Thiên nhiên và con người xứ huế trong ký của hoàng phủ ngọc tường

1

Bộ giáo dục và đào tạo
Tr-ờng đại học vinh

Võ thanh bình

thiên nhiên và con ng-ời xứ huế
trong ký của hoàng phủ ngọc t-ờng

Chuyên ngành: văn học Việt Nam
MÃ số: 60.22.34

Luận văn thạc sĩ ngữ văn

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:

PGS. TS. Lª quang h-ng

Vinh – 2010


2
Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Nói đến thể loại ký, không thể không nhắc đến Hoàng Phủ
Ngọc T-ờng, «ng lµ mét trong ba nhµ viÕt ký nhiỊu nhÊt, thành công
nhất, trong nền văn học Việt Nam hiện đại, bên cạnh Nguyễn Tuân, Vũ
Bằng. Với phong cách độc đáo, tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà góp
phần khẳng định thêm vị trí của thể loại ký bên cạnh các thể loại vốn đÃ
có lịch sử lâu dài khác, nh- tiểu thuyết, truyện ngắn,...

Tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà đ-ợc đ-a vào giảng dạy
trong nhà tr-ờng phổ thông, điều đó đà chứng tỏ tầm vóc và vị trí của
nhà văn trên văn đàn và trong dòng chảy của văn học hiện đại.
1.2. Ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng không chỉ chinh phục bạn đọc
trong n-ớc, tác phẩm của nhà văn đà v-ợt qua biên giới của quốc gia khi
mét bé phËn ng-êi ViƯt Nam ë Ph¸p, Mü, Canada rất say mê ký của tác giả.
Có lẽ vì những ng-ời con xa xứ đà tìm thấy tâm thức cội nguồn của mình
khi tìm đọc các tác phẩm ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
Với tầm vóc nh- vậy, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng trở thành một tác
giả đ-ợc yêu thích của nhiều đề tài nghiên cứu khoa học, nhiều bài viết.
Tuy nhiên, phần lớn những bài viết đó mới chỉ khai thác từng khía cạnh
của ph-ơng diện nội dung và nghệ thuật trong các tác phẩm ký của
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng. Riêng vấn đề Cảm nhận về thiên nhiên và con
ng-ời xø H trong ký cđa Hoµng Phđ Ngäc T-êng vÉn đang còn bỏ
ngỏ. Đây là thử thách và cũng là sức hấp dẫn lôi cuốn chúng tôi đến với
đề tài này.
1.3. Cảm nhận về thiên nhiên và con ng-ời xứ Huế là một nội
dung mang đậm dấu ấn của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng. Bởi với ký, nhà
văn là nhân vật duy nhất cất lên tiếng nói trực tiếp của mình tr-ớc sự
rung động sâu sắc về cỏ cây hoa lá, và con ng-ời xứ Huế đầy mộng mơ


3
và sâu lắng. Vì thế, sức mạnh của ký tr-ớc hết kà ở tri thức, nhân cách,
bản lĩnh, tầm t- t-ởng, cách nhìn, cách cảm, sự uyên bác và lịch lÃm
của ng-ời viết.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Kể từ tập ký Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971) ra đời,
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng tìm đến thể loại ký bằng b-ớc đi trong nghề
ngày càng vững chắc. Tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc T-ờng, Nxb Trẻ,

2002, trong đó có ba tập ký khẳng định sự nỗ lực của một ngòi bút. Tuy
nhiên, cho đến nay, những công trình nghiên cứu vỊ ký Hoµng Phđ
Ngäc T-êng ch-a nhiỊu, míi chØ cã một số luận văn và bài báo. Đó là
các bài viết từ những năm 90 của thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI.
Có thể nói, một trong những ý kiến nhận xét Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng

một cách khái quát chính là Nguyễn Đăng Mạnh, khi ông cho

rằng: Hong Phù Ngóc Tưộng l mốt cây bủt ký đặc sắc v l Mốt
trong những tác giả tiêu biểu của văn hóc Viết Nam hiến đi [22, 38].
V: Trong nhiẹu vợng quê Hong Phù Ngóc Tưộng đ đễn v đ viễt,
xứ Huế là nơi ông am hiểu hơn cả. Những trang văn của ông viết về Huế
đà chứa đựng nhiều đặc sắc của văn phong. Trầm tĩnh lắng đọng trong
giọng điệu, phong phú dầy dặn trong vốn liếng và kỹ l-ỡng tự nhiên
trong ngôn từ, ngữ php [22, 39].
Đồng tình với ý kiến của Nguyễn Đăng Mạnh, tác giả Ngọc Trai
cũng đnh gi cao kh năng viễt ký cùa Hong Phù Ngóc Tưộng: Ông
là nhà văn viết ký nổi tiếng có phong cách riêng trong vài chục năm lại
đây [68].
Cũng với cái nhìn ngợi ca, Ngô Minh nhận định: Hong Phù
Ngọc T-ờng là một trong số ít nhà văn nổi tiếng và có uy tín, đ-ợc
ng-ời đọc mến mộ nhất ở Việt Nam hiện nay. Văn ch-ơng Hoàng Phủ


4
Ngọc T-ờng thấm đẫm tình th-ơng yêu và trí tuệ, là thứ văn ch-ơng tri
âm tri kỷ, làm nhiều thễ hế đốc gi say mê tệm đóc [24, 14].
Khi đọc những trang kí của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng, Hoàng Cát
nhấn mnh: Hong Phù Ngóc Tưộng luôn hiến lên l mốt nhà văn hóa

hành văn vô cùng độc đáo, mốt cuỗn từ điền sỗng vẹ Huễ [1, 68]. Và ở
một đoạn khác, ông viết: Hong Phù Ngóc Tưộng cõ mốt phong cch viễt
bút ký văn học của riêng mình. Thế mạnh của ông là tri thức văn học, triết
học, lịch sử, địa lý sâu và rộng, gần nh- đụng đến vấn đề gì ở thời điểm
nào và ở đâu thì ông vẫn có thề tung honh thoi mi đước [1, 69].
Phạm Phú Phong khẳng định khả năng viết ký của Hoàng Phủ
Ngóc Tưộng: Mổi khi nhắc đễn thề ký không thề không kề đễn tên anh.
Và trên b-ớc đ-ờng sáng tác Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà khẳng định dấu
ấn riêng của mình không lẫn vo đâu đước [34].
Còn Trần Đình Sử thì cho rằng: Bủt ký cùa Hong Phù Ngóc
T-ờng là một cuộc đi tìm cội nguồn, một sự phát hiện bề dày văn hóa và
lịch sử của các điều kiện đời sống... Văn anh giàu những t- liệu lấy từ
sử sách tri thức khoa học và huyền thoại ký ức cá nhân lóe lên những
ánh sáng bất ngờ... Cái mới của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng là khám phá
bình diện văn hóa với t- liệu lịch sử phong phú và một tâm hồn Huế
nọng nn [38, 253].
Không chỉ có thế, khi đặt chân đến vùng đất nào nhà văn cũng thu
đ-ợc một l-ợng kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực mà phần lớn các nhà phê
bệnh khi đóc những trang ký cùa ông luôn cõ cm tường: Vừa đước
nhập siêu một l-ợng tri thức về văn ch-ơng, về lịch sử, về cuộc đời vô
cợng quý gi.
Tác giả Lê Trà My khi nghiên cứu ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đÃ
nhận thấy ờ ông cõ mốt bn lĩnh, mốt cch sỗng: Khi nhện cc vấn đẹ,
nhà văn th-ờng đặt chúng trong chiều sâu văn hóa dân tộc, khám phá ở


5
đó những giá trị văn hóa, bằng những năng lực nội cảm của chính bản
thân mình. Từ cách phân tích, lý giải, khơi mở vấn đề, đến việc đánh giá
kết luận, nhà văn th-ờng có một th-ớc đo giá trị: Đó là tính văn hóa.

Chọn h-ớng tiếp cận này, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà chứng tỏ tầm nhìn
rộng mở, khái quát, một tầm cao nhận thức thoát khỏi những giới hạn
nhỏ hẹp của một cá nhân, một đời ng-ời. Nh-ng đồng thời h-ớng đi đó
cũng đòi hỏi một bản lĩnh văn hóa của ng-ời cầm bút. Bản lĩnh ấy của
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đ-ợc hình thành từ nền tảng văn hóa dân tộc,
văn hóa nhân loại và văn hóa tâm linh, đặc biệt là văn hóa Huế. Chiều
sâu văn hóa ở Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà giúp nhà văn có một cách
sống đạt đạo theo quan niệm của ông [25, 29].
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng là ng-ời sống sâu sắc, sống hết mình một
thời tuổi trẻ. Khi cả dân tộc đứng lên đấu tranh chống Mỹ Diệm, nhà
văn, nhà cách mạng lại lÃng du trên khắp nẻo đ-ờng đất n-ớc l-ợm lặt
mật ngọt cho những trang bút ký. Với vốn kiến thức phong phú, đa
dạng, nhà văn đà tạo ra mét søc hót, mét lùc hÊp dÉn riªng trong tõng
trang bút ký, tác giả Ngô Minh: Hong Phù Ngóc Tưộng l mốt trong
số rất ít nhà văn viết bút ký nổi tiếng ở n-ớc ta vài chúc năm nay. Bút ký
của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng hấp dẫn ng-ời đọc ở tấm lòng nhân văn sâu
sắc, trí tuệ uyên bác và chất Huế thơ huyền hoặc quyến rũ. Đó là những
trang viết tài hoa, tài tử, tài tình. Thực ra bút ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng
chính l những ng thơ văn xuôi cuỗn hủt ngưội đóc [24, 15].
Cũng ở công trình Đọc Ai đ đặt tên cho dòng sông nghĩ về
chặng đ-ờng sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng, tác giả Phạm Phú
Phong tiếp tục đ-a ra nhận xét: Trên bưỡc đưộng sng tc Hong Phù
Ngọc T-ờng đà khẳng định dấu ấn qua từng trang ký của mình luôn
hiện lên là một nhà văn hóa hành văn vô cùng độc đáo, một cuốn từ điển
sống về Huế... Hoàng Phủ Ngọc T-ờng ®· vËn dơng mét khèi l-ỵng


6
kiến thức rất lớn về lịch sử, địa lý, sinh vật, âm nhạc và cả Hội họa vào
trong sng tc cùa anh [34, 4].

ĐÃ có nhiều nhà phê bình văn học, nhà thơ, nhà văn viết về bút ký
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng và hầu nh- tất cả đều có chung một nhận định:
Bút ký của ông đà tạo nên một dấu ấn riêng biệt. Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng không sử dụng bút ký nh- chỉ đơn thuần là một thể loại phản ánh
hiện thực, lịch sử. Thông qua những sự kiện, sự vật đ-ợc miêu tả một
cách sắc gọn, ông luôn cung cấp cho ng-ời đọc những kiên thức sâu xa
d-ới góc nhìn của một nhà văn hóa về những vấn đề lịch sử, cuộc sống.
Đó là những suy niệm triết học luôn gắn bó với con ng-ời, cuộc đời,
đ-ợc thể hiện trong cảm xúc của một nhà thơ. Cái nét riêng Hoàng Phủ
Ngọc T-ờng ấy là kết quả của vốn học vấn rộng, sự suy nghĩ sâu sắc và
năng lực diễn đạt tạo đ-ợc sự rung cảm, sự trực cảm về lẽ đời, nghĩa đời.
Về cái tài hoa, uyên bác trong ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng, tác giả
Nguyễn Thị Minh Nguyệt khàng định: Con ngưội cùa tri nghiếm, nhy
cảm trong nắm bắt sự vật, hiện t-ợng, nhìn tận thẳm sâu bản chất sự vật
hiện t-ợng nh- ông đà tìm thấy ở ký mảnh đất t-ơi tốt, là nơi để một cái
tôi Hoàng Phủ Ngọc T-ờng rất mực uyên bc đước hệnh thnh [32, 9].
Khi nghiên cứu tập ký Ai đà đặt tên cho dòng sông, Trần Đình Sử
nhận định: Đóc ký Ho¯ng Phï Ngãc T­éng ta bỉng thÊy anh tƯm ®Ơn
thĨ bót ký nh- mét ®iỊu tÊt u, bëi v× đó là một thể loại phóng khoáng,
tự do mà cá tính nghệ sỹ th-ờng trực tiếp tham gia vào đặc điểm thể
loại. Tính thích giao du, tình yêu, lịch sử, triết học, nhu cầu trầm t- nội
tâm, thích chiêm nghiệm, quan sát, tất cả đều là các kích th-ớc khác
nhau của bút ký Hoàng Phủ Ngọc Tưộng [38, 53].
Tác giả Lê Thị H-ờng trong chuyên đề Dạy học Ngữ văn líp 12
nhÊn m³nh: “Nh÷ng trang ký cïa Ho¯ng Phï Ngãc T-ờng mang đến
cho ng-ời đọc những miền không gian xanh thẳm, ấn chìm những vết


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

7
trầm tích văn hóa từ thiên nhiên... Những trang ký viết về Huế là những
trang thơ văn xuôi góp phần thể hiện sự thành công của anh về thể ký,
đọng thội bốc lố rỏ mốt phong cch riêng đõ l: Chất Huễ bng bc
khắp những trang viết của anh. Hoàng Phủ Ngọc T-ờng là cây bút ký
gắn bó với cội nguồn truyẹn thỗng văn hõa Huễ [14, 21].
Có thể nói, ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà có rât nhiều ý kiến
đánh giá, khẳng định. Điều đó cho thấy trên những trang văn, Hoàng
Phủ Ngọc T-ờng dù viết về văn hóa, văn học nghệ thuật, những vấn đề
chiến tranh hay hiƯn thùc ®êi th-êng vÉn thĨ hiƯn mét bản lĩnh văn hóa,
một t- duy triết học, một năng lực nội cảm mạnh mẽ. Bao trùm lên toàn
bộ những trang ký vẫn là chân dung một Hoàng Phủ Ngọc T-ờng với cái
tôi đặc sắc riêng, tài hoa uyên bác mà nhiều nhà phê bình đà không tiếc
giấy bút nghiên cứu, bình luận.
Hầu hết các ý kiến trên đà chỉ ra vai trò sáng tác và những đóng
góp của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đối với nền văn học dân tộc. Đó là tâm
hồn Huế, cái tôi tài hoa, uyên bác nhạy cảm với cái đẹp. Nh-ng bên
cạnh đó vẫn còn có một số ý kiến phê phán cách viết của Hoàng Phủ
Ngọc T-ờng. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh, Trần Đình Sử đánh
gi: Bủt ký cùa Hong Phù Ngóc Tưộng nghiêng hàn vẹ chất thơ thi vị
ngọt ngào. Cái chất thơ truyền thống thu hẹp phần nhìn của tác giả. Nói
về Sông H-ơng, v-ờn Huế, tác giả hầu nh- không nói gì tới thiên nhiên
khắc nghiết, Không nõi gệ đễn tÝnh chÊt nghÌo n¯n vĐ kho²ng s°n, ®Êt
®ai...”, “më mang chất văn xuôi sẽ có dịp phê phán những truyền thống
chưa tỗt đép trong văn hõa [21, 255]. Tuy nhiên những ý kiến phủ nhận
kí của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng nh- thế này không nhiều.
Bởi nếu ai đà đọc ký Ai đà đặt tên cho dòng sông, chúng ta đều có
thể dễ dàng nhận ra chân dung Hoàng Phủ Ngọc T-ờng. Đó là một cây
bút luôn dấn thân vì lẽ phải, vì Tổ quốc, quê h-ơng.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

8
Tõ thùc tiƠn nghiªn cøu nh- trªn, chóng tôi nhận thấy, vấn đề ký
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà đ-ợc quan tâm chú ý nhiều. Đa số các tác
giả đều nhấn mạnh đến cái tôi tài hoa uyên bác, bản sắc Huế và diện
mạo tâm hồn của thiên nhiên, con ng-ời Huế trong ký của ông, chứ
ch-a đi sâu vào tìm hiểu vấn đề theo một hệ thống. Chúng tôi thiết nghĩ,
việc nghiên cứu Cảm nhận về thiên nhiên xø H trong ký cđa Hoµng
Phđ Ngäc T-êng nÕu thùc hiện thành công sẽ góp phần khẳng định
những đóng góp riêng của nhà văn đối với nền văn học hiện đại Việt
Nam. Bởi thế, bài viết của những ng-ời đi tr-ớc là cơ sở để chúng tôi
tiếp thu, kế thừa và phát triển thành hệ thống ở đề tài này.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu về vấn đề Cảm nhận về thiên nhiên con ng-êi xø H trong
ký cđa Hoµng Phđ Ngäc T-êng d-íi góc độ thi pháp học cũng có nghĩa
là nghiên cứu thiên nhiên và con ng-ời qua cái nhìn nghệ thuật của nhà
văn, qua cách thức xây dựng thế giới nghệ thuật. Chúng tôi hy vọng
những đóng góp mới mẻ và ít ỏi của chúng tôi sẽ góp phần làm sáng rõ
thêm những giá trị mới của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng - ng-ời đà làm nên
diện mạo mới của đời sống văn học nền Văn học Việt Nam hiện đại.
Ngoài ra kết quả của luận văn có thể vận dụng nghiên cứu và giảng dạy
tác giả Hoàng Phủ Ngọc T-ờng trong nhà tr-ờng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận văn có nhiệm vụ xác định sự đóng góp về đề tài thiên nhiên
và con ng-êi xø H trong ký cđa Hoµng Phđ Ngäc T-ờng.

Qua đó khẳng định đặc điểm, vẻ đẹp hình ảnh thiên nhiên xứ Huế
trong ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
Khẳng định vẻ đẹp của con ng-ời xứ Huế trong ký cđa Hoµng Phđ
Ngäc T-êng.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

9
4. Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối t-ợng nghiên cứu
Đối t-ợng nghiên cứu của luận văn là Cảm nhận về thiên nhiên và
con ng-ời xứ Huế trong ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của chúng tôi là toàn bộ tác phẩm ký của
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đ-ợc tuyển chọn trong tập Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng, Nxb Trẻ, 2002. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi có so sánh
ký của Hoàng Phđ Ngäc T-êng víi mét sè t¸c phÈm cïng thĨ loại của
một số tác giả khác nh- Nguyễn Tuân, Vũ Bằng,...
5. Ph-ơng pháp nghiên cứu
- Ph-ơng pháp thống kê phân loại.
- Ph-ơng pháp phân tích, tổng hợp.
- Ph-ơng pháp so sánh, đối chiếu.
6. Đóng góp của luận văn
- Khái l-ợc quá trình phát triển của thể ký trong nền văn học Việt
Nam hiện đại, từ đó xác định vị trí vai trò của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
- Luận văn góp phần làm sáng tỏ vẻ đẹp về thiên nhiên và con
ng-ời xứ Huế trong ký Hoàng phủ Ngọc T-ờng, gắn liền với cách cảm

nhận miêu tả độc đáo.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, nội dung chính của luận văn đ-ợc
triển khai trong 3 ch-ơng:
Ch-ơng 1. Khái quát về ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng trong nền
trong nền văn học Việt Nam hiện đại.
Ch-ơng 2. Thiên nhiên xứ Huế trong ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
Ch-ơng 3. Con ng-êi xø H trong ký Hoµng Phđ Ngäc T-êng.
Sau cïng là Tài liệu tham khảo.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

10

Ch-ơng 1
Khái quát về Ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng
Trong nền văn học Việt Nam hiện đại

1.1. Khái quát về thể ký trong nền văn xuôi Việt Nam hiện đại
1.1.1. Khái niệm ký
Diện mạo văn học đích thực chỉ có đ-ợc thông qua hệ thống thể
loại. Nhắc đến đời sống thể loại của nền văn học Việt Nam hiện đại
chúng ta không thể không nhắc đến Ký. Việc đ-a Ký vào trong thể loại
văn học đà đem đến một sự đột phá của nghiên cứu văn học, thay đổi
quan ®iĨm trun thèng vỊ thĨ lo¹i cđa Arixtèt vèn ®· ngự trị hơn hai
ngàn năm trong lý luận văn học ph-ơng Tây.
Trong quá trình xác định thể loại, các nhà nghiên cứu đà có nhiều

cách tiếp cận để nhận diện ký, nh-ng cho đến nay, giới lý luận văn học
vẫn ch-a đ-a ra một hệ thống lý thuyết nhất quán cho thể loại văn học
này. Cho nên, mỗi ng-ời có một nhận định khác nhau về thể ký.
Theo nhà nghiên cứu Hoàng Ngọc Hiến ký có ba đặc điểm sau:
Ký l thề loi nm giữa bo chí v văn hóc, ký l sự hớp nhất chuyến
và nghiên cứu, ký l sự nhức nhỗi cùa trí tuế [10, 67].
Theo Hà Minh Đức thì "Các thể ký văn học chủ yếu là những
hình thức ghi chép linh hoạt trong văn xuôi với nhiều dạng t-ờng thuật,
miêu tả, biểu hiện, bình luận và sự kiện của đối t-ợng miêu tả" [4, 332].
Ph-ơng Lựu nhận định "Ký là một loại văn xuôi tự sự, trần thuật
những ng-ời thật, việc thật với những đặc điểm riêng biệt trong mức độ
tính chất h- cấu, trong vai trò của ng-ời trần thuật cùng mối liên hệ giữa
nó với đặc điểm của kết cấu và cốt truyện" [18, 280].
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

11

Theo các nhà nghiên cứu văn học, sự phức tạp của thể ký một
phần là do nó có sự giao thoa, thâm nhập nhiều thể loại văn học khác.
Giữa ký với báo chí có mối liên hệ đặc biệt th-ờng xuyên và tác động
qua lại lẫn nhau.
B.Bôlêvôi kết luận: "Ký sự trở thành một thể tài văn nghệ có
trong thể loại nằm giữa văn học và báo chí". Ranh giới giữa ký văn
học và ký báo chí nhiều khi không thật rõ rệt, nhất là đối với các bút
ký chính luận. Thật ra, vấn đề này còn tùy thuộc vào khả năng của
mỗi nhà văn.
Trong quá trình nghiên cứu về ký, đa số các học giả đều nhấn

mạnh đặc tr-ng của nó là miêu tả ng-ời thật, việc thật và tôn trọng tính
xác thực của đối t-ợng. Nhà nghiên cứu Hà Minh Đức chỉ rõ: "Chỗ khác
nhau cơ bản giữa các thể ký văn học và các thể loại văn học khác là ở
nguyên tắc tôn trọng tính xác thực của đối t-ợng miêu tả. Sự thực của
đời sống đi vào tác phẩm ký tuy có đổi thay nh-ng không hề biến chất
và bị mất đi tính xác thực lịch sử " [4, 216].
Song song với vấn đề đó, các nhà nghiên cứu cũng thấy đ-ợc
mối liên hệ giữa ký và các thể loại trữ tình, tự sự, kịch. GonKy nhấn
mạnh: "Ký đứng giữa nghị luận có tính nghiên cứu và truyện ngắn"
[5, 21-22].
Tác giả Hà Minh Đức khẳng định: "Các thể ký trữ tình đòi hỏi
ng-ời viết phải biểu hiện độc đáo cá tính sáng tạo trong mọi cảm xúc,
suy nghĩ trong cách bình luận và phân tÝch sù vËt cịng nh- trong
ph-¬ng thøc thĨ hiƯn. Trong loại ký trữ tình, mỗi tác giải đều bộc lộ
cái tôi trữ tình, hoặc sắc sảo linh hoạt, hoặc chân thực, mộc mạc, hoặc
đôn hậu, đằm thắm" [4, 218]. Gulaép thì cho rằng ký là một biến thể
của tự sự.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

12

Các tác giả Ph-ơng Lựu, Nguyễn Xuân Nam. Trần Đình Sử cũng
đánh giá Ký là một loại văn tự sự. Các nhà nghiên cứu đều thấy đ-ợc:
"sở dĩ ký hiện nay, phạm vi bao gồm quá nhiều loại khác nhau về tính
chất, là bởi vì nó đ-ợc đặt trong hệ thống phân loại: thơ - tiểu thuyết kịch - ký" [18].
Ngoài ra, vấn đề phức tạp của thể ký còn xuất phát từ sự linh hoạt,

năng động của thể loại này trong việc phản ánh hiện thực. Ký không ghi
chép đơn giản mà bao gồm nhiều dạng thức kh¸c nhau nh-: Ký sù,
phãng sù, håi ký, nhËt ký, tùy bút, bút ký, chính luận, truyện ký, Mỗi
thể loại trong ký đều có những đặc sắc riêng trong sự phản ánh và thể
hiện. Tuy vậy, sự phân chia ra các tiểu loại nh- trên cũng chỉ mang tính
t-ơng đối và chúng có khả năng lúc nào cũng rạch ròi. Nói về điều này,
nhà văn Tô Hoài cho rằng: "Làm Sao định nghĩa cố định đ-ợc thể nào là
một bút ký. Ký cũng nh- truyện ngắn, truyện dài hoặc thơ, hình thù nó
đầy những vóc dáng, nó luôn đòi hỏi sáng tạo và thích ứng. Cho nên
càng không nên trói nó vào cái khuôn".
Chính vì những yêu cầu định nghĩa thế nào là bút ký cho nên
vấn đề mà giới lý luận văn học cũng rất quan tâm là việc h- cÊu trong
ký. Cã nh÷ng ý kiÕn xoay quanh vÊn đề này nh-: Ký có đ-ợc h- cấu
hay không? h- cấu đ-ợc hiểu thế nào? h- cấu có phạm vi mức độ
nào?
Một số ý kiến cho rằng ký không đ-ợc h- cấu. B.Pôlêvôi khẳng
định: "ký sự nhất thiết không đ-ợc h- cấu". Cuộc sống chúng ta muôn
hình muôn vẻ nh- thÕ, lý thó nh- thÕ, biÕt bao nhiªu sù viƯc xảy ra, thực
ra cũng không cần thiết phải h- cấu thêm thắt tô vẽ gì hơn nữa. Cũng
theo h-ớng này, Bïi HiĨn nhÊn m¹nh: "trong bót ký, phãng sù tÝnh xác
thực của đối t-ợng là một điều cốt yếu. Thêm h- cấu đà dẫn đến những

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

13

kÕt qu¶ chØ khiÕn cho sù viƯc trë thành thực thực, h- h- trong trí ng-ời

đọc, không có lợi" [6, 218].
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng cũng có quan niệm khi nãi vỊ thĨ ký:
"B-íc ra khái cc chiÕn tranh, tôi nghiệm ra một điều là tôi cần nói về
những gì tôi đà trải nghiệm. Tiểu thuyết và truyện ngắn có vẻ nh- không
giúp đ-ợc tôi làm điều này. Thế là tôi chọn ký, thể loại gần nhất với
hiện thực ®êi sèng. Víi thĨ ký t«i cã thĨ nãi tïy thích những gì đang
diễn ra trong tâm hồn tôi, những trải nghiệm đẹp và cả trong khổ đau
nữa. Thời đại nào cũng cần sự thật. Nhà văn càng phải nói lên sự thật"
[40, 53].
Không tán thành những quan điểm trên, một số nhà nghiên cứu
xem h- cấu là biện pháp nghệ thuật cần thiết trong quá trình viết ký.
Ng-ời viết ký có thể vận dụng h- cấu, t-ởng t-ợng để bồi đắp vào
những điểm trắng, tô đậm thêm hình t-ợng của tác phẩm trong khuôn
khổ tôn trọng tính xác thực của nhân vật hoàn cảnh. Nguyễn Tuân nhấn
mạnh sáng tác nghệ thuật nào cũng có h- cấu: "H- cấu không phải là
tách rời thực tiễn và thực tế đời sống, mà chính là rất gắn bó với đời
sống" [42]. Hà Minh Đức, Ph-ơng Lựu, Trần Đình Sử và một số nhà
nghiên cứu khác đều tán thành việc h- cấu trong ký. Tuy nhiên, h- cấu
ở đây đ-ợc sử dụng ở những phần không thật xác định, thể hiện trong
việc chọn lọc, sắp xếp, tổ chức các sự kiện, t- liệu trong quá trình tái tạo
hiện thực ngoài đời thành hiện thực trong tác phẩm. Các tác giả cũng chỉ
rõ h- cấu trong ký phải trên cơ sở tôn trọng sự thật không đ-ợc sử dụng
tùy tiện, bừa bÃi.
D-ới góc độ lý luận văn học, các tác giả còn tiếp cận thể ký ở
nhiều ph-ơng diện khác nhau. ở luận văn này, chúng tôi chỉ tập trung
nghiên cứu nét đặc sắc trong ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng thông qua việc

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn

C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

14

cảm nhận về thiên nhiên và con ng-ời xứ Huế. Chúng tôi tiếp thu ý kiến
của những ng-ời đi tr-ớc, xem ký là một loại văn xuôi ng-ời thật, việc
thật, tôn trọng tính xác thực của đối t-ợng và sự sử dụng h- cấu đều có
tính xác thực. Do yếu tố xác thực đ-ợc đặt lên hàng đầu nên sức hấp dẫn
và thuyết phục của ký một phần lớn nằm ở chính sự việc đ-ợc phản ánh.
Mặt khác, ký cũng là một thể loại in đậm dấu ấn cá tính sáng tạo của
chính tác giả.
1.1.2. Sơ l-ợc quá trình hình thành, phát triển của thể ký
Ghi chép về "những cái có thật" ở đời sống, điều ấy đà phát triển
từ rất sớm trong truyền thống của văn học Việt Nam, nh- một số tác
phẩm Việt điện u linh, Lĩnh nam chích quái, đ-ợc tác giả ghi lại sự
thật hàng ngày đang diễn ra xung quanh cuộc sống. Cho nên nửa cuối
thể kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, x· héi ViƯt Nam cã nhiỊu biÕn
®éng; con ng-êi sống trong giai đoạn này không phải chỉ có rung cảm
tr-ớc cuộc sống, mà còn muốn nhận thức, lý giải nó, và quá trình này
đ-a đến sự ra đời một loạt tác phẩm ký. Sáng tác ký xuất hiện ở giai
đoạn này khá phong phú. Đáng chú ý là tập Vũ trung tùy bút của Phạm
Đình Hổ đà ghi chép rất nhiều những sự việc xảy ra trong xà hội lúc bấy
giờ, giúp ng-ời đọc hiểu đ-ợc bối cảnh thời đại trong những tháng năm
cuối cùng của triều đình Lê - Trịnh ở Thăng Long. Chuyện cũ trong phủ
chúa Trịnh, Mấy năm đ-ợc mùa, Cuộc bình văn trong nhà Giám, là
những trang viết đa dạng về sinh hoạt văn hóa của ông cha ta nh- lối
viết chữ, cách uống trà, nghe nhạc, thi cử và các thứ lễ khác, Có một
số trang viết viết về nhiều nhân vật lịch sử nh- Nguyễn Kính, Phạm Tử
H-, Phạm Ngũ LÃo, các di tích lịch sử, đền thờ làng Tuấn Kiệt, đền
Đề Thích, Có thể nói, tùy bút của Phạm Đình Hổ ch-a đa dạng, độc

đáo, linh hoạt nh- rùy tút trong văn học Việt Nam hiện đại song nó
mang nét riêng ở lối trình bày, Về sau, bút ký của Tản Đà lµ dÊu hiƯu
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

15

báo tr-ớc khuynh h-ớng một thể loại ký trữ tình của nền văn học mới.
Bởi ông chính là chiếc cầu nối liền hai thế kỷ: Trung đại và hiện đại.
Từ 1930 - 1945, văn học Việt Nam phát triển đến đỉnh cao, bên
cạnh thơ mới, tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch, thì ký cũng đạt đ-ợc
nhiều thành tựu khẳng định đ-ợc sự lớn mạnh của thể loại.
Đầu tiên là phãng sù thu hót nhiỊu cÊy bót hiƯn thùc phª phán,
kịp thời "nhận chân" xà hội hiện tại nh- Tôi kéo xe của Tam Lang và
Cạm bẫy ng-ời, Kỹ nghệ lấy Tây, Cơm thầy cơm cô của "ông vua phóng
sự đất Bắc" Vũ Trọng Phụng. Với bút pháp "tả chân" triệt để, những
phóng sự này đà phơi bày bộ mặt dơ bẩn, trơ trẽn của xà hội thuộc địa
nửa phong kiến.
Bên cạnh sự xuất hiện của các tác phẩm ký mang đậm phong cách
hiện thực, giai đoạn này cũng ghi nhận sự xuất hiện của tùy bút mang
đậm chất trữ tình của Thạch Lam, Nguyễn Tuân. Bằng những sáng tác
của mình, Nguyễn Tuân đà đ-a thể tùy bút trở thành một thể văn có chỗ
đứng vững chắc, ngang hàng với các thể loại văn học khác xuất hiện
cùng thời.
Nh- vậy, nửa đầu thể kỷ XX, sự đa dạng, nở rộ của thể ký đà góp
phần làm cho đời sống của văn học dân tộc sôi động hẳn lên, tiến những
b-ớc đi vững chắc trên tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc.
Từ 1945 - 1954, trong các thể văn xuôi của văn học kháng chiến

chống Pháp thì ký phát triển mạnh hơn cả, nhất là ký sự và tùy bút. Ký
đà thâm nhập vào thể loại văn học khác khiến các tác phẩm thuộc loại
truyện ngắn, tiểu thuyết cũng đậm đặc các sự kiện đời sống hàng ngày.
Theo sát chặng đ-ờng chiến đấu, các "cây ký" đà dũng cảm xông xáo
vào những chiến tr-ờng ác liệt bám sát mũi nhọn chiến đấu. Trần Đăng
đà khắc họa chân thực và cảm động hình ảnh anh bộ đội cụ Hồ giản dÞ

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

16

mà anh dũng. Ký sự Cao Lạng của Nguyễn Huy T-ởng, Ng-ợc dòng
sông Thao của Tô Hoài dựng lại cuộc chiến đấu sống chết của dân
tộc. Nguyễn Tuân lúc này đi theo kháng chiến cho ra đời Đ-ờng vui,
Tình chiến dịch,
B-ớc vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xà hội miền Bắc, biết
bao nhà văn đà mạnh dạn ®i theo tiÕng gäi cđa Tỉ qc, tíi nh÷ng vïng
miỊn mới lạ để phản ánh kịp thời những nhân tố mới nảy sinh trong đời
sống cách mạng. Tiêu biểu là Tùy bút Sông Đà của Nguyễn Tuân,
Những cô gái đổ bê tông của Lê Minh, Đêm sửa lò của Xuân Hồng,
Trong giai đoạn này phải kể đến một số tác phẩm ký ra đời nhân
các chuyến đi thăm n-ớc bạn nh-: Thành phố Lê- Nin, Tôi thăm Căm Pu - Chia của nhà văn Tô Hoài, Hiên ngang Cu- ba cđa ThÐp Míi, tËp
håi ký Nh©n d©n ta rÊt anh hùng của các đồng chí Nguyễn L-ơng Bằng,
Võ Nguyên Giáp, Phạm Hùng
Ký trong văn học kháng chiến chống Mỹ đà góp cho văn học viết,
những tác phẩm ký đậm cảm hứng, sử thi và đà phản ánh chân thực,
cuộc chiến đấu của dân tộc, sự vận động của dòng thác cách mạng và

biểu d-ơng kịp thời những tấm g-ơng anh hùng của thời đại. Nổi bật là
tác phẩm Họ sống và chiến đấu, Tháng ba ở Tây Nguyên, Hòa Vang của
Nguyễn Khải, Trên quê h-ơng những anh hùng Điện Ngọc của Nguyễn
Trung Thành, Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi của Nguyễn Tuân, lúc này
dòng ký trữ tình vẫn nảy nở và phát triển trong hoàn cảnh khốc liệt của
chiến tranh nh- một minh chứng cho sự sống và vẻ đẹp tâm hồn của con
ng-ời Việt Nam. Tiêu biểu là những sáng tác theo khuynh h-ớng trữ
tình lÃng mạn đậm chất sử thi Bức th- Cà Mau của Anh Đức, ý thức
tr-ớc mùa hoa của Chế Lan Viên, Đ-ờng chúng ta ®i cđa Nguyªn
Ngäc,…

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

17

Năm 1975, khi đất n-ớc b-ớc vào hoà bình xây dựng xà hội, nhất là
vào thời kỳ đổi míi (1986), ký cã sù chun m×nh râ rƯt. Víi ph-ơng
châm nhện thàng vo sự thật, thề phõng sự mốt thội gian di vắng bõng
nay lại hồi sinh. Tác giả Vũ Tuấn Anh trong bài viết của mình đà nhận
định: Tắt lặng trong mốt thội gian di, sự xuất hiến trờ li đốt ngốt v
mnh mẻ cùa phõng sự to mốt tc đống, mốt củ hích sang cc thề loi
khác: Nó thức tỉnh một cách nhìn mạnh dạn và thẳng thắn, một thái độ
nhập cuộc tr-ớc những vấn đề nóng bỏng của thực tế, nó cung cấp không ít
những mng tư liếu v chất liếu sỗng trong truyến v tiều thuyễt. Giai
đoạn này hàng loạt các phóng sự ra đời, các thể ký, tùy bút, tạp văn, tản
văn cũng xuất hiƯn phong phó h¬n bao giê hÕt, thu hót sù chú ý của công
chúng. Đội ngũ viết ký đông đảo, nhiều cây bút tìm tòi ở các thể loại và

ngày càng khẳng định phong cách riêng, tiêu biểu là Nguyễn Khải với tạp
văn, Mao Văn Tạo, Băng Sơn, với thể tản văn, đoạn văn; Minh Chuyên,
Xuân Ba, Trần Huy Quang, Hoµng Phđ Ngäc T-êng víi thĨ bót ký.
X± hèi ph²t triền theo xu hưỡng Dân chù hõa đ giủp ký thâm
nhập vào cuộc sống, mở rộng phạm vi phản ảnh, các nhà văn công khai
bày tỏ thái độ, cách nhìn, cách đánh giá đối với hiện thực. Ng-ời viết ký
có cơ hội để bộc lộ vai trò của chủ thể sáng tạo, khẳng định đ-ợc dấu ấn
riêng của mình.
Sống giữa thời đại công nghệ thông tin với những biến động
nh- hiện nay, ký càng có điều kiện phát triển mạnh mẽ. Với -u thế
của mình, ký luôn khẳng định đ-ợc vai trò, vị trí của mình trong sự
vận động và đi lên của nền văn học dân tộc, góp phần làm cho đời
sống văn hóa tinh thân của nhân dân ngày càng lành mạnh và phong
phú hơn.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

18

1.2. Ký trong sù nghiƯp s¸ng t¸c cđa Hoàng Phủ Ngọc T-ờng
1.2.1. Vài nét về tác giả
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng sinh ngày 9 tháng 09 năm 1937, tại
Thành phố Huế. Quê gốc của ông ở làng Bích Khê, xà Triệu Long,
huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
Năm 1960 Hoàng Phủ Ngọc T-ờng tốt nghiệp khoa Văn - Triết tại
Đại học Huế. Từ năm 1960 đến năm 1966 Hoàng Phủ Ngäc T-êng d¹y
häc t¹i tr-êng Quèc häc HuÕ. Trong thêi gian này ông tích cực tham gia

hoạt động cách mạng bí mật (1963) tại Nội Thành Huế.
Tháng 5 năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng dời tr-ờng học lên
chiến khu trực tiếp tham gia hoạt động cách mạng. Đến hết năm 1975,
khi đất n-ớc độc lập ông trở về làm việc đảm nhiệm nhiều trọng trách
khác nhau nh- Tổng th- ký liên minh các lực l-ợng dân tộc dân chủ và
hòa bình Huế, Tổng th- ký Hội văn học nghệ thuật Trị - Thiên, tham gia
chính quyền Cách mạng tỉnh Quảng Trị.
Sau 1975, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng chủ yếu sáng tác và hoạt động
trên lĩnh vực văn nghệ, từng là Chủ tịch Hội Văn nghệ Bình Trị Thiên,
phụ trách Tạp chí Sông H-ơng, Cửa Việt.
Nh- vậy, từ tiểu sử con ng-ời, quê h-ơng, gia đình của Hoàng
Phủ Ngọc T-ờng đều có nhiều điều đáng quý. Đó là ng-ời con của Miền
quê giàu truyền thống văn hóa văn học và nhiệt tình đấu tranh cách
mạng. Đó cũng là xứ sở của mộng và thơ, của sông H-ơng núi Ngự Nơi nuôi d-ỡng tâm hồn ng-ời nghệ sỹ, nhà viết ký tài hoa, lÃng mạn
này. Thời kháng chiến chống Mỹ cũng chính là một nhân tố quan trọng
để bồi đắp tâm hồn văn nhân. Buổi giao thời đà tạo nguồn cảm hứng cần
thiết cho nhà văn khi viết về ng-ời anh hùng trong chiến trận hôm qua
và chiến sỹ lao động mới hôm nay.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

19

1.2.2. Quá trình đến với thể ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng
Sáng tác đầu tay của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng là một truyện ngắn
viết về phong trào yêu n-ớc ở vùng đô thị bị tạm chiếm. Chuyện một
ng-ời đi qua sa mạc viết năm 1959 tuy ch-a thật xuất sắc song đà báo
hiệu một h-ớng đi của ngòi bút nhà văn. Từ đây, Hoàng Phủ Ngọc

T-ờng đà hòa ngòi bút của mình vào nền văn học Cách mạng.
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng có vốn sống dầy dặn về mảng đề tài đấu
tranh, yêu n-ớc ở đô thị. Năm 1966, khi mới lên rừng hoạt động cách
mạng, nhà văn đà bắt tay viết tiểu thuyết Cửa Rừng. Theo tài liệu do
Ph³m Phđ Phong cung cÊp thƯ: “B°n th°o câ ®­a cho anh Nguyển Khoa
Điềm và anh em trong cơ quan đọc. Nh-ng sau đó bị bom B52 đanh tan
tác, rơi vÃi và vùi lấp d-ới hố bom. Bản thảo đ-ợc nhặt nhạnh và viết lại
thành tiểu thuyết gọn và súc tích hơn là Tuổi trẻ không yên, nh-ng rồi
sau đó chuyển sang cơ quan, gửi cho nhà in Sông H-ơng cũng bị thất
lc, đễn nay chưa viễt li đước.
Không mấy thành công ở thể loại truyện ngắn và tiểu thuyết,
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng dồn tâm huyết sáng tạo cho thể loại thơ và ký.
Trong thơ và ký, ông đà đạt đ-ợc những thành tựu đáng ghi nhận.
Các sáng tác thơ của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đ-ợc tuyển chọn
vào hai tập: Những dấu chân qua Thành phố (1976) và Ng-ời hái Phù
Dung (1995). Hai tập thơ in dấu rõ rệt tâm hồn, t- t-ởng, phong cách
sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng ở những thời điểm lịch sử khác
nhau.
Tập thơ Những dấu chân qua Thành phố của Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng là những trang thơ chan chứa nhiệt huyết. Một tâm hồn trẻ đÃ
tạm biệt giảng đ-ờng và phấn trắng để b-ớc vào cuộc kháng chiến với
lời tạ từ thật giản đơn mà rắn rỏi.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

20

Nhà văn đà gửi vào mỗi dòng thơ niềm xúc cảm của mình trên các
chặng đ-ờng hành quân gian khó mà hừng hực khí thế, song đôi khi
cũng đầy những -u t-, nhung nhớ.
Thơ Hoàng Phủ Ngọc T-ờng còn là những bài ca, ca ngợi, tôn
vinh những con ng-ời đà dâng hiến đời mình cho độc lập tự do của dân
tộc, tự do của Tổ quốc Chim và hoa trên đất em nằm, Bàn tay trên trán,
Cánh tay lại mọc,... Và ngân vang hơn cả ở những trang thơ của ng-ời
trí thức trẻ này là khát vọng đ-ợc cống hiến tuổi xuân của mình cho đất
n-ớc.
Tập thơ đầu tay của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà góp vào thơ
kháng chiến một tiếng thơ chân thành, đầy nhiệt huyết và để lại không ít
ám ảnh trong tâm trí ng-ời đọc. Tuy vậy, phải đợi đến Ng-ời hái phù
dung ngòi bút thơ ông mới thực sự đi vào độ chín. Thơ Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng ngày càng lắng sâu vào thế giới nội tâm với những chiêm nghiệm
về con ng-ời và cuộc sống. Đặc biệt, nhà thơ th-ờng viết về nhiều nỗi
buồn và cái chết, về sự mong manh và ngắn ngủi của thời gian đời nguời
Xin ng-ời chút không, Bồng bềnh cho tới mai sau, Dù năm dù tháng Địa chỉ buồn, vẽ tôi... Nh thơ Ngô Minh nhận thấy: Thơ Hong Phù
Ngọc T-ờng là vẻ đẹp của nỗi buồn hoài niệm, những day dứt triết học,
từ sâu thẳm thời gian, sâu thẳm đất đai vọng lên trên tâm khảm ng-ời
đóc, v nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo cho rằng: Thơ Hong Phù Ngóc
T-ờng thấm đẫm triết học về cái chết... thơ anh buồn một nỗi buồn đứt
ruột,... đấy là thơ cõi âm. Dưộng như trong suỗt cuốc đội mệnh,
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng bị ám ánh bởi hoa. Ông viết rất nhiều về hoa và
đặc biệt ông bị ám ảnh bởi sắc điệu Phù Dung. Song điều đáng trân
trọng là nỗi buồn trong thơ Hoàng Phủ Ngọc T-ờng mang nỗi đau và
khát vọng đời th-ờng, đánh thức trong ng-ời đọc sự đồng cảm, suy tthâm trầm sâu sắc. Thơ Hoàng Phủ Ngọc T-ờng nghiêng về chất trữ tình
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

21

truyền thống. Thơ ông nổi bật ở sự trang nhÃ, hình ảnh huyền ảo, thơ Nhạc - Họa hòa quyện.
1.2.2.1. Ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng tr-ớc năm 1975
Tr-ớc năm 1975, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đang là một thầy giáo
trẻ, nhiệt tình dạy học ở Huế nên ông viết ch-a nhiều, mới chỉ có một
vài tác phẩm nhỏ: Nh- con sông từ nguồn ra biển và ký sự Ngôi sao
trên đỉnh Phu Văn Lâu là những sáng tác tiêu biểu của Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng ở thời kỳ đó. Các sáng tác của ông chủ yếu lấy đề tài từ phong
trào đấu tranh yêu n-ớc của nhân dân Huế vùng đô thị bị tạm chiếm.
Truyện ký Nh- con sông từ nguồn ra biển là một tác phẩm đặc
sắc của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng hoàn thành năm 1971, sau này đ-ợc
nhà văn tuyển vào tập Rất nhiều ánh lửa. Thông qua câu chuyện của
Giao - nhân vật chính của tác phẩm, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà diễn tả
tinh tế và sinh động nỗi dằn vặt, bế tắc trong tâm hồn ng-ời thanh niên
trí thức sống d-ới chế độ Mỹ - Ngụy và sự biến đổi nhận thức của họ
tr-ớc những biến chuyển lớn lao của đất n-ớc, họ không chấp nhận là kẻ
sống vật vờ trong chiến tranh. Sau đó do có sự chuyển mình đi theo
tiếng gọi của Cách mạng, đó cũng là sự chuyển mình của lớp thanh niên
trí thức Huế. Sự chuyển mình của lớp thanh niên trí thức Huế đà khẳng
định đ-ợc nhận thức của họ về bản chất chính nghĩa của cuộc chiến
tranh mà dân tộc đang tiến hành là để giải phóng đất n-ớc. Với họ đi
theo kháng chiến là con đ-ờng đầy chông gai song tất yếu. Tác phẩm đÃ
để lại án t-ợng sâu sắc cho ng-ời đọc ở sự diễn tả nội tâm tinh tế, nghệ
thuật xây dựng hình ảnh gợi cảm, đa nghĩa và đặc biệt là sự linh hoạt
cùa ci tôi nh văn. Ci Tôi vừa miêu t vừa kề chuyến, vư kễt
hợp bày tỏ nhận thức, thái độ của một nhà văn - một tri thức đà giác ngộ
và tham gia Cách mạng.

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

22

Sau Nh- con s«ng tõ ngn ra biĨn, tiếp tục là sự ra đời của ký
sự Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971) đà đánh dấu một thành
công mới của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng ở thể ký. Trong ký sự này, tác
giả đà phản ánh kịp thời không khí đấu tranh sôi sục ở đô thị Huế, đó
là chiến dịch Mậu Thân năm 1968, đặc biệt là sự kiện ngọn cờ giải
phóng đ-ợc kéo lên đỉnh Phu Văn Lâu ngày 31/01/1968. Thành công
của tác phẩm đ-ợc tạo nên những sự kiện lịch sử chân thực, t-ơi mới,
những nhân vật cụ thể, sống động và ít nhất nhà văn không dấu nổi
niềm hồ hởi, tự hào khi đ-ợc hòa mình vào cuộc đấu tranh cách mạng
trên chính quê h-ơng mình.
Có thể nói, với những sáng tác đầu tay ở thể ký, Hoàng Phủ Ngọc
T-ờng đà khẳng định đ-ợc sở tr-ờng sáng tạo của mình. Các tác phẩm
ký của ông tr-ớc năm 1975 đà b-ớc đầu hé lộ tài năng viết ký và cái
duyên của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng với thể loại văn học này. Theo thời
gian, ngòi bút của ông ngày càng sung sức và đi vào độ chín, kết tinh ở
một loại tác phẩm có giá trị ra đời từ sau năm 1975.
1.2.2.2. Ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng sau năm 1975
Hầu nh- toàn bộ ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng từ sau 1975 đến
nay đ-ợc ông tuyển vào hơn chục tập ký, trong đó không ít tác phẩm
đ-ợc trao giải của Hội nhà văn, của Báo Văn nghệ, của Đài tiếng nói
Việt Nam đà khàng định sù tr­êng th¯nh cïa “c©y ký” Ho¯ng Phï Ngãc
T-êng. NÕu nh- tr-ớc năm 1975, ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng còn ít ỏi,
đề tài và tiểu loại ch-a đa dạng thì sau năm 1975, nhà văn đà mở rộng

đề tài sáng tác, các tác phẩm thuộc tiểu loại ký phong phú hơn, tập trung
nhiều mảng đề tài khác nhau. Trong những bµi ký viÕt vỊ cc chiÕn
tranh chèng Mü cøu n-íc, ông đà làm sống dậy hiện thực đời sống đất
n-ớc trong những ngày khói lửa của cuộc chiến tranh chống Mü. HiÖn

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

23

thực cuộc chiến tranh đ-ợc tác giả tái hiƯn qua ký øc cđa chÝnh m×nh,
ng-êi trùc tiÕp tham gia chiến tranh.
Điều đáng chú ý là những trang ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng viết
về chiến tranh th-ờng là các phong trào của học sinh, sinh viên Huế
nhiệt tình, mạnh mẽ tham gia đấu tranh nh- trong tác phẩm Chiếc
Panh-Xô và Khẩu súng của Tr-ờng có nhân vật Tr-ờng sống rất chân
thật, là trí thức trẻ, nhiệt huyết một lòng vì độc lập tự do cho dân tộc.
Viết về những ngày kháng chiến gian khổ và anh dũng nh-: Đời rừng,
Bản di chúc cỏ lau, về không khí chiến đấu ở mọi miền đất n-ớc nh-:
Ai về Châu X-a, Đứa con phù sa, Cồn Cỏ ngày th-ờng,... rất sâu sắc. Có
thể nói những bài ký viết về chiến tranh của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đÃ
giúp ng-ời đọc có thêm phần hiểu biết về các cuộc chiến tranh ở những
miền đất khác nhau của Tổ quốc, trang ký làm giàu có thêm mảng văn
học chiến tranh của dân tộc.
Khi viết về cuộc chiến tranh ở biên giới phía Bắc vào những năm
1979 - 1980, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đà kịp thời phản ánh cuộc đấu
tranh của nhân dân các tỉnh biên giới phía Bắc phải đ-ơng đầu với quân
xâm l-ợc Trung Qc. ë hai bót ký Ai vỊ Ch©u x-a, Rõng hồi đà đ-ợc

nhiẹu nh văn đnh gi cao. Nh văn Nguyển Tuân khàng định: Những
trang ký sắc sảo một cách thiệt là độc đáo... Ng-ời yêu n-ớc Hoàng Phủ
Ngọc T-ờng đà lấy luôn gốc hồi sở tại ải Bắc làm vũ khí mà bồi luôn
cho Bnh B Tu mốt đòn chí mng.
Viết về các vấn đề xà hội, các sáng tác thuộc mảng này của
Hoàng Phủ Ngọc T-ờng khá đa dạng, thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau,
th-ờng h-ớng vào những vấn đề bức xúc đặt ra trong đời sống xà hội
nh- công việc chống tham nhũng, công việc đền ơn ®¸p nghÜa,...

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

24

Về quê h-ơng đất n-ớc, Hoàng Phủ Ngọc T-ờng viết về thiên
nhiên, về văn hóa lịch sử ở nhiều vùng quê h-ơng khác nhau. Nh- Ai về
Châu x-a, R-ợu làng Vân, Miền gái đẹp, Đứa con phù sa,...
Có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng: Những chuyến đi dọc chiều
dài đất n-ớc của tác giả quả là cuộc hành h-ơng không mệt mỏi của trái
tim đầy say mê, luôn ng-ỡng vọng về Tổ quốc, đất n-ớc nhân dân, lịch
sử....
Đặc biƯt khi viÕt vỊ xø H, d-êng nh- H tr¶i dài suốt các tác
phẩm ký của Hoàng Phủ Ngọc T-ờng. Có con ng-ời Huế, văn hóa Huế,
thiên nhiên Huế, lịch Sử Huế, cuộc sống môi tr-ờng Huế,... tất cả tạo
một chiều sâu, sự sáng tác công phu, tỉ mỉ mà tác giả dành nhiều tâm
huyết nhất. Chính những trang viết về Huế đà tạo nên nét đặc sắc riêng
cùa ký Hong Phù Ngóc Tưộng. Đõ l bn sắc Huễ đậm ®¯ “ChÊt H
hun hc, qun rð”, nåi bËt l¯ c²c bi: Ai đà đặt tên cho dòng sông,

Hoa trái quanh tôi, Về chiếc Panh-xô và khẩu súng của Tr-ờng.
1.3. Đóng gãp cđa Hoµng Phđ Ngäc T-êng cho ký ViƯt Nam hiện đại
Từ sau Cách mạng tháng Tám, thể loại ký phát triển gắn với
những chuyển động lớn lao của xà hội. Nhiều tác phẩm có giá trị ra đời,
nhiều tác giả tiêu biểu đ-ợc ghi nhận. Trong số hàng loạt tên tuổi đà nêu
nh- Trần Đăng, Nguyễn Huy T-ởng, Nguyễn Tuân,... chúng ta không
thể không nhắc tới một con ng-ời đà từng gắn trọn cuộc đời mình cho
thể ký, đó là Hoàng Phủ Ngọc T-ờng.
Cuốn Lí luận văn học ở phần các thể ký văn học, mục sự phân
loại của các thể ký văn học đà chia ký thành ba loại: Loại ký tự sự, loại
ký trữ tình và chính luận. Trong đó ký Hoàng Phủ Ngọc T-ờng đ-ợc xếp
vo loi thứ hai: Ký trữ tệnh... Đõ l loi Nghiêng vẹ phần ghi nhận
những cảm xúc và suy nghĩ chủ quan của nhà văn tr-ớc những sự kiện

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn


C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an

25

của đời sống khách quan hoặc xen kẽ kết hợp giữa việc biểu hiện, bình
luận, suy t-ởng với miêu tả, kể chuyện. Các loại ký trữ tình bao gåm
nhiĐu thỊ: NhËt ký, bđt ký, tỵy bđt”. V¯ “Ho¯ng Phù Ngóc Tưộng cng
tạo đ-ợc cho tùy bút của mình một phong cách với nhiều trang viết giàu
liên tường v kiễn thức. Đõ l những nhận xẽt vẹ ký Hong Phù Ngóc
T-ờng, còn đặc điểm ký của ông ra sao, viết về nội dung gì thì ch-a
đ-ợc bàn đến.
Tiếp đó cuốn Tiểu luận nghiên cứu văn học của nhiều tác giả Một
thời đại mới trong văn học, Nxb Văn học, (1986) cũng đề cập đến ký

Hoàng Phủ Ngọc T-ờng, nh-ng lại đ-ợc nhìn từ góc độ là ng-ời kế thừa
những đặc điểm ký của Nguyễn Tuân. Tùy bút Nguyễn Tuân, sự việc
không hề bị chủ thể nhà văn lấn át hay che mê Ýt nhiỊu ®i nh- trong bót
ký cđa Chễ Lan Viên, Xuân Diếu (trong đõ ngự trị mốt ci tôi bệnh
luận luôn h-ớng vào việc vạch ra sự kiện, đào sâu các tầng lớp t- liệu
của sự kiện. Ph-ơng h-ớng này của thể ký đang đ-ợc Hoàng Phủ Ngäc
T-êng khai th¸c víi Ýt nhiỊu hiƯu qđa (tõ c¸c tập Rất nhiều ánh lửa, Ai
đặt tên cho dòng sông).
Trong khi các cuốn sách đ-ợc xuất bản mặc dù đà nhắc đến tác
giả Hoàng Phủ Ngọc T-ờng nh-ng còn khá dè dặt, khiêm nh-ờng thì sự
xuất hiện của hàng loạt bài viết của bạn đọc đà đem một tiếng nói mới
mẻ hơn, một cái nhìn bao quát hơn về vai trò và vị trí của Hoàng Phủ
Ngọc T-ờng trong văn học Việt Nam hiện đại.
Đầu tiên, đánh giá về sự thành công của tác giả phải kể đến việc
làm rất kịp thời và ý nghĩa của công ty Văn hóa Ph-ơng Nam cùng với
Nxb Trẻ. Năm 2002, tuyển tập Hoàng Phủ Ngọc T-ờng trọn bộ 4 cuốn
đà đ-ợc ấn hành với cách trình bày trang nhÃ, in đẹp trên giấy láng bìa
cứng rất trang trọng. Sau cuộc trình làng này, bạn đọc gần nh- biết đến

@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn