụ dạy học.
Hệ thống các phương pháp dạy học ở tiểu học:
Một số tác giả như: Đặng Vũ Hoạt, Hà Thế Ngữ, Phó Đức Hồ đã đưa ra
hệ thống phương pháp dạy học ở tiểu học bao gồm [19]:
- Nhóm các phương pháp dạy học dùng lời: Thuyết trình, đàm thoại, làm
việc với sách giáo khoa.
- Nhóm các phương pháp trực quan: Quan sát và trình bày trực quan.
- Nhóm các phương pháp thực hành: Luyện tập, ơn tập, làm thí nghiệm.
- Nhóm các phương pháp dạy học kiểm tra: Đánh giá tri thức, kỹ năng, kỹ
xảo của học sinh.
Hệ thống các phương pháp này được sử dụng phổ biến, rộng rãi ở nhà
trường tiểu học nước ta. Ở đây ta thấy phương pháp “kể chuyện” là phương
pháp dạy học dùng lời nói.
Trên cơ sở hệ thống phương pháp dạy học ở tiểu học, căn cứ vào đặc điểm
nhận thức của học sinh tiểu học, vào đặc điểm phân môn Lịch sử, một số tác giả
như: Bùi Phương Nga, Nguyễn Thị Hường… đã đưa ra hệ thống các phương
pháp dạy học phân môn Lịch sử như sau:
+ Các phương pháp dùng lời: bao gồm các phương pháp tường thuật, kể
chuyện, miêu tả, giải thích, hỏi đáp.
6


+ Các phương pháp dạy học trực quan: gồm phương pháp quan sát và
phương pháp trình bày trực quan.
+ Phương pháp thảo luận nhóm
+ Phương pháp trị chơi
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở lớp 4:
Đổi mới phương pháp dạy học được hiểu là đưa các phương pháp dạy học
mới vào nhà trường trên cơ sở phát huy mặt tích cực của các phương pháp dạy

học truyền thống để nâng cao chất lượng dạy học. Theo quan điểm này, việc đổi
mới phương pháp dạy học lịch sử ở lớp 4 cần dựa trên các định hướng sau:
- Đề cao vai trò chủ thể của học sinh, tăng cường tính tự giác, tích cực, độc
lập, sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học.
- Từng bước áp dụng các phương pháp dạy học mới vào quá trình dạy học
phân mơn Lịch sử, đồng thời phát huy ưu điểm của các phương pháp dạy học
truyền thống nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Lịch sử.
- Liên quan đến việc đổi mới phương pháp dạy học, đòi hỏi phải đổi mới cơ
sở vật chất, trang thiết bị dạy học, đổi mới cách đánh giá trong dạy học phân
môn Lịch sử.
Như vậy, sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm là
phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, là
phương pháp đặc trưng của phân môn Lịch sử. Vì thế, chúng tơi xác định rằng
việc nghiên cứu vấn đề sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm
trong dạy học phân mơn Lịch sử ở lớp 4 sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy
học phân môn này.
1.1.2.2. Khái niệm kể chuyện và phương pháp kể chuyện
- Kể chuyện là gì?
Kể chuyện là hình thức trình bày lại câu chuyện bằng lời kể một cách hấp
dẫn, sáng tạo, giàu ngữ điệu và cả sự phối hợp diễn xuất qua nét mặt, cử chỉ,
điệu bộ của người kể một cách tự nhiên nhằm truyền cảm đến người nghe.
Kể chuyện là một hình thức thơng tin nhanh gọn, truyền cảm bằng ngơn
ngữ. Mặc dù đã có những thơng tin đại chúng hiện đại như ti vi, đài phát thanh,
dariơ… người ta vẫn thích nghe kể chuyện bằng miệng. Theo nghĩa rộng thuật
ngữ kể chuyện có thể bao hàm tồn bộ ngơn ngữ nói sinh hoạt hàng ngày. Kể
chuyện mang trong mình nó chức năng thơng tin, chức năng giải trí và chức
năng nghệ thuật.
7

Trong nhà trường tiểu học, nhu cầu kể chuyện là một nhu cầu thiết yếu của
lứa tuổi học sinh nhỏ. Ngay từ tuổi lên ba, bập bẹ tập nói các em nhỏ đã thích
nghe kể chuyện. Đến tuổi mẫu giáo nhu cầu kể chuyện lại tăng lên nhiều. Và
bước vào tuổi học sinh tiểu học nhu cầu nghe kể chuyện vẫn khơng hề giảm mà
lại tiếp tục tăng lên. Vì lẽ đó, việc sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo
luận nhóm có ý nghĩa quan trọng. Nó phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
và hứng thú học tập của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
- Phương pháp kể chuyện là gì?
Phương pháp kể chuyện là cách thức dùng lời của mình để thuật lại, để
trình bày lại câu chuyện mang nội dung giáo dục. Nội dung câu chuyện được
lấy từ thực tiễn cuộc sống của trẻ, từ thực tiễn xung quanh, từ sách, báo… và
liên quan đến nội dung bài học. Qua câu chuyện học sinh nắm được tri thức
cần lĩnh hội.
- Ý nghĩa của phương pháp kể chuyện trong dạy học lịch sử ở lớp 4.
Kể chuyện là phương pháp dạy học đặc trưng của phân mơn Lịch sử, nó có
ý nghĩa to lớn trong quá trình dạy học lịch sử ở tiểu học nói chung và lớp 4 nói
riêng. Kể chuyện tạo nên một bức tranh sinh động về những sự kiện, hiện tượng,
về những nhân vật lịch sử để gây hứng thú học tập cho học sinh, bởi kiến thức
lịch sử thường khô khan, trừu tượng, học sinh dễ nhàm chán. Việc kể chuyện
góp phần phát triển trí tưởng tượng cho học sinh, hình thành biểu tượng lịch sử
cho học sinh. Sức mạnh của kể chuyện còn ở sự tạo ra cho học sinh niềm tin vào
cái chân - thiện - mỹ, vào sức sáng tạo vô hạn của con người trong việc cải tạo
thế giới tự nhiên và xã hội. Ngoài ra khi kể lại những câu chuyện, học sinh được
tập diễn đạt câu chuyện theo ý tưởng và ngơn ngữ của mình, từ đó phát triển
ngơn ngữ, tư duy, khả năng diễn đạt của các em.
- Một số yêu cầu của phương pháp kể chuyện trong dạy học lịch sử lớp 4.
Để sử dụng phương pháp kể chuyện có hiệu quả cần lưu ý một số yêu
cầu sau:
+ Khi sử dụng phương pháp kể chuyện phải xem đây là một phương pháp
dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm. Phương pháp kể chuyện là một

phương pháp dạy học truyền thống, nhưng phải sử dụng phương pháp này trên
tinh thần đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Khi sử dụng phương pháp kể
chuyện giáo viên phải làm sao tổ chức cho học sinh chủ động, tích cực trong
việc tìm kiếm tri thức mới, trên cơ sở phát huy vai trò chủ đạo của giáo viên,
đảm bảo “thầy thiết kế, trị thi cơng”. Muốn vậy, chúng ta cần phải sử dụng kết
hợp phương pháp kể chuyện với phương pháp thảo luận nhóm.
8


+ Khi sử dụng phương pháp kể chuyện cần tận dụng các phương tiện trực
quan, và sử dụng kết hợp với các phương pháp trực quan. Một truyện kể cần có
tính truyền cảm, tính hình ảnh và tính chân thực. Các phương tiện trực quan sẽ
hỗ trợ mạnh mẽ cho các yêu cầu trên. Thể hiện qua tranh ảnh, máy chiếu, di vật,
bút tích sẽ tạo ra cho trẻ những biểu tượng đầy đủ và đa dạng về con người, về
các sự kiện thuộc quá khứ xa xưa, về tính cách, lối sống và phong tục của con
người. Chẳng hạn: Khi học bài “khởi nghĩa Hai Bà Trưng” giáo viên có thể đưa
ra tranh vẽ Hai Bà Trưng mặc võ phục ngồi trên lưng voi, gươm tuốt trần cùng
nghĩa quân xông lên đánh tan quân Hán xâm lược và đặt câu hỏi vào bài mới:
"Bức tranh này vẽ về những người anh hùng nào của dân tộc ta?”
+ Phát huy chức năng khêu gợi của phương pháp kể chuyện: Phương pháp
kể chuyện, nhất là khi sử dụng những kiến thức xa lạ, khó hiểu đối với học sinh
dễ đưa đến trạng thái thụ động, ít gây được hứng thú và nhu cầu nhận thức. Vì
vậy, khi sử dụng phương pháp kể chuyện cần đặt những câu hỏi khêu gợi để học
sinh lắng sâu, suy nghĩ rồi giáo viên lại trả lời.
Ví dụ: Khi dạy bài “Quang Trung đại phá quân Thanh”. Giáo viên có thể
đặt câu hỏi như sau: Năm 1788, quân Thanh mượn cớ giúp nhà Lê chiếm thành
Thăng Long, âm mưu đô hộ nước ta. Tại Phú Xuân (Huế), Nguyễn Huệ lên ngơi
Hồng Đế, hiệu là Quang Trung lập tức tiến công ra Bắc tiêu diệt quân Thanh
xâm lược. Trước 20 vạn quân Thanh xâm lược hùng mạnh và đã chiếm được
thành Thăng Long, trong khi đó quân của Quang Trung lại phải hành quân cấp

tốc từ xa tới, để chiến thắng được quân thù, vua Quang Trung phải chọn cách
đánh nào?
Đánh bất ngờ (đánh vào những ngày tết Nguyên Đán, vào ban đêm).
+ Yêu cầu về ngôn ngữ khi kể chuyện: Trong khi kể chuyện, học sinh phải
kể bằng ngơn ngữ diễn đạt của mình, kết hợp với cử chỉ, điệu bộ,… để nhằm
cuốn hút người nghe và lột tả được nội dung trọng tâm, mục đích của câu
chuyện. Tránh tình trạng học sinh nhớ từng từ trong sách giáo khoa để kể lại. Ví
dụ: khi kể về sự kiện “Nghĩa quân Tây Sơn tiến ra Thăng Long”, đến chi tiết
Trịnh Khải vội cởi áo chúa bỏ chạy, học sinh có thể khơng nói tên “Trịnh Khải”
mà nói “hắn vội cởi áo chúa bỏ chạy”.
+ Một yêu cầu nữa khi sử dụng phương pháp kể chuyện trong dạy học
lịch sử là: khi kể chuyện phải tôn trọng sự thật lịch sử, khơng được biến hố,
bóp méo lịch sử của dân tộc. Khi kể, học sinh có thể khơng theo trình tự như
trong sách giáo khoa, nhưng phải đảm bảo đúng tiến trình thời gian của sự
kiện lịch sử.
9


1.1.2.3. Khái niệm thảo luận nhóm và phương pháp thảo luận nhóm
- Thảo luận nhóm là gì?
Thảo luận là sự bàn bạc, trao đổi ý kiến và quan điểm của mỗi cá nhân về
một sự vật, hiện tượng hay một vấn đề nào đó trong học tập.
Nhóm là một tập hợp người được xác định bởi các mối quan hệ tương tác,
cùng chia sẻ mục tiêu chung, cùng tuân theo một quy tắc hành vi nhất định và
đóng những vai trị khác nhau.
Thảo luận nhóm là sự bàn bạc, trao đổi ý kiến, trình bày quan điểm của mỗi
cá nhân về một vấn đề học tập dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên.
Ngay từ những năm 20 của thế kỉ XX, Cousinet đã áp dụng những đặc
điểm sinh hoạt của lồi người vào q trình giáo dục, đề xuất phương pháp dạy
học dựa trên đời sống xã hội của trẻ em, đó là phương pháp làm việc theo nhóm.

Phương pháp này thoả mãn nhu cầu hoạt động, nhu cầu xã hội hố của trẻ.
Nhóm được tập hợp với nhau từ 5 - 6 học sinh, mỗi nhóm được tự do lựa chọn
cơng việc nhóm muốn thực hiện. Cơng việc được thực hiện dưới sự hợp tác của
mỗi người trong nhóm.
Nhưng phải đến thời gian gần đây thì phương pháp dạy học thuyết giảng
tỏ ra có hiệu quả thấp hơn so với yêu cầu của xã hội loài người đặt ra mà cần
phải chuyển sang cách dạy học mới theo hướng tích cực hố hoạt động học tập
của học sinh, thì phương pháp dạy học theo nhóm của Cousinet được sống lại,
được bổ sung, phát triển, đựơc áp dụng vào quá trình dạy học ở nhà trường
hiện đại, nhất là trường tiểu học. Đặc biệt, đầu năm học 2012-2013 nước ta đã
triển khai dự án VNEN (do Liên hiệp quốc tài trợ) ở bậc tiểu học. Với phương
châm lấy học sinh làm trung tâm, cùng với học qua sách vở, các em sẽ được
hướng dẫn tự học và giải quyết vấn đề theo nhóm. Đây là một phương pháp
dạy học mới được khuyến khích sử dụng trong q trình dạy học các mơn học
nói chung và phân mơn Lịch sử nói riêng ở tiểu học nhằm rèn luyện cho học
sinh tính độc lập, chủ động, linh hoạt, tự tin, sáng tạo. Rèn cho các em cách
trình bày quan điểm, ý kiến của mình, cách nghe, cách nghĩ, cách đánh giá về
sự trình bày ý kiến của người khác.
- Phương pháp thảo luận nhóm là gì?
Phương pháp thảo luận nhóm là cách thức giáo viên chia lớp thành nhiều
nhóm nhỏ (từ 2-6 học sinh). Các thành viên trong nhóm đều phải làm việc, trao
đổi từ đó đưa ra ý kiến chung của cả nhóm về vấn đề được giao.

10


Trong q trình dạy học theo nhóm, thảo luận nhóm là khâu chủ yếu, là
giai đoạn quan trọng của hoạt động nhóm. Thảo luận có thể là một phần của bài
học để tìm tịi, xác định một vấn đề hoặc để nhận định đánh giá một vấn đề.
Như vậy, thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học tích cực, phát huy

cao độ tính tích cực, độc lập, sáng tạo của người học.
Qua đó, ta thấy phương pháp thảo luận nhóm có vai trị và vị trí như sau:
+ Thảo luận nhóm là phương pháp học tập hợp tác, thường được sử dụng
để thực hiện một nhiệm vụ hoặc giải quyết một vấn đề của bài học mà mỗi cá
nhân học sinh khơng đủ khả năng để hồn thành, cần có sự tham gia đóng góp ý
kiến của nhiều người.
+ Thảo luận nhóm động viên được nhiều học sinh tham gia ý kiến, kể cả
những em có tính hay nhút nhát, bén lén. Trong thảo luận nhóm học sinh được
tự do nêu ý kiến, có điều kiện bộc lộ khả năng tự nhận thức mà khơng bị mặc
cảm vì những nhận xét đánh giá của giáo viên.
+ Thảo luận nhóm còn rèn luyện cho học sinh ý thức trách nhiệm trước tập
thể, thói quen bạo dạn, hoạt bát trước đơng người. Đây là một phẩm chất quan
trọng của con người xã hội hiện đại: tự chủ, năng động và sáng tạo. Khi sử dụng
phương pháp thảo luận nhóm học sinh sẽ học tập tích cực hơn, họ thực sự trở
thành những nhân vật trung tâm của giờ học, tự mình giải quyết những vấn đề
của bài học. Đặc biệt, là khơng hạ thấp, lu mờ vai trị của giáo viên mà ngược lại
làm thay đổi cách dạy của giáo viên theo hướng tích cực. Họ là người tổ chức,
hướng dẫn, là trọng tài, cố vấn cho các cuộc thảo luận. Vì vậy, khi sử dụng
phương pháp này yêu cầu đối với giáo viên cần nâng cao hơn cả về năng lực
chuyên môn lẫn nghiệp vụ sư phạm.
- Cách thức tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm trong q trình dạy học
lịch sử ở lớp 4.
Khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên chia lớp thành các
nhóm từ 2 - 6 em, có thể tiến hành chia nhóm theo các cách sau:
+ Gọi số
+ Dùng biểu tượng: Tên hoa, tên con vật
+ Dùng màu sắc…
Trong nhóm có các thành phần: Nhóm trưởng - người điều khiển, người ghi
chép, người báo cáo, các thành viên khác. Các thành viên trong nhóm lần lượt

11


thay nhau đóng vai trị các thành viên để đảm bảo mỗi học sinh trong nhóm có
thể được trình bày kết quả làm việc của nhóm.
Khi hoạt động nhóm các thành viên phải tuân thủ sự điều khiển của trưởng
nhóm, mọi người ngồi hướng vào nhau, chăm chú lắng nghe ý kiến của người
khác. Lần lượt từng thành viên đưa ra ý kiến của mình, cả nhóm trao đổi đưa ra
ý kiến thống nhất.
Trong quá trình học sinh học tập theo nhóm, giáo viên phải theo dõi diễn
biến cơng việc của từng nhóm. Làm việc và hồn thành cơng việc là rất quan
trọng, tức là giáo viên phải có được thơng tin phản hồi từ phía học sinh để có
nhận định, đánh giá, khen chê, động viên, khuyến khích từng nhóm.
Sau khi kết thúc hoạt động nhóm xong, các nhóm lần lượt báo cáo kết quả
làm việc của mình trước lớp, các nhóm khác lắng nghe, bổ sung ý kiến, giáo
viên tổng kết, đưa ra kết luận chung.
Để thảo luận nhóm có hiệu quả thì giáo viên cần chuẩn bị kỹ kế hoạch dạy
học, dự kiến trước các tình huống có thể xảy ra. Đồng thời, giáo viên cần phải
chuẩn bị phiếu giao việc, đồ dùng dạy học như: Tranh ảnh, bản đồ, lược đồ…
cho từng nhóm học sinh, phải giải thích rõ ràng cơng việc của các nhóm.
1.1.3. Đặc điểm phân môn Lịch sử và việc sử dụng phương pháp kể chuyện
kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học lịch sử ở lớp 4
1.1.3.1. Đặc điểm phân môn Lịch sử ở lớp 4
- Buổi đầu dựng nước và giữ nước (khoảng 700 năm TCN đến năm 179
TCN): Nước Văn Lang, nước Âu Lạc.
- Hơn một nghìn năm đấu tranh giành lại độc lập (từ năm 179 TCN đến
năm 938): Nước ta dưới ách đô hộ của các triều đại phong kiến phương Bắc,
khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40), chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh
đạo (năm 938), ôn tập.
- Buổi đầu độc lập (từ năm 938 đến năm 1009): Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12

sứ quân, cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ nhất (năm 981).
- Nước Đại Việt thời Lý (từ năm 1009 đến năm 1226): Nhà Lý dời đô ra
Thăng Long, chùa thời Lý, cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ
hai (1075 - 1077).
- Nước Đại Việt thời Trần (từ năm 1226 đến năm 1400): Nhà Trần thành
lập, nhà Trần và việc đắp đê, cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên, nước ta cuối thời Trần.
12


- Nước Đại Việt buổi đầu thời Hậu Lê (thế kỷ XV): Chiến thắng Chi Lăng,
nhà Hậu Lê và việc tổ chức quản lý đất nước, trường học thời Hậu Lê, văn học
và khoa học thời Hậu Lê, ôn tập.
- Nước Đại Việt thế kỷ XVI - XVIII: Trịnh - Nguyễn phân tranh, cuộc khẩn
hoang ở Đàng Trong, thành thị ở thế kỷ XVI - XVII, Nghĩa quân Tây Sơn tiến ra
Thăng Long (năm 1786), Quang Trung đại phá quân Thanh (năm 1789), những
chính sách về kinh tế và văn hoá của vua Quang Trung.
- Buổi đầu thời Nguyễn (từ năm 1802 đến năm 1858): Nhà Nguyễn thành
lập, Kinh thành Huế, tổng kết.
Lịch sử lớp 4 khơng trình bày lịch sử theo một hệ thống chặt chẽ, mỗi bài
học là một sự kiện, hiện tượng hay nhân vật lịch sử tiêu biểu, điển hình của một
giai đoạn lịch sử nhất định. Sự lựa chọn cấu trúc và mức độ nội dung như vậy
nhằm đảm bảo mục tiêu, phù hợp với thời lượng dành cho mơn học cũng như
trình độ nhận thức của học sinh. Tuy nhiên, một sự kiện, hiện tượng hay nhân
vật lịch sử khơng thể hình thành và phát triển một cách cô lập mà trong một bối
cảnh cụ thể có liên quan rất nhiều sự kiện, nhân vật lịch sử trong bối cảnh đó.
Phân mơn Lịch sử cung cấp kiến thức cho học sinh lớp 4 gồm bốn loại cơ
bản sau :
+ Kiến thức về các sự kiện lịch sử.
+ Kiến thức về các nhân vật lịch sử.
+ Kiến thức cơ bản về các thành tựu mọi mặt trong đời sống xã hội của lịch

sử dân tộc.
+ Kiến thức cơ bản về một giai đoạn thời kỳ lịch sử.
Trong các nhóm kiến thức trên thì nhóm kiến thức về các sự kiện lịch sử
chiếm thời lượng lớn, kiến thức về nhân vật lịch sử là vừa phải.
1.1.3.2. Sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm trong dạy
học lịch sử ở lớp 4
Khơng có phương pháp dạy học nào là vạn năng, mỗi một phương pháp
dạy học có những ưu điểm và nhược điểm riêng. Do đó, trong q trình dạy học
khơng nên sử dụng độc tôn một phương pháp mà nên sử dụng kết hợp các
phương pháp dạy học với nhau để phát huy hết ưu điểm của từng phương pháp
và khắc phục nhược điểm của chúng khi sử dụng từng phương pháp riêng lẻ.
Từ những đặc điểm của phân môn Lịch sử như đã trình bày ở trên chúng tơi
nhận thấy đây là một mơn học mà giáo viên có nhiều cơ hội để đổi mới phương
13


pháp dạy học. Do đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 4, đặc điểm của môn học ta
thấy “kể chuyện” là phương pháp dạy học đặc trưng của phân mơn Lịch sử lớp 4.
Nhưng nếu trong q trình dạy học lịch sử giáo viên chỉ sử dụng phương pháp kể
chuyện một cách đơn thuần thì giờ học chắc chắn sẽ thiếu sinh động, học sinh tiếp
thu kiến thức một cách thụ động do giáo viên kể, hay học sinh học vẹt những
kiến thức có sẵn trong cuộc sống hoặc qua sách vở rồi kể lại cho cả lớp nghe.
Lịch sử là một môn học dựng lại quá khứ vẻ vang của dân tộc. Do đó, nó là
mơn học dễ khai thác vốn hiểu biết, vốn kiến thức của học sinh. Mỗi nội dung
lịch sử là một sự kiện lịch sử tiêu biểu, điển hình, nhân vật lịch sử điển hình, giai
đoạn thời kỳ lịch sử đáng nhớ… nó gắn với những chuyện kể lịch sử mà cha ông
ta để lại. Vận dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm trong dạy
học lịch sử là một trong những phương hướng đổi mới phù hợp. Hướng đổi mới
này không những phát huy được vốn sống, vốn kiến thức ở các em mà còn phù
hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học và yêu cầu đào tạo con người

mới trong giai đoạn hiện nay. Khi sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo
luận nhóm giáo viên khơng cịn là người truyền thụ những tri thức có sẵn cho
học sinh theo kiểu áp đặt, bắt học sinh phải nhớ, phải thuộc mà giáo viên trở
thành người thiết kế, người tổ chức định hướng các hoạt động cho các em, tạo
điều kiện cho các em được tham gia bàn bạc trao đổi ý kiến, kinh nghiệm của
mình để từ đó rút ra tri thức của bài học. Qua thảo luận nhóm các em được thể
hiện mình, khơng rụt rè nhút nhát, bị động khi kể chuyện, bởi những kiến thức
các em đưa ra là do các em trao đổi, bàn bạc với nhau. Do đó, học sinh đóng vai
trị chủ thể của hoạt động nhận thức, các em tiếp nhận nhiệm vụ học tập thông
qua việc tham gia vào hoạt động thảo luận nhóm, qua sự tổ chức của giáo viên
và tự rút ra kết luận khoa học.
Tóm lại, sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm là một
biện pháp kết hợp phương pháp dạy học truyền thống và hiện đại nhằm nâng cao
chất lượng dạy học phân mơn này nói riêng và chất lượng giáo dục nói chung.
1.1.4. Một số đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học liên quan đến đề tài
- Nhu cầu, động cơ, hứng thú của học sinh tiểu học:
Bước vào nhà trường tiểu học các em được hoạt động trong một môi
trường mới, môi trường nhà trường với hoạt động chủ đạo là học tập. Do đó, nhu
cầu học tập của học sinh ngày càng có ý nghĩa quan trọng hơn đối với sự phát
triển trí tuệ. Chính nhu cầu học tập đã trở thành động cơ thúc đẩy các em tự
giác, tích cực học tập. Theo các nhà tâm lý học “ở tiểu học phần lớn học sinh
chưa hứng thú chuyên biệt với từng môn học, các em cũng chưa chú ý đi sâu vào
14


ý nghĩa môn học. Việc các em học sinh tiểu học thích mơn nào, bài nào phụ
thuộc khả năng sư phạm của người giáo viên” [10]. Các nhà nghiên cứu cho
thấy: “Động cơ học tập khơng sẵn có, cũng khơng thể áp đặt từ ngồi vào mà
phải hình thành dần trong quá trình học sinh ngày càng đi sâu và chiếm lĩnh đối
tượng học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Nếu trong tiết học giáo viên

biết tổ chức cho học sinh phát hiện ra những điều mới lạ (cả nội dung lẫn
phương pháp dạy học, học sinh chiếm lĩnh tri thức đó) thì dần dần quan hệ thân
thiết giữa các em với tri thức khoa học sẽ được hình thành, học tập dần dần trở
thành một nhu cầu không thể thiếu được của các em và sẽ thúc đẩy các em vươn
tới giành lấy tri thức” [5].
Như vậy, việc tổ chức kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm cho học sinh
trong quá trình dạy học một cách phù hợp sẽ góp phần khêu gợi nhu cầu, hình
thành động cơ đúng đắn, hứng thú học tập cho học sinh.
- Đặc điểm trí nhớ:
Học sinh tiểu học nói chung có trí nhớ tốt. Các em có khả năng nhớ được
nhiều thậm chí cả những điều mà các em khơng hiểu. Trí nhớ trực quan - hình
tượng phát triển, các em nhớ chính xác những sự vật, hiện tượng cụ thể nhanh
hơn và tốt hơn những định nghĩa, những lời giải thích dài dịng. Ở những lớp
đầu bậc Tiểu học, ghi nhớ không chủ định chiếm ưu thế, các em chỉ ghi nhớ
những gì mình thích, những gì gây được ấn tượng mạnh mẽ, gây cảm xúc thì các
em dễ nhớ và nhớ lâu.
Càng lên các lớp trên thì trí nhớ có chủ định càng tăng. Tuy vậy, cũng như
các lớp đầu cấp (lớp 1, 2, 3), các lớp cuối cấp (lớp 4, 5) vẫn thường có khuynh
hướng học thuộc một cách máy móc kiểu học vẹt. Chính vì vậy, mà các em cảm
thấy khó khăn khi sử dụng những kiến thức đó vào học tập cũng như vào trong
cuộc sống. Trong quá trình dạy học lịch sử, giáo viên tổ chức cho học sinh kể
chuyện kết hợp thảo luận nhóm sẽ phù hợp với đặc điểm trí nhớ của các em và
khắc phục được nhược điểm là: ghi nhớ kiến thức theo kiểu học vẹt.
- Đặc điểm tư duy:
Tư duy của trẻ mới đến trường chủ yếu là tư duy cụ thể mang tính chất hình
thức, dựa vào những bề ngoài của sự vật, hiện tượng. Theo Piagie “tư duy của
trẻ đến 10 tuổi về cơ bản còn ở giai đoạn những thao tác cụ thể, dựa trên cơ sở
có thể diễn ra q trình hệ thống hố các thuộc tính, tài liệu trong kinh nghiệm
trực quan” [7].

15


Trong hoạt động phân tích tổng hợp: hoạt động phân tích tổng hợp của học
sinh đầu bậc Tiểu học (lớp 1, 2, 3) về hình thức cũng như nội dung rất đơn giản
nên khi tiến hành phân tích tổng hợp các em thường căn cứ vào những đặc điểm
bên ngoài mang tính cụ thể. Lên lớp 4, 5 phân tích tổng hợp trong óc phát triển
mạnh, với khái niệm dễ hiểu các em phân tích trong óc một cách tương đối tốt.
Trong hoạt động trừu tượng khái quát hoá, học sinh lớp 1, 2, 3 chủ yếu dựa
trên dấu hiệu bên ngoài để nhận thấy, dễ xúc động, lên lớp 4, 5 mới có thể dựa
vào những dấu hiệu bên trong (bản chất). Đây chính là cơ sở để chúng ta xác
định mức độ hình thành khái niệm cho học sinh ở giai đoạn đầu cấp (lớp 1, 2, 3)
còn hết sức sơ đẳng.
Trong phán đoán suy luận: Học sinh ở những lớp đầu bậc Tiểu học thường
phán đoán vào những dấu hiệu duy nhất, nên hay phán đoán khẳng định mà chưa
suy nghĩ xem khả năng nào là hiện thực, nguyên nhân nào là đúng hơn cả, còn với
học sinh lớp 4, 5 đã có thể chứng minh lập luận, phán đốn cho mình, về trình độ
suy luận có thể dựa trên các tài liệu trừu tượng hơn. Song để học sinh suy luận có
thể dựa trên các tài liệu trừu tượng hơn và vẫn cần có tài liệu trực quan.
Chính từ đặc điểm tư duy nêu trên, khi thiết kế bài học có sử dụng phương
pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm giáo viên cần chú ý đến việc gắn điều
trông thấy với hoạt động thực tiễn và nội dung của bài học.
- Đặc điểm tưởng tượng:
Tưởng tượng là một trong những quá trình nhận thức quan trọng, tưởng
tượng của học sinh tiểu học được hình thành và phát triển trong hoạt động học
và các hoạt động khác của các em. Theo các cơng trình nghiên cứu về tâm lý
học “ở các lớp đầu bậc tiểu học hình ảnh tưởng tượng cịn đơn giản chưa bền
vững. Nhưng càng về các lớp cuối cấp, hình ảnh tưởng tượng của các em càng
bền vững và gần thực tế hơn. Đặc biệt, lúc này các em đã bắt đầu có khả năng
tưởng tượng dựa trên những tri giác đã có từ trước và dựa trên ngôn ngữ” [5].

Đối với học sinh tiểu học, tình cảm có vị trí đặc biệt vì nó là khâu trọng yếu
gắn liền nhận thức với hành động của các em. Đối tượng gây xúc cảm cho học
sinh tiểu học thường là những sự vật, hiện tượng cụ thể, những câu chuyện sinh
động. Do đó, những bài giảng khơ khan, khó hiểu làm cho các em mệt mỏi, chán
chường. Nói chung, hoạt động trí tuệ của các em đượm màu sắc cảm xúc, các
em suy nghĩ bằng “hình thức”, “xúc cảm”, “âm thanh”, các quá trình nhận thức
hoạt động của các em đều chịu sự chi phối mạnh mẽ của cảm xúc, và đều đượm
màu cảm xúc. Từ đặc điểm này ta thấy trong quá trình dạy học, có thể khơi dậy
ở trẻ xúc cảm học tập qua việc sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo
16


luận nhóm, từ đó phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh, nâng cao hiệu
quả học tập.
Tóm lại, từ việc phân tích những đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học có
thể rút ra kết luận rằng: Việc sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận
nhóm là biện pháp quan trọng nhằm tích cực hố hoạt động nhận thức của học
sinh góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học phân môn Lịch sử ở lớp 4.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Để xác lập cơ sở thực tiễn cho đề tài nghiên cứu chúng tôi đã tiến hành
khảo sát thực trạng dạy học phân môn Lịch sử, sử dụng phương pháp kể chuyện
kết hợp thảo luận nhóm trong dạy học Lịch sử ở lớp 4.
- Mục đích khảo sát: Nhằm đánh giá tình hình, thực trạng sử dụng phương
pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm.
- Nội dung khảo sát:
+ Nhận thức của giáo viên về vai trò của việc sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp thảo luận nhóm.
+ Cách thức sử dụng phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm trong
dạy học lịch sử ở lớp 4.
+ Chất lượng học tập của học sinh lớp 4.

- Phương pháp khảo sát:
+ Điều tra bằng anket.
+ Quan sát tiến trình dạy học trên lớp của giáo viên và học sinh.
+ Dự giờ
+ Trò chuyện
- Đối tượng khảo sát:
+ Giáo viên: Gồm 30 giáo viên trường Tiểu học Quyết Tâm và trường Tiểu
học Quyết Thắng - Thành phố Sơn La - Tỉnh Sơn La.
+ Học sinh: Học sinh lớp 4 của hai trường tiểu học trên.
- Kết quả khảo sát:
1.2.1. Tình hình dạy học phân môn Lịch sử lớp 4 ở trường tiểu học
Trong chương trình hiện hành của mơn Lịch Sử và Địa Lý lớp 4 phần lịch
sử nhằm cung cấp cho học sinh một sự hiểu biết cần thiết, phù hợp với trình độ
17


kiến thức cơ bản về sự phát triển của xã hội Việt Nam từ buổi đầu dựng nước
đến giữa thế kỷ XIX.
Từ năm 1996 - 1997, phân môn Lịch sử mới chính thức được đưa vào
chương trình giảng dạy ở lớp 4 thay cho chuyện kể lịch sử trước đây. Với dung
lượng kiến thức hợp lý, cách trình bày dễ hiểu, chính xác trên cơ sở các sự kiện
khoa học, sách giáo khoa Lịch sử và Địa Lý lớp 4 phần lịch sử đã cung cấp cho
học sinh lớp 4 những hiểu biết bổ ích, lý thú. Đặc biệt hình thành ở các em lịng
u thương, kính trọng nhân dân, kính yêu các anh hùng dân tộc, tự hào về
những sự kiện vẻ vang của dân tộc,… xác định trách nhiệm của mình đối với
đất nước, trước mắt là học tập cơng tác cơng ích xã hội.
Những tri thức thu nhận được từ phân môn Lịch sử gắn chặt với kí ức, tâm
trí các em và một số kiến thức được hiện thực hoá trong cuộc sống thơ ngây và
cả cuộc đời của học sinh.
Thế nhưng, hiệu quả giảng dạy của phân mơn Lịch sử ở lớp 4 cịn thấp.

Điều này do nhiều ngun nhân đó là: quan niệm khơng đúng vai trị, ý nghĩa
của phân mơn Lịch sử. Đó là các phương tiện dạy học lịch sử còn nghèo nàn, lạc
hậu chưa được cấp mới bổ sung. Một trong những nguyên nhân chủ yếu làm
giảm sút chất lượng dạy phân môn Lịch sử ở lớp 4 là do phương pháp dạy học
cũ không được đổi mới, không đáp ứng được việc thay đổi hợp lý về nội dung,
cấu tạo chương trình.
Mặt khác, phân mơn Lịch sử ở lớp 4 là một phân mơn mà giáo viên gặp rất
nhiều khó khăn khi lên lớp. Giáo viên thiếu kiến thức về lịch sử, trường hợp
nhầm lẫn kiến thức lịch sử vẫn thường xảy ra với một số giáo viên. Bởi trước hết
các tri thức lịch sử là những tri thức khoa học, trừu tượng hoàn toàn bằng kênh
chữ là chủ yếu. Vì vậy, mà dẫn đến tình trạng nhiều giáo viên cắt xén chương
trình hoặc bỏ qua những phần khó mà giáo viên chưa nắm được kiến thức.
Phương pháp dạy học phần lịch sử ở lớp 4 cho đến nay về cơ bản vẫn là “thầy
đọc, trò chép, rồi học thuộc lịng nói lại theo sách”. Tình trạng học sinh khơng
nhớ sự kiện, nhầm lẫn kiến thức, không hiểu lịch sử là hiện tượng phổ biến.
Đa số giáo viên đều có tư tưởng cho rằng lịch sử là môn học phụ, nên hay
cắt xén thời gian và chuẩn bị bài dạy sơ sài, không công phu. Giáo viên chưa
biết sử dụng phương tiện trực quan để phát huy tính tích cực của học sinh vì
thế mà giờ học lịch sử diễn ra rất nặng nề, thụ động. Trong hướng đổi mới
phương pháp dạy học lịch sử một điều cần chú trọng là bằng mọi cách khắc
phục lối dạy học nhồi nhét do quan niệm sai lầm cho rằng học lịch sử chỉ cần
nhớ chứ khơng địi hỏi trí thơng minh, kỹ năng diễn đạt. Vì vậy, việc sử dụng
18


phương pháp kể chuyện kết hợp thảo luận nhóm là một trong những hướng đổi
mới phương pháp dạy học theo quan niệm hiện đại nhằm tích cực hố hoạt
động nhận thức của học sinh.
1.2.2. Các phương pháp giáo viên thường sử dụng trong dạy học phân môn
Lịch sử ở lớp 4

Bảng 1
STT

Các phương pháp dạy học

Số ý kiến

Tỉ lệ (%)

1

Phương pháp giảng giải

20

66,66

2

Phương pháp hỏi đáp

5

16,66

3

Phương pháp thảo luận nhóm

2

6,66

4

Phương pháp kể chuyện

3

10

Qua bảng trên ta thấy: Đa số giáo viên khi dạy học lịch sử sử dụng phương
pháp giảng giải (66,66%); 16,66% giáo viên sử dụng phương pháp hỏi đáp;
6,66% sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Và rất ít giáo viên sử dụng
phương pháp kể chuyện (10%). Khi chúng tơi trực tiếp trị chuyện với giáo viên
thì họ cho biết là: sử dụng phương pháp kể chuyện sẽ mất nhiều thời gian, chuẩn
bị công phu. Như vậy, đa số giáo viên chưa hiểu rõ đặc trưng của phân mơn
Lịch sử, chưa có tâm huyết với bài dạy của mình.
Bảng 2. Khi sử dụng phương pháp kể chuyện trong dạy học phân môn Lịch
sử, thầy cô thường sử dụng kết hợp với những phương pháp nào sau đây
STT

Các phương pháp kết hợp với phương
pháp “kể chuyện”

Số ý kiến

Tỉ lệ (%)

1

Phương pháp quan sát

2

6,66

2

Phương pháp hỏi đáp

1

3,33

3

Phương pháp giảng giải

24

80

4

Phương pháp thảo luận nhóm

3

10

Kết quả ta thấy: chỉ có 10% giáo viên sử dụng phương pháp kể chuyện kết
hợp với phương pháp thảo luận nhóm; 3,33% giáo viên sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp phương pháp hỏi đáp; 6,66% giáo viên sử dụng phương pháp kể
chuyện kết hợp với phương pháp quan sát; 80% giáo viên sử dụng phương pháp
19