Tiểu luận quản trị ngân hàng: Thâm hụt cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối của Việt Nam

TRƯỜ NG ĐẠI HỌ C KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH
PH Ò NG Q UẢN LÝ ĐÀO T
ẠO SAU ĐẠI HỌ C

@@@

Môn: QU ẢN TRỊ NGÂ N HÀN G

THÂM HỤT CÁN CÂN VÃNG LAI
VÀ DỰ TRỮ NGOẠI HỐI CỦA VIỆT NAM

Thực hiện : Nhóm2
Lớp
: Ngân hàng đêm 2
Khóa
: 18
GVHD

: TS. T ơn g Q uang Thơng
rư

TP.H Ồ CH Í MINH - 04/2010



Nội Dung
1.Cơ sở lý luận về cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối -------------------------------------1
1.1Cán cân vãng lai -----------------------------------------------------------------------------------1
a.Cán
cân
thương

mại
---------------------------------------------------------------------------------1
b.Cán
cân
dịch
vụ
-------------------------------------------------------------------------------------1
c.Cán
cân
thu
nhập
------------------------------------------------------------------------------------1
d.Kiều hối và các khoản chuyển nhượng khác
----------------------------------------------------2
e.Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân vãng lai -----------------------------------------------------2
1.2 Dự trữ ngoại hối ---------------------------------------------------------------------------------2
+Dự trữ ngọai hối nhà nước ------------------------------------------------------------------------+Các hình thức dự trữ ngoại hối -------------------------------------------------------------------+Tiêu chí đánh giá quy mơ dự trữ -----------------------------------------------------------------1.3 Mối quan hệ giữa thâm hụt cán cân vãng lai và dự trữ ngoại --------------------------3
2.Thâm hụt cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối của Việt Nam ---------------------------3
2.1Tình hình nhập siêu và thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam -------------------3
2.2Nguy cơ khủng hoảng của thâm hụt tài khoản vãng lai ----------------------------------6
2.3Cán cân thanh toán và dự trữ ngoại hối Việt Nam ---------------------------------------8
a. Cán cân thanh toán của Việt Nam ----------------------------------------------------------------8
b.Dự trữ ngoại hối của Việt Nam -------------------------------------------------------------------11
2.4Nguyên nhân và giải pháp đối với thâm hụt tài khoản vãng lai ------------------------12
a.Đầu
tư
tăng
cao
--------------------------------------------------------------------------------------12
b.Mức

tiết
kiệm
thấp
----------------------------------------------------------------------------------14
c.Thâm hụt ngân sách và thâm hụt tài khoản vãng lai --------------------------------------------14
d.Gợi y về giải pháp -----------------------------------------------------------------------------------15


1.Cơ sở lý luận về cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối
1.1Cán cân vãng lai:
Còn gọi là tài khoản vãng lai, ghi chép những giao dịch về hàng hóa và dịch vụ giữa người cư
trú trong nước với người cư trú ngồi nước về hàng hố, dịch vụ, thu nhập của người lao động,
thu nhập từ đầu tư trực tiếp, thu nhập từ đầu tư vào giấy tờ có giá, lãi vay và lãi tiền gửi nước
ngồi, chuyển giao vãng lai một chiều và các giao dịch khác theo quy định của pháp luật.
Những giao dịch dẫn tới sự thanh toán của người cư trú trong nước cho người cư trú ngoài nước
được ghi vào bên "nợ" (theo truyền thống kế toán sẽ được ghi bằng mực đỏ). Cịn những giao
dịch dẫn tới sự thanh tốn của người cư trú ngoài nước cho người cư trú trong nước được ghi
vào bên "có" (ghi bằng mực đen). Thặng dư tài khoản vãng lai xảy ra khi bên có lớn hơn bên
nợ.
Cán cân vãng lai bao gồm:
a.Cán cân thương mại
Nói lên chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa
Cán cân thương mại ghi lại những thay đổi trong xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia
trong một khoảng thời gian nhất định (quý hoặc năm) cũng như mức chênh lệch (xuất khẩu trừ
đi nhập khẩu) giữa chúng. Khi mức chênh lệch là lớn hơn 0, thì cán cân thương mại có thặng
dư. Ngược lại, khi mức chênh lệch nhỏ hơn 0, thì cán cân thương mại có thâm hụt. Khi mức
chênh lệch đúng bằng 0, cán cân thương mại ở trạng thái cân bằng.
Cán cân thương mại phản ánh toàn bộ kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hoá. Hàng hoá được IMF
chia thành 5 loại: hàng hoá thơng thường; hàng hố gia cơng, chế biến; giá trị sửa chữa hàng
hoá; hàng hoá cung cấp tại cảng và vàng phi tiền tệ (Vàng tiền tệ: Là vàng thuộc sở hữu của các

cơ quan quản lý tiền tệ (hoặc do tổ chức khác sở hữu nhưng đặt dưới sự kiểm soát của cơ quan
quản lý tiền tệ) nhằm mục đích dự trữ. Các loại vàng cịn lại được gọi là vàng phi tiền tệ).
b.Cán cân dịch vụ
Là số tiền chi trả thuần tiền lãi và lợi tức cổ phần cho các nhà đầu tư nước ngoài cũng như số
tiền thu và chi từ du lịch quốc tế và các giao dịch khác.
Cán cân dịch vụ phản ánh toàn bộ kim ngạch xuất nhập khẩu dịch vụ. Trong thống kê cán cân
thanh toán quốc tế, IMF phân dịch vụ thành 11 loại lớn, bao gồm: Vận tải; du lịch; dịch vụ bưu
điện và đưa tin; dịch vụ xây dựng; dịch vụ bảo hiểm; dịch vụ tài chính; dịch vụ tin học và máy
tính; phí bản quyền và cấp giấy phép; dịch vụ kinh doanh khác; dịch vụ văn hoá và giải trí cá
nhân; dịch vụ Chính phủ.
c.Cán cân thu nhập
Thu nhập có được từ nhiều hoạt động khác nhau, nhưng trong thống kê cán cân thanh toán quốc
tế, thu nhập được phân thành hai loại: thu nhập từ lao động và thu nhập từ đầu tư.
Thu nhập từ lao động (có được do cung cấp sức lao động): Là các khoản tiền lương, tiền thưởng
và các khoản thu nhập khác bằng tiền, hiện vật do người không cư trú trả cho người cư trú và
ngược lại.


1


Thu nhập từ đầu tư (có được do cung cấp vốn): Là các khoản thu từ lợi nhuận đầu tư trực tiếp,
lãi từ đầu tư vào giấy tờ có giá, cho vay,…
d.Kiều hối và các khoản chuyển nhượng khác
Chuyển giao vãng lai một chiều: Phản ánh giá trị các khoản cho, tặng (bằng tiền hoặc hiện vật)
giữa người cư trú và người khơng cư trú với mục đích tiêu dùng. Một khoản viện trợ của các tổ
chức quốc tế nhằm cứu trợ nhân đạo được phản ánh vào tiểu mục chuyển giao vãng lai một
chiều. Nhưng, nếu một khoản viện trợ khơng hồn lại gắn với mục đích đầu tư hay là một cấu
phần của khoản tài trợ có mục đích đầu tư thì khơng được phản ánh tại tiểu mục chuyển giao
vãng lai một chiều mà được hạch toán vào cán cân vốn và tài chính.

e.Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân vãng lai
Khi phân tích các yếu tố tác động đến cán cân vãng lai, chúng ta dựa trên nguyên tắc cetaris
paribus. Nghĩa là, nghiên cứu tác động của một nhóm nhân tố thì ta cố định các nhân tố khác.
Do cán cân tài khoản vãng lai của một quốc gia có thể ảnh hưởng đáng kể đến nền kinh tế của
quốc gia đó, việc xác định và điều phối các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân vãng lai rất quan
trọng. Tuy nhiên, các yếu tố ảnh hưởng nhiều nhất là:
Ảnh hưởng của lạm phát. Nếu một quốc gia có tỷ lệ lạm phát tăng so với các quốc gia
khác có quan hệ mậu dịch, thì cán cân vãng lai của quốc gia này sẽ giảm nếu các yếu khác bằng
nhau.
Ảnh hưởng của thu nhập quốc dân. Nếu thu nhập của một quốc gia tăng theo một tỷ lệ
cao hơn tỷ lệ tăng của các quốc gia khác, tài khoản vãng lai của quốc gia đó sẽ giảm nếu các
yếu tố khác bằng nhau.
Ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái. Nếu đồng tiền của một nước bắt đầu tăng giá so với đồng
tiền của các nước khác, tài khoản vãng lai của nước đó sẽ giảm nếu các yếu tố khác bằng nhau.
Hàng hóa xuất khẩu từ nước này sẽ trở nên mắc hơn đối với các nước nhập khẩu nếu đồng tiền
của họ mạnh. Kết quả là nhu cầu các hàng hóa đó sẽ giảm.
Ảnh hưởng của các biện pháp hạn chế của chính phủ. Nếu chính phủ của một quốc gia
đánh thuế trên hàng nhập khẩu, giá của hàng nước ngoài đối với người tiêu dùng tăng trên thực
tế. Việc gia tăng áp dụng thuế nhập khẩu nhằm làm tăng tài khoản vãng lai, trừ trường hợp các
chính phủ khác trả đũa.
1.2 Dự trữ ngoại hối
Dự trữ ngoại hối nhà nước, thường gọi tắt là dự trữ ngoại hối hoặc dự trữ ngoại tệ là lượng
ngoại tệ mà ngân hàng trung ương hoặc cơ quan hữu trách tiền tệ của một quốc gia hay lãnh thổ
nắm giữ. Đây là một loại tài sản của Nhà nước được cất giữ dưới dạng ngoại tệ (thường là các
ngoại tệ mạnh như: Dollar Mỹ, Euro, Yên Nhật, v.v...) nhằm mục đích thanh tốn quốc tế hoặc
hỗ trợ giá trị đồng tiền quốc gia.
Các hình thức dự trữ ngoại hối
- Tiền mặt
- Số dư của tài khoản tiền gửi bằng ngoại tệ ở nước ngoài
- Hối phiếu, trái phiếu hoặc các giấy tờ ghi nợ khác của chính phủ nước ngoài, ngân hàng nước

ngoài, các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế
- Vàng
- Các loại ngoại hối khác


2


Tiêu chí đánh giá quy mơ dự trữ
Có ba tiêu chí chính:
- Tỷ lệ giữa dự trữ ngoại hối và giá trị một tuần nhập khẩu trong năm tiếp theo
Nói cách khác, quy mơ dự trữ ngoại hối được tính bằng số tuần nhập khẩu. Tiêu chí này cho
thấy mức độ hỗ trợ than h toán quốc tế của dự trữ ngoại hối. Theo đánh giá của IM F, dự trữ
ngoại hối có quy mơ tương đương 12 đến 14 tuần nhập khẩu thì quốc gia sẽ được coi là đủ dự
trữ ngoại hối.
- Tỷ lệ giữa dự trữ ngoại hối và nợ ngắn hạn nước ngồi
Tiêu chí này cho thấy khả năng đối phó của quốc gia khi có hiện tượng tấn công ngoại tệ hoặc
rút tiền ra nước ngoài.
- Tỷ lệ giữa dự trữ ngoại hối và mức cung tiền rộng
Tiêu chí này cho thấy khả năng can thiệp tỷ giá hối đoái của ngân hàng trung ương. Tỷ lệ từ
10% đến 20% được coi là đủ dự trữ ngoại hối. Mức tăng hay giảm trong dự trữ ngoại hối của
ngân hàng trung ương. Do tổng của tài khoản vãng lai và tài khoản vốn bằng 0 và do mục sai số
nhỏ, nên gần như tăng giảm cán cân thanh toán là do tăng giảm dự trữ ngoại hối tạo nên.
1.3 Mối quan hệ giữa thâm hụt cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối
Về cơ bản cán cân thanh toán của một quốc gia bao gồm 4 thành phần sau:
- Tài khoản vãng lai (hay còn gọi là cán cân vãng lai)
- Tài khoản vốn (hay còn gọi là cán cân vốn) gồm: Đầu tư trực tiếp (FDI); Vay trung hạn và dài
hạn; Vay ngắn hạn; Đầu tư gián tiếp (portfolio investment).
- Sai số
- Dự trữ ngoại hối

Về ngun tắc, cán cân thanh tốn ln phải luôn ở trong trạng thái cân bằng. Nếu ở đâu đó có
nhắc tới thặng dư cán cân thanh tốn, thì đó là nhắc tới chênh lệch giữa Tài khoản vãng lai và
Tài khoản vốn (hạng mục sai số, thường nhỏ). Và nếu có thặng dư giữa tài khoản vãng lai và tài
khoản vốn thì lúc đó vai trị của dự trữ ngoại hối sẽ phát huy tác dụng. Nếu Tài khoản vãng lai
bị thâm hụt, và số dư trên Tài khoản vốn không đủ để đáp ứng cho thâm hụt tài khoản vãng lai,
thì nhà nước phải sử dụng tới nguồn dự trữ ngoại hối. Trong cán cân thanh toán, khi nhà nước
sử dụng Dự trữ ngoại hối. Mặc dù điều này làm giảm dự trữ ngoại hối, nhưng bút toán trên cán
cân thanh toán sẽ mang dấu dương, do đây là nguồn tiền từ dự trữ ngoại hối đưa vào cán cân
thanh toán. Ngược lại, khi tài khoản vãng lai có thặng dư lớn, làm tăng dự trữ ngoại hối, thì bút
tốn trên cán cân thanh tốn sẽ mang dấu âm (do tiền được rút ra khỏi cán cân thanh toán và
đưa vào dự trữ ngoại hối).

2.Thâm hụt cán cân vãng lai và dự trữ ngoại hối của Việt Nam
2.1 Tình hình nhập siêu và thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam
Việt Nam là một nước nhập siêu truyền thống. Trừ năm 1992 có mức xuất siêu 40 triệu USD;
thì Việt Nam chưa bao giờ có xuất siêu, mức nhập siêu ngày càng tăng, và tăng rất nhanh từ
năm 2002 đến nay. Riêng năm 2008, mức nhập siêu tăng đột biến.


3


T
ình hình nhập siêu của Việt Nam từ 1996
đến 2009
20
18

Tỷ USD

16
14
12
10
8
6
4
2
0
95

96

97

98

99

00

01

02

03

04

05

06

07

08

09

Đáng chú ý là, trong lúc Việt Nam nhập siêu, hầu hết các nước trong khu vực đang xuất siêu,
thậm chí xuất siêu lớn. Vì cán cân thương mại (xuất nhập khẩu) là thành phần chính của tài
khoản vãng lai nên với tình hình nhập siêu như trên đã khiến cho tài khoản vãng lai của Việt
Nam có mức thâm hụt cao trong khi các nước khác trong khu vực lại có thặng dư. Hình 1 là
biểu đồ tình hình tài khoản vãng lai của các nước trong khu vực châu Á. Ngoại trừ Ấn độ là
cũng có thâm hụt tài khoản vãng lai, Việt Nam là nước duy nhất trong khối ASEAN có thâm
hụt tài khoản vãng lai. Nhưng kể cả so với Ấn độ, thì về mặt tương đối mức độ thâm hụt của
Việt Nam là quá lớn, lên tới khoảng 10% của GD P so với khoảng 2% của Ấn độ. So với các
nước láng giềng trong khu vực như Thái Lan, Phillipine, Indonesia, Malaysia, Trung Quốc, thì
tình hình tài khoản vãng lai của Việt Nam là rất đáng lo ngại. Hầu hết các nước trong khu vực
đều có thặng dư tài khoản vãng lai, trong khi đó Việt Nam lại thâm hụt tài khoản vãng lai. Theo
số liệu của báo cáo của Meril Lynch cho thấy, tính theo tỷ lệ phần trăm của GDP, thì các nước
đều có tỷ lệ thặng dư trên GD P khá lớn, Thái Lan là hơn 5% và Malaysia là hơn 10%. Bức tranh
ở Việt Nam lại hoàn toàn ngược lại, mức độ thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam trong
năm 2007 lên tới gần 10%.
Hình 1. Tài khoản vãng lai của các nước khu vực châu Á (% của GDP) năm 2007

Có thể nói trong điều kiện một nền kinh tế mở, việc xuất hiện tình trạng thâm hụt hay thặng dư
hồn tồn là điều bình thường. Với Việt Nam là một nước có tốc độ tăng trưởng cao, ở giai
đoạn đầu của phát triển, thâm hụt tài khoản vãng lai là điều hết sức bình thường, và nhiều khi là
cần thiết để có thể tận dụng được nguồn vốn từ bên ngoài để phát triển kinh tế và cải thiện đời

sống nhân dân. Tuy nhiên, nếu con số thâm hụt chỉ ở mức vừa phải (thông thường là dưới 5%),
thì khơng đáng lo ngại. Nhưng khi thâm hụt tài khoản vãng lai vượt ngưỡng này sẽ gây ra rủi ro


4


cho nền kinh tế. Nếu so với Thái Lan trước khủng hoảng, thâm hụt tài khoản vãng lai của nước
này vào năm 1995-1996 là khoảng 8%.
Hình 2. Tài khoản vãng lai các thị trường mới nổi năm 2007 (% của GDP)

Nguồn: Báo cáo của Merrill Lynch
Hình 3. Thâm hụt thương mại của Việt Nam theo tháng

Đơn vị: Tỷ USD
Nguồn: Báo cáo của HS
BC

Hình 2 là biểu đồ so sánh Việt nam với những nước được coi là những nền kinh tế mới nổi. Việt
Nam không phải là nước duy nhất bị thâm hụt tài khoản vãng lai. Nhưng ở mức độ so sánh
tương đối thì Việt Nam vượt xa các nước khác về mức độ thâm hụt tài khoản vãng lai. Những
tháng đầu năm 2008, tình hình trở nên khá nghiêm trọng, khi nhập khẩu tăng đột biến. Hình 3,
cho thấy con số nhập siêu của Việt Nam xấu đi nghiêm trọng theo từng tháng. Rõ ràng là, với
tình hình nhập siêu và thâm hụt tài khoản vãng lai lớn như vậy, việc các báo trong và ngoài
nước, cũng như các tổ chức nước ngoài bày tỏ quan ngại về nền kinh tế VN là khơng phải
khơng có căn cứ.
Thâm hụt tài khoản vãng lai tốt hay xấu?
Trước khi chuyển sang phần đánh giá khả năng ảnh hưởng của thâm hụt thương mại và thâm
hụt tài khoản vãng lai, chúng ta cần phải trả lời một câu hỏi là: Nhập siêu và thâm hụt tài khoản
vãng lai tốt hay xấu?

Đã có nhiều ý kiến tranh luận về vấn đề nhập siêu. Có thể tóm tắt là: nhập siêu tự nó không tốt
cũng không xấu. Thâm hụt tài khoản vãng lai chỉ xấu khi thâm hụt quá lớn và dẫn tới khủng
hoảng cán cân thanh toán, mất giá đồng tiền. “Xấu” và “tốt” của nhập siêu tùy thuộc vào nội
dung nội tại của nhập siêu cũng như những bối cảnh cụ thể, chính sách cụ thể, tình hình tăng
trưởng và ổn định kinh tế vĩ mơ cụ thể. Vì vậy, cần phân tích những nguyên nhân xác thực của


5


nhập siêu để có kết luận thỏa đáng và từ đó, nếu thấy cần thiết thì tìm giải pháp cho những tình
huống cụ thể.
Tuy nhiên, dường như có một quan niệm phổ biến (không chỉ ở Việt Nam) là nhập siêu và thâm
hụt tài khoản vãng lai là không tốt và thể hiện một nền kinh tế yếu kém và ngược lại xuất siêu
và có thặng dư trên tài khoản vãng lai, thì quan niệm này cho rằng thặng dư thương mại là điều
tốt và thể hiện một nền kinh tế có khả năng cạnh tranh tốt. Mặc dù trong một số ít trường hợp,
quan niệm như trên khơng phải là khơng đúng, nhưng theo lý thuyết kinh tế thì khơng hẳn là
như vậy.
Trong nhiều trường hợp, thì thâm hụt cán cân thương mại là thể hiện một nền kinh tế đang tăng
trưởng tốt. Khi một nền kinh tế có tiềm năng tăng trưởng tốt, có nhiều cơ hội đầu tư với lợi
nhuận cao, nhu cầu đầu tư cao hơn khả năng tiết kiệm trong nước, điều này sẽ làm cho các dịng
vốn nước ngồi chảy vào quốc gia đó để đáp ứng nhu cầu đầu tư, được sử dụng cho phát triển
nền kinh tế trong nước. Và trong nhiều trường hợp khác, thì sự mất cân bằng của cán cân
thương mại (thặng dự hay thâm hụt) chẳng phải là một dấu hiệu nghiêm trọng nào. Tức là một
quốc gia có thể sử dụng nguồn lực của nước khác để phát triển kinh tế trong nước. Một ví dụ
điển hình là tài khoản vãng lai của nền kinh tế Hoa Kỳ ln ở trong tình trạng thâm hụt trong
những năm gần đây. Điều này không thể hiện Hoa Kỳ là một nền kinh tế yếu kém. Ngược lại,
một tài khoản vãng lai có thặng dư lại có thể là dấu hiệu bất ổn của nền kinh tế, dòng vốn trong
nước chảy ra nước ngồi tìm kiếm những cơ hội đầu tư tốt hơn. Tức là nguồn lực không được
sử dụng cho phát triển nền kinh tế trong nước. Và trong nhiều trường hợp khác, thì sự mất cân

bằng của cán cân thương mại (thặng dự hay thâm hụt) chẳng phải là một dấu hiệu nghiêm trọng
nào.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp, thì thâm hụt thương mại (nhập siêu) và hệ quả là thâm hụt
tài khoản vãng lai thực sự gây ra nhiều vấn đề cho một số nước. Nhiều nước đã lâm vào khủng
hoảng (khủng hoảng nợ, khủng hoảng đồng tiền) sau khi có mức thâm hụt thương mại lớn,
thường xuyên và lâu dài. Điển hình là cuộc khủng hoảng Châu Á những năm 1997-1998.
2.2 Nguy cơ khủng hoảng của thâm hụt tài khoản vãng lai
Thâm hụt thương mại và thâm hụt tài khoản vãng lai thường được hiểu là nhập khẩu nhiều hơn
xuất khẩu, và tiêu dùng trong nước nhiều hơn khả năng sản xuất. Làm thế nào để một quốc gia
có thể duy trì thâm hụt thương mại và thâm hụt tài khoản vãng lai? Tương tự như ở một hộ gia
đình, để có thể tiêu dùng nhiều hơn thu nhập, một gia đình sẽ có hai cách để có tiền trang trải
cho tiêu dùng cao hơn thu nhập của mình. Đó là: (i) đi vay; và (ii) bán tài sản. Ở cấp quốc gia,
khi có thâm hụt thương mại và thâm hụt tài khoản vãng lai, thì để có tiền (ngoại tệ) trả cho các
khoản nhập khẩu và thâm hụt này, cần có dịng vốn chảy vào (FDI, đầu tư gián tiếp, vay ngắn
hạn, dài hạn, kiều hối, ODA). Nên thông thường, thâm hụt thương mại (và tài khoản vãng lai)
thường đi cùng với thặng dư trên tài khoản vốn. Nếu khơng có thặng dư trên tài khoản vốn
(tương tự như cấp ở hộ gia đình là khơng vay đủ tiền), thì nước nhập siêu buộc phải sử dụng
đến dự trữ ngoại hối để đáp ứng cho các nhu cầu NK của mình (bán tài sản). Nếu dự trữ ngoại
hối khơng đủ đáp ứng, thì chắc chắn sẽ dẫn tới việc đồng tiền buộc phải mất giá.


6


Hình 4. Tài khoản vãng lai và tài khoản vốn của Việt Nam trong những n ăm qua

Đơn vị: Triệu USD
Nguồn: Barclays Capital. Con số của năm 2007 là số ước lượng, còn số của năm 2008 là số dự kiến

Như Hình số 4 cho thấy, khơng phải đến năm 2007 Việt Nam mới nhập siêu và thâm hụt tài

khoản vãng lai. Nhưng đến năm 2007 thì tình trạng thâm hụt tài khoản vãng lai tăng mạnh, và
trong năm 2008 thâm hụt cịn lớn hơn nữa. Cũng theo Hình số 4, trước năm 2008, mặc dù Việt
Nam liên tục bị thâm hụt tài khoản vãng lai, nhưng trong cán cân thanh tốn, tài khoản vốn ln
có thặng dư. Trong trường hợp của Việt Nam trong năm 2007, mặc dù tài khoản vãng lai thâm
hụt lớn, nhưng do triển vọng của nền kinh tế được nhận định là tốt nên tài khoản vốn lại thặng
dư do các nguồn như đầu tư trực tiếp (FDI) đạt 6,5 tỷ USD, viện trợ chính thức (OD A) đạt 1,6
tỷ USD, đầu tư gián tiếp (Portfolio investment) đạt 6,2 tỷ USD, và kiều hối đạt hơn 6 tỷ USD.
So với năm 2007, nền kinh tế trong năm 2008 khơng cịn được đánh giá là tốt như năm 2007, do
một loạt các vấn đề như lạm phát tăng cao, thị trường chứng khoán đi xuống. Cụ thể là Quốc
hội đã phải điều chỉnh mục tiêu tăng trưởng từ mức 8,5-9% xuống còn mức 7% trong năm
2008. Điều này làm dấy lên mối lo ngại là với mức nhập siêu và thâm hụt tài khoản vãng lai lớn
như hiện nay, nếu nguồn vốn nước ngoài chảy vào Việt Nam bao gồm ODA, FDI, kiều hối, đầu
tư gián tiếp không đủ để đáp ứng khoản thâm hụt, hoặc tệ hơn nữa dịng vốn “nóng” ngắn hạn
lại có thể chảy ra ngồi, thì có thể tạo ra áp lực đối với đồng tiền Việt Nam, dẫn tới mất giá
đồng tiền, khủng hoảng tiền tệ và khủng hoảng kinh tế.
Về cơ bản thâm hụt tài khoản vãng lai có thể được hiểu là một khoản vay mà các nhà đầu tư
nước ngồi cho chính phủ và người tiêu dùng của một nước khác vay để thanh toán cho việc
tiêu dùng q mức. Thơng thường điều này sẽ khơng có vấn đề gì nếu như khoản thâm hụt nhỏ.
Nhưng nếu khoản thâm hụt này là lớn, đến một mức độ hoặc đến một thời điểm nào đó, các nhà
đầu tư sẽ mất lòng tin vào việc là họ sẽ thu lại được khoản đầu tư/ khoản đã cho vay, và khi đã
mất lịng tin, rất có thể sẽ xảy ra đổ vỡ, do tất cả các nhà đầu tư sẽ bán tháo và tìm cách rút tiền
ra để tránh mất thêm tiền. Tuy nhiên, khơng ai có thể dự đốn được một cách chính xác là khi
nào thì lịng tin sẽ bị khủng hoảng! Trong điều kiện của Việt Nam, có hàng loạt các báo cáo của
nước ngoài đưa ra các cảnh báo về mức độ nghiêm trọng của mức độ thâm hụt của tài khoản
vãng lai của Việt Nam. Điều này có nghĩa là gì? Ở một mức độ nào đó, so với các nước khác thì
mức thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam là quá lớn, và ở một khía cạnh khác, Chính phủ
cần có những biện pháp để cải thiện tài khoản vãng lai, củng cố lòng tin của các nhà đầu tư.


7

2.3 Cán cân thanh toán và dự trữ ngoại hối Việt Nam
a) Cán cân thanh toán của Việ t Nam
Cán cân vãng lai của Việt Nam hiện nay đã chuyển từ thặng dư nhỏ ở mức 1.2 tỷ đôla Mỹ trong
2009 sang thâm hụt khá lớn ở mức 9.2 tỷ đôla Mỹ trong năm 2008. Mặc dù cán cân vãng lai
hình thành xu hướng đi xuống rất rõ nhưng giá trị có biến động rất lớn, trong đó đột biến xảy ra
trong thời gian khủng hoảng tài chính Châu Á 1997 (xem hình 5). Đáng chú ý là kể từ những
năm 80 thì Hoa Kỳ ln ghi nhận thâm hụt lớn cịn EU thì có sự biến động mang tính chu kỳ
xung qunh mức 0 của cán cân vãng lai. Tính chất biến động lớn của cán cân vãng lai ở Việt
Nam về cơ bản giống các nước ASEAN 5 trước khủng hoảng châu Á, tuy nhiên ASEAN 5 đẽ
giải quyết được vấn đề này kể từ Khủng hoảng tài chính Châu Á và duy trì thặng dư. Việc
chuyển từ thâm hụt sang thặng dư thực ra là kết quả của quá trình các nước này dịch chuyển dần
từ mức giá trị gia tăng cao hơn trong công nghiệp sản xuất và chế tạo và đạt được cải thiện đáng
kể về năng suất lao động. Việt Nam thì năm nào cũng thâm hụt kể từ thập kỷ 1980, chỉ trừ 3
năm nền kinh tế Đông Nam Á đi xuống nghiêm trọng ( 1999-2001).
Hình 5:Diễn biến tài khoản vãng lai của Việt Nam và một số nước giai đoạn 1980-2014

Cán cân tài khoản vãng lai chủ yếu bao gồm cán cân thương mại hàng hóa (thâm hụt 12.3 tỷ
đơla M ỹ năm 2008) và cán cân chuyển khoản (7,3 tỷ đôla Mỹ), cịn dịch vụ và thu nhập thì
tương đối nhỏ trong tổng cán cân vãng lai (mức tương ứng là 2,3 tỷ đơla Mỹ và 2,0 tỷ đơla Mỹ)
(xem hình 6). Chuyển khoản giảm mạnh trong năm 2008, một phần là do khủng hoảng tài chính
tồn cầu, làm cho kiều hối giảm xuống. Cán cân thu nhập phản ánh việc chuyển lợi nhuận từ
hoạt động đầu tư nước ngoài vào Việt Nam và thông thường mục này ở trạng thái thâm hụt, mặc
dù mức thâm hụt này đang tăng lên do tổng lượng vớn đầu tư vào Việt Nam tăng lên qua các
năm. Cán cân thương mại dịch vụ gắn kết chặt chẽ với cán cân thương mại hàng hóa chủ yếu do
các dịch vụ được thống kê bao gồm vận tải và bảo hiểm, mặc dù các dịch vụ khác như du lịch
và dịch vụ tài chính cũng chiếm tỷ lệ đáng kể. Thương mại hàng hóa là nhân tố chính đóng góp
vào thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai, ở mức 12.3 tỷ đôla M ỹ trong năm 2008.

8


Hình 6: Diễn biến các cấu phần tài khoản vãng lai, 2000-09

Tài khoản vốn ở Việt Nam thơng thường có mức thặng dư nhờ luồng vốn đầu tư trực tiếp nước
ngoài (FDI) chảy vào khá lớn, đạt đỉnh là 7,8 tỷ đôla trong năm 2008. Do đầu tư trên thế giới
nói chung đều giảm, FDI dự kiến chỉ đạt được ½ mức nói trên trong năm 2009 (xem biều đồ 7).
Việt Nam tiếp cận với vốn vay nợ ngắn hạn, dưới hình thức đầu tư gián tiếp, có xu hướng tăng
lên (mặc dù biến động khá lớn). Tuy nhiên, dự báo cả năm tài khoản tài chính sẽ thặng dư mặc
dù tài khoản vãng lai thì vẫn lớn hơn khoản thặng dư này, dự trữ sẽ giảm đi 2,3 tỷ đơla Mỹ
trong năm 2009 (xem bảng 1).
Hình 7: Diễn biến tài khoản vốn của Việt Nam

Mặc dù dự trữ giảm xuống, tình hình cán cân thanh tốn của Việt Nam vẫn không bị coi là trầm
trọng bởi 1 số lý do. Thứ nhất, nghĩa vụ nợ ngắn hạn của Việt Nam có thể được thực hiện. Mức
dự trữ hiện nay cao hơn so với nhiều năm trước đây đồng thời nghĩa vụ trả nợ ngắn hạn tương
đối nhỏ, vì vậy xét về ngắn và trung hạn nhu cầu đối với dự trữ quốc tế không lớn. Dự trữ hiện
nay lớn hơn so với giai đoạn 2002 – 2006 (Xem hình 8), đủ lớn để đảm bảo thanh toán 3 tháng
nhập khẩu của năm kế tiếp. Mất cân đối thương mại của Việt Nam cũng đang có những dấu
hiệu được cải thiện trong năm 2009.
Hình 8: Diễn biến dự trữ quốc tế của Việt Nam, 2000-09


9



10

b) Dự trữ ngoạ i hối của Việ t Nam
Theo báo cáo của Chính phủ về tình hình kinh tế, xã hội năm 2009 và nhiệm vụ năm 2010, dự
trữ ngoại hối của Việt nam hiện duy trì ở mức đảm bảo tương đương với 12 tuần nhập khẩu.
Cụ thể, hiện dự trữ ngoại tệ của Việt Nam là khoảng hơn 16 nghìn tỷ USD trong khi con số
chính thức được công bố tại thời điểm tháng 6/2008 là gần 21 nghìn tỷ USD. Giảm tới 23.5%.
Dự trữ ngoại hối của Việt Nam năm 2000 là khoảng hơn 2 tỷ USD, và đã lên tới 12 tỉ USD năm
2006. Dự trữ ngoại tệ của Việt Nam vào tháng 06/2008 là 20,7 tỉ USD. Theo quy định thì con
số này khơng được cung cấp, nhưng Thống đốc NHN N đã xin phép và được Thủ tướng chấp
thuận cho công bố.
Theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, dự trữ ngoại hối giảm được đánh giá
là một hạn chế trong việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội năm 2009.
Báo cáo của Chính phủ cũng đánh giá rằng, trong thời gian qua, “việc điều hành tỷ giá và thị
trường ngoại hối chưa thật linh hoạt, dẫn đến tình trạng găm giữ đồng USD, gây căng thẳng
khơng đáng có và cán cân thanh tốn tổng thể đã bị thâm hụt, trong khi nguồn ngoại tệ của đất


nước vẫn khá dồi dào”.
11