Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại trong bộ luật tố tụng hình sự việt nam thực tiễn tại huyện thanh chương nghệ an
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (779.99 KB, 72 trang )
bộ giáo dục và đào tạo
Tr-ờng đại học vinh
Khoa luật
-------***-------
khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu
của ng-ời bị hại trong bộ luật tố tụng
hình sự Việt Nam. thực tiễn tại huyện
thanh ch-ơng Nghệ An
khóa luận tốt nghiệp đại học
ngành cử nhân luật
Giảng viên h-ớng dẫn :
Sinh viên thực hiện :
Lớp
:
MSSV
:
ThS. Nguyễn Thị Thanh Bình
Nguyễn Thị Hằng
49B1 LuËt
0855031496
NghÖ An – 2012
Để hồn thành được khố luận tốt nghiệp em xin được gửi lời cảm ơn tới
Ban chủ nhiệm và các thầy cơ giáo trong Tổ Hình sự - Khoa Luật - trường Đại
học Vinh đã cung cấp cho em những kiến thức và kỹ năng trong suốt quá trình
học tập tại trường.
Đặc biệt em xin chân thành cảm ơn Giảng viên, ThS. Nguyễn Thị Thanh
Bình - Giáo viên đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo giúp em hồn thành khố
luận tốt nghiệp.
Do hạn chế về mặt thời gian và trình độ nên bài khóa luận tốt nghiệp
chắc chắn sẽ khơng tránh khỏi những sai sót. Em rất mong nhận được sự đóng
góp ý kiến của q thầy cơ giáo và quý bạn đọc quan tâm tới vấn đề này để em
có thể rút kinh nghiệm và hồn thiện hơn trong q trình cơng tác và làm việc
sau này.
Em xin chân thành cảm ơn!
Nghệ An, tháng 5, năm 2012
Sinh viên thực hiện
Nguyễn Thị Hằng
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLHS:
Bộ luật hình sự
BLTTHS:
Bộ luật tố tụng hình sự
BLDS:
Bộ luật dân sự
THTT:
Tiến hành tố tụng
TAND:
Tịa án nhân dân
VKSND:
Viện kiểm sát nhân dân
TANDTC:
Tòa án nhân dân tối cao
VKSNDTC:
Viện kiểm sát nhân dân tối cao
TNHS:
Trách nhiệm hình sự
XHCN:
Xã hội chủ nghĩa
VAHS:
Vụ án hình sự
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu ..................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu ................................................................ 2
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .............................................. 3
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3
6. Ý nghĩa nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3
6. Kết cấu của đề tài ........................................................................................... 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO
YÊU CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI .................................................................................. 5
1.1. Khái niệm và ý nghĩa của giai đoạn khởi tố VAHS ................................... 5
1.1.1. Khái niệm khởi tố VAHS ..................................................................... 5
1.1.2. Ý nghĩa của khởi tố VAHS .................................................................. 6
1.2. Khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại ............................................ 7
1.2.1. Cơ sở của chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại .............. 7
1.2.2. Chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại ở một số quốc
gia trên thế giới ............................................................................................. 11
1.2.3. Quy định của pháp lụât về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị
hại ................................................................................................................. 14
1.2.4. Rút yêu cầu khởi tố VAHS ................................................................ 25
Tiểu kết chương 1: ............................................................................................................ 28
Chương 2: THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ
THEO YÊU CẦU CỦA NGƯỜI BỊ HẠI TẠI HUYỆN THANH CHƯƠNG
- NGHỆ AN .......................................................................................................................... 29
2.1. Tổng quan và tình hình tội phạm hình sự trên địa bàn huyện Thanh
Chương - Nghệ An........................................................................................... 29
2.1.1. Tổng quan đặc điểm địa bàn huyện Thanh Chương .......................... 29
2.1.2. Tình hình tội phạm hình sự trên địa bàn Thanh Chương ................... 29
2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định về yêu cầu khởi tố VAHS của người bị
hại trên địa bàn huyện Thanh Chương - Nghệ An........................................... 31
2.2.1. Thực tiễn áp dụng quy định về chủ thể và các trường hợp khởi tố
theo yêu cầu của người bị hại ....................................................................... 31
2.2.2. Thực tiễn áp dụng về thời điểm và nội dung người bị hại yêu cầu khởi
tố ................................................................................................................... 34
2.2.3. Thực tiễn áp dụng những quy định về việc người bị hại trình bày lời
buộc tội tại phiên tịa .................................................................................... 35
2.2.4. Thực tiễn áp dụng quy định về rút yêu cầu khởi tố VAHS................ 37
2.3. Một số nhận xét về thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về khởi tố
VAHS theo yêu cầu của người bị hại trên địa bàn huyện Thanh Chương ............ 42
2.3.1. Một số nhận xét khi áp dụng chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu
của người bị hại trên địa bàn huyện Thanh Chương .................................... 42
2.3.2. Nguyên nhân của những tồn tại khi áp dụng chế định khởi tố VAHS
theo yêu cầu của người bị hại ....................................................................... 45
Tiểu kết chương 2: ............................................................................................................ 47
Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH
CỦA PHÁP LUẬT VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CỦA
NGƯỜI BỊ HẠI VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC
HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THANH CHƯƠNG - NGHỆ AN.................... 48
3.1. Định hướng hoàn thiện quy định khởi tố VAHS theo yêu cầu người bị hại
trong pháp luật TTHS ...................................................................................... 48
3.2. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định của pháp luật về khởi tố VAHS
theo yêu cầu của người bị hại .......................................................................... 55
3.2.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật về người đại diện hợp pháp của
người bị hại ................................................................................................... 55
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
3.2.2. Bổ sung quy định về chủ thể có quyền yêu cầu khởi tố ..................... 55
3.2.3. Bổ sung quy định về các trường hợp chỉ được khởi tố theo yêu cầu
của người bị hại ............................................................................................ 56
3.2.4. Bổ sung quy định về người có quyền rút yêu cầu trong trường hợp
người yêu cầu chết hoặc trong vụ án có nhiều bị can, bị cáo ...................... 56
3.2.5. Bổ sung quy định về căn cứ để cơ quan THTT tiếp tục THTT và
nguời bị hại được yêu cầu khởi tố lại vụ án ................................................. 58
3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy định của pháp luật về khởi tố
VAHS theo yêu cầu người bị hại trên địa bàn huyện Thanh Chương - Nghệ
An ..................................................................................................................... 59
3.3.1. Quán triệt quan điểm cải cách tư pháp trong Nghị quyết 08/NQ- TW
ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị ................................................................ 59
3.3.2. Nâng cao trình độ pháp luật, nghiệp vụ của người THTT ................. 60
3.3.3. Tăng cường tổng kết công tác xét xử các vụ án trong đó có các
VAHS được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại ..................................... 61
3.3.4. Nâng cao trình độ hiểu biết về pháp luật của người dân .................... 62
3.3.5. Tăng cường phối hợp công tác giữa TAND huyện Thanh Chương với
các cơ quan THTT và các cơ quan bổ trợ tư pháp khác............................... 62
3.3.6 Tăng cường các hoạt động bảo trợ tư pháp đối với TAND huyện Thanh
Chương ......................................................................................................... 63
Tiểu kết chương 3: ............................................................................................................ 63
KẾT LUẬN .......................................................................................................................... 64
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 65
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Pháp luật là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng, là công cụ sắc bén
được Nhà nước sử dụng để quản lý và duy trì trật tự xã hội. Vì vậy, mọi công
dân đều phải chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, mọi hành vi vi phạm pháp luật
đều phải được phát hiện và xử lý kịp thời. Có như vậy, mới giữ được kỉ cương,
phép nước, góp phần tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa (XHCN).
Nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân, trong xã hội đó con
người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng vì vậy mà họ ln được
pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Họ không chỉ được bảo đảm các quyền tự do dân
chủ mà cịn có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo vệ về
tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm. Riêng đối với người bị hại, họ là
người bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, vật chất do hành vi phạm tội gây ra, vì
vậy Nhà nước đã quy định cho họ có một quyền đặc biệt - quyền được yêu cầu
khởi tố vụ án hình sự (VAHS).
Khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại tuy là một vấn đề không
mới nhưng ở mỗi địa bàn, địa phương khác nhau thì thực trạng của vấn đề lại
khác nhau. Vì vậy, việc tìm hiểu vấn đề khởi tố VAHS theo yêu cầu của người
bị hại, thực trạng ở một địa phương cụ thể, thấy được thực trạng, cũng như
những vướng mắc, khó khăn trong q trình áp dụng các quy định của pháp luật
về vấn đề này từ đó đưa ra được những giải pháp, kiến nghị giúp các cơ quan có
thẩm quyền thuận lợi trong q trình giải quyết vụ án, mang lại hiệu quả cao là
điều cần thiết. Vì vậy, em quyết định chọn: “Khởi tố vụ án hình sự theo yêu
cầu của người bị hại trong Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam. Thực tiễn tại
huyện Thanh Chương - Nghệ An” làm tên đề tài khóa luận tốt nghiệp của
mình.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
1
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
2. Tình hình nghiên cứu
Nhận thức được tầm quan trọng của chế định “Khởi tố VAHS theo yêu
cầu cảu người bị hại”, đặc biệt là trong công cuộc cải cách tư pháp trong TTHS
những năm gần đây, ở nước ta đã có một số cơng trình nghiên cứu về vấn đề
khởi tố VAHS được đăng tải trên các tạp chí như: Tạp chí TAND, tạp chí
VKSND, tạp chí Dân chủ và pháp luật… Đồng thời, khởi tố VAHS theo yêu cầu
của người bị hại cũng được chọn làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của nhiều sinh
viên. Tuy nhiên, hầu hết những cơng trình trên chỉ nghiên cứu cơ sở lý luận của
chế định hay một khía cạnh nào đó mà khơng đi sâu nghiên cứu vào các quy
định và thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật tại một địa phương cụ thể.
Với việc chọn đề tài: “Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại
trong Bộ luật Tố tụng hình sự Việt Nam. Thực tiễn tại huyện Thanh Chương
- Nghệ An”, em mong góp phần nhỏ bé của mình vào cuộc đấu tranh phòng
chống tội phạm trên địa bàn huyện Thanh Chương nói riêng và cả nước nói
chung.
3. Nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài: Trên cơ sở nghiên cứu những quy định
của pháp luật về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại trong Bộ luật tố
tụng hình sự 2003 (BLTTHS), thực tiễn áp dụng các quy định của chế định trên
địa bàn huyện Thanh Chương- Nghệ An.
Để đạt được những mục tiêu trên, trong quá trình thực hiện đề tài đặt ra
các nhiệm vụ sau:
Làm sáng tỏ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của các quy định của pháp
luật về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại.
Phân tích làm rõ tình hình, thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật
về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại trên địa bàn huyện Thanh
Chương, những hạn chế, vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật.
Đưa ra được những định hướng hoàn thiện pháp luật về khởi tố VAHS
theo yêu cầu của người bị hại và những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực
hiện trên địa bàn huyện.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
2
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Khởi tố VAHS
theo yêu cầu của người bị hại trong BLTTHS. Thực tiễn tại huyện Thanh
Chương- Nghệ An” tập trung nghiên cứu các quy định của BLTTHS 2003 về
chủ thể có quyền yêu cầu khởi tố VAHS, chủ thể có quyền rút yêu cầu khởi tố
VAHS, hậu quả pháp lý của việc yêu cầu, rút yêu cầu khởi tố… để thấy được sự
kế thừa và phát triển, thấy được sự tiến bộ về kỹ thuật lập pháp của các nhà làm
luật ở nước ta tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan có thẩm quyền áp dụng
luật đúng với tinh thần của luật, mang lại hiệu quả cao.
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu thực tiễn áp dụng các
quy định của pháp luật về khởi tố VAHS trong phạm vi địa bàn huyện Thanh
Chương- Nghệ An.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, đề tài đã sử dụng phương pháp luận dựa trên
hai quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử để
thấy được đặc điểm, vai trò của những nguyên tắc, quy định của pháp luật về
khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại.
Bên cạnh đó, đề tài cịn sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp so
sánh để thấy được sự kế thừa, phát triển, những tiến bộ về kỹ thuật lập pháp của
BLTTHS 2003 so với BLTTHS 1988, so sánh những quy định của chế định của
BLTTHS 2003 với một số nước trên thế giới
Ngồi ra, đề tài cịn sử dụng một số phương pháp khác như: tổng hợp,
đánh giá, phân tích… nhằm đưa ra được những kết luận có căn cứ và một số
kiến nghị nhằm hoàn thiện chế định, nâng cao hiệu quả của công tác áp dụng
chế định này.
6. Ý nghĩa nghiên cứu của đề tài
Trong phạm vi của mình, đề tài là một cơng trình nghiên cứu vừa có ý
nghĩa về mặt lý luận, vừa có ý nghĩa về mặt thực tiễn trong cơng cuộc đấu tranh
phịng chống tội phạm ở nước ta.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
3
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Đề tài đã nghiên cứu một cách có hệ thống các quy định của pháp luật về
khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại được quy định trong BLTTHS năm
2003, tìm hiểu thực tiễn quá trình áp dụng các quy định của pháp luật về vấn đề
này trên địa bàn huyện Thanh Chương- Nghệ An. Qua đó, thấy được những khó
khăn của cơ quan áp dụng pháp luật trong quá trình áp dụng và đưa ra được
những kiến nghị, giải pháp nhằm hạn chế những vướng mắc, nâng cao hiệu quả
thực hiện trên địa bàn.
Việc nghiên cứu đề tài này cũng góp phần làm tài liệu cho các bạn sinh
viên, bạn đọc muốn tìm hiểu về vấn đề khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị
hại theo quy định của pháp luật hiện hành.
6. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo thì đề tài được chia làm
3 chương:
Chương 1: Lý luận chung về khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại
Chương 2: Thực tiễn vấn đề khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người
bị hại tại huyện Thanh Chương - Nghệ An
Chương 3: Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về
khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại và các giải pháp nâng cao hiệu quả
thực hiện trên địa bàn huyện Thanh Chương- Nghệ An.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
4
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU
CỦA NGƯỜI BỊ HẠI
1.1. Khái niệm và ý nghĩa của giai đoạn khởi tố VAHS
1.1.1. Khái niệm khởi tố VAHS
Khởi tố VAHS là giai đoạn đầu tiên của quá trình tố tụng. Trong giai đoạn
này cơ quan có quyền thẩm quyền bao gồm: Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát,
Tòa án và một số các cơ quan khác được giao nhiệm vụ tiến hành hoạt động điều
tra ban đầu được áp dụng một số biện pháp do BLTTHS quy định để kiểm tra,
xác minh làm rõ tính xác thực của các tin báo, tố giác về tội phạm đã tiếp nhận.
Việc kiểm tra, xác minh các tin báo, tố giác về tội phạm có thể được thực hiện
bằng nhiều biện pháp khác nhau tùy thuộc vào tính chất của sự việc. Khởi tố
VAHS là một giai đoạn nên cũng có thời điểm bắt đầu và thời điểm kết thúc.
Thời điểm khởi tố VAHS được xác định từ khi các cơ quan THTT phát hiện
hoặc tiếp nhận các thông tin tố giác, tin báo về tội phạm và thời điểm kết thúc
khi các cơ quan THTT ra quyết định khởi tố VAHS hoặc ra quyết định không
khởi tố VAHS. Khoảng thời gian của giai đoạn khởi tố VAHS tùy thuộc vào
tính phức tạp hay khơng phức tạp của các tin báo, tố giác về tội phạm mà các cơ
quan THTT đã tiếp nhận, thụ lý. Theo quy định của BLTTHS thì thời gian tối
thiểu của giai đoạn khởi tố VAHS là 20 ngày và tối đa không quá 02 tháng kể từ
khi các cơ quan THTT nhận được các tin báo, tố giác về tội phạm.
Nhiệm vụ của giai đoạn này là chỉ xác định có hay khơng có dấu hiệu của
tội phạm để ra quyết định khởi tố VAHS hoặc quyết định không khởi tố VAHS.
Do vậy, ở giai đoạn khởi tố VAHS các cơ quan THTT chưa thể kết luận chính
xác ngay được về tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội. Để kết luận
chính xác các nội dung đó thì phải chuyển qua giai đoạn tiếp theo của quá trình
TTHS đó là giai đoạn điều tra vụ án.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
5
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Như vậy, có thể hiểu: “Khởi tố VAHS là giai đoạn mở đầu của TTHS,
trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định có hay khơng có dấu hiệu tội phạm để
ra quyết định khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án” [17][17].
1.1.2. Ý nghĩa của khởi tố VAHS
Với vai trò là một giai đoạn trong TTHS, giai đoạn khởi tố VAHS có ý
nghĩa rất quan trọng.
Một mặt, khởi tố VAHS đảm bảo cho việc phát hiện nhanh chóng mọi
hành vi phạm tội, bởi vì chỉ có thơng qua những hoạt động kiểm tra, xác minh kịp
thời những nguồn tin về tội phạm mới có điều kiện làm rõ sự việc xảy ra có dấu
hiệu tội phạm hay không? Nếu hoạt động tố tụng trong giai đoạn khởi tố vụ án
không được tiến hành khẩn trương, đầy đủ sẽ có thể khơng phát hiện ra dấu hiệu
tội phạm, dẫn đến việc ra quyết định không khởi tố vụ án, bỏ lọt tội phạm.
Bên cạnh đó, khởi tố vụ án là giai đoạn tố tụng mở đầu cho các hoạt động
điều tra, nếu chưa khởi tố vụ án thì khơng được tiến hành các hoạt động điều tra,
trừ một số trường hợp đặc biệt. Do đo, không thể xem khởi tố VAHS như một
hoạt động trong giai đoạn điều tra. Khởi tố vụ án được tiến hành trong thời gian
khơng q hai tháng, có nhiệm vụ riêng, chủ thể và các hoạt động tố tụng hoạt
động độc lập với các giai đoạn tố tụng khác nên được coi là giai đoạn tố tụng
độc lập. Hoạt động điều tra chỉ được tiến hành sau khi đã có quyết định khởi tố
vụ án hình sự.
Đồng thời, khởi tố VAHS tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động tố
tụng tiếp theo. Sau khi đã khởi tố vụ án, hoạt động điều tra khơng cịn phải kiểm
tra, xác minh để xác định dấu hiệu tội phạm nữa mà chỉ tập trung vào điều tra
làm rõ các hành vi phạm tội và người phạm tội.
Khởi tố vụ án cịn góp phần đảm bảo quyền tự do, dân chủ của công dân
được pháp luật bảo hộ. Nếu không thực hiện các hoạt động kiểm tra, xác minh
nguồn tin về tội phạm mà tiến hành ngay các hoạt động điều tra, kể cả áp dụng
biện pháp cưỡng chế tố tụng sẽ dẫn đến nhiều trường hợp sau một thời gian điều
tra không xác định được dấu hiệu của tội phạm, không chứng minh được người
bị áp dụng biện pháp cưỡng chế có hành vi nguy hiểm cho xã hội nên phải quyết
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
6
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
định đình chỉ tố tụng thì người này đã bị xâm phạm quyền tự do thân thể. Để xác
định dấu hiệu của tội phạm trong giai đoạn khởi tố vụ án không áp dụng các
biện pháp cưỡng chế, nên bảo đảm quyền tự do dân chủ của công dân.
1.2. Khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
1.2.1. Cơ sở của chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
* Khái niệm khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
Khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại lần đầu tiên được quy định
trong BLTTHS 1988 và sau đó, trên cơ sở kế thừa, BLTTHS 2003 tiếp tục quy
định với những sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với đòi hỏi của thực tế. Tuy nhiên,
cả hai BLTTHS đều không đưa ra khái niệm khởi tố VAHS theo yêu cầu của
người bị hại.
Đối với các VAHS được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại, giai đoạn
khởi tố vẫn được xác định là giai đoạn mở đầu của quá trình tố tụng. Tuy nhiên,
trong giai đoạn khởi tố của những VAHS chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của
người bị hại cần có yêu cầu khởi tố vụ án từ phía người bị hại. Nếu khơng có
u cầu khởi tố của người bị hại thì Cơ quan điều tra không được ra quyết định
khởi tố vụ án. Đây là điểm khác biệt so với giai đoạn khởi tố của các vụ án hình
sự khác.
Thẩm quyền khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại gồm các cơ
quan tiến hành tố tụng và các cơ quan khác. Nhưng đối với những VAHS được
khởi tố theo yêu cầu của người bị hại, không phải cơ quan nào trong số các cơ
quan có thẩm quyền khởi tố VAHS đều được khởi tố. Các cơ quan như đơn vị
Bộ đội biên phòng, cơ quan Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển… do
chỉ có thẩm quyền khởi tố vụ án khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm trong lĩnh
vực quản lý của mình nên có thể khẳng định các cơ quan này không khởi tố vụ
án do người bị hại u cầu. Cịn về phía các cơ quan THTT, thẩm quyền khởi tố
VAHS theo yêu cầu của người bị hại chỉ thuộc về một số cơ quan nhất định, đó
là Cơ quan cảnh sát điều tra trong Công an nhân dân và Cơ quan điều tra hình sự
trong Quân đội nhân dân.
Đối với các vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại, có nhiều
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
7
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
quan điểm về yêu cầu của người bị hại.
Có quan điểm cho rằng "yêu cầu của người bị hại là một dạng đặc biệt
của tố giác”[22].[22]. Giữa yêu cầu của người bị hại và tố giác của công dân có
nhiều điểm tương đồng như: đều là việc thơng báo với cơ quan có trách nhiệm
về tội phạm đã xảy ra, chủ thể tố giác và người yêu cầu khởi tố VAHS đều là cá
nhân, cả tố giác và yêu cầu khởi tố của người bị hại đều được thể hiện dưới dạng
văn bản hoặc lời nói… Tuy nhiên, u cầu khởi tố của người bị hại khơng hồn
tồn là tố giác tội phạm, thể hiện: chủ thể của yêu cầu khởi tố VAHS chỉ có thể
là người bị hại hoặc đại diện hợp pháp của người bị hại là người chưa thành
niên, là người đã thành niên nhưng có nhược điểm về tâm thần, thể chất cịn chủ
thể của tố giác có thể là bất kỳ ai biết về vụ việc phạm tội xảy ra, yêu cầu khởi
tố VAHS là quyền của người bị hại còn tố giác vừa là quyền vừa là nghĩa vụ của
công dân, nội dung yêu cầu khởi tố vụ án ngoài báo tin về tội phạm còn là sự
mong muốn pháp luật trừng trị kẻ phạm tội, còn nội dung của tố giác chỉ đơn
giản là báo tin về tội phạm (thời gian, địa điểm…). Nhưng cũng có quan điểm
cho rằng yêu cầu khởi tố vụ án là căn cứ để cơ quan có thẩm quyền ra quyết
định khởi tố vụ án vì trong quyết định khởi tố phải ghi rõ căn cứ khởi tố. Quan
điểm này chưa thực sự hợp lý vì theo quy định tại điều 100 BLTTHS 2003 thì
dấu hiệu của tội phạm đã được xác định là điều kiện cần và đủ để cơ quan có
thẩm quyền giải quyết vụ án. Đối với các trường hợp được quy định tại khoản 1
điều 105 BLTTHS cơ quan có thẩm quyền ra quyết định khởi tố vụ án trên cơ sở
kết hợp của hai yếu tố là có dấu hiệu tội phạm và có u cầu của người bị hại.
Nếu khơng có dấu hiệu của tội phạm thì dù người bị hại có u cầu, cơ quan có
thẩm quyền cũng khơng được ra quyết định khởi tố vụ án và ngược lại nếu
khơng có u cầu của người bị hại thì dù có xác định được dấu hiệu tội phạm cơ
quan có thẩm quyền cũng khơng có quyền khởi tố vụ án. Hay nói cách khác, với
VAHS khởi tố theo yêu cầu của người bị hại, điều kiện cần là yêu cầu khởi tố
của người bị hại và điều kiện đủ là có dấu hiệu tội phạm đã được xác định. Tuy
nhiên, điều này cũng khơng có nghĩa là nếu khơng có u cầu của người bị hại
thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định không khởi tố vụ án vì quyết định khơng
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
8
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
khởi tố vụ án chỉ được đưa ra khi có một trong bảy căn cứ được quy định tại
điều 107 BLTTHS.
Từ những phân tích trên có thể nói khởi tố VAHS theo yêu cầu của người
bị hại là việc ra quyết định khởi tố của cơ quan có thẩm quyền tiến hành theo
yêu cầu của người bị hại sau khi đã xác định một sự việc xảy ra có dấu hiệu tội
phạm được quy định trong BLHS.
* Cơ sở của chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
Khi xác định một sự việc xảy ra có dấu hiệu tội phạm thì Cơ quan điều
tra, Viện kiểm sát và Tòa án trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có
trách nhiệm khởi tố VAHS và một số cơ quan được giao nhiệm vị tiến hành một
số hoạt đông điều tra ra quyết đinh khởi tố vụ án trong những trường hợp được
quy định tại điều 111 BLTTHS năm 2003. Khởi tố VAHS theo yêu cầu của
người bị hại là trường hợp do tính chất của vụ án và vì lợi ích của người bị hại,
các cơ quan có thẩm quyền nói trên khơng tự quyết định việc khởi tố VAHS mà
việc khởi tố vụ án được thực hiện theo yêu cầu của người bị hại. Quy định việc
khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại chính là tạo điều kiện cho người bị
hại được cân nhắc, tính tốn việc khởi tố VAHS có gây bất lợi cho họ hay
khơng? Tuy nhiên, những trường hợp được khởi tố VAHS theo yêu cầu của
người bị hại chỉ “trong giới hạn Nhà nước và xã hội chấp nhận được”[21][21].
để đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều được xử lý kịp thời, việc khởi tố, điều tra,
truy tố, xét xử và thi hành án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt
tôi phạm, người phạm tội và cũng không làm oan người vô tội.
Trước khi có BLTTHS năm 1988, người bị hại khơng được pháp luật quy
định có quyền yêu cầu khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại, thậm chí
trong nhiều trường hợp người bị hại làm đơn xin giảm nhẹ hoặc miễn hình phạt
một cách có tình có lý cho người phạm tội cũng khơng được Tịa án chấp nhận.
Lúc đó, quan niệm khơng chấp nhận việc khởi tố VAHS theo yêu cầu của người
bị hại là: Quan hệ pháp luật hình sự là quan hệ giữa Nhà nước và người phạm
tội, trong đó với tính chất là người bảo vệ lợi ích của tồn xã hội, Nhà nước có
quyền khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử người phạm tội, buộc người phạm tội phải
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
9
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
chịu trách nhiệm hình sự tương ứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của tơi
phạm mà họ đã gây ra.
Tuy nhiên, tham khảo mơ hình pháp luật tố tụng của nhiều nước trên thế
giới và tổng kết xét xử ở nước ta, trong Bộ luật TTHS năm 1988, nhà làm luật
đã chính thức ghi nhận những trường hợp khởi tố VAHS theo yêu cầu của người
bị hại. Tại điều 88 quy định: “Những vụ án về các tội phạm được quy định tại
khoản 1 điều 109; đoạn 1 khoản 1 điều 112; đoạn 1 khoản 1 điều 113; khoản 1
điều 116; khoản 1 điều 117 và điều 126 BLHS chỉ được khởi tố khi có yêu cầu
của người bị hại.”, “… Trong trường hợp cần thiết, tuy người bị hại rút yêu cầu,
Viện kiểm sát hoặc Tòa án vẫn có thể tiếp tục THTT đối với vụ án"
Trong BLHS năm 1985, các tội “cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại
cho sức khỏe của người khác”, tội “hiếp dâm”, tội “làm nhục người khác”, tội
“vu khống” là thuộc nhóm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự,
nhân phẩm của con người, tội “xâm phạm quyền tác giả, quyền sáng chế, phát
minh” thuộc nhóm các tội xâm phạm những quyền tự do, dân chủ của công
dân. Thực tiễn áp dụng BLTTHS năm 1988 cho thấy khoản 2 điều 88 gây khó
khăn cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử vì chưa có quy định cụ thể trường
hợp nào là trường hợp cần thiết để Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hay Tịa án
có thể tiếp tục THTT đối với vụ án khi người bị hại đã rút yêu cầu khởi tố
VAHS hoặc trường hợp sau một thời gian rút yêu cầu khởi tố thì người bị hại
có quyền làm lại đơn u cầu các cơ quan THTT phục hồi điều tra hay không.
Khắc phục tình trạng này, điều 105 BLTTHS năm 2003 quy định: “1.
Những vụ án về các tội phạm quy định tại các khoản 1 điều 104, 105, 106, 108,
109, 111, 113, 121, 122, 131 và 171 của BLHS chỉ được khởi tố khi có yêu cầu
của người bị hại hoặc của người đại diện hợp pháp của người bị hại là người
chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất.
2. Trong trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu trước ngày mở phiên
tòa sơ thẩm thì vụ án phải được đình chỉ.
Trong trường hợp có căn cứ để xác định người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu
khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã có yêu
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
10
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tịa án vẫn có thể tiếp
tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.
Người bị hại đã rút u cầu khởi tố thì khơng có quyền yêu cầu lại, trừ trường
hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức”.
Như vậy, so với quy định tương ứng về khởi tố VAHS theo yêu cầu của
người bị hại tại điều 88 BLTTHS năm 1988, BLTTHS năm 2003 đã có một số
điểm mới nhất định. Những quy định về các trường hợp khởi tố VAHS theo yêu
cầu của người bị hại trong BLTTHS năm 2003 đánh dấu bước tiến bộ về kỹ
thuật lập pháp TTHS nước ta theo hướng phân định rõ hơn những vụ án công tố
và những vụ án tư tố. Tuy nhiên, trong Bộ luật này vẫn chưa đưa ra được định
nghĩa pháp lý của khái niệm tư tố và chưa quy định cụ thể về trình tự, thủ tục đối
với những vụ án tư tố.
1.2.2. Chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại ở một số quốc
gia trên thế giới
Nghiên cứu những trường hợp khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị
hại trong pháp luật tố tụng của một số nước trên thế giới cho thấy, các nước quy
định rất khác nhau.
Điều 20 BL TTHS của Liên bang Nga quy định: “1. Căn cứ vào tính
chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm được thực hiện, việc truy tố hình sự bao
gồm cả việc buộc tội trước Tịa án được thực hiện theo thủ tục công tố, công tư tố, tư tố.
2. Các VAHS về các tội phạm được quy định tại các điều 115, 116, khoản 1 điều
129 và điều 130 BLHS Liên bang Nga được coi là các vụ án tư tố. Các vụ án
này chỉ được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện hợp
pháp của họ.”
3. Các VAHS về các tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 131, 136, 137, 138,
139, 145, 146 và 147 BLHS Liên bang Nga được coi là các vụ án công- tư tố.
Các vụ án này chỉ được khởi tố khi có u của người bị hại nhưng khơng thể bị
đình chỉ khi có thỏa thuận giữa người bị hại và bị can, trừ những trường hợp
quy định tại điều 25 Bộ luật này” [7].[7].
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
11
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Điều 246 Bộ luật này còn quy định: “1. Sự tham gia của người buộc tội trong
quá trình xét xử là bắt buộc.
2. Sự tham gia của Công tố viên là bắt buộc trong quá trình xét xử những vụ án
công tố và công- tư tố.
3. Đối với những vụ án tư tố thì người bị hại thực hiện lời buộc tội trong quá
trình xét xử” [7].[7].
Từ sự phân tích ở trên cho thấy, những quy định về các trường hợp khởi
tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại trong pháp luật THTT Liên bang Nga có
một số điểm khác biệt so với quy định tương ứng trong pháp luật THTT của
nước ta: căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm của tội phạm được thực
hiện, các VAHS được chia thành ba loại là các vụ án công tố, các vụ án công- tư
tố và các vụ án tư tố, quy định cụ thể 4 trường hợp được coi là án tư tố; quy định
cụ thể tám trường hợp được coi là án công - tư tố bao gồm các tội chủ yếu xâm
hại đến danh dự, nhân phẩm và quyền tự do dân chủ của người bị hại như: tội
“làm nhục người khác”, tội “dâm ô”; quy định cụ thể về thủ tục buộc tội đối với
từng loại vụ án như Công tố viên thực hiện việc buộc tội trong quá trình xét xử
đối vụ án cơng tố và cơng- tư tố, cịn đối với những vụ án tư tố thì người bị hại
thực hiện việc buộc tội trong quá trình xét xử.
Đối với Nhật Bản, các trường hợp khởi tố VAHS theo yêu cầu của người
bị hại được quy định tại nhiều điều luật trong BLHS. Điều 135 Bộ luật này quy
định: “Các tội phạm quy định tại chương các tội phạm xâm phạm bí mật (tội
“bóc thư tín đã được niêm phong”, tội “tiết lộ bí mật”) chỉ được khởi tố theo
đơn yêu cầu của người bị hại”[8].[8].
Điều 180 quy định: “Việc phạt các tội quy định tại các điều 176 (tội
“khiêu dâm bằng cưỡng bức”), điều 177 (tội “hiếp dâm”), điều 178( tội “khiêu
dâm bằng cưỡng bức và hiếp dâm) chỉ được khởi tố theo đơn yêu cầu của người
bị hại”[8].[8].
Điều 232 quy định: “1. Các tội phạm quy định tại chương này (tội “nói
xấu người khác”, tội “sỉ nhục người khác”) chỉ bị khởi tố theo đơn yêu cầu của
người bị hại”[8].[8].
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
12
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Điều 235 BL TTHS Nhật Bản quy định cụ thể về thời hạn yêu cầu khởi tố
của người bị hại: “Đối với tội phạm bị khởi tố theo đơn kiện của người bị hại thì
khơng được kệ đơn kiện sau khi hết thời hạn 6 tháng kể từ ngày biết được người
phạm tội"”[8].[8]. Đơn kiện trong trường hợp xem xét tại điều 229 BLHS Nhật
Bản sẽ khơng có giá trị trừ khi nó được đưa ra trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày
quyết định tuyên bố hôn nhân mất hiệu lực hoặc bị hủy bỏ bắt đầu có hiệu lực
pháp luật.
Tuy nhiên, BLTTHS Nhật Bản khơng hề đề cập tới khái niệm công tố,
công - tư tố, tư tố như trong pháp luật TTHS Liên bang Nga.
Điều 105 BLTTHS Trung Quốc thì quy định: “Những VAHS do người bị
hại tố cáo hoặc có tình tiết giảm nhẹ sẽ do một thẩm phán điều hành việc xét
xử”[9].[9]. Như vậy, pháp luật TTHS Trung Quốc cũng đã gián tiếp ghi nhận
quyền yêu cầu khởi tố vụ án của người bị hại.
Bên cạnh những quốc gia ghi nhận chế định khởi tố theo yêu cầu của
người bị hại trong BLTTHS thì có những quốc gia lại quy định u cầu khởi tố
của người bị hại là một yếu tố cấu thành tội phạm. Điều 22 BLHS Cộng hoà Dân
chủ nhân dân Lào quy định: “Chỉ bị coi là tội phạm khi có đơn kiện của người bị
hại. Nếu hành vi không nguy hiểm cho xã hội và nếu người bị hại khơng có đơn
kiện thì tồ án sẽ khơng kết tội trong các trường hợp: Xâm phạm thân thể giữa
những người thân (nếu khơng gây thương tích nặng hay gây thiệt hại về sức
khoẻ), xúc phạm, vu khống, có hành vi thô bạo đối với thi thể hay danh dự của
người đã chết, xâm phạm tài sản của họ hàng thân thiết, xâm phạm thơ bạo đối
với danh dự, bí mật riêng tư của gia đình, cá nhân. Việc người bị hại rút đơn
kiện sẽ chấm dứt quá trình tố tụng tại toà án”[14].[14].
BLHS Cộng hoà dân chủ Đức đã đưa yêu cầu khởi tố của người bị hại như
một yếu tố cấu thành tội phạm đối với một số tội như: “Vơ ý gây thương tích,
xâm phạm đến sở hữu riêng, sử dụng xe khơng có giấy phép, xâm phạm sở hữu
giữa những người thân thuộc”[15].[15].
Từ sự phân tích ở trên cho thấy, ở Liên bang Nga, Nhật Bản, Trung Quốc,
Lào hay Đức những trường hợp khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
13
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
được quy định khá cụ thể nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị
hại. Trong pháp luật TTHS Liên bang Nga cịn có những quy định cụ thể về vụ
án công tố, vụ án công- tư tố và vụ án tư tố, cũng như thủ tục buộc tội đối với
từng loại vụ án. Đây là những kinh nghiệm lập pháp cần được xem xét để tiếp
tục hoàn thiện chế định khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại trong pháp
luật TTHS Việt Nam.
1.2.3. Quy định của pháp lụât về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
a. Các trường hợp khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại
Khởi tố VAHS là một việc làm có ý nghĩa quan trọng chính thức cơng
nhận sự tồn tại của một vụ án từ đó làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người
THTT cũng như những người tham gia tố tụng. BLTTHS năm 2003 đã đặt thành
một nguyên tắc và trách nhiệm khởi tố một VAHS, theo đó “khi phát hiện có
dấu hiệu tội phạm thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án trong phạm vi
nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm khởi tố vụ án và áp dụng các biện
pháp do Bộ luật này quy định để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội”
(điều 113 BL TTHS năm 2003). Như vậy, nguyên tắc này khẳng định khởi tố vụ
án là quyền chủ động của cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, nguyên tắc trên
cũng có những trường hợp ngoại lệ, đó là “những vụ án về các tội phạm được
quy định tại khoản 1 các điều 104, 105, 106, 108, 109, 111, 113 và 171 của
BLHS chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại hoặc của người đại diện
hợp pháp của người bị hại là người chưa thành niên, người có nhược điểm về
tâm thần hoặc thể chất” (khoản 1 điều 105 BLTTHS năm 2003).
Như vậy, khoản 1 điều 105 BLTTHS năm 2003 quy định 11 trường hợp
mà cơ quan có thẩm quyền chỉ được khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị
hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại là người chưa thành niên, là
người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất. Đối với những trường hợp
phạm tội này, mặc dù các cơ quan THTT phát hiện có dấu hiệu tội phạm nhưng
khơng có u cầu từ phía người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người
bị hại thì khơng được khởi tố vụ án.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
14
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
* Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác.
“Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác là
hành vi cố ý gây tổn hại cho sức khỏe của người khác dưới dạng thương tích
hoặc tổn thương khác”[18].[18]. Hậu quả của tội phạm này là gây thương tích
hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác có tỷ lệ thương tật từ 11% đến
30% hoặc dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp được quy định từ
điểm a đến điểm k khoản 1 điều 104 BLHS như: dùng hung khí nguy hiểm hoặc
dùng thủ đoạn nguy hiểm, thực hiện hành vi nhiều lần đối với cùng một người
hoặc nhiều người... Mức hình phạt cao nhất đối với những trường hợp phạm tội
thuộc khoản 1 là cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3
năm. Như vậy, đây là hành vi phạm tội ít nghiêm trọng, có thể giải quyết bằng
bồi thường dân sự hoặc các biện pháp khác...Do đó, pháp luật quy định đối với
những trường hợp này chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại.
* Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người
khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh: “Tình trạng tinh thần bị
kích động mạnh của người phạm tội là do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng
của nạn nhân đối với người phạm tội hoặc đối với người thân của người phạm tội
gây ra”[18].[18]. So với hậu quả của tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho
sức khỏe của người khác được quy định tại khoản 1 điều 104 BLHS thì hậu quả
của tội phạm này ở mức độ nghiêm trọng hơn. Tuy nhiên, đây lại là hậu quả của
trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do lỗi của người bị hại nên pháp luật hình
sự quy định đây là tình tiết giảm nhẹ TNHS và chế tài áp dụng cho những tường
hợp phạm tội ở khoản 1 có thể là hình phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến
1 năm hoặc phạt tù tự 6 tháng đến 2 năm. Vì vậy mà BL TTHS 2003 quy định
đây là một trong những trường hợp chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị
hại.
* Tội cố ý gây thương ích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người
khác do vượt quá giới hạn phịng vệ chính đáng.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
15
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Theo quy định tại khoản 2 điều 15 BLHS, “vượt q giới hạn phịng vệ
chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với
tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại”. Vượt quá giới
hạn phịng vệ chính đáng được quy định là một tình tiết giảm nhẹ TNHS tại
khoản 1 điều 46 BLHS. Chủ thể thực hiện hành vi phạm tội là nhằm bảo vệ lợi
ích của mình, của Nhà nước hoặc của tổ chức...nhưng do vượt quá giới hạn
phòng vệ cho phép. Người bị hại là người có lỗi vì họ đã gây ra tình huống nguy
hiểm trước. Do đó, mặc dù hậu quả của hành vi nguy hiểm là nghiêm trọng
nhưng chủ thể tội phạm chỉ bị truy cứu TNHS nếu có đơn yêu cầu khởi tố của
người bị hại.
* Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người
khác: “Tội vơ ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác
được hiểu là hành vi vơ ý gây thương tích hoặc gây tổn hại chi sức khỏe của
người khác mà tỉ lệ thương tật từ 31% trở lên”[18].[18].
Hành vi này do chủ thể tội phạm thực hiện với lỗi vô ý, vi phạm quy tắc
đảm bảo an toàn về sức khỏe con người trong các lĩnh vực khác nhau của đời
sống xã hội. Tỷ lệ thương tật tối thiểu là 31% và phải là hậu quả của hành vi
phạm tội. Mức hình phạt cao nhất của tội phạm này là đến 2 năm tù( có thể có
hình phạt bổ sung). Người phạm tội chỉ bị truy cứu TNHS khi có yêu cầu khởi
tố vụ án từ người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại.
* Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người
khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính.
Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội do lỗi vô ý, không mâu
thuẫn với người bị hại và cũng không muốn hậu quả xảy ra.
Quy tắc an toàn trong trường hợp này là quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc
hành chính, do đó địi hỏi chủ thể phải có trách nhiệm cao hơn trong việc tuân
thủ các quy tắc này. Đây được xem là trường hợp phạm tội nặng hơn so với
trường hợp phạm tội do vô ý được quy định tại điều 108 BLHS. Chính vì vậy,
khung hình phạt của tội này được quy định nặng hơn, mức hình phạt cao nhất có
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
16
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
thể đến 3 năm tù. Tuy nhiên, tội phạm này vẫn thuộc trường hợp được quy định
tại khoản 1 điều 105 BL TTHS 2003.
* Tội hiếp dâm: “Tội hiếp dâm là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ
lực hoặc lợi dụng tình trạng khơng thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ
đoạn khác để giao cấu với nạn nhân trái ý muốn của họ”[18].[18].
Hành vi khách quan của tội phạm này là hành vi giao cấu với phụ nữ trái
với ý nuốn của họ bằng các thủ đoạn: dùng vũ lực( xơ ngã, bóp cổ nạn nhân...),
đe dọa dùng vũ lực (đe dọa gây thương tích...) nhằm làm tê liệt ý chí của nạn
nhân, lợi dụng tình trạng khơng thể tự vệ được (người phụ nữ bị ốm, say sỉn...)
hoặc dùng các thủ đoạn khác như: dùng chất gây mê hay lợi dụng sự thiếu hiểu
biết của nạn nhân... Hành vi giao cấu với nạn nhân là dấu hiệu bắt buộc của cấu
thành tội phạm mà khơng địi hỏi phải đã kết thúc về mặt sinh lý.
Điều 111 BLHS quy định 3 khung hình phạt, chỉ khi nào tội phạm thuộc
khung hình phạt được quy định tại khoản 1(có mức hình phạt từ 2 đến 7 năm tù)
thì người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ mới có quyền yêu cầu khởi
tố vụ án.
* Tội cưỡng dâm: “Tội cưỡng dâm là hành vi ép buộc bằng những thủ
đoạn khác nhau người phụ nữ lệ thuộc mình hoặc người phụ nữ đang trong tình
trạng quẫn bách phải miễn cưỡng giao cấu”[18].[18]. Người phạm tội có hành vi
ép buộc bằng các thủ đoạn khác nhau người phụ nữ lệ thuộc mình hoặc người
phụ nữ đang ở trong tình trạng quẫn bách phải miễn cưỡng giao cấu. Người bị
hại là người phụ nữ bị lệ thuộc (sự lệ thuộc có thể là về mặt công tác, về kinh tế,
nuôi dưỡng hay tôn giáo...). Các thủ đoạn mà người phạm tội sử dụng để khống
chế nạn nhân có thể là đe dọa hoặc hứa hẹn... Từ đó, người phụ nữ buộc phải
giao cấu trong khi mình khơng muốn.
Điều 113 BLHS quy định 3 khung hình phạt. Những tội phạm quy định ở
khoản 1 (mức hình phạt từ 6 tháng đến 5 năm tù) chỉ được khởi tố khi có yêu
cầu của người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại.
* Tội làm nhục người khác: “Tội làm nhục người khác là hành vi xúc
phạm nghiêm trọng nhân phẩm, danh dự của người khác”[18].[18]. Hình thức
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
17
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
biểu hiện của hành vi này rất đa dạng, có thể là những lời nói có tính chất thóa
mạ, xỉ nhục, hạ thấp danh dự, xúc phạm đến nhân phẩm nhưng cũng có thể là
các hành vi, cử chỉ... có tính chất bỉ ổi, xúc phạm nghiêm trọng đến nhân phẩm,
danh dự của người khác. Những hành vi này có thể được thực hiện một cách
trực tiếp, cơng khai trước mặt người bị hại hoặc có thể được thực hiện gián tiếp
thông qua những người khác.
Điều 121 BLHS quy định 2 khung hình phạt trong đó khung cơ bản được
quy định tại khoản 1 có mức hình phạt cao nhất là 2 năm tù áp dụng đối với
trường hợp phạm tội ít nghiêm trọng và khơng có tình tiết tăng nặng. Với những
trường hợp phạm tội thuộc khoản này nếu khơng có u cầu khởi tố từ phía
người bị hại thì cơ quan có thẩm quyền khơng được khởi tố vụ án.
* Tội vu khống: Tội vu khống được hiểu là hành vi bịa đặt, loan truyền
những điều biết rõ là bịa đặt nhằm xúc phạm danh dự hặc gây tổn hại đến quyền,
lợi ích hợp pháp của người khác hoặc bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ
trước cơ quan có thẩm quyền.
Hành vi phạm tội của tội này có thể bao gồm các dạng: hành vi bịa đặt
nhằm xúc phạm danh dự nhân phẩm hoặc gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp
pháp của người khác, hành vi loan truyền những điều biết rõ là bịa đặt nhằm
xâm phạm danh dự hoặc gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của người
khác hay là hành vi bịa đặt người khác phạm tội và tố cáo họ trước cơ quan có
thẩm quyền.
Khung cơ bản của tội này được quy định tại khoản 1 có mức hình phạt
cao nhất là đến 2 năm tù, áp dụng cho trường hợp ít nghiêm trọng và khơng có
tình tiết tăng nặng. Trong trường hợp này, khi có u cầu của người bị hại thì cơ
quan có thẩm quyền mới được khởi tố vụ án.
* Tội phạm xâm phạm quyền tác giả: Tội phạm xâm phạm quyền nhân
thấn phi tài sản và quyền tài sản cua tác giả đối với tác phẩm được pháp luật
bảo vệ.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
18
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
Hành vi khách quan của tội phạm này bao gồm các dạng hành vi: chiếm
đoạt quyền tác giả, mạo danh tác giả trong các tác phẩm, sử dụng bất hợp pháp
nội dung của tác phẩm, công bố phổ biến bất hợp pháp các tác phẩm.
Các hành vi trên cấu thành tội phạm khi gây hậu quả nghiêm trọng hoặc
khi người thực hiện hành vi đã bị xử lý về hành chính hoặc bị kết án mà chưa
được xóa án tích về loại hành vi này.
Khoản 1 điều 131 BLHS ngoài quy định về các dạng hành vi phạm tội
cịn quy định khung hình phạt cơ bản với mức hình phạt tiền từ 20 triệu đồng
đến 200 triệu đồng hoặc bị cải tạo không giam giữ đến 2 năm.
* Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp: Tội phạm xâm phạm đến
trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước trong lĩnh vực bảo hộ quyền sở hữu công
nghiệp, đồng thời tội phạm cũng xâm phạm đến lợi ích của tổ chức, cá nhân có
quyền sở hữu cơng nghiệp được pháp luật bảo hộ. Hành vi khách quan của tội
này được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như: hành vi chiếm đoạt hoặc
sử dụng bất hợp pháp các đối tượng sở hữu công nghiệp được bảo hộ tại Việt
Nam như sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp, tên thương mại…
Hành vi trên cấu thành tội phạm khi gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị
xử phạt vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án về tội này nhưng chưa được xóa
án tích mà cịn vi phạm.
Điều 171 quy định 2 khung hình phạt trong đó tại khung cơ bản (khoản 1)
quy định hình phạt tiền từ 20 triệu đến 200 triệu đồng hoặc cải tạo không giam
giữ đến 2 năm. Trong trường hợp này, người bị hại có thể yêu cầu khởi tố vụ án
để pháp luật bảo vệ quyền lợi cho mình.
Như vậy, 11 trường hợp phạm tội chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của
người bị hại hoặc của người đại diện hợp pháp của họ hầu hết là những tội
phạm ít nghiêm trọng xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, quyền tác
giả, quyền sở hữu công nghiệp của người bị hại và khơng có tình tiết tăng nặng
TNHS. Chủ thể thực hiện tội phạm này có thể là những người có mối quan hệ
với người bị hại như những người thân trong gia đình, bạn bè hoặc đồng
nghiệp... Chính vì vậy, việc khởi tố vụ án để truy cứu TNHS người thực hiện
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
19
