Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa mác leenin (phần thứ nhất) ở trường cao đảng giao thông vận tải miền trung

1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH
--------------------

LÊ THỊ HỒI GIANG

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG
GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ
NGHĨA MÁC - LÊNIN (PHẦN THỨ NHẤT) Ở TRƢỜNG CAO
ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI MIỀN TRUNG
Chuyên ngành: Lý luận và PPDH Bộ mơn Giáo dục Chính trị
Mã số: 60. 14. 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN LƢƠNG BẰNG

Nghệ An, 2012


2

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành nhất, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các
thầy giáo, cơ giáo khoa Giáo dục Chính trị, Trường Đại học Vinh đã tận tình
truyền đạt những tri thức quý báu, đã dìu dắt giúp đỡ tơi hồn thành tốt nhiệm
vụ của khố học.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Lương
Bằng đã tận tình giúp đỡ tơi trong q trình học tập, nghiên cứu và hướng dẫn,
đóng góp ý kiến q báu cho tơi hồn thành luận văn thạc sĩ này.

Tơi xin chân thành cảm ơn Khoa Đào tạo Sau đại học Trường Đại học
Vinh, bạn bè, đồng nghiệp, sinh viên, gia đình và người thân đã động viên,
giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tơi hồn thành khố học và hồn thành
tốt luận văn thạc sĩ của mình.
Vinh, tháng 09 năm 2012
Tác giả
Lê Thị Hoài Giang


3

MỤC LỤC
TT
A
B

NỘI DUNG
MỞ ĐẦU
NỘI DUNG

TRANG
1
9

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN
DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG
DẠY MƠN NHỮNG NGUN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA
MÁC - LÊNIN PHẦN THỨ NHẤT Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO
THÔNG VẬN TẢI MIỀN TRUNG

9

1.1. Cơ sở lý luận của việc vận dụng phƣơng pháp dạy học tích
cực trong giảng dạy môn “Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao
thông vận tải Miền Trung

9

1.2. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy môn “Những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác - Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng
Giao thông vận tải Miền Trung

43

Chƣơng 2: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM VẬN DỤNG PHƢƠNG
PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN PHẦN
THỨ NHẤT Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI
MIỀN TRUNG

59

2.1. Kế hoạch thực nghiệm vận dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy mơn “Những ngun lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao
thông vận tải Miền Trung
2.2. Tiến hành thực nghiệm vận dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy môn “Những nguyên lý cơ bản của

chủ nghĩa Mác - Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng

59


4
Giao thông vận tải Miền Trung

61

Chƣơng 3: ĐIỀU KIỆN VÀ GIẢI PHÁP VẬN DỤNG PHƢƠNG
PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN PHẦN
THỨ NHẤT Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI
MIỀN TRUNG

86

3.1. Điều kiện thực hiện vận dụng phƣơng pháp dạy học tích
cực trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ

86

nghĩa Mác - Lênin” (phần thứ nhất)
3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy hiệu quả vận
dụng phƣơng pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn
“Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” (phần
thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền Trung

90

C

KẾT LUẬN

105

D

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

107

E

PHỤ LỤC

110


5
A. MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết
Trong giai đoạn đẩy mạnh cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và hội
nhập quốc tế, nguồn lực con ngƣời Việt Nam càng trở nên có ý nghĩa quan
trọng, quyết định sự thành cơng của công cuộc phát triển đất nƣớc. Giáo dục
ngày càng có vai trị và nhiệm vụ quan trọng trong việc đào tạo một thế hệ
ngƣời Việt Nam mới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.
Ngày nay, giáo dục và đào tạo có vai trị góp phần tạo nên một thế hệ
ngƣời lao động có tri thức, có đạo đức, có bản lĩnh trung thực, có tƣ duy phê

phán, sáng tạo, có kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết vấn đề và kỹ năng nghề
nghiệp để làm việc hiệu quả trong mơi trƣờng tồn cầu hóa vừa hợp tác vừa
cạnh tranh. Điều này địi hỏi phải có những thay đổi căn bản về giáo dục từ nội
dung, phƣơng pháp dạy học đến việc xây dựng những môi trƣờng giáo dục
lành mạnh và thuận lợi, giúp ngƣời học có thể chủ động, tích cực, kiến tạo kiến
thức, phát triển kỹ năng và vận dụng những điều đã học vào cuộc sống.
Một trong những nội dung trọng tâm của cải cách giáo dục nƣớc ta là đổi
mới phƣơng pháp dạy học, theo hƣớng vận dụng những phƣơng pháp dạy học
tích cực vào giảng dạy. Phƣơng pháp dạy học phải lấy học sinh làm trung tâm.
Vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học đã đƣợc cụ thể hóa trong các Nghị Quyết
của Đảng và trong Luật Giáo dục của nƣớc ta. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ XI của Đảng khẳng định: “Thực hiện đồng bộ các giải pháp phát
triển và nâng cao chất lƣợng giáo dục, đào tạo. Đổi mới chƣơng trình, nội
dung, phƣơng pháp dạy và học, phƣơng pháp thi kiểm tra theo hƣớng hiện đại;
… nâng cao năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý
thức trách nhiệm xã hội” [10; 216].
Thực hiện chiến lƣợc đổi mới phƣơng pháp dạy học, cùng với các cấp
học và ngành học trong cả nƣớc. Trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền


6
Trung đang từng bƣớc thực hiện đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng áp
dụng những phƣơng pháp dạy học tích cực vào giảng dạy ở tất cả các chuyên
ngành. Tuy nhiên, một trong những nguyên nhân cản trở việc đổi mới phƣơng
pháp dạy học đó là do các phƣơng pháp dạy học truyền thống đã ăn sâu vào
tiềm thức của mỗi giảng viên nên rất khó thay đổi. Do năng lực vận dụng các
phƣơng pháp dạy học tích cực của giảng viên cịn nhiều hạn chế. Do sinh viên
khơng có thói quen tự học, tự nghiên cứu tài liệu, sức ỳ và sự thụ động quá lớn.
Vì vậy, nhận thức đƣợc tầm quan trọng của việc đổi mới phƣơng pháp dạy học
theo hƣớng vận dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực trong giảng dạy, để

nâng cao đƣợc chất lƣợng dạy học, nên chúng tôi chọn vấn đề “Vận dụng
phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy mơn Những nguyên lý cơ bản
của chủ nghĩa Mác - Lênin (phần thứ nhất) ở trường Cao đẳng Giao Thông
Vận Tải Miền Trung” làm đề tài nghiên cứu.
2. Tình hình nghiên cứu
Nhu cầu của sự phát triển xã hội đã đặt ra yêu cầu đối với ngành giáo
dục - đào tạo các nƣớc phải thay đổi mạnh mẽ về phƣơng pháp dạy học. Do đó,
phƣơng pháp dạy học tích cực đã hình thành và phát triển ở nhiều quốc gia.
Vào những năm cuối thập kỉ 70 của thế kỉ XX phƣơng pháp dạy học tích cực
đã đƣợc vận dụng vào giảng dạy ở nhiều nƣớc trên thế giới. Liên Xô (cũ) là
một trong những nƣớc khởi xƣớng về dạy học tích cực với lí thuyết nhận thức
và phƣơng pháp dạy học nêu vấn đề (còn gọi là dạy học giải quyết vấn) đã
đƣợc xem là cuộc cách mạng về đổi mới phƣơng pháp dạy học trong các loại
hình nhà trƣờng. Sau đó, ở các nƣớc Phƣơng Tây, dạy học tích cực đã đƣợc
nghiên cứu và đƣa vào giảng dạy, nhƣ phƣơng pháp trải nghiệm, dạy học động
não, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học tự phát hiện, dạy học dự án, thảo luận
nhóm.... Phƣơng pháp dạy học tích cực cũng đƣợc các nƣớc trong khu vực
Đông Nam Á tiếp cận khá sớm nhƣ Malaysia Singapore, Thailand, Indonesia
đã vận dụng phƣơng pháp dạy học khám phá vào dạy trong các trƣờng học.


7
Từ những năm 1960 ở Việt Nam vấn đề phát huy tính tích cực học tập
của học sinh đã đƣợc ngành giáo dục đặc biệt quan tâm. Trong cuộc cải cách
giáo dục lần thứ hai năm 1980 vấn đề phát huy tính tích cực đƣợc xem là một
trong các phƣơng hƣớng cải cách giáo dục nƣớc nhà, nhằm đào tạo những
ngƣời lao động sáng tạo, làm chủ đất nƣớc. Tuy vậy, phƣơng pháp dạy học ở
trƣờng phổ thông và phƣơng pháp đào tạo giáo viên ở trƣờng sƣ phạm phổ biến
vẫn là cách dạy thông báo kiến thức “đọc - chép” hay còn đƣợc gọi là truyền thụ
một chiều. Phƣơng pháp dạy học này dẫn đến sự thụ động của ngƣời học, nặng về

ghi nhớ lý thuyết, thiếu kỹ năng thực hành áp dụng. Nhƣ vậy, việc áp dụng
phƣơng pháp dạy học tích cực ở các cấp học tại Việt Nam là rất cần thiết để
đáp ứng yêu cầu đổi mới đất nƣớc hiện nay.
Liên quan đến vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học nói chung và
phƣơng pháp dạy học các môn khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng
đã có rất nhiều cơng trình nghiên cứu, các bài báo, bài viết về vấn đề này. Có
những cơng trình nghiên cứu đã đƣợc xuất bản thành sách. Tác giả Đặng Vũ
Hoạt “Lý luận dạy học hiện đại”; PGS. TS. Đặng Thành Hƣng “Dạy học hiện
đại”; tác giả Lê Đức Ngọc “Giáo dục đại học, phương pháp dạy và học”; tác
giả Phan Trọng Ngọ “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường”; tác
giả Nguyễn Hữu Châu “Phương tiện, phương pháp và hình thức tổ chức dạy
học trong nhà trường” Nhà xuất bản Đại học Sƣ phạm Hà nội; tác giả Thái
Duy Tuyên “Những vấn đề cơ bản của giáo dục hiện đại” Nhà xuất bản giáo
dục, Hà nội năm 1998; tác giả Lê Nguyên Long “Thử đi tìm những phương
pháp dạy học hiệu quả”, Nhà xuất bản Hà nội năm 1999; Tiến sỹ Hà Thị Đức
(4/1995), Về vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở Đại học, Tạp chí nghiên cứu
giáo dục; tác giả Lƣơng Gia Ban (chủ biên) “Góp phần nâng cao chất lượng
giảng dạy và đổi mới nội dung chương trình các mơn học Mác –Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh”, NXB Chính trị Quốc gia, Hà nội, 2002; tác giả Lê Hữu
Ái (2000), Giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy các môn học Mác - Lênin


8
ở các trường Đại học, Tạp chí nghiên cứu lý luận số 1; TS. Trần Đăng Sinh
“Đổi mới phương pháp dạy học triết học Mác – Lênin ở các trường Đại học và
Cao đẳng trong điều kiện hiện nay”, Tạp chí giáo dục số 185 năm 2008. Các
cơng trình khoa học nói trên đã nghiên cứu về vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy
học nói chung và phƣơng pháp dạy học các môn lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin nói riêng. Các tác giả đã chỉ ra sự cần thiết phải đổi mới phƣơng pháp
dạy học và nêu ra các phƣơng pháp dạy học hiện đại đƣợc áp dụng vào giảng
dạy để nâng cao chất lƣợng dạy và học trong giai đoạn hiện nay.

Nghiên cứu về vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực
có một số cơng trình tiêu biểu của các tác giả sau: tác giả Trần Bá Hoành
“Những đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực”, Tạp chí Giáo dục số 32
tháng 6 năm 2002; tác giả Trần Bá Hoành “Phương pháp tích cực” Tạp chí
giáo dục số 3 năm 1996; Thạc sỹ Lê Thị Nhung Tuyết “Vận dụng phương
pháp dạy học tích cực vào giảng dạy phần triết học trong chương trình chính
trị ở trường Cao đẳng Nghề Việt Đức Hà Tĩnh” luận văn thạc sỹ; Thạc sỹ Lê
Thị Huệ “Vấn đề vận dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy
môn giáo dục công dân ở trung học phổ thông” luận văn thạc sỹ; Thạc sỹ
Phạm Thị Thùy Dƣơng “Đổi mới phương pháp dạy học triết học Mác – Lênin
theo hướng tích cực bồi dưỡng thế giới quan duy vật biện chứng cho sinh viên
trường Cao đẳng kinh tế - kế hoạch Đà nẵng hiện nay” luận văn thạc sỹ; Thạc
sỹ Nguyễn Thị Hồng Thƣ “Vận dụng phương pháp dạy học tích cực để dạy tốt
phần “Cơng dân với các vấn đề chính trị - xã hội” ở chương trình giáo dục
cơng dân lớp 11 THPT” (qua thực tế ở một số trường THPT ở Quỳnh Lưu –
Nghệ An), luận văn thạc sỹ; Thạc sỹ Phan Thị Tuyết Mai “Vận dụng phương
pháp tổ chức hoạt động tự học vào giảng dạy môn những nguyên lý cơ bản của
chủ nghĩa Mác – Lênin (phần thứ nhất) nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo
của sinh viên sư phạm ở trường Cao đẳng văn hóa nghệ thuật Nghệ An”, luận
văn thạc sỹ; Thạc sỹ Đào Thị Thúy “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

9
trong giảng dạy môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin
(phần một) nhằm phát huy tính tích cực của sinh viên ở trường Đại học Hà
Tĩnh”, luận văn thạc sỹ.
Nhƣ vậy, những bài viết và luận văn thạc sỹ nói trên đã đề cập đến vấn
đề vận dụng một số phƣơng pháp dạy học tích cực vào giảng dạy với nhiều

cách tiếp cận khác nhau. Từ đó đã cung cấp những vấn đề lý luận cơ bản trong
việc vận dụng một số phƣơng pháp dạy học tích cực để nâng cao chất lƣợng
dạy và học. Việc chúng tôi lựa chọn vấn đề “vận dụng phương pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy mơn những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác –
Lênin (phần thứ nhất) ở trường Cao đẳng Giao thông vận tải Miền Trung” làm
đề tài nghiên cứu nhằm bổ sung thêm về mặt lý luận dạy học theo hƣớng tích
cực vào giảng dạy mơn học này. Đồng thời góp phần nâng cao chất lƣợng dạy
và học đáp ứng yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học nói chung và đổi mới
phƣơng pháp dạy học các môn lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin nói riêng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phƣơng
pháp dạy học tích cực ở trƣờng Cao đẳng Giao thơng vận tải Miền Trung. Từ
đó, đề xuất những điều kiện và giải pháp vận dụng phƣơng pháp dạy học tích
cực trong giảng dạy mơn Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin
(phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền Trung nhằm nâng
cao chất lƣợng dạy học.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp dạy
học tích cực trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác
– Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền Trung.
- Khảo sát thực trạng dạy học và tiến hành thực nghiệm vận dụng
phƣơng pháp dạy học tích cực trong giảng dạy môn “Những nguyên lý cơ bản

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

10

của chủ nghĩa Mác – Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao thông
vận tải Miền Trung.
- Đề xuất những điều kiện và giải pháp vận dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác –
Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền Trung.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu vận dụng phƣơng pháp dạy học tích cực
trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin”
(phần thứ nhất) cho sinh viên ở trƣờng Cao đẳng Giao thông vận tải Miền
Trung.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu vận dụng phƣơng pháp dạy học tích cực vào
giảng dạy một số bài ở phần thứ nhất môn “Những nguyên lý cơ bản của chủ
nghĩa Mác - Lênin” qua khảo sát trực tiếp ở trƣờng Cao đẳng Giao thông Vận
Tải Miền Trung.
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở thế giới quan, phƣơng pháp luận
của chủ nghĩa Mác - Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về giáo dục; những quan
điểm của Đảng và Nhà nƣớc về đổi mới Giáo dục và Đào tạo; tài liệu về lý
luận dạy học các bộ môn của chủ nghĩa Mác - Lênin; tài liệu về đổi mới
phƣơng pháp dạy học nói chung và phƣơng pháp dạy học tích cực nói riêng; tài
liệu hƣớng dẫn bồi dƣỡng giảng viên lý luận chính trị và dựa trên kết quả của
những tác giả có cơng trình nghiên cứu liên quan đến đề tài thực hiện. Đồng
thời, đề tài đƣợc thực hiện trên cơ sở nội dung, chƣơng trình mơn học “Những
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” và giáo trình bộ mơn.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn

C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

11
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp chủ yếu: phân tích - tổng hợp, lịch
sử - lôgic, so sánh - đối chiếu, thống kê, điều tra xã hội học.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu có hệ thống các giải pháp phù hợp vận dụng phƣơng pháp dạy học
tích cực trong giảng dạy thì sẽ nâng cao đƣợc chất lƣợng dạy học phần thứ nhất
môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin ở trƣờng Cao đẳng
Giao Thông Vận Tải Miền Trung. Đồng thời, sẽ phát huy tính tích cực, chủ
động, tự giác, sáng tạo của sinh viên trong học tập, góp phần nâng cao đƣợc
chất lƣợng dạy học.
7. Đóng góp mới của đề tài
- Luận văn góp phần giải quyết những khó khăn trong việc đổi mới
phƣơng pháp dạy học bộ môn lý luận chính trị trong các trƣờng Cao đẳng, Đại
học hiện nay. Đồng thời, góp phần phát huy đƣợc tính tích cực, chủ động, sáng
tạo của sinh viên trong học tập và nâng cao đƣợc chất lƣợng dạy và học bộ
mơn lý luận chính trị ở các trƣờng Cao đẳng, Đại học nói chung và mơn
“Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” nói riêng.
- Luận văn đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và
dạy học môn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin” phần thứ
nhất ở trƣờng Cao đẳng Giao Thơng Vận Tải Miền trung nói riêng và ở các
trƣờng Cao đẳng, Đại học nói chung.
8. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng:
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phƣơng pháp
dạy học tích cực trong giảng dạy mơn “Những ngun lý cơ bản của chủ nghĩa

Mác - Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao Thông Vận Tải Miền
Trung.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

12
Chƣơng 2. Thực nghiệm sƣ phạm vận dụng phƣơng pháp dạy học tích
cực trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao Thông Vận Tải Miền Trung.
Chƣơng 3. Điều kiện và giải pháp vận dụng phƣơng pháp dạy học tích
cực trong giảng dạy mơn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao Thông Vận Tải Miền Trung.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

13
B. NỘI DUNG
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƢƠNG
PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG
NGUYÊN LÝ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN PHẦN THỨ
NHẤT Ở TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI MIỀN TRUNG
1.1. Cơ sở lý luận của việc vận dụng phƣơng pháp dạy học tích cực
trong giảng dạy môn “Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác –
Lênin” (phần thứ nhất) ở trƣờng Cao đẳng Giao Thông vận tải Miền
Trung

1.1.1. Phƣơng pháp dạy học tích cực và những đặc trƣng của
phƣơng pháp dạy học tích cực
1.1.1.1. Khái niệm phương pháp và phương pháp dạy học
- Khái niệm phƣơng pháp:
Để đạt đƣợc hiệu quả cao nhất, con ngƣời phải cần đến sự hỗ trợ của
phƣơng pháp. Phƣơng pháp gắn liền với hoạt động có ý thức, phản ánh hoạt
động nhận thức và cải tạo thực tiễn của con ngƣời. Thuật ngữ phƣơng pháp bắt
nguồn từ tiếng Hy lạp (methodos) có nghĩa là con đƣờng đi đến mục đích.
Theo V.I.Lênin: “Trong nhận thức đang tìm tịi, phƣơng pháp cũng là
công cụ, là một thủ đoạn đứng về phía chủ quan, qua thủ đoạn đó nó có quan
hệ với khách thể” [20; 237].
Nhƣ vậy theo chúng tôi, phƣơng pháp là con đƣờng, là công cụ nhận
thức, là cách thức để đạt tới mục tiêu trong hoạt động nhận thức và hoạt động
thực tiễn.
- Khái niệm phƣơng pháp dạy học:

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

14
Thuật ngữ phƣơng pháp bắt nguồn từ tiếng Hy lạp (methodos) có nghĩa
là con đƣờng đi đến mục đích. Theo đó, phƣơng pháp dạy học là con đƣờng
để đạt mục đích dạy học.
Cho đến nay, vẫn chƣa có sự thống nhất về định nghĩa phƣơng pháp dạy
học. Sau đây là một số định nghĩa rộng về phƣơng pháp dạy học.
Tác giả Nguyễn Văn Cƣờng “Phƣơng pháp dạy học là những hình thức
và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong những điều kiện dạy
học xác định nhằm đạt mục đích dạy học” [6; 69].

GS.TS. Nguyễn Hữu Vui: “Phƣơng pháp giảng dạy, theo nghĩa rộng bao
hàm trong đó có cách thức hoạt động tác động của ngƣời dạy (chủ thể dạy –
ngƣời thầy) trực tiếp hoặc gián tiếp (qua các phƣơng tiện nhƣ sách, nghe,
nhìn,… ) với ngƣời học (vừa là đối tƣợng của sự dạy, vừa là chủ thể học, tự
học) cùng nhằm thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ, nội dung dạy học” [4; 11].
Hay tác giả Nguyễn Thúy Hƣờng thì cho rằng: “Phƣơng pháp dạy học là
hệ thống những cách thức hoạt động (bao gồm các hành động và thao tác) của
giảng viên và sinh viên nhằm thực hiện tốt mục đích và nhiệm vụ dạy học xác
định” [18; 76].
Nhìn chung các tác giả đều thừa nhận phƣơng pháp dạy học là cách thức
hành động của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Cách thức hành
động bao giờ cũng diễn ra trong những hình thức cụ thể. Cách thức và hình
thức không tách rời nhau một cách độc lập. Khái quát các quan niệm trên đây
ta có thể hiểu phƣơng pháp dạy học bao gồm phƣơng pháp giảng dạy (gọi tắt là
phƣơng pháp dạy) và phƣơng pháp học tập (gọi tắt là phƣơng pháp học).
- Phƣơng pháp dạy: là phƣơng pháp tổ chức hoạt động nhận thức cho
ngƣời học, phƣơng pháp điều khiển các hoạt động trí tuệ và thực hành nhƣ dạy
tự học (self – study based), dạy học kiểu tìm hiểu (enquiry based), dạy học giải
quyết vấn đề (problem solving based), phƣơng pháp giáo dục ý thức và thái độ
đúng đắn cho sinh viên.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

15
- Phƣơng pháp học: là phƣơng pháp tự điều khiển hoạt động nhận thức
và rèn luyện khả năng thu thập thơng tin để hình thành hệ thống tri thức và kỹ
năng thực hành, hình thành nhân cách của ngƣời học và đạt đƣợc mục tiêu học

tập.
Hai phƣơng pháp này không tồn tại độc lập, không tách rời nhau mà liên
quan và phụ thuộc nhau, vừa là mục đích vừa là nguyên nhân tồn tại của nhau.
Từ sự thừa nhận phƣơng pháp dạy học là cách thức hoạt động của giảng
viên, đƣợc thực hiện trong quá trình dạy học để tác động đến ngƣời học và việc
học của họ nhằm hƣớng dẫn họ học tập và giúp họ đạt mục tiêu học tập, đƣơng
nhiên phải thừa nhận phƣơng pháp dạy học tồn tại hiện thực trên lớp học, trong
quá trình dạy học thực tế, chứ khơng phải trên giấy, trên sách báo và bài giảng
ở trƣờng sƣ phạm. Các phƣơng pháp dạy học xuất hiện ở mỗi bài học, trong sự
tƣơng tác giữa ngƣời dạy và ngƣời học, giữa họ và các yếu tố của môi trƣờng
dạy học lúc đó. Điều đó có nghĩa giảng viên cùng ngƣời học của mình tạo ra và
tiến hành phƣơng pháp dạy học trên lớp, trong tiến trình bài học, trên cơ sở
thiết kế của mình hoặc thiết kế mƣợn của ngƣời khác. Cái có sẵn khơng phải là
phƣơng pháp dạy học, mà là sự mơ tả, lí thuyết, mơ hình và cùng lắm là thiết
kế phƣơng pháp dạy học.
Theo PGS.TS Đặng Thành Hƣng thì mỗi phƣơng pháp dạy học ln cấu
thành từ 3 thành phần:
“Phần thứ nhất là Phƣơng pháp luận dạy học - tức là lí thuyết phƣơng
pháp dạy học, mơ hình lí thuyết của phƣơng pháp dạy học, triết lí hay ngun
tắc lí luận nào đó, đƣợc mơ tả, giải thích trong sách báo khoa học, ví dụ: lí
thuyết về các mơ hình thảo luận, lí thuyết dạy học kiến tạo, lí thuyết dạy học
chƣơng trình hóa,… Đây là mơ hình lí luận của phƣơng pháp dạy học, nó xác
định bản chất của phƣơng pháp dạy học, làm cho phƣơng pháp dạy học này
khác phƣơng pháp dạy học kia.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

16
Phần thứ hai là, hệ thống kỹ năng phù hợp để thực hiện phƣơng pháp
luận này trong bài học với nội dung học vấn đặc trƣng của lĩnh vực học tập đó
(bài học Tốn, Khoa học, Thể dục,… khác nhau thì phƣơng pháp luận đó địi
hỏi những kỹ năng khác nhau) – chúng xác định với khả năng hành động thế
nào và bằng cách nào giáo viên có thể biến phƣơng pháp luận đã chọn thành
phƣơng thức tác động thật sự đến ngƣời học và quá trình học tập. Đây là mơ
hình tâm lí của phƣơng pháp dạy học.
Phần thứ ba là những kĩ thuật, công cụ, phƣơng tiện,… đƣợc sử dụng để
thực hiện các kỹ năng (thiếu chúng thì các kỹ năng khơng đƣợc thực thi) và
đƣợc tổ chức theo phƣơng pháp luận đã chọn – phƣơng pháp dạy học có thực
sự là phƣơng pháp dạy học hay không là do phần vật chất này quyết định, vì
chỉ có phần này của phƣơng pháp dạy học mới tác động đến ngƣời học và quá
trình học tập. Đây là hình thức vật chất của phƣơng pháp dạy học, chẳng hạn
lời nói, chữ viết, tranh, ảnh, dụng cụ thí nghiệm, tài liệu media, hành vi giao
tiếp,...” [16; 10].
Sự tổ chức thống nhất của 3 phần này trong tƣ duy và trong hoạt động
vật chất mới tạo nên một phƣơng pháp dạy học cụ thể. Riêng phần 1 chỉ là
phƣơng pháp luận, phần 2 chỉ là kỹ năng dạy học, còn phần 3 chỉ là phƣơng
tiện và kĩ thuật dạy học. Gộp cả 3 lại một cách tùy tiện thì không thành phƣơng
pháp dạy học nào rõ ràng, mà phải tổ chức chúng theo một logic nhất định,
trƣớc hết là logic trình bày nội dung bài học, mơn học nhƣ Toán, Văn, Đạo
đức,… Nguyên tắc này tƣơng tự nhƣ thiết kế nhà. Nhà có những phần nào thì
phải thiết kế những phần ấy. Đó là thiết kế kiến trúc và kiểu dáng, thiết kế cơng
trình và kết cấu, thiết kế cảnh quan và nội thất, v.v…
Do đó, trong dạy học yêu cầu để thiết kế phƣơng pháp dạy học theo
hƣớng tích cực hóa trên cơ sở vận dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực địi
hỏi ngƣời giảng viên phải phối hợp một cách nhuần nhuyễn và lôgic cả ba

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn

C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

17
thành phần trên thì mới có một phƣơng pháp dạy học tối ƣu nhất, đạt đƣợc mục
tiêu học tập.
1.1.1.2. Phương pháp dạy học tích cực
Mục tiêu của đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay ở nƣớc ta là phát
huy tính tích cực của học sinh, sinh viên.
Vậy hiểu thế nào là tính tích cực, tích cực học tập và phƣơng pháp dạy
học tích cực.
- Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con ngƣời trong đời sống xã
hội. Khác với động vật, con ngƣời không chỉ tiêu thụ những gì sẵn có trong
thiên nhiên mà còn chủ động, bằng lao động, sản xuất ra những của cải vật chất
cần cho sự tồn tại của xã hội, sáng tạo ra nền văn hóa ở mỗi thời đại. Hình
thành và phát triển tính tích cực xã hội đó là một trong các nhiệm vụ chủ yếu
của giáo dục nhằm đào tạo những con ngƣời năng động, thích ứng và góp phần
phát triển cộng đồng. Có thể xem tính tích cực nhƣ là một điều kiện, đồng thời
là một kết quả của sự phát triển nhân cách trong qúa trình giáo dục.
- Tích cực trong học tập
Theo tác giả Đậu Thị Hịa: "Tích cực trong học tập có nghĩa là hồn
thành một cách chủ động, tự giác, có nghị lực, có hƣớng đích rõ rệt, có sáng
kiến và đầy hào hứng, những hành động trí óc và tay chân nhằm nắm vững
kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, vận dụng chúng vào học tập và thực tiễn." [11; 102103].
Tính tích cực học tập về thực chất là tính tích cực nhận thức, đặc trƣng ở
khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực cao trong qúa trình chiếm
lĩnh tri thức. Tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trƣớc
hết với động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của
tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính tích cực

sản sinh nếp tƣ duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo.
Ngƣợc lại, phong cách học tập tích cực, độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự giác,

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

18
hứng thú, bồi dƣỡng động cơ học tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở những
dấu hiệu nhƣ: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời
của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trƣớc vấn đề nêu ra; hay nêu thắc
mắc, địi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chƣa đủ rõ; chủ động vận dụng
kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề
đang học; kiên trì hồn thành các bài tập, khơng nản trƣớc những tình huống
khó khăn…
Tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp độ từ thấp đến cao nhƣ:
Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…
Tìm tịi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác
nhau về một số vấn đề…
Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu.
- Phƣơng pháp dạy học tích cực
Các nhà khoa học, nhà giáo dục trong và ngoài nƣớc đã đƣa ra rất nhiều
quan niệm khác nhau về phƣơng pháp dạy học tích cực, nhằm phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời học.
Trong Bách khoa toàn thƣ mở Wikipedia tiếng Việt (phƣơng pháp dạy
học) có viết: “Phƣơng pháp giáo dục tích cực: Học viên tự tìm ra kiến thức
bằng hành động thao tác... giáo viên đối thoại với học viên, giáo viên hợp tác
và trao đổi với học viên và giáo viên khẳng định kiến thức do học viên tìm ra.
Học sinh học cách học, cách đặt vấn đề và giải quyết vấn đề, cách sống và

trƣởng thành. Học sinh tự đánh giá và điều chỉnh làm cơ sở cho giáo viên cho
điểm cơ động” [3; 1].
Theo PGS - TS. Vũ Hồng Tiến: “Phƣơng pháp dạy học tích cực là một
thuật ngữ rút gọn, đƣợc dùng ở nhiều nƣớc để chỉ những phƣơng pháp giáo
dục, dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của ngƣời
học. Phƣơng pháp dạy học tích cực hƣớng vào việc hoạt động hóa, tích cực hóa
hoạt động nhận thức của ngƣời học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

19
cực của ngƣời học chứ không phải tập trung vào phát huy tính tích cực của
ngƣời dạy. Tuy nhiên, để dạy học theo phƣơng pháp tích cực thì giáo viên phải
nỗ lực nhiều so với dạy theo phƣơng pháp thụ động” [32; 1].
Tác giả Nguyễn Kỳ trong cuốn: “Thiết kế bài học theo phƣơng pháp tích
cực” đã viết: “Thầy tự nguyện từ bỏ vai trò chủ thể… Thầy giáo khơng cịn là
ngƣời truyền đạt tri thức có sẵn, cung cấp chân lý có sẵn mà là ngƣời định
hƣớng, đạo diễn cho học sinh tự mình khám phá ra kiến thức cùng với cách tìm
ra kiến thức” [19; 14-15].
Cịn tác giả Đỗ Ngọc Đạt cho rằng: “trong phƣơng pháp tích cực ngƣời
đƣợc giáo dục trở thành ngƣời tự giáo dục, là nhân vật tự nguyện có ý thức về sự
giáo dục của bản thân” [8; 80].
Tác giả Đậu Thị Hịa cho rằng: “Phƣơng pháp dạy học tích cực là những
phƣơng pháp dạy học theo hƣớng phát huy tính chủ động, độc lập và sáng tạo,
hƣớng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của ngƣời
học…” [11; 102].
Trong sổ tay phương pháp giảng dạy và đánh giá của trƣờng Đại học

Nha Trang có nêu phƣơng pháp giảng dạy đƣợc gọi là tích cực nếu hội tụ đƣợc
các yếu tố sau: Thể hiện rõ vai trò của nguồn thơng tin và các nguồn lực sẵn có.
Thể hiện rõ đƣợc động cơ học tập của ngƣời học khi bắt đầu môn học. Thể hiện
rõ đƣợc bản chất và mức độ kiến thức cần huy động. Thể hiện rõ đƣợc vai trò
của ngƣời học, ngƣời dạy, vai trò của các mối tƣơng tác trong quá trình học.
Thể hiện đƣợc kết quả mong đợi của ngƣời học [29; 7].
Nhƣ vậy, các quan điểm trên đây đều cho rằng phƣơng pháp dạy học tích
cực là phƣơng pháp hƣớng vào phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
ngƣời học.
Cịn theo chúng tơi, phương pháp dạy học tích cực là sự kết hợp những
yếu tố tích cực của các phương pháp dạy học cụ thể, nhằm phát huy tính tích

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

20
cực, chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình học tập và chiếm lĩnh
tri thức dưới sự hướng dẫn, ch đạo của giáo viên.
Vậy, phƣơng pháp dạy học tích cực khác gì so với phƣơng pháp dạy học
thụ động.
"Tích cực" trong phƣơng pháp dạy học - tích cực đƣợc dùng với nghĩa là
hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng
theo nghĩa trái với tiêu cực.
Phƣơng pháp dạy học tích cực hƣớng tới việc hoạt động hóa, tích cực
hóa hoạt động nhận thức của ngƣời học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính
tích cực của ngƣời học chứ khơng phải là tập trung vào phát huy tính tích cực
của ngƣời dạy, tuy nhiên để dạy học theo phƣơng pháp tích cực thì giáo viên
phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phƣơng pháp thụ động.

Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách
học, nhƣng ngƣợc lại thói quen học tập của trị cũng ảnh hƣởng tới cách dạy
của thầy. Chẳng hạn, có trƣờng hợp học sinh địi hỏi cách dạy tích cực hoạt
động nhƣng giáo viên chƣa đáp ứng đƣợc, hoặc có trƣờng hợp giáo viên hăng
hái áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực nhƣng khơng thành cơng vì học
sinh chƣa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên phải
kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phƣơng
pháp học tập chủ động một cách vừa sức, từ thấp lên cao. Trong đổi mới
phƣơng pháp dạy học phải có sự hợp tác cả của thầy và trò, sự phối hợp nhịp
nhàng hoạt động dạy với hoạt động học thì mới thành công. Nhƣ vậy, việc
dùng thuật ngữ "Dạy và học tích cực" để phân biệt với "Dạy và học thụ động".
Ngồi những khái niệm chúng tơi dẫn ra ở trên, hiện cũng đang có nhiều
nhà khoa học, nhà giáo dục, nhiều luận án, luận văn, khóa luận các ngành khoa
học, các chuyên ngành giáo dục khác tập trung làm rõ. Mỗi khái niệm tuy có
những cách tiếp cận và có sự khác nhau về cách diễn đạt, song tựu chung lại đều

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

21
khẳng định, phƣơng pháp dạy học tích cực là nhằm phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của ngƣời học.
- Mối quan hệ giữa dạy và học, tích cực với dạy học lấy học sinh làm
trung tâm.
Từ thập kỉ cuối cùng của thế kỷ XX, các tài liệu giáo dục ở nƣớc ngoài
và trong nƣớc, một số văn bản của Bộ Giáo dục và Đào tạo thƣờng nói tới việc
cần thiết phải chuyển dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang dạy học lấy học
sinh làm trung tâm. Dạy học lấy học sinh làm trung tâm cịn có một số thuật

ngữ tƣơng đƣơng nhƣ: dạy học tập trung vào ngƣời học, dạy học căn cứ vào
ngƣời học, dạy học hƣớng vào ngƣời học… Các thuật ngữ này có chung một
nội hàm là nhấn mạnh hoạt động học và vai trị của học sinh trong qúa trình
dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động
dạy và vai trò của giáo viên. Tác giả Trần Hồng Quân cho rằng: Muốn đào tạo
đƣợc con ngƣời khi vào đời là con ngƣời tự chủ, năng động, sáng tạo thì
phƣơng pháp giảng dạy cũng phải hƣớng vào việc khơi dậy, rèn luyện và phát
triển khả năng nghĩ và làm một cách tự chủ, năng động, sáng tạo ngay trong lao
động, học tập ở nhà trƣờng. Phƣơng pháp nói trên trong khoa học giáo dục
thuộc về hệ thống các phƣơng pháp giảng dạy tích cực lấy ngƣời học làm trung
tâm. Hay, tác giả Nguyễn Kỳ khẳng định: “… Phƣơng pháp lấy học sinh làm
trung tâm, ngƣời học giữ vai trị chủ động, tích cực trong q trình học tập và
khơng cịn ở thể thụ động nhƣ khi dùng phƣơng pháp sƣ phạm cổ truyền…”
[19; 3].
Lịch sử phát triển giáo dục cho thấy, trong nhà trƣờng một thầy dạy cho
một lớp đơng học trị, cùng lứa tuổi và trình độ tƣơng đối đồng đều thì giáo
viên khó có điều kiện chăm lo cho từng học sinh nên đã hình thành kiểu dạy
"thơng báo - đồng loạt". Giáo viên quan tâm trƣớc hết đến việc hoàn thành
trách nhiệm của mình là truyền đạt cho hết nội dung quy định trong chƣơng
trình và sách giáo khoa, cố gắng làm cho mọi học sinh hiểu và nhớ những điều

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

22
giáo viên giảng. Cách dạy này đẻ ra cách học tập thụ động, thiên về ghi nhớ, ít
chịu suy nghĩ, cho nên đã hạn chế chất lƣợng, hiệu quả dạy và học, không đáp
ứng yêu cầu phát triển năng động của xã hội hiện đại. Để khắc phục tình trạng

này, các nhà sƣ phạm kêu gọi phải phát huy tính tích cực chủ động của học
sinh, thực hiện "dạy học phân hóa" quan tâm đến nhu cầu, khả năng của mỗi cá
nhân học sinh trong tập thể lớp. Phƣơng pháp dạy học tích cực, dạy học lấy học
sinh làm trung tâm ra đời từ bối cảnh đó.
Trên thực tế, trong qúa trình dạy học ngƣời học vừa là đối tƣợng của
hoạt động dạy, lại vừa là chủ thể của hoạt động học. Thông qua hoạt động học,
dƣới sự chỉ đạo của thầy, ngƣời học phải tích cực chủ động cải biến chính mình
về kiến thức, kĩ năng, thái độ, hồn thiện nhân cách, khơng ai làm thay cho
mình đƣợc. Vì vậy, nếu ngƣời học khơng tự giác chủ động, khơng chịu học,
khơng có phƣơng pháp học tốt thì hiệu quả của việc dạy sẽ rất hạn chế.
Nhƣ vậy, khi đã coi trọng vị trí hoạt động và vai trị của ngƣời học thì
đƣơng nhiên phải phát huy tính tích cực chủ động của ngƣời học. Tuy nhiên,
dạy học lấy học sinh làm trung tâm không phải là một phương pháp dạy học cụ
thể. Đó là một tƣ tƣởng, quan điểm giáo dục, một cách tiếp cận quá trình dạy
học chi phối tất cả qúa trình dạy học về mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp,
phƣơng tiện, tổ chức, đánh giá… chứ không phải chỉ liên quan đến phƣơng
pháp dạy và học.
- Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực.
+ Dạy và học thơng qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.
Trong phƣơng pháp dạy học tích cực, ngƣời học - đối tƣợng của hoạt
động "dạy", đồng thời là chủ thể của hoạt động "học" - đƣợc cuốn hút vào các
hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thơng qua đó tự lực khám
phá những điều mình chƣa rõ chứ khơng phải thụ động tiếp thu những tri thức
đã đƣợc giáo viên sắp đặt. Đƣợc đặt vào những tình huống của đời sống thực
tế, ngƣời học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

23
đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm đƣợc kiến thức kĩ năng mới, vừa
nắm đƣợc phƣơng pháp "làm ra" kiến thức, kĩ năng đó, khơng rập theo những
khn mâu sẵn có, đƣợc bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Dạy theo cách
này thì giáo viên khơng chỉ giản đơn truyền đạt tri thức mà cịn hƣớng dẫn
hành động. Chƣơng trình dạy học phải giúp cho từng học sinh biết hành động
và tích cực tham gia các chƣơng trình hành động của cộng đồng.
+ Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.
Phƣơng pháp tích cực xem việc rèn luyện phƣơng pháp học tập cho học
sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục
tiêu dạy học.
Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin,
khoa học, kĩ thuật, công nghệ phát triển nhƣ vũ bão - thì khơng thể nhồi nhét
vào đầu óc học sinh khối lƣợng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm dạy
cho học sinh phƣơng pháp học ngay từ bậc Tiểu học và càng lên bậc học cao
hơn càng phải đƣợc chú trọng.
Trong các phƣơng pháp học thì cốt lõi là phƣơng pháp tự học. Nếu rèn
luyện cho ngƣời học có đƣợc phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì
sẽ tạo cho họ lịng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con ngƣời, kết
quả học tập sẽ đƣợc nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay ngƣời ta nhấn mạnh
mặt hoạt động học trong qúa trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học
tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay trong
trƣờng phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong
tiết học có sự hƣớng dẫn của giáo viên.
+ Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác.
Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tƣ duy của học sinh không thể
đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phƣơng pháp tích cực buộc phải chấp nhận
sự phân hóa về cƣờng độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài
học đƣợc thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phƣơng pháp tích

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

24
cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phƣơng
tiện công nghệ thông tin trong nhà trƣờng sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa hoạt
động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh.
Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều
đƣợc hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trƣờng
giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên
con đƣờng chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong
tập thể, ý kiến mỗi cá nhân đƣợc bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó ngƣời
học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng đƣợc vốn hiểu biết và
kinh nghiệm sống của ngƣời thầy giáo.
Trong nhà trƣờng, phƣơng pháp học tập hợp tác đƣợc tổ chức ở cấp
nhóm, tổ, lớp hoặc trƣờng. Đƣợc sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động
hợp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 ngƣời. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học
tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu
cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động
theo nhóm nhỏ sẽ khơng thể có hiện tƣợng ỷ lại; tính cách năng lực của mỗi
thành viên đƣợc bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần
tƣơng trợ. Mơ hình hợp tác trong xã hội đƣa vào đời sống học đƣờng sẽ làm
cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội.
Trong nền kinh tế thị trƣờng đã xuất hiện nhu cầu hợp tác xuyên quốc
gia, liên quốc gia; năng lực hợp tác phải trở thành một mục tiêu giáo dục mà
nhà trƣờng phải chuẩn bị cho học sinh.
+ Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.

Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận
định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều
kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.
Trƣớc đây, giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phƣơng
pháp tích cực, giáo viên phải hƣớng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

25
để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện
thuận lợi để học sinh đƣợc tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và
điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc
sống mà nhà trƣờng phải trang bị cho học sinh.
Theo hƣớng phát triển các phƣơng pháp tích cực để đào tạo những con
ngƣời năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh
giá khơng thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kĩ năng đã
học mà phải khuyến khích trí thơng minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết
những tình huống thực tế.
Với sự trợ giúp của các thiết bị kĩ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ khơng cịn
là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại cho nhiều thông tin kịp
thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học.
Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên khơng cịn
đóng vai trị đơn thuần là ngƣời truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành ngƣời
thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học
sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức,
kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của chƣơng trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là
chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhƣng trƣớc đó, khi soạn giáo án, giáo

viên đã phải đầu tƣ công sức, thời gian rất nhiều so với kiểu dạy và học thụ
động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là ngƣời gợi mở, xúc tác, động
viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tịi hào hứng, tranh luận sơi nổi
của học sinh. Giáo viên phải có trình độ chun mơn sâu rộng, có trình độ sƣ
phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hƣớng dẫn các hoạt động của học sinh mà
nhiều khi diễn biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên.
Có thể so sánh đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học truyền thống và
phƣơng pháp dạy học tích cực nhƣ sau:

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn