Tinh thần luận chiến khoa học của v i lênin trong tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và ý nghĩa lịch sử
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.36 MB, 160 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
NGUYỄN THỊ HỒNG MẾN
TINH THẦN LUẬN CHIẾN KHOA HỌC
CỦA V.I.LÊNIN TRONG TÁC PHẨM
“CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA
KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN”
VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ
LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
NGUYỄN THỊ HỒNG MẾN
TINH THẦN LUẬN CHIẾN KHOA HỌC
CỦA V.I.LÊNIN TRONG TÁC PHẨM
“CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA
KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN”
VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ
Chuyên ngành: Triết học
Mã ngành: 60.22.80
LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
PGS. TS ĐINH NGỌC THẠCH
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2015
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình do tôi nghiên cứu dưới sự
hướng dẫn của PGS.TS. Đinh Ngọc Thạch. Kết quả nghiên cứu là trung
thực và chưa được ai công bố.
Người cam đoan
NGUYỄN THỊ HỒNG MẾN
MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................................ 1
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1. ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN TRONG TÁC
PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN”
...........................................................................................................................................10
1.1. CƠ SỞ KINH TẾ, CHÍNH TRỊ, XÃ HỘI VÀ TIỀN ĐỀ RA ĐỜI TÁC
PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ
PHÁN”...........................................................................................................11
1.1.1. Đặc điểm, điều kiện lịch sử nước Nga cuối thế kỷ XIX đầu thế
kỷ XX..................................................................................................11
1.1.2. Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội và chủ nghĩa xét lại của
những người mácxít….........................................................................20
1.1.3. Sự phát triển của khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ
XX.......................................................................................................34
1.2. MỤC ĐÍCH, KẾT CẤU VÀ NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA
TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM
PHÊ PHÁN”..................................................................................................39
1.2.1. Mục đích và kết cấu của tác phẩm............................................39
1.2.2. Vấn đề lý luận nhận thức..........................................................46
1.2.3. Cuộc khủng hoảng thế giới quan trong vật lý học....................68
1.2.4. Lênin phát triển những quan điểm về triết học của Mác..........78
Kết luận chương 1.......................................................................................84
Chương 2. TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM
PHÊ PHÁN” - TÍNH LUẬN CHIẾN VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ………………………..88
2.1. THỰC CHẤT VÀ GIÁ TRỊ CỦA TÍNH LUẬN CHIẾN TRONG TÁC
PHẨM............................................................................................................88
2.1.1. Thực chất về tính luận chiến trong tác phẩm............................88
2.1.2. Giá trị của tính luận chiến trong tác phẩm .............................110
2.2. TỪ TÍNH LUẬN CHIẾN TRONG TÁC PHẨM ĐẾN CUỘC ĐẤU
TRANH TƯ TƯỞNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.....................................116
2.2.1. Cuộc đấu tranh chống những quan điểm sai trái và âm mưu
“diễn biến hịa bình” của các thế lực thù địch...................................116
2.2.2. Một số nguyên tắc đối với cuộc đấu tranh tư tưởng
của Đảng............................................................................................127
Kết luận chương 2.............................................................................141
PHẦN KẾT LUẬN............................................................................................. 145
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................ 148
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chủ nghĩa Mác, triết học Mác, một hệ thống tư tưởng của C.Mác (Karl
Marx, 1818 - 1883, người Đức) và Ph.Ăngghen (Friedrich Engels, 1820 1895, người Đức), ra đời một cách tất yếu khách quan vào những năm 40 của
thế kỷ XIX, phản ánh về mặt lý luận những biến đổi sâu sắc trong kinh tế,
văn hóa, cơ cấu xã hội và các xung đột giai cấp tại Tây Âu.
Tuy nhiên, ngay từ khi mới ra đời, với bản chất cách mạng sâu sắc, chủ
nghĩa Mác đã trở thành một nỗi “ám ảnh” đối với “châu Âu cũ”, “Một bóng
ma đang ám ảnh châu Âu: bóng ma của chủ nghĩa cộng sản”, cho nên, “Tất cả
những thế lực của châu Âu cũ… đều đã liên hợp lại thành một liên minh thần
thánh để trừ khử bóng ma đó” [58, 595]. Vì vậy, trên diễn đàn tư tưởng, học
thuyết Mác luôn phải đương đầu với những lý luận cơng kích từ phái Hêghen
trẻ cấp tiến, chủ nghĩa Pruđơng, chủ nghĩa vơ chính phủ phái Bacunin,
Muynbécgơ (phái Bacunin), Đuyrinh… Đặc biệt, từ năm 1890 trở về sau, chủ
nghĩa Mác, nhất là với vai trò của V.I.Lênin, lại bắt đầu đấu tranh với trào lưu
chống chủ nghĩa Mác ở chính trong nội bộ của chủ nghĩa Mác. Người khơi
mào cuộc luận chiến là Bécstanh, từng là nhà mácxít nhưng đã xét lại tồn
diện chủ nghĩa Mác. Từ đây, “Cuộc đấu tranh tư tưởng của chủ nghĩa Mác
cách mạng chống chủ nghĩa xét lại hồi cuối thế kỷ XIX chỉ là bước khởi đầu
của những cuộc chiến đấu cách mạng lớn lao của giai cấp vô sản đang tiến
tới thắng lợi hoàn toàn của sự nghiệp của mình, bất chấp tất cả những sự do
dự và yếu hèn của những phần tử tiểu tư sản” [50, 30].
Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản phát triển và chuyển
sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc. Sự phát triển đó làm cho các nước tư bản
chủ nghĩa, một mặt tăng thêm khả năng kinh tế, mặt khác lại biểu hiện rõ bản
chất bóc lột và thống trị của mình. Bởi vậy, những mâu thuẫn tất yếu trong
2
lòng xã hội tư bản từng bước bộc lộ và ngày càng gay gắt, điển hình là mâu
thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vơ sản. Từ đó, các cuộc đấu tranh
chống chủ nghĩa đế quốc ở các nước thuộc địa ngày càng mạnh mẽ, tạo nên
một phong trào thống nhất giữa cách mạng giải phóng dân tộc và cách mạng
vô sản, giữa nhân dân các nước thuộc địa với giai cấp cơng nhân ở chính
quốc để chống chủ nghĩa tư bản với các hình thức và mức độ khác nhau.
Cùng với sự phát triển của nền công nghiệp tư bản chủ nghĩa, khoa
học tự nhiên trong giai đoạn này đã đạt được những thành tựu mới, đặc biệt
là vật lý học, đi sâu vào nghiên cứu thế giới vi mô. Nghịch lý là những nhà
khoa học giỏi về năng lực nghiên cứu lại bấp bênh về thế giới quan và
phương pháp luận triết học. Điều này đòi hỏi cần phải có sự khái quát về triết
học duy vật biện chứng, làm cơ sở phương pháp luận cho sự phát triển của
khoa học tự nhiên. Trong giai đoạn “khủng hoảng về vật lý học”, Lênin đã
viết một số tác phẩm triết học quan trọng, có ý nghĩa khái quát những thành
tựu của khoa học tự nhiên, làm phát triển thêm tư tưởng thống nhất giữa triết
học và khoa học tự nhiên mà C.Mác và Ph.Ăngghen đã đặt nền móng. Thời
kỳ này, nhiều khuynh hướng triết học đối lập xuất hiện, tấn công vào triết
học Mác. Những trào lưu triết học như chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, chủ
nghĩa thực dụng, chủ nghĩa xét lại, đội lốt đổi mới chủ nghĩa Mác, biểu hiện
trong phái Mensêvích, những người Nga theo chủ nghĩa Makhơ, những
người xét lại trong Quốc tế II, đều nhằm mục đích phủ nhận chủ nghĩa Mác,
và thay vào đó là các hình thức của chủ nghĩa duy tâm, tôn giáo.
Như vậy, thực tiễn lịch sử đặt ra vấn đề cần phải đấu tranh về mặt lý
luận để chống lại các khuynh hướng tư tưởng đối lập, bảo vệ và phát triển
triết học Mác. V.I.Lênin (Vladimir Ilich Lenin, 1870 - 1924, người Nga),
Lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân thế giới, là người đảm
nhận vai trị lịch sử đó. Vì vậy, hầu hết các tác phẩm của V.I.Lênin đều có
3
tính luận chiến cao, đặc biệt là tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa
kinh nghiệm phê phán. Bút ký phê phán một triết học phản động.” (gọi tắt là
“Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”), là sản phẩm kết
hợp của tinh thần đấu tranh cách mạng và những lý luận khoa học phù hợp
với yêu cầu thực tiễn lịch sử và sự phát triển của khoa học tự nhiên ở cuối
thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Bằng tác phẩm được xem là bút chiến “Chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”, V.I.Lênin đã phê phán
gay gắt thế giới quan của chủ nghĩa cơ hội, bảo vệ và phát triển triết học
mácxít, giữ vững tinh thần và niềm tin cách mạng của quần chúng.
“Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” được xem là
một trong những tác phẩm có giá trị cao nhất về tính luận chiến, chứa đựng
những chỉ dẫn hết sức cần thiết. Hơn nữa, những tư tưởng của V.I.Lênin trong
tác phẩm là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa học cho việc xem
xét, giải quyết các vấn đề triết học đã đang và sẽ được đặt ra trong một thế
giới phát triển sinh động trước những phát minh mạnh mẽ của khoa học cơng
nghệ hiện đại. Vì vậy, việc tìm hiểu “Tinh thần luận chiến khoa học của
V.I.Lênin trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm
phê phán” và ý nghĩa lịch sử” như một sự tổng kết cần thiết về cuộc đấu
tranh nhằm bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lênin ở nước ta hiện nay.
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Việc đấu tranh bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác được bắt đầu từ
Ph.Ăngghen đến V.I.Lênin. Theo đó, những nhà nghiên cứu mácxít như
Đ.Benxaiđơ, James E.Mc Clellan, N.V.Kiva, J.K.Melvil, Trình Ấn Học,…
đã khơng ngừng tìm hiểu chủ nghĩa Mác. Ở Việt Nam, khá nhiều tác giả đã
nghiên cứu và vận dụng chủ nghĩa Mác - Lênin vào công cuộc xây dựng đổi
mới đất nước, nhất là trên phương diện kiên định lập trường tư tưởng, trong
đó có thể kể đến một số tác giả như: Ngô Thành Dương, Nguyễn Hữu Vui,
4
Nguyễn Trọng Chuẩn, Lê Hữu Tầng, Lê Doãn Tá, Trịnh Dỗn Chính, Đinh
Ngọc Thạch, Vũ Văn Gầu, Nguyễn Thế Nghĩa, Nguyễn Văn Huyên…
Việc phân tích, bày tỏ quan điểm của mình và tranh luận với người
khơng cùng quan điểm về một vấn đề lý luận vừa nảy sinh được gọi là luận
chiến, bút chiến. Tính luận chiến được thể hiện trong khá nhiều tác phẩm kinh
điển của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, có thể dưới dạng luận chiến trực tiếp
hoặc luận chiến gián tiếp, luận chiến toàn bộ hoặc luận chiến từng phần. Một
số tác phẩm có tính luận chiến cao như: Gia đình thần thánh (C.Mác và
Ph.Ăngghen), Phê phán cương lĩnh Gôta (C.Mác), Chống Đuyrinh
(Ph.Ăngghen), Những “người bạn dân” là thế nào và họ đấu tranh chống
những người dân chủ - xã hội ra sao? (V.I.Lênin), Chủ nghĩa duy vật và chủ
nghĩa kinh nghiệm phê phán (V.I.Lênin)… Tất cả các tác phẩm luận chiến đều
nhằm mục đích bảo vệ và phát triển triết học Mác trong điều kiện mới.
Bàn về tính luận chiến trong các tác phẩm của các nhà kinh điển
C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, đã có khơng ít cơng trình nghiên cứu trực
tiếp hoặc gián tiếp đề cập đến. Nổi bật là cơng trình nghiên cứu Lịch sử chủ
nghĩa Mác của nhóm tác giả ở Viện nghiên cứu lịch sử phát triển chủ nghĩa
Mác - Lênin (Trung Quốc), gồm 4 tập, đã được dịch ra tiếng Việt, Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2003, 2004. Bộ sách đã tổng kết tồn bộ
lịch sử q trình hình thành, đấu tranh bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác
của những nhà mácxít. Tập II viết về sự phát triển chủ nghĩa Mác trong thời
kỳ đầu của chủ nghĩa tư bản độc quyền, trong đó có nội dung V.I.Lênin bảo
vệ thế giới quan mácxít trong thời kỳ cách mạng thối trào (Chương VI).
Trong chương này, từ trang 337 đến 380, nhóm tác giả trình bày khá chi tiết
về nội dung “Lênin phê phán chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và chủ nghĩa
xét lại trong triết học”, thực chất bàn về tính luận chiến, thông qua tác phẩm
“Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”.
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
5
Ở Việt Nam, gần đây, có nhiều cơng trình nghiên cứu trực tiếp đề cập
đến tính luận chiến. Đáng chú ý là cuốn Triết học mácxít Q trình hình
thành và phát triển (giai đoạn Mác - Ăngghen và Lênin) của tác giả Lê Doãn
Tá, cuốn Vấn đề triết học trong tác phẩm của C.Mác - Ph.Ăngghen,
V.I.Lênin của nhóm tác giả Dỗn Chính, Đinh Ngọc Thạch (Đồng chủ biên),
cuốn Tư tưởng chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và Hồ Chí Minh
của tác giả Lê Minh Qn, và cuốn Tìm hiểu di sản lý luận của các nhà kinh
điển chủ nghĩa Mác - Lênin của tác giả Trần Thị Kim Cúc…
Cuốn Triết học mácxít Q trình hình thành và phát triển (giai đoạn
Mác - Ăngghen và Lênin) của tác giả Lê Dỗn Tá, do Nhà xuất bản Chính trị
quốc gia xuất bản năm 1996, mặc dù không trực tiếp bàn về tính luận chiến,
nhưng với cách trình bày cơ đọng vấn đề cơ bản trong các tác phẩm kinh
điển theo từng thời kỳ đã đem đến cho người đọc cái nhìn tổng quát, hệ
thống. Với phần trình bày về tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh
nghiệm phê phán, trong Chương II, từ trang 79 - 96, người đọc phần nào
hiểu được nguyên nhân và thực chất của cuộc luận chiến giữa V.I.Lênin và
những người theo chủ nghĩa Makhơ ở Nga. Tác phẩm được đánh giá là một
kiểu mẫu về tính đảng, tính chiến đấu của triết học mácxít, đấu tranh khơng
khoan nhượng chống chủ nghĩa xét lại và triết học duy tâm tư sản.
Cuốn sách Vấn đề triết học trong tác phẩm của C.Mác - Ph.Ăngghen,
V.I.Lênin, với độ dày gần 700 trang, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia tái
bản năm 2008 (có sửa chữa, bổ sung, xuất bản lần thứ nhất năm 2003), là
thành quả của tập thể tác giả Dỗn Chính, Đinh Ngọc Thạch, Lê Trọng Ân,
Trương Văn Chung, Vũ Văn Gầu, Trần Chí Mỹ và Vũ Tình đã dày cơng biên
soạn. Nội dung cuốn sách được trình bày một cách rõ ràng, có hệ thống, nhằm
cung cấp cho người đọc những vấn đề lý luận cốt lõi của chủ nghĩa Mác Lênin. Với Phần II và Phần III, nhóm tác giả đã phân tích một cách tồn diện
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
6
thực chất, ý nghĩa của các tác phẩm kinh điển của triết học mácxít, đặc biệt là
tính luận chiến thể hiện trong các tác phẩm như Gia đình thần thánh hay là
phê phán sự phê phán có tính phê phán, Chống Đuyrinh, Chủ nghĩa duy vật
và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, Bút ký triết học… Trong đó, cuốn “Chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” được nhóm tác giả nhận
định là “tác phẩm bút chiến”, trước hết ở thái độ của V.I.Lênin đối với các
trường phái triết học đương đại, đem đến cho người đọc phương pháp đánh
giá một học thuyết, một trào lưu nhất định của triết học…
Trong cuốn Tư tưởng chính trị của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin và
Hồ Chí Minh (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2009), với
Chương VII. Những tác phẩm luận chiến của C.Mác, Ph.Ăngghen và
V.I.Lênin với những kẻ thù của chủ nghĩa Mác - bài học về khoa học và cách
mạng, tác giả Lê Minh Quân đã giới thiệu khái quát về nguyên nhân phê phán,
thực chất của cuộc luận chiến lần lượt qua nhóm các tác phẩm luận chiến của
C.Mác và Ph.Ăngghen, V.I.Lênin theo chuỗi sự kiện liên tiếp. Đó là: Góp
phần phê phán triết học pháp quyền của Hêghen. Lời nói đầu (Mác); Gia đình
thần thánh hay là Phê phán Sự phê phán có tính chất phê phán - Chống Brunơ
Bauơ và đồng bọn (C.Mác và Ph.Ăngghen); Hệ tư tưởng Đức (Phê phán triết
học Đức hiện đại nhất qua các đại biểu của nó là Phơbách, B.Bauơ và Stiếcnơ
và phê phán chủ nghĩa xã hội Đức qua những nhà tiên tri khác nhau của nó)
(C.Mác và Ph.Ăngghen); Sự khốn cùng của triết học (Trả lời cuốn Triết học
của sự khốn cùng) (C.Mác); Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (C.Mác và
Ph.Ăngghen); Biện chứng của tự nhiên (Ph.Ăngghen); Phái Bacunin trong
hành động (Ph.Ăngghen); Phê phán Cương lĩnh Gơta (C.Mác); Ơng
E.Đuyrinh đảo lộn khoa học (Chống Đuyrinh) (Ph.Ăngghen); Những “người
bạn dân” là thế nào và họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra
sao? (V.I.Lênin); Nội dung kinh tế của chủ nghĩa dân túy và sự phê phán
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
7
trong cuốn sách của ông Xtơruvê về nội dung đó. (V.I.Lênin, Bàn về cuốn
sách của P.Xtơruvê: Những ý kiến phê phán về sự phát triển kinh tế của nước
Nga. Xanh Pêtécbua, 1894); Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê
phán (V.I.Lênin), Cách mạng vô sản và tên phản bội Cauxky (V.I.Lênin),…
Riêng tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê
phán được tác giả đánh giá là có ý nghĩa lý luận và thực tiễn rất lớn. Tính
luận chiến thể hiện rõ trong việc Lênin vạch trần thực chất phản động của
chủ nghĩa Makhơ, bảo vệ chủ nghĩa Mác, giải thích các vấn đề cơ bản của
chủ nghĩa duy vật biện chứng, giải thích những thành tựu mới của khoa học
tự nhiên theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng.
Trong cuốn Tìm hiểu di sản lý luận của các nhà kinh điển chủ nghĩa
Mác - Lênin (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2010), qua bài
viết “Ph.Ăngghen đấu tranh bảo vệ C.Mác và chủ nghĩa Mác” (trang 189 197), từ những cuộc luận chiến của Ph.Ăngghen chống Đuyrinh, Rốtbéctút,
A.Mengơ, tác giả Trần Thị Kim Cúc đã trình bày một cách ngắn gọn các
phương pháp luận chiến chống Đuyrinh, Rốtbéctút và A.Mengơ, từ đó rút ra
bài học kinh nghiệm trong việc đấu tranh bảo vệ C.Mác và chủ nghĩa Mác.
Một vài sơ lược về tình hình nghiên cứu để thấy rằng vấn đề giữ gìn,
bảo vệ và kiên định lập trường tư tưởng đã đang là vấn đề cấp thiết và nhất
thiết phải có phương pháp thích hợp trên tinh thần luận chiến khoa học. Tuy
nhiên, cần đánh giá đúng mực các giá trị khoa học của các học thuyết khoa
học, thể hiện thái độ nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học: tơn trọng khoa
học và lịch sử.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn
Mục đích của luận văn là phân tích, đánh giá thực chất và giá trị của
tính luận chiến trong tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm
phê phán, từ đó, rút ra ý nghĩa, mối liên hệ giữa tính luận chiến khoa học của
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
8
tác phẩm với những vấn đề thực tiễn về công cuộc bảo vệ và phát triển chủ
nghĩa Mác - Lênin, khẳng định lập trường tư tưởng, xây dựng niềm tin cách
mạng cho cán bộ, công chức, viên chức và quần chúng nhân dân Việt Nam,
góp phần xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước trong thời đại ngày nay.
Từ mục đích trên, luận văn có nhiệm vụ:
- Trình bày cơ sở kinh tế, chính trị, xã hội và tiền đề lý luận cho sự ra
đời của tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán;
- Trình bày những nội dung cơ bản của tác phẩm Chủ nghĩa duy vật và
chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán;
- Phân tích, đánh giá thực chất và giá trị của tính luận chiến qua những
vấn đề lớn của tác phẩm;
- Làm rõ một số vấn đề đặt ra từ tính luận chiến trong tác phẩm Chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đối với cuộc đấu tranh tư
tưởng ở Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng phạm vi nghiên cứu luận văn
Đề tài luận văn không nghiên cứu tất cả các tác phẩm thể hiện tinh
thần luận chiến khoa học của V.I.Lênin mà chỉ tập trung vào tác phẩm Chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, một tác phẩm có tính luận
chiến cao và có liên hệ với các tác phẩm khác. Từ đó, rút ra ý nghĩa lịch sử,
những bài học về luận chiến, những vấn đề đặt ra từ tinh thần luận chiến
khoa học của V.I.Lênin đối với quá trình đấu tranh, bảo vệ chủ nghĩa Mác Lênin ở Việt Nam hiện nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận và phương pháp luận của
chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngồi ra, đề tài
cịn được thực hiện bởi một số phương pháp khác như: phương pháp thống
nhất giữa lôgich và lịch sử, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
9
pháp đối chiếu so sánh…
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Luận văn góp phần làm sáng tỏ nhận thức về tính luận chiến trong tác
phẩm Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, gợi mở một số
vấn đề liên quan đến thời đại ngày nay. Nội dung luận văn có thể được sử
dụng làm tài liệu tham khảo cho việc học tập, giảng dạy và phổ biến triết học
Mác - Lênin.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 2 chương với 4 tiết và
phần tài liệu tham khảo.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
10
Chương 1
ĐIỀU KIỆN RA ĐỜI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN
TRONG TÁC PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA
KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN”
“Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán. Bút ký phê
phán một triết học phản động” (gọi tắt là “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa
kinh nghiệm phê phán”), một trong những tác phẩm chủ yếu của triết học
Mác - Lênin, được V.I.Lênin viết từ tháng 2 đến tháng 10-1908 tại Giơnevơ
và Luân Đôn, với khoảng 200 tài liệu tham khảo từ nhiều nguồn, bằng các
thứ tiếng Anh, Pháp, Đức phần lớn thuộc về những năm cuối thế kỷ XIX đến
đầu thế kỷ XX, được xuất bản (2000 bản) tại Mátxcơva vào tháng 5-1909.
Tác phẩm là biểu hiện sự kết hợp sâu sắc giữa tính đảng và tính khoa học.
Cũng như các tác phẩm của C.Mác và Ph.Ăngghen, các tác phẩm của
V.I.Lênin không những được viết với tính cách là tác phẩm bút chiến phục
vụ nhiệm vụ cách mạng trước mắt, mà với tính cách là tác phẩm lý luận, các
cơng trình nghiên cứu của V.I.Lênin cịn mang tính hệ thống và tính phổ quát
cao, có tác dụng định hướng lâu dài đối với sự nghiệp đấu tranh chung. Tác
phẩm được viết trong thời kỳ phản động (từ 1907 đến trước Cách mạng
Tháng Mười 1917) do sự thất bại của cuộc Cách mạng Nga lần thứ nhất
1905 - 1907 gây ra. Trong thời kỳ này, đời sống chính trị - xã hội của nước
Nga diễn ra nhiều chuyển biến phức tạp: cuộc đấu tranh của các lực lượng xã
hội tiến bộ đang bước vào thời kỳ khó khăn, thối trào; trên diễn đàn triết
học, chủ nghĩa duy tâm thần bí, chủ nghĩa Makhơ (chủ nghĩa kinh nghiệm
phê phán), chủ nghĩa bi quan lịch sử được dịp truyền bá, phổ biến. Nhiệm vụ
mà V.I.Lênin đặt ra cho mình qua tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ
nghĩa kinh nghiệm phê phán” là tiếp tục hoàn thiện và phát triển triết học
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
11
Mác, khái quát những thành tựu mới nhất của khoa học tự nhiên, tranh luận
với chủ nghĩa Makhơ nhằm bảo vệ tư tưởng nền tảng của chủ nghĩa duy vật
biện chứng, xây dựng định nghĩa về vật chất, phát triển lý luận nhận thức.
Tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” ra
đời nhằm và đã giải quyết các yêu cầu về chính trị; về học thuật chống lại
“chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” của Makhơ, Avênariút và những người
theo chủ nghĩa Makhơ (hay chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán) ở Nga như
Badarốp, Bôgđanốp, Iuskêvích, Valentinốp, Tsécnốp…; và sự phát triển có
tính cách mạng trong khoa học tự nhiên đầu thế kỷ XX đang đặt ra cho thực
tiễn cách mạng nước Nga.
1.1. CƠ SỞ KINH TẾ, CHÍNH TRỊ, XÃ HỘI VÀ TIỀN ĐỀ RA ĐỜI TÁC
PHẨM “CHỦ NGHĨA DUY VẬT VÀ CHỦ NGHĨA KINH NGHIỆM PHÊ PHÁN”
1.1.1. Đặc điểm, điều kiện lịch sử nước Nga cuối thế kỷ XIX đầu
thế kỷ XX
Sự phát triển kinh tế và sự chuyển biến về mặt chính trị xã hội cuối thế
kỷ XIX, đầu thế kỷ XX không chỉ diễn ra ở các nước tư bản lớn trên thế giới
mà cịn lơi cuốn hầu hết các nước khác ở Châu Âu, trong đó có nước Nga.
Về kinh tế, cuộc cải cách nông nô năm 1861 tạo điều kiện cho chủ
nghĩa tư bản ở Nga phát triển. Tư bản nước ngoài (Anh, Pháp, Đức) đầu tư
mạnh mẽ vào Nga, theo đó, kinh tế cơng thương nghiệp phát triển, chủ yếu
tập trung ở các ngành công nghiệp nặng như luyện kim, cơ khí, hóa dầu…;
với mức độ tập trung cơng nghiệp rất cao, khoảng 3/4 công nhân Nga tập
trung ở các thành phố lớn như Petrograd, Moskva, khu khai thác than
Donetsk, khu khai thác dầu Baku. Đầu thế kỷ XX, có đến 150 cơng ty độc
quyền thao túng tồn bộ nền kinh tế Nga. Tuy nhiên, sự phát triển của chủ
nghĩa tư bản ở Nga không thể thay đổi thực tế là nước Nga vẫn là một nước
sản xuất nông nghiệp với nhiều tàn dư nông nô lạc hậu về kinh tế và chính
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
12
trị. Phần lớn ruộng đất tập trung trong tay q tộc, địa chủ; nơng dân chịu sự
bóc lột nặng nề, tàn bạo; năng suất sản lượng thấp, nạn mất mùa và đói kém
xảy ra thường xuyên. Mặc dù vậy, nước Nga vẫn tiến vào giai đoạn đế quốc
chủ nghĩa, trở thành một nước đế quốc phong kiến quân phiệt với những đặc
trưng riêng có của nước Nga.
Sự ra đời và phát triển của nền đại sản xuất tư bản chủ nghĩa làm cho
giai cấp vô sản hiện đại xuất hiện và lớn mạnh nhanh chóng, tập trung chủ
yếu trong các xí nghiệp lớn. Tại đây, giai cấp vơ sản Nga phải chịu mọi sự áp
bức, bóc lột nặng nề do các thế lực của chế độ tư bản chủ nghĩa (chính phủ
Nga hồng, các giai cấp tư sản trong và ngoài nước) đem lại. Trong những
năm 1900 - 1903, trước sức ép của cuộc khủng hoảng kinh tế kéo dài, nhiều
nhà máy bị đóng cửa, tình cảnh cơng nhân ngày càng điêu đứng: số lượng
công nhân thất nghiệp tăng, tiền lương công nhân giảm trong khi ngày lao
động kéo dài từ 12 đến 14 giờ và điều kiện sinh hoạt tồi tệ; từ đó, liên tục
diễn ra các cuộc đấu tranh của cơng nhân chống lại chính phủ Nga hồng.
Về chính trị, nước Nga cịn tồn tại hầu như nguyên vẹn bộ máy cai trị
của chính quyền phong kiến. Nga hoàng và giai cấp quý tộc phong kiến
khống chế toàn bộ cuộc sống nước Nga. Tuy nhiên, với sự mở cửa cho tư
bản nước ngoài đầu tư ngày một nhiều nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế,
Nga hoàng buộc phải để tư bản nước ngoài nắm giữ những vị trí then chốt
trong nền kinh tế quốc dân. Kết quả, nước Nga bị lệ thuộc vào nước ngoài, là
thành viên khơng được quyền bình đẳng trong hệ thống đế quốc. Nước Nga
xâm lược nhiều thuộc địa nhưng luôn bị đe dọa, địa vị không vững vàng. Đế
quốc Nga trở thành đồng minh của các nước phương Tây, cùng xâu xé các
nước châu Á, đồng thời là dinh lũy phản động chống đối cách mạng vô sản.
Do đặc điểm của nước Nga là một đế quốc phong kiến quân phiệt, nên
mâu thuẫn trong nước Nga đặc biệt gay gắt và phức tạp, đó là các mâu thuẫn
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
13
giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản; giữa địa chủ, quý tộc, tư sản với
nông dân; và giữa giai cấp tư sản với chế độ phong kiến, tuy nhiên, giai cấp
tư sản Nga thường tìm giải pháp thỏa hiệp với chính quyền Nga hồng để
ngăn ngừa phong trào công nhân.
Như vậy, yêu cầu của sự phát triển tiến bộ về kinh tế, chính trị đã đòi
hỏi nước Nga phải tập trung giải quyết mâu thuẫn giữa khả năng sản xuất tư
bản chủ nghĩa với tàn dư phong kiến nơng nơ lạc hậu về chính trị, kinh tế; và
mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản phát triển cao trong cơng nghiệp với hình
thức chiếm hữu ruộng đất của chế độ nông nô lạc hậu.
Những năm cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX trước khi cách mạng
1905 bùng nổ, yêu cầu của cuộc cách mạng xã hội đã thể hiện trong phong
trào đấu tranh của các giai cấp công nhân, nông dân, tiểu tư sản… Từ đầu
năm 1890, giai cấp cơng nhân Nga đã có hàng triệu người, riêng cơng nhân
cơ khí là 1,5 triệu. Phong trào cơng nhân dưới ảnh hưởng của những người
mácxít và tổ chức của họ bắt đầu phát triển.
Nhóm mácxít đầu tiên ở nước Nga là nhóm “Giải phóng lao động” do
G.V.Plêkhanốp (Georgi Valentinovich Plekhanov, 1856 - 1916, người Nga)
lãnh đạo, ra đời vào năm 1883. Nhóm này tích cực truyền bá chủ nghĩa Mác
vào phong trào công nhân nước Nga, đấu tranh chống phái dân túy, một phái
cho rằng cách mạng Nga sẽ được tiến hành bằng lực lượng nơng dân dưới sự
lãnh đạo của trí thức mà khơng cần đến giai cấp công nhân, biện pháp chủ
yếu là ám sát và khủng bố cá nhân. Các bài báo do G.V.Plêkhanốp viết như:
“Chủ nghĩa xã hội và cuộc đấu tranh chính trị”, “Ý kiến bất đồng của chúng
tơi”, “Bàn về sự phát triển của quan điểm nhất nguyên về lịch sử” và “Bàn
về vai trò của cá nhân trong lịch sử” đều là những tác phẩm chống chủ
nghĩa dân túy mạnh mẽ. Tuy nhiên, G.V.Plêkhanốp đã không coi đúng mức
vai trị của giai cấp cơng nhân trong cách mạng; sai lầm này là mầm mống
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
14
đưa ơng đến quan điểm mensêvích về sau. Người thực sự hoàn thành nhiệm
vụ phê phán phái dân túy không phải G.V.Plêkhanốp mà là V.I.Lênin.
V.I.Lênin tham gia tổ chức mácxít của N.E.Phêđơxêép ở Cadan vào
năm 1888, từ đó, V.I.Lênin nghiên cứu các tác phẩm của Mác, Ăngghen,
Plêkhanốp và những nhà mácxít khác. Năm 1893, V.I.Lênin chuyển hẳn về
Pêtécbua, tại đây, V.I.Lênin đã thống nhất một số tổ chức mácxít phân tán,
đồng thời tích cực tuyên truyền chủ nghĩa Mác trong các thành viên của tổ
chức và trong quần chúng công nhân, phê phán chủ nghĩa dân túy. Năm
1894, với tác phẩm Những “người bạn dân” là thế nào và họ đấu tranh
chống những người dân chủ - xã hội ra sao?, V.I.Lênin bước vào con đường
hoạt động cách mạng chuyên nghiệp với tư cách là nhà lý luận mácxít.
Năm 1895, V.I.Lênin hợp nhất các tổ chức mácxít của công nhân ở
Pêtécbua thành Hội liên hiệp đấu tranh giải phóng giai cấp cơng nhân, xây
dựng mầm mống đầu tiên của một chính đảng vơ sản.
Tháng 3-1898, tại Minxcơ, Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga
tuyên bố thành lập. Tuy nhiên, Đại hội Đảng lần thứ I chưa vạch ra được
cương lĩnh, điều lệ đảng, do đó, Đảng chưa thống nhất cả về tư tưởng lẫn tổ
chức. Sự chưa thống nhất trong Đảng cùng với điều kiện xã hội khó khăn và
sự o ép của cảnh sát đã đặt Đảng đứng trước nguy cơ dao động, nhiễu
nhương, từ đó xuất hiện chủ nghĩa kinh tế, một chủ nghĩa cơ hội mới. Chủ
nghĩa kinh tế chủ trương phong trào đấu tranh công nhân tự phát, nhấn mạnh
một chiều ý nghĩa và tác dụng của đấu tranh kinh tế; phủ nhận đấu tranh giai
cấp và tác dụng của công tác tư tưởng và vai trị của chính đảng trong q
trình phát triển xã hội, say sưa với phong trào cải lương.
Sự xuất hiện và phát triển của chủ nghĩa kinh tế, thực chất là một biến
dạng của chủ nghĩa Bécstanh tại nước Nga, đã đặt Đảng công nhân dân chủ xã hội vào tình thế “xám xịt” mâu thuẫn với tình hình phát triển của xã hội
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
15
Nga. Do đó, nhiệm vụ cấp bách của những người mácxít là khắc phục ảnh
hưởng của chủ nghĩa kinh tế, loại trừ tình trạng nhiễu nhương, dao động
trong Đảng, xây dựng lại một đảng cơng nhân mácxít thật sự.
Năm 1899, khi còn bị lưu đày, Lênin đã liên minh với một số người
trong Đảng dân chủ - xã hội viết “thư phản kháng” chống những tín đồ của
phái kinh tế. Năm 1900, sau khi hết hạn lưu đày, được trả tự do, Lênin lập
tức lao vào cuộc đấu tranh phê phán toàn diện chủ nghĩa kinh tế.
Tháng 12-1900, V.I.Lênin xuất bản tờ báo Tia lửa. Ngay trong số đầu
tiên, V.I.Lênin đã chỉ rõ nhiệm vụ cấp bách của nước Nga là phải thống nhất
tất cả các lực lượng giác ngộ của giai cấp vô sản, tất cả lực lượng cách mạng
của nước Nga thành một chính đảng; và chính đảng này phải lấy chủ nghĩa
Mác làm cơ sở, tập trung một cách cao độ, có kỷ luật nghiêm minh, khi đó,
giai cấp cơng nhân và tồn thể nhân dân mới có thể giành được thắng lợi. Bắt
đầu từ tháng 12-1900 đến tháng 2-1902, Lênin lấy tờ Tia lửa làm trận địa,
lần lượt công bố các tác phẩm Những nhiệm vụ bức thiết của phong trào
chúng ta, Bắt đầu từ đâu?, Mạn đàm với những người bảo vệ chủ nghĩa kinh
tế, Làm gì?, phê phán một cách tồn diện, chẳng những đập tan tư tưởng của
phái kinh tế mà còn làm rõ những vấn đề cấp bách của phong trào cách mạng
Nga, nêu ra lý luận tương đối hoàn chỉnh về xây dựng chính đảng mới của
giai cấp vơ sản [98, 193].
Từ tháng 7 đến tháng 8-1903, tại Luân Đôn, Đại hội đại biểu lần thứ II
của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga, được xem là đại hội thành lập
Đảng, đã thông qua cương lĩnh của Đảng và khẳng định nhiệm vụ chủ yếu
của Đảng là làm cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, đánh đổ chính quyền tư
bản, thành lập chun chính vơ sản; đồng thời, đề ra nhiệm vụ trước mắt là
đánh đổ chế độ Nga hồng, thành lập nước cộng hịa, thi hành cải cách dân
chủ, giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân. Tại Đại hội này, khi thảo luận
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
16
điều lệ đảng, trong nội bộ phái “Tia lửa” xảy ra bất đồng trong tranh luận
giữa V.I.Lênin và L.Máctốp khi hai bên đưa ra hai chủ trương hoàn toàn
khác nhau về vấn đề tiêu chuẩn đảng viên. Kết quả, khi bầu cơ quan lãnh đạo
đảng, phái của Lênin chiếm đa số trong cả hai cơ quan trung ương, do đó,
được gọi là phái bơnsêvích (phái đa số); và những người thuộc phái Máctốp
bị gọi là phái mensêvích (phái thiểu số cơ hội chủ nghĩa).
Trong cuộc đấu tranh chống phái mensêvích và chủ nghĩa cơ hội tại
Đại hội II của Đảng dân chủ - xã hội Nga và thời gian sau đó, V.I.Lênin đã
tập hợp đội ngũ những người mácxít cách mạng, xây dựng các nguyên tắc tổ
chức của Đảng Cộng sản kiểu mới, khác với các đảng cải lương của Quốc tế
II. Tháng 5-1904, V.I.Lênin viết cuốn “Một bước tiến, hai bước lùi” nhằm
xác định những nguyên tắc tổ chức của Đảng Bơnsêvích. Trong tác phẩm
này, V.I.Lênin lần đầu tiên nêu rõ Đảng Bơnsêvích là tổ chức lãnh đạo của
giai cấp vơ sản đấu tranh giành chính quyền [4, 445].
Cuộc chiến tranh đế quốc Nga - Nhật nổ ra từ ngày 8-2-1904 đến ngày
5-9-1905 nhằm tranh giành quyền kiểm soát Mãn Châu và bán đảo Triều
Tiên và sự thảm bại của Nga trong cuộc chiến đã phơi bày thực trạng yếu
kém của Nga hoàng, quần chúng nhân dân càng bất mãn, cuộc khủng hoảng
kinh tế - xã hội càng trở nên trầm trọng. Từ tháng 11-1904, phong trào phản
chiến nổ ra khắp nơi. Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga đã tổ chức nhiều
cuộc biểu tình thị uy, ban đầu là công nhân của nhà máy Ptilốp ở Pêtécbua
bãi công vào ngày 3-1-1905, sau được công nhân các nhà máy ở Mátxcơva
và nhiều tỉnh thành khác nhiệt liệt hưởng ứng. Khắp đất nước Nga vang lên
khẩu hiệu “Đánh đổ chế độ chuyên chế”, “Đả đảo chiến tranh”. Các cuộc
đấu tranh của quần chúng nhân dân đã châm ngòi lửa cách mạng năm 1905.
Ngày 9-1-1905, hơn 14 vạn cơng nhân biểu tình thị uy với những u
sách chính trị và kinh tế trước cung điện “Mùa Đơng” ở Pêtécbua. Nga
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
17
hồng Nicơlai II hạ lệnh bắn vào quần chúng biểu tình làm 1000 người chết
và 500 người bị thương. Pêtécbua nằm trong thảm họa khủng bố, giai cấp vơ
sản Pêtécbua phẫn nộ, tiến hành bãi cơng chính trị có tính chất quần chúng
để phản đối sự tàn bạo của Nga hoàng. Sự kiện ngày 9-1-1905 mở đầu cuộc
cách mạng, đã tác động mãnh liệt trên toàn nước Nga, phong trào bãi công
và những tiếng hô “Chúng ta không cần Nga hoàng nữa”, “Đả đảo chế độ
chuyên chế I” vang lên sôi sục; những xáo động trong nông dân nổi lên như
gió cuốn, nhiều nơi nơng dân đã tự do canh tác, chăn nuôi trên đất ruộng và
đồng cỏ của địa chủ; lục quân và hải quân dao động; những cuộc khởi nghĩa
lẻ tẻ nổ ra, những phần tử trí thức dân chủ và thanh niên học sinh tích cực
tham gia phong trào cách mạng; những người bơnsêvích đi với cơng nhân, có
nhiều người bị bắt và bị giết.
Trong điều kiện của cao trào cách mạng, mỗi giai cấp và mỗi đảng
phái cần phải vạch thảo sách lược, xác định đường lối hành động, mối quan
hệ của mình với các giai cấp và đảng phái khác, với chính phủ. Nhiệm vụ
này cũng được đặt ra đối với Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga. Để kịp
thời vạch ra đường lối sách lược của giai cấp công nhân và đảng của nó,
đảng của những người bơnsêvích, do V.I.Lênin đứng đầu, đã chủ động triệu
tập Đại hội III Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga, tuy nhiên, phái
mensêvích từ chối tham dự. Đại hội họp ở Luân Đôn từ ngày 12-4 đến ngày
27-4-1905 [4, 475].
Đại hội III đã đề ra các nhiệm vụ: thành lập nước cộng hòa dân chủ,
tịch thu ruộng đất của địa chủ chia cho nông dân, thực hiện ngày làm việc 8
giờ; đồng thời, xác định việc tổ chức lại giai cấp, đấu tranh trực tiếp chống
chế độ chuyên chế gắn với khởi nghĩa vũ trang là một trong những nhiệm vụ
chính và cấp thiết của Đảng trong giai đoạn cách mạng hiện tại. Ngồi ra,
Đại hội đã tính tới khả năng giành được chính quyền và phải thành lập một
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
18
chính phủ với sự tham gia của đại biểu Đảng để đấu tranh chống lại âm mưu
phản cách mạng và bảo vệ lợi ích duy nhất của giai cấp công nhân, đưa cách
mạng đi lên. Những nghị quyết, kế hoạch chiến lược và sách lược cách mạng
đó do Đại hội đề ra là cương lĩnh chiến đấu của Đảng trong cuộc đấu tranh
đưa cách mạng dân chủ đến thắng lợi.
Cũng trong khoảng thời gian này, tại Giơnevơ đã diễn ra Hội nghị của
những người mensêvích. Hội nghị đưa ra sách lược cải lương, cơ hội chủ
nghĩa. Những người mensêvích mong muốn giai cấp vơ sản phải lệ thuộc vào
giai cấp tư sản và trao quyền lãnh đạo cho giai cấp tư sản, buộc cuộc đấu tranh
của quần chúng nhân dân phải phục tùng lợi ích của giai cấp tư sản. Bằng sách
lược của mình, phái mensêvích đã chia rẽ sự thống nhất của giai cấp công
nhân, phá vỡ những nỗ lực của giai cấp công nhân trong việc đoàn kết quảng
đại quần chúng nhân dân Nga trên trận tuyến cách mạng. Đây thực sự là mối
nguy hại lớn đối với cuộc đấu tranh giành thắng lợi cho cách mạng.
Tình hình đó địi hỏi V.I.Lênin phải vạch trần sách lược cơ hội chủ
nghĩa của những người mensêvích, giải thích rõ sách lược cách mạng đúng
đắn của Đảng công nhân dân chủ - xã hội Nga tại Đại hội III để giác ngộ
đảng viên và quần chúng công - nông, từ đó thống nhất tư tưởng và hành
động của giai cấp vơ sản, đảm bảo sự ủng hộ hồn tồn của lực lượng chiến
đấu của giai cấp vô sản và tất cả những người lao động đối với sách lược
cách mạng của những người bơnsêvích. Trên cơ sở đó, từ tháng 6 đến tháng
7-1905, V.I.Lênin đã viết cuốn “Hai sách lược của Đảng công nhân xã hội
dân chủ trong cuộc cách mạng dân chủ” [4, 476]. Cuốn sách có ý nghĩa lịch
sử to lớn đối với phong trào cách mạng và phong trào công nhân quốc tế.
Mùa hè năm 1905, phong trào cơng nhân phát triển mạnh mẽ, tiến tới
đình cơng có tính chất chính trị rộng lớn, các cuộc biểu tình diễn ra rầm rộ
với hàng chục vạn người tham gia. Phong trào nông dân thực hiện chiếm đất
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
19
đai, thu hoạch mùa màng lan rộng trong các khu vực sông Vônga, miền
Trung và miền Nam nước Nga. Đặc biệt, phong trào đấu tranh đã lan sang
binh lính, điển hình là cuộc khởi nghĩa của chiến hạm Pôtemkin thuộc hạm
đội Hắc Hải nổ ra ngày 4-6-1905 ở Ơđétxa.
Đầu tháng 10-1905, nổ ra tổng bãi cơng chính trị trên cả nước với hai
triệu người tham gia. Mở đầu là cuộc bãi cơng đường sắt làm tồn bộ tuyến
đường xe lửa ngừng hoạt động. Công nhân các ngành trong cả nước liền
hưởng ứng, tạo nên một cao trào bãi cơng lớn. Cao trào bãi cơng chính trị
tháng Mười 1905 làm cho mọi sinh hoạt trong cả nước bị ngưng trệ, lực lượng
Chính phủ bị tê liệt. Ngày 17-10-1905, Nga hồng Nicơlai II buộc phải tun
bố trả tự do cho những người bị bắt giữ, “ban bố” cho nhân dân quyền tự do
thân thể bất khả xâm phạm, cho phép tự do tín ngưỡng, hội họp và thành lập
các hội, tổ chức đoàn thể, tuyên bố từ nay về sau “mọi đạo luật đều sẽ khơng
có hiệu lực nếu chưa được Đuma quốc gia thông qua” [98, 264].
Tháng 12-1905, tại Mátxcơva nổ ra khởi nghĩa vũ trang, tiếp đó tại
nhiều thành phố và địa phương như Đônetxơ, Kháccốp, bắc Cápcadơ cũng
lần lượt nổ ra khởi nghĩa. Cuộc khởi nghĩa ở Mátxcơva là đỉnh cao của cách
mạng năm 1905. Sau khi cuộc khởi nghĩa này thất bại, tuy vẫn có những
cuộc bãi công và khởi nghĩa lẻ tẻ, nhưng đều bị Chính phủ Nga hồng đàn
áp. Sự biến ngày 3-6-1907 đánh dấu cuộc cách mạng này thất bại hoàn toàn,
mở đầu thời kỳ phức tạp của cách mạng Nga. Chính phủ Nga hồng đã bội
tín, xé bỏ Tun bố tháng 10-1905, giải tán Đuma quốc gia II và sửa đổi hiến
pháp, xét xử và đưa đi đày khổ sai các đại biểu của Đảng dân chủ - xã hội.
Đây là cuộc đảo chính, nghĩa là thành quả cách mạng của cơng nhân, nông
dân lại bị địa chủ và tư sản cướp mất, những kẻ phản cách mạng đã giành
được thắng lợi tạm thời, đánh dấu nước Nga bước vào thời kỳ phản động
nhất của ách thống trị bằng cảnh sát của P.A.Xtôlưpin [98, 316].
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
20
1.1.2. Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội và chủ nghĩa xét lại
của những người mácxít Nga
Hội nghị thành lập Quốc tế II họp ngày 14-7-1889, tại La Hay, là thời
điểm quan trọng trong phong trào công nhân thế giới, chứng tỏ rằng giai cấp
công nhân đã trưởng thành địi hỏi hình thành một tổ chức quốc tế mới trên
cơ sở kế thừa những quan điểm từ Quốc tế I và cải biến cho phù hợp với xu
thế vận động của lịch sử với mục tiêu thống nhất, sách lược linh hoạt, nhằm
đảm bảo tính hoạt động sáng tạo của phong trào công nhân mỗi nước. Tuy
nhiên, những chuyển biến phức tạp của tình hình thế giới, sự khủng hoảng
giá trị và các xung đột xã hội ở đêm trước chủ nghĩa đế quốc đã tác động
không nhỏ đến phong trào công nhân. Hơn nữa, sự thất bại của Cơng xã
Paris (1871) vẫn cịn ám ảnh nhiều nhà lý luận của chủ nghĩa Mác, kể cả
những người đã từng đứng về Mác và Ăngghen trước đó.
Trong phong trào cơng nhân diễn ra sự phân hóa sâu sắc, chia làm hai
nhóm lớn: nhóm các nhà mácxít kiên định (Đítxơghen, Laphácgơ, Bêben,
Cauxky (trước 1895); Plêkhanốp (trước 1903)), và nhóm xét lại, cơ hội, cải
lương. Có thể gọi các đại diện của chủ nghĩa xét lại là những người cơ hội
chủ nghĩa, còn nội dung tư tưởng của chủ nghĩa xét lại mang tính cải lương.
Chủ nghĩa cơ hội, theo Từ điển Chủ nghĩa cộng sản khoa học, là “việc
làm cho chính trị và tư tưởng của phong trào cơng nhân thích nghi với lợi ích
và nhu cầu của tầng lớp phi vô sản”. Chủ nghĩa cơ hội chủ trương “lợi dụng
cơ hội mưu cầu những lợi ích trước mắt và cục bộ, bất kể làm việc đúng hay
sai” (theo Từ điển Tiếng Việt); có “thái độ chính trị khơng theo một đường
lối rõ rệt”, “khơng có chính kiến hẳn hoi, có thể ngả bên này hay bên nọ để
mưu cầu những lợi ích trước mắt”. Đặc biệt, trong phong trào cơng nhân, chủ
nghĩa cơ hội có “khuynh hướng chính trị chủ trương thỏa hiệp giai cấp, hợp
tác giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản” (theo Từ điển Chính trị vắn tắt).
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
