Bài giảng tiêu chảy táo bón ths BS quách trọng đức

Tiêu chảy – Táo bón
Tiêu chảy – Táo bón
ThS BS Quách Trọng Đức
Bộ Môn Nội – Đại Học Y Dược TP HCM
Tiêu chảy
Tiêu chảy
•

Tình trạng đi tiêu phân lỏng

> 2 lần / ngày

Lượng phân > 200g/ngày.
•
Phân loại tùy thời gian di n tiếnễ

< 2 tuần: cấp

2 – 4 tuần: dai dẳng

> 4 tuần: mạn
Đònh nghóa

Giả tiêu chảy (pseudodiarrhea):

đi cầu nhiều lần, nhưng

mỗi lần đi chỉ được chút ít phân,

đi kèm với triệu chứng buốt mót.


Tiêu không tự chủ: bệnh nhân không tự
kiểm soát được tình trạng thoát phân.
Phân biệt
Cơ chế bệnh sinh

4 cơ chế chính:
4 cơ chế chính:

Tiêu chảy thẩm thấu
Tiêu chảy thẩm thấu

Tiêu chảy dòch tiết
Tiêu chảy dòch tiết

Tiêu chảy do viêm (dòch ró)
Tiêu chảy do viêm (dòch ró)

Tiêu chảy do rối loạn vận động ruột
Tiêu chảy do rối loạn vận động ruột

Phối hợp các cơ chế trên
Phối hợp các cơ chế trên
Cơ chế bệnh sinh

Tiêu chảy thẩm thấu:
Tiêu chảy thẩm thấu:
•
Niêm mạc ruột hoạt động như một màng bán thấm
•
Khi trong lòng ruột có một lượng lớn các chất có tính

thẩm thấu cao nhưng không được hấp thu
(thuốc tẩy xổ, các thuốc chứa Magne sulfate …).
•
Nồng độ thẩm thấu cao trong lòng ruột sẽ gây ra
sự di chuyển Na
+
và nước vào trong lòng ruột.
•
Ngừng diễn tiến nếu bệnh nhân nhòn đói.
Cơ chế bệnh sinh

Tiêu chảy dòch tiết:
Tiêu chảy dòch tiết:
•
Hiện diện chất
có tác dụng kích thích sự bài tiết nước
có tác dụng kích thích sự bài tiết nước
và Cl
và Cl
-
-
vào trong lòng ruột.
vào trong lòng ruột.
•
Đ
ộc tố của vi khuẩn
ộc tố của vi khuẩn
(
(
Vibrio cholerae, E. coli, S. aureus, Baccillus cereus

Vibrio cholerae, E. coli, S. aureus, Baccillus cereus
)
)
•


Một số thuốc nhuận trường.
Một số thuốc nhuận trường.
Cơ chế bệnh sinh

Tiêu chảy do viêm (dòch rỉ):
•
Thường do nhiễm các tác nhân xâm lấn niêm mạc
•
Tại vùng niêm mạc bò tổn thương:

Bài tiết nhầy, máu, mủ, protein vào lòng ruột.

Rối loạn khả năng hấp thu nước, ion và các chất hòa tan.

Prostaglandine do hiện tượng viêm nhiễm tạo ra còn làm tăng
tiết và tăng nhu động ruột góp phần vào cơ chế gây tiêu chảy.
Cơ chế bệnh sinh

Tiêu chảy do viêm (dòch rỉ):
Tiêu chảy do viêm (dòch rỉ):
•


Tác nhân

Tác nhân



Vi trùng:
Vi trùng:
–


Shigella
Shigella
–


Salmonella
Salmonella
–


Campylobacter
Campylobacter
–


Yersinia
Yersinia
–


Clostridium difficile

Clostridium difficile



KST:
KST:
–


Entamoeba histolitica
Entamoeba histolitica
Cơ chế bệnh sinh

Tiêu chảy do rối loạn vận động ruột:
Tiêu chảy do rối loạn vận động ruột:
•


Chủ yếu gây ra tiêu chảy mạn tính
Chủ yếu gây ra tiêu chảy mạn tính
•


Gặp trong các bệnh:
Gặp trong các bệnh:



Đái tháo đường
Đái tháo đường




Cường giáp
Cường giáp



Suy thượng thận (bệnh Addison)
Suy thượng thận (bệnh Addison)
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp

Nhiễm trùng
Nhiễm trùng

Nhiễm độc chất
Nhiễm độc chất

Chế độ ăn uống, dùng thuốc
Chế độ ăn uống, dùng thuốc

Khác
Khác

Tiêu chảy cấp có thể là khởi đầu của một tình
Tiêu chảy cấp có thể là khởi đầu của một tình
trạng tiêu chảy mạn tính

trạng tiêu chảy mạn tính

Nhiễm trùng:

Vi trùng:
•
Salmonella
•
Shigella
•
Campylobacter
•
Vibrio cholerae
•
E. coli
•
Clostridium difficile
•
Yersinia …

Virus: Rota virus, enterovirus, Norwalk virus …

KST: Amibe, giun đũa, giun móc, giun lươn, G. lamblia …
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp

Nhiễm độc chất:


Độc chất từ vi trùng (ngộ độc thức ăn):
•
Staphylococcus
•
C. perfrigens
•
E. coli
•
Clostridium bolilinum
•
Pseudomonas …

Hóa chất độc:
•
chì
•
thủy ngân
•
arsenic …
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp


Chế độ ăn uống – dùng thuốc
Chế độ ăn uống – dùng thuốc


Rượu
Rượu



Tình trạng không dung nạp thức ăn không đặc hiệu
Tình trạng không dung nạp thức ăn không đặc hiệu



Dò ứng thức ăn
Dò ứng thức ăn



Tác dụng phụ của một số thuốc
Tác dụng phụ của một số thuốc



Bệnh lý khác
Bệnh lý khác



viêm ruột thừa
viêm ruột thừa


viêm túi thừa
viêm túi thừa



xuất huyết tiêu hóa
xuất huyết tiêu hóa



chứng nghẹt phân (fecal impaction)
chứng nghẹt phân (fecal impaction)
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy cấp
Tiêu chảy cấp
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy mạn
Tiêu chảy mạn

Bệnh lý dạ dày:

Sau phẫu thuật cắt dạ dày

Hội chứng Zollinger – Ellison

Bệnh Menetrier’s
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:

Tiêu chảy mạn
Tiêu chảy mạn

Bệnh lý ruột non (có thể gây HC kém hấp thu)

Sau phẫu thuật cắt một đoạn ruột non dài

Viêm: bệnh tạo keo (lupus, xơ cứng bì, viêm đa động mạch),

bệnh Crohn’s, viêm đại tràng tia xạ

Nhiễm Giardia mạn tính

Lymphoma ruột

Suy tụy

Amyloidosis

Thiếu Disaccaride

Bệnh Sprue

Giảm gammaglobuline huyết
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy mạn
Tiêu chảy mạn

Bệnh lý đại tràng


Viêm: viêm loét đại trực tràng xuất huyết, Crohn’s

U: ung thư đại tràng, u tuyến nhánh đại trực tràng

Tiêu chảy ở bệnh nhân AIDS (thường do nhiễm trùng)
Nguyên nhân:
Nguyên nhân:
Tiêu chảy mạn
Tiêu chảy mạn

Các nguyên nhân khác

Rượu hoặc thuốc (antacid, kháng sinh, hạ áp, nhuận
tràng, thuốc chống trầm cảm, thuốc nhuận trường).

Bệnh lý nội tiết: Suy thượng thận (bệnh Addison’s),
tiểu đường, cường giáp, bệnh tuyến phó giáp, u tiết nội tiết tố
(u carcinoide, hội chứng Zolliger – Ellison)

Hội chứng ruột kích thích

U ruột non

Viêm dạ dày ruột tăng bạch cầu ái toan

Dò mật, dạ dày, hoặc tá tràng với đại tràng

Viêm nhiễm (Giardia, Amibe, lao)
Tiếp cận BN tiêu chảy cấp

Tiếp cận BN tiêu chảy cấp
1.
1.
Tiêu chảy?
Tiêu chảy?
2.
2.
Cấp tính?
Cấp tính?
3.
3.
Nguyên nhân
Nguyên nhân
4.
4.
Hệ quả
Hệ quả



Mất nước
Mất nước



Rối loạn điện giải
Rối loạn điện giải


Nhiễm trùng nhiễm độc
Nhiễm trùng nhiễm độc



Đề nghò các cận lâm sàng hỗ trợ
Đề nghò các cận lâm sàng hỗ trợ
Các trường hợp đặc biệt
Các trường hợp đặc biệt



Cần theo dõi kỹ và làm thêm XN:
Cần theo dõi kỹ và làm thêm XN:



>
>
70 tuổi
70 tuổi



Suy giảm miễn dòch
Suy giảm miễn dòch



Sốt > 38,5

Sốt > 38,5
o
o
C
C



Có dấu hiệu mất nước
Có dấu hiệu mất nước



Đau bụng nhiều
Đau bụng nhiều



Có triệu chứng toàn thân
Có triệu chứng toàn thân



Tiêu ra máu
Tiêu ra máu



Triệu chứng kéo dài hơn 24 giờ mà không cải thiện.
Triệu chứng kéo dài hơn 24 giờ mà không cải thiện.

Táo bón
Táo bón
ĐỊNH NGHĨA
ĐỊNH NGHĨA

Đi tiêu khó, phải rặn nhiều

Giảm số lần đi tiêu hơn bình thường ( < 3 lần / tuần)

Phân cứng

Cảm giác đi tiêu không hết phân
- Khi tiếp cận BN than phiền táo bón, cần hỏi bệnh kỹ
- Trên thực tế có không ít trường hợp bệnh nhân tự
cho là mình bò táo bón nhưng lại không thuộc các triệu
chứng nào trong các đònh nghóa nêu trên.
CƠ CHẾ BỆNH SINH (1)
CƠ CHẾ BỆNH SINH (1)
A- Chậm vận chuyển ở đại tràng:
-
Triệu chứng thường khởi phát từ từ và xảy ra quanh
tuổi dậy thì. Đối tượng thường gặp nhất là phụ nữ trẻ,
-
Đặc trưng bởi biểu hiện giảm số lần đi cầu ( <1 lần / tuần).
- Các triệu chứng đi kèm là đau bụng, chướng hơi, mệt mỏi.
- - Triệu chứng không cải thiện mặc dù đã sử dụng chế độ
ăn
nhiều chất xơ, các thuốc nhuận tràng thẩm thấu.
CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)
CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)

B- Rối loạn thoát phân
- Quá trình làm trống trực tràng không hiệu quả do sự
không có sự phối hợp nhòp nhàng của cơ bụng, cơ hậu môn
trực tràng và cơ sàn chậu.
- Bệnh nhân thường có tình trạng co cơ vòng hậu môn
không thích hợp khi rặn.
- Nhiều bệnh nhân bò rối loạn thoát phân cũng có kèm tình
trạng chậm vận chuyển ở đại tràng.
CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)
CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)
B- Rối loạn thoát phân (tiếp)
-
Rối loạn thoát phân thường là do mắc phải và xảy ra từ
tuổi nhỏ. Đây có thể là hậu quả của thói quen nín đại tiện
nhằm tránh đau khi đi tiêu phân lớn, cứng hoặc khi đang
bò nứt hậu môn, tró viêm
-
Rối loạn thoát phân cũng đặc biệt phổ biến ở những
người già bò táo bón mạn tính, phải rặn nhiều và không
đáp ứng với điều trò bằng thuốc.