0009 xây dựng và sử dụng bài tập để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học sinh học cơ thể thực vật – sinh học 11 trung học phổ thông l

1

LỜI CẢMƠN

Lờiđầutiêntơixinđượcbàytỏlịngkínhtrọngvàbiếtơnsâusắcđếnthầyhướng
học:GS.TS.

Đinh

Quang

Báo,

thầy

đã

tận

tình

dẫn
giúp

khoa
đỡ,

hướngdẫntơitrongsuốtqtrìnhhọctậpvànghiêncứuđềtàiluậnán.
TơixinchânthànhcảmơntậpthểBộmơnLíluậnvàPhươngphápdạyhọcSinhhọc;KhoaSinhhọc;
Phịng Đàotạo sau Đại học; Ban Giám hiệu TrườngĐại học Sư phạm Hà Nội, đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho tơi trong suốt thờigianhọctập,nghiêncứuvàhồnthànhluậnán.

Tơi xin chân thành cảm ơn gia đình, cơ quan, các đồng nghiệp và bạn bèđã tạo
điều kiện, động viên, khích lệ tơi trong suốt q trình học tập, nghiên
cứuvàhồnthànhluậnán.

HàNội,ngày

tháng năm2015

Trương Xn Cảnh


LỜI CAMĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các kết quảđược
trình bày trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất
kỳcơngtrìnhnghiêncứu khoa họcnàokhác.

Tác giảluậnán

TrươngXn Cảnh


MỤCLỤC
Trang
Lời cảm

ii

ơnLời cam

iii

đoanMụclục

ivi

Danh mục các cụm từ viết

vii

tắtDanhmụccácbảng

x

Danh mụccác sơđồ,biểuđồ
PHẦNI:MỞĐẦU
1.Lídochọnđềtài.....................................................................................

1

2.Mụcđíchnghiêncứu..............................................................................

2

3.Đốitượngvàkháchthểnghiêncứu.......................................................

2

4.Giảthuyếtkhoahọc................................................................................

2

5.Nhiệmvụnghiêncứu.............................................................................

3

6.Phươngphápnghiêncứu........................................................................

3

7.Nhữngđónggópmớicủađềtài.............................................................

5

PHẦNII: KẾTQUẢNGHIÊNCỨU
CHƯƠNG1: CƠSỞ LÝLUẬNVÀTHỰCTIỄNCỦAĐỀ TÀI
1.1. Lượcsửcácnghiên cứuliênquanđến đềtài
1.1.1. Tìnhhìnhnghiên cứuvềnăng lựcvàcấutrúccủanănglực

6

1.1.2.Tìnhhìnhnghiên c ứ u vềcácbiện p h á p r è n luyện,pháttr iển kĩn
ăng,năng lựccho ngườihọcvàviệcxâydựng,sửdụng bàitậpđểphát
triểnnănglựcchohọcsinhtrongdạyhọc.................................................

9

1.2.Cơsởlýluậncủađềtài.......................................................................

18

1.2.1.Nănglựcthựcnghiệm......................................................................

18

1.2.2.Cấutrúccủanănglựcthựcnghiệm..................................................

21

1.2.3. Giátrịsưphạmcủaphát triển nănglực thực nghiệmcho học sinh

27

trongdạyhọcSinhhọcởtrườngphổthơng...............................................
1.2.4.Bàitậpthựcnghiệm.........................................................................

28

1.2.5.Vaitrịcủabàitậpthựcnghiệm
trongdạyhọcSinhhọcởtrườngphổthơng......................................................... 38
...........................................


1.2.6.Mốiquanhệgiữaxâydựngvàsửdụngbàitậpthựcnghiệmvới
pháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcsinh...........................................

40

1.3.Cơ sởthựctiễncủađềtài....................................................................

43

1.3.1.Mụcđíchđiềutra..............................................................................

44

1.3.2.Nộidungđiềutra..............................................................................

44

1.3.3.Phươngphápđiềutra.......................................................................

44

1.3.4.Đốitượngđiềutra............................................................................

44

1.3.5.Kếtquảđiềutra................................................................................

45

Tiểukếtchương1.......................................................................................

54

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP ĐỂ
PHÁTTRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM CHO HỌC SINH
TRONGDẠY HỌC SINH HỌC CƠ THỂ THỰC VẬT - SINH
HỌC 11TRUNGHỌCPHỔ THƠNG
2.1.Phântíchmụctiêu,nộidung chươngtrình mơnSinhhọc11.............

56

2.1.1.Mụctiêu............................................................................................

56

2.1.2.Nộidung...........................................................................................

57

2.1.3.NộidungthựchànhtrongSinhhọc11............................................

59

2.2.Xâydựngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcsinh
trongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT....................

60

2.2.1.Căncứxâydựngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmcho
họcsinh trongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT.....

60

2.2.2.Nguntắcxâydựngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmcho
họcsinhtrongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT...........

61

2.2.3.ucầuđốivớibàitậpthựcnghiệmtrongdạyhọcSinhhọccơ
thểthựcvật-Sinhhọc11THPT................................................................

63

2.2.4.QuytrìnhxâydựngbàitậpthựcnghiệmtrongdạyhọcSinhhọccơthểt
hựcvật-Sinhhọc11THPT...........................................................

64

2.3. Sửdụngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcsinhtro
ngdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT....................

76

2.3.1. Nguntắcsửdụngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmcho
họcsinhtrongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật- Sinhhọc11
THPT..........................................................................................................

76


2.3.2. ĐịnhhướngsửdụngcácbàitậpthựcnghiệmtrongdạyhọcSinhhọccơt
hểthựcvật–Sinhhọc11..............................................................

78

2.3.3. Gợiýkiểmtraquátrìnhhọcsinhthựchiệncácyêucầucủabàitậpth
ựcnghiệm..........................................................................................

79

2.3.4. Quytrìnhsử dụngbàit ậptheo hư ớngphát tr iểnnăngl ự c t hự c
nghiệmcho họcsinhtrong dạyhọcphầnSinh họccơ thểthựcvật...........

80

2.3.5.Gợiý sửdụngc á c b à i t ậ p t h ự c n g h i ệ m t r o n g d ạ y
h ọ c S i n h h ọ c cơthểthựcvật–

90

Sinhhọc11.....................................................................
2.4.Đ á n h g i á n ă n g l ự c t h ự c n g h i ệ m b ộ m ô n S i n h h ọ c c ủ a h ọ c s i n 93
h phổt h ơ n g ................................................................................. 100
................
Tiểukếtchương2.......................................................................................

101

CHƯƠNG3: THỰCNGHIỆMSƯPHẠM

101

3.1.Mụcđíchthựcnghiệm.........................................................................

102

3.2.Nộidungthựcnghiệm.........................................................................

103

3.3.Phươngphápthựcnghiệm..................................................................

106

3.4.Nộidungđonghiệm,cơngcụđonghiệmvàphươngphápđonghiệm...

123

3.5.Kếtquảthựcnghiệm...........................................................................
Tiểukếtchương3.......................................................................................

124

PHẦNIII: KẾT LUẬNVÀKIẾNNGHỊ

125

1.Kếtluận..................................................................................................

127

2.Kiếnnghị................................................................................................

128
P1

DANHMỤCCÁCCƠNGTRÌNHCỦATÁCGIẢ.............................
TÀILIỆUTHAMKHẢO……………………………………………..

PHỤLỤC..................................................................................................


DANHMỤC CÁCCỤMTỪVIẾTTẮT

Viếtđầy đủ

TT

Viếttắt

1

ĐC

Đốichứng

2

GV

Giáoviên

3

HS

Họcsinh

4

Nxb

Nhàxuấtbản

5

SGK

Sáchgiáokhoa

6

SH

7

THPT

8

TN

Sinh học
Trunghọcphổ thông
Thựcnghiệm


DANHMỤCCÁCBẢNG
STT

Số hiệu

Tênbảng

1.

Bảng 1.1

Kiếnt h ứ c , k ĩ n ă n g , t h á i đ ộ c ủ a m ỗ i n ă n g
lực
thànhphầncấuthànhnănglựcthựcnghiệmcủahọ
csinhTHPT
Gợiý h ọ c s i n h p h â n t í c h c á c y ế u t ố đ ề xu ất c ủ a
phươngánthựcnghiệm
Mốiquan hệgiữahoạtđộnghọctậpcủa HS,thiết
kếvàtổchứchoạtđộngchoHSvớitừngnănglựcthànhph
ầncủanănglựcthựcnghiệm

2.

Bảng1.2

3.

Bảng 1.3

4.

Bảng 1.4

5.

Bảng 1.5

6.

7.

8.

Bảng 1.6

Bảng 1.7

DanhsáchcáctrườngTHPTđềtàiđãtiếnhành
điềutrathựctrạng
Kếtquảđiềutravềcơsởvậtchất,trangthiếtbị
phụcvụcôngt ác thựch àn h t hí nghi ệm bộm ơn Si
nhhọc

Trang
25

34

41

45

46

KếtquảđiềutranhậnthứccủaGVvàHSvềvai
trịcủathựchànhtrongdạyvàhọcbộmơnSinhhọcở
trườngphổthơng

47

Kếtq u ả đi ều t r a t h ự c t r ạ n g s ử d ụ n g v à t ổ c h ứ c t
hựchànht h í nghi ệm tr ongdạy họcSinhh ọ c ở
trườngphổ thông

48

Bảng1.8

Kếtquảđiềutramộtsốnguyênnhânảnhhưởngđếnthựctrạ
ngtổchứcthựchànhthínghiệmcủaGV
trongdạyhọcSinhhọcởtrườngphổthông
9.
Bảng 1.9 KếtquảđiềutranhậnthứccủaGVvàmongmuốncủaHSđ
ối với việc sửdụngbàitậpthực hànhthí
nghiệmtrongdạyhọcSinhhọc
10. Bảng 1.10 KếtquảđiềutranhậnthứccủaGVvềmụcđích
củaviệcxâydựngvàsửdụngbàitậpthựchànhthínghiệmt
rongdạyhọcSinhhọc
11. Bảng 1.11 KếtquảđiềutraviệcnhậnđịnhHSthựchiệncác
nhiệmvụtrongquátrìnhthựcnghiệm

49

50

51

52


12.

Bảng2.1

13.

Bảng 2.2

14.

Bảng 2.3

Cấut r ú c n ộ i d u n g p h ầ n S i n h h ọ c c ơ t h ể t h
ực
vật– S i n h h ọ c 1 1
CácbàithựchànhtrongSinhhọc11

58
59

16.

Bảng 2.5

17.

Bảng 2.6

18.

Bảng 2.7

19.

Bảng2.8.

Kếtq u ả x á c đ ị n h c á c k i ế n t h ứ c , k ĩ n ă n g t
h ự c nghiệmcủatừngbàihọctrongphầnSinhhọccơ
thểthựcvật-Sinh học11
Vait r ò c ủ a h ệ t h ố n g b à i t ậ p t h ự c n g h i ệ
m đ ã đượcx â y d ự n g v ớ i s ự p h á t t r i ể n c á c n ă
nglực
thànhphầncấu thànhnănglựcthựcnghiệm
Gợiýsửdụngcácbàitậpthựcnghiệmtrongdạy
họcSinhhọccơthểthựcvật–Sinhhọc11
Cáct i ê u c h í c ủ a n ă n g l ự c t h ự c n g h i ệ m v à d i ễ n
giảimứcđộcủatừngtiêuchí
Bảnglượnghóamứcđộđạtđượccủatừngtiêuchí
củanănglựcthựcnghiệmtheothangđiểm10
PhânloạimứcđộnănglựcthựcnghiệmcủaHS

20.

Bảng 3.1

Cácbài họctriểnkhaithựcnghiệm

101

21.

Bảng3.2

Một số thơng tin về trường, lớp và giáo viên
triểnkhaithựcnghiệm

102

22.

Bảng 3.3

Nộidung,côngcụvàphươngphápđonghiệm

104

23.

Bảng 3.4

Tổnghợpkếtquảthửnghiệmđềkiểmtra1Avàđề
kiểmtra 2A

105

24.

Bảng 3.5

Bảng phân phối tần suất số HS đạt điểm Xi
vềnăng lực hình thành giả thuyết thực nghiệm
củanhómĐ C v à n h ó m T N ở m ỗ i l ầ n k i ể m t r
avà
một số thamsố thốngkê
Kếtq u ả k i ể m đị nh s ự s a i k h á c đ i ể m tr ungb ì n h
vền ă n g l ự c h ì n h t h à n h g i ả t h u y ế t t h ự c n g h i ệ
m
giữanhómĐCvà nhómTNqua cácbàikiểmtra
Bảngt ầ n s u ấ t h ộ i t ụ t i ế n
% s ố H S đ ạ t đ i ể m XitrởlêncủanhómĐCvànhómT
Nởbàikiểmtra

15.

25.

26.

Bảng 2.4

Bảng 3.6

Bảng 3.7

65

74

91
95
98
99

106

107

108


lần1 vàbài kiển tralần


27.

Bảng3.8

Bảng phân phối tần suất số HS đạt điểm Xi
vềnăng lực thiết kế phương án thực nghiệm
110
củanhómĐ C v à n h ó m T N ở m ỗ i l ầ n k i ể m t r
avà

một sốthamsốthốngkê
28. Bảng 3.9 Kếtq u ả k i ể m đị nh s ự s a i k h á c đ i ể m tr ungb ì n h v
110
ềnănglựcthiếtkế phươngánthựcnghiệm giữa
nhómĐC và nhómTNqua các bàikiểmtra
29. Bảng 3.10 Bảngt ầ n s u ấ t h ộ i t ụ t i ế n
% s ố H S đ ạ t đ i ể m Xi trởlêncủanhómĐCvànhómT 112
Nởbàikiểmtra
lần1 vàbàikiển tralần 2
30. Bảng 3.11 Bảng phân phối tần suất số HS đạt điểm Xi
vềnăng lực tiến hành thực nghiệm và thu thập
kếtquảt h ự c n g h i ệ m c ủ a n h ó m Đ C v à n h ó m T

114

Nở
mỗi lầnkiểmtra vàmộtsốthamsốthốngkê
31. Bảng 3.12 Kếtquả kiểm định sự sai khác

điểm

trungb ì n h về nănglực tiếnhànhthực nghiệm và
thut h ậ p kếtquảthực

nghiệmgiữa

114

nhómĐCvànhómTN
qua cácbàikiểmtra

32. Bảng 3.13 Bảng phân phối tần suất số HS đạt điểm Xi
vềnăng lực phân tích kết quả thực nghiệm và rút
rakếtl u ậ n c ủ a n h ó m Đ C v à n h ó m T N ở m ỗ i l ầ

116

n
kiểmtravàmộtsố thamsố thốngkê
33. Bảng 3.14 Kếtquảkiểmđịnhsựsaikhácđiểmtrungbìnhvềphântíc
hkếtquảthựcnghiệmvàrútrakếtluậngiữa

117

nhómĐCvànhómTNquacácbàikiểmtra
34. Bảng 3.15 Bảngt ầ n s u ấ t h ộ i t ụ t i ế n
% s ố H S đ ạ t đ i ể m Xi trởlêncủanhómĐCvànhómT

118

Nởbàikiểmtra
lần1 vàbàikiển tralần 2
35. Bảng 3.16 Điểmt r u n g b ì n h c á c n ă n g l ự c t h à n h p h ầ n g i
ữa
nhómTNvànhómĐCqua2bàikiểmtra

120


36. Bảng 3.17 TỉlệHSởcácmứcnănglự cgiữanhómTNvà
nhómĐC qua 2 bàikiểmtra

120


DANHMỤC CÁCSƠĐỒVÀBIỂUĐỒ
STT

Số hiệu

1.

Sơđồ 1.1

Phânloạihệthốngbàitậpthựcnghiệm

38

2.

Sơđồ 1.2

Cơsởxâydựngvàsửdụngbàitậpthựcnghiệm

40

3.

Sơđồ2.1

4.

5.
6.

Sơđồ 2.2
Sơđồ 2.3
Biểuđồ3.1

Cănc ứ x â y dự ng h ệ t h ố n g b à i t ậ p t h ự c n g h i ệ m
Sinhhọccơthểthựcvật
Quytrìnhxâydựngbàitậpthựcnghiệm
Quytrình3giaiđoạnsửdụngbàitậpthựcnghiệm
SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglực
hìnhthànhgiảthuyếtthựcnghiệm giữan h ó m ĐCvà
nhómTNởbàikiểmtra lần1
SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựchìnht h
ànhgiảthuyếtthựcnghiệmgiữanhóm
ĐC và nhómTN ởbàikiểmtra lần2
Tầnsuấthộitụtiến%HSđạtđiểmXivềnănglực
hìnhthànhgiảthuyếtthựcnghiệmcủanhómĐCvàn
hómTNởbàikiểmtralần1
Tầnsuấthộitụtiến%HSđạtđiểmXivềnănglực
hìnhthànhgiảthuyếtthựcnghiệmcủanhómĐCvàn
hómTNởbàikiểmtralần2
SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựcthiếtkế
phư ơngánt hự c nghiệmgiữanhómĐC
vànhómTNởbàikiểmtra lần1
SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglực
thiếtkế phư ơngánt hự c nghiệmgiữanhómĐC
vànhómTNởbàikiểmtra lần2
Tầnsuất hộit ụ tiến

7.

8.

9.

Biểuđồ3.2

Biểuđồ3.3

Biểuđồ3.4

10. Biểuđồ3.5

11. Biểuđồ3.6

12. Biểuđồ3.7

Tênsơđồ,biểuđồ

%HSđạtđiểmXivềnăng lựct h i ế t k ế p h ư ơ n g á

Trang

61
64
81
107

108

109

109

111

112

113

nthựcnghiệmcủanhóm
ĐCvà nhómTN ởbàikiểmtra lần1
13. Biểuđồ3.8 Tầnsuất hộit ụ tiến%HSđạtđiểmXivề năng
lựct h i ế t k ế p h ư ơ n g á n t h ự c n g h i ệ m c ủ a n h
ó m ĐCvànhómTNởbàikiểmtra lần2

113


14. Biểuđồ3.9

SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựctiếnhànhth
ựcnghiệmvàthuthậpkếtquảthựcnghiệm

115

giữanhómĐCvànhómTNởbàikiểmtralần1
15. Biểuđồ3.10 SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựctiến

hànhthựcnghiệmvàthuthậpkếtquảthựcnghiệmgiữanhó

116

mĐCvànhómTNởbàikiểmtralần2
16. Biểuđồ3.11 SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựcphân
tíchkếtquảthựcnghiệmvàrútrakếtluận

117

giữanhómĐC vànhómTNởbàikiểmtra lần1
17. Biểuđồ3.12 SosánhtầnsuấtsốHSđạtđiểmXivềnănglựcphântí
chkếtquảthựcnghiệmvàrútrakếtluận

118

giữanhómĐC và nhómTN ởbàikiểmtra lần2
18. Biểuđồ3.13 Tầnsuấthộitụtiến%HSđạtđiểmXivềnănglực
phântíchkếtquảthựcnghiệmvàrútrakếtluậncủanhóm
ĐCvànhómTNởbàikiểmtralần1

119

19. Biểuđồ3.14 Tầnsuấthộitụtiến%HSđạtđiểmXivềnănglực
phântíchkếtquảthựcnghiệmvàrútrakếtluậncủanhóm
ĐCvànhómTNởbàikiểmtralần2

119

PHẦNI-MỞĐẦU

1. Lýdo chọnđềtài
Quan điểm chỉđạo địnhhướng đổimớic ă n b ả n , t o à n d i ệ n g i á o
d ụ c v à đào tạo theo Nghị quyết 29 của Hội nghịB a n C h ấ p h à n h T r u n g
ương

Đ ả n g Cộngs ả n V i ệ t N a m l ầ n t h ứ 8 k h ó a X I đ ã n ê u r õ : “ …

C h u y ể n m ạ n h q u á t r ì n h giáodục từ chủyếu trangbịkiếnthức sangphát triểntoàn
diệnnăngl ự c v à phẩmchấtngườihọc.Họcđiđôivớihành;lýluậngắnvớithựctiễn…”.Đồngthời nghị quyết
cũng nêu rõ: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và họctheohướnghiệnđại;pháthuy
tínhtíchcực,chủđộng,sángtạovàvậndụngkiếnthức,kỹnăngcủangườihọc;khắcphụclốitruyềnthụápđặtmộtchiều,ghinhớmáy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở đểngười
học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Đối vớigiáo dục
phổ thơng, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm
chất,nănglựccơngdân,pháthiệnvàbồidưỡngnăngkhiếu,địnhhướngnghềnghiệp


cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lýtưởng,
truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năngthực hành,
vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Đổi mới chương trình nhằm pháttriển năng lực và
phẩm chất người học, hài hịa đức, trí, thể, mỹ; dạy người, dạychữ và dạy nghề. Đổi
mới

nội

dung

giáo

dục

theo

hướng

tinh

giản,

hiện

đại,

thiếtthực,phùhợpvớilứatuổi,trìnhđộvàngànhnghề;tăngthựchành,vậndụngkiếnthứcvàothựctiễn
.
Trêncơsởcácquanđiểmchỉđạo,việchìnhthànhvàpháttriểnnănglựcở người học đã
đượcxácđịnhtrongmụctiêuđổimớigiáodụcphổthơngsau2015. Để góp phần chuẩn bị cho việc triển khai
thực

hiện

có

hiệu

quả

mục

tiêugiáodụcphổthơngsau2015thìviệcnghiêncứuthiếtkếcáchoạtđộnghọctậpởcácmơn

học và tổchức dạyhọc theo hướnghình thành, phát triển nănglựcngười học là vấn đề cần được quan tâm
nghiên cứu.S i n h h ọ c l à b ộ m ô n k h o a học có nhiều nội dung kiến thức
gắn với thực nghiệm, do đó dạy và học thựchành đóng vai trị quan trọng trong việc
thực hiện mục tiêu giáo dục của bộ mônSinh học. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học
bộ môn Sinh học trong nhiều trườngphổ thông hiện nay chưa được giáo viên và học
sinh chú trọng đúng mức, đồngthời điều kiện về trang thiết bị, cơ sở vật chất chưa
được đáp ứng đầy đủ và chưađảm bảo chất lượng để thực hiện đúng yêu cầu dạy học của bộ môn nhất là
đốivớiviệcdạyhọc thựchành.
Đã có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng bài tập vừa là phương tiện, vừa làphương
pháp để tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh có hiệu quả. Việcnghiên cứu
xây dựng hệ thống các bài tập thực nghiệm và sử dụng chúng mộtcách hợp lý trong
dạy học Sinh học ở trường phổ thông là một việc làm quantrọng nhằm cụ thể hóa
mục tiêu phát triển năng lực thực nghiệm của người học,vừa góp phần nângcao chất
lượng

dạy

học

bộm ơ n ,

vừa

phát

triển

được

n ă n g lựcchuyênbiệtcủabộmôn chongườihọc.

Phần Sinh học cơ thể thực vật – Sinh học 11 có nhiều nội dung phù hợpcho
việc lựa chọn vật liệu để xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm, đồng thờithuận lợi
cho quá trình thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng giả thuyết khoahọc của đề tài
và nhằm từng bước cụ thể hóa cơ sở lý luận của đề tài vào thựctiễndạyhọc
bộmônSinhhọcở trườngphổthông.


Từnhữnglýdotrên,chúngtơitiếnhànhnghiêncứuđềtàiXâydựngvàsửdụng bài tập để
pháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcsinhtrongdạyhọcSinhhọc cơthểthựcvật-Sinhhọc11 Trung
họcphổthơng.
2. Mụcđíchnghiêncứu
Xây dựng được hệ thống bài tập thực nghiệm và đề xuất quy trình sử dụngchúng
để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học Sinh họccơthể thực
vật-Sinhhọc11 Trunghọc phổthông.
3. Đối tượngvà kháchthểnghiêncứu
3.1. Đốitượngnghiêncứu
Quytrìnhxâydựngvàsửdụngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcsinhtrongdạyh
ọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11Trunghọcphổthơng.
3.2. Kháchthểnghiêncứu
Qtrình dạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc 11ởtrường THPT.
4. Giảthuyếtkhoahọc
Nếu xây dựng được hệ thống bài tập thực nghiệm và sử dụng chúng theotiếp cận
phát triển năng lực trong dạy học Sinh học cơ thể thực vật - Sinh học 11 thì
sẽpháttriểnđượcnănglựcthựcnghiệmbộmơn Sinhhọcchohọcsinh.
5. Nhiệmvụ nghiêncứu
5.1. Hệthốnghóacơsởlýluậnvềnănglực;nănglựcthựcnghiệm;bàitập;bàitậpthựcnghiệm;xác
địnhcấutrúcnănglựcthựcnghiệm,cácnănglựcthànhphầncủanănglựcthựcnghiệm.
5.2. Điều tra thực trạng dạy và học thực hành Sinh học 11 ở một số
trườngTHPTđạidiện chođịabàn thànhphố;nơng thơn;miền núi.
5.3. Phân tích mục tiêu, nội dung chương trình Sinh học 11 THPT, nhất là

phầnSinh học cơ thể thực vật để làm cơ sở xác định những nội dung xây dựng
bài tậpthựcnghiệm.
5.4. Nghiên cứu đề xuất quy trình xây dựng bài tập để phát triển năng lực
thựcnghiệmchohọcsinhtrongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT.
5.5. Xây dựng hệ thống bài tập theo hướng phát triển năng lực thực nghiệm
chohọcsinh trongdạyhọcSinhhọccơ thểthựcvật-Sinhhọc11 THPT.
5.6. Nghiêncứuđềxuấtquytrìnhsửdụngbàitậpđểpháttriểnnănglựcthựcnghiệmchohọcs
inhtrongdạyhọcSinhhọccơthểthựcvật-Sinhhọc11THPT.


5.7. Xácđịnhphươngphápvàtiêuchíđánhgiámứcđộnănglựcthựcnghiệmbộ
mơnSinhhọc củahọc sinh.
5.8. Triểnkhaithựcnghiệmsưphạmđểkiểmchứnggiảthuyếtkhoahọccủađềtàiđãđặt
ra.
6. Phươngphápnghiêncứu
6.1. Phươngphápnghiêncứulýthuyết
- Nghiên cứu các văn bản của Đảng, Quốchội, Chínhp h ủ , B ộ G i á o
d ụ c và Đào tạo về đổi mới giáo dục phổ thơng nói chung và đổi mới hình
thức,phương phápdạyhọc,kiểmtra,đánhgiánóiriêng.
- Nghiên cứu các cơng trình khoa học, các ấn phẩm liên quan đến
nănglực,đánhgiá năng lựcngườihọc,xâydựngvàsửdụngbàitập trongdạyhọc.
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung Sinh học 11 nói chung và mục tiêu,
nộidungphầnSinhhọccơthểthựcvậtnóiriêngđểlàmcơsởxâydựngvàsửdụngcácbàitậpt
hựcnghiệmtrongdạyhọcphầnSinhhọccơthểthựcvật–Sinhhọc11.
6.2. Phươngphápchuyêngia
Trao đổi trực tiếp, xin ý kiến của các chuyên gia phương pháp dạy
học,giáodụchọcvàgiáoviêndạybộ môn Sinh họcởmột sốtrường THPTvề:
- Quy trình xây dựng và quy trình sử dụng hệ thống bài tập để phát
triểnnăng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy họcSinh học cơ thểt h ự c
v ậ t - Sinhhọc11THPT.

- Hệthống bàitậpthực nghiệmđề tàiđãxâydựng.
- HệthốngcáctiêuchíđánhgiánănglựcthựcnghiệmbộmơnSinhhọccủa
họcsinh.
- Một số nội dung điều tra thực trạng dạy học thực hành Sinh học 11
trongcáctrườngTHPThiệnnay.
- Cácnộidungtriểnkhaithựcnghiệmsưphạm;phạmvithựcnghiệmsưphạm
và côngcụđonghiệm.
6.3. Phươngphápđiềutra
Xây dựng phiếu điều tra cho giáo viên, cho học sinh và tiến hành điều tranhằm
tìm hiểu thực trạng tổ chức dạy và học thực hành Sinh học 11 trong
cáctrườngTHPThiệnnaythông qua cácnộidungđiều trachủyếu sau:


- Một số cơ sở vật chất, trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho
cơngtácthựchànhbộmơnSinh học.
- Nhậnthứccủagiáoviênvàhọcsinhvềvaitrịcủathựchànhtrongdạyvàhọc
bộmơnSinhhọc ở trườngphổ thông.
- Nhậnthứccủagiáoviênvềxâydựngvàsử dụngbàitậpthựcnghiệmtr
ongdạyhọc Sinhhọc.
- Thựctrạngviệcxâydựngvàsửdụngbàitậpthựcnghiệm
trongdạyhọcSinhhọc.
6.4. Phươngphápthựcnghiệmsưphạm
- Đềtàiđãtiếnhànhtriểnkhaithựcnghiệmsưphạmtrongnămhọc2013
– 2014 tại 4 trường THPT đại diện cho các địa bàn thành phố, nông thôn, miềnnúi;
gồm trường THPT Thực Nghiệm (Hà Nội), trường THPT Vũ Duy Thanh(Ninh
Bình), trường THPT Nho Quan C (Ninh Bình), trường THPT Triệu Sơn
3(ThanhHóa).
- Phương án thực nghiệm được bố trí là phương án thực nghiệm
songsong,vớitổngsố218họcsinhởnhómlớpTNvà 213 họcsinh ởnhómlớp ĐC.
(Nội dung chi tiết của phương pháp thực nghiệm sư phạm được trình

bàyởchương3 củaluậnán).
6.5. Phươngphápthốngkêtốnhọc
- Số liệu thực nghiệm được chúng tôi xử lý bằng phần mềm SPSS; với
cácthamsốthốngkê đặctrưnggồm:
+ Giá trị trung bình: nhằm xác định điểm trung bình về năng lực của
họcsinhnhómlớpTNvànhómlớpĐC.
+ Độ lệch chuẩn: nhằm xác định mức độ phân tán của số liệu quanh giá trịtrung
bình.
+ Mode: nhằm xác định giá trị có tần suất xuất hiện nhiều nhất trong
tậphợpcácgiátrịcủadữliệu.
- Sử dụng phép kiểm định T-test độc lập bằng phần mềm SPSS để
kiểmchứng ý nghĩa thống kê của sự sai khác về điểm năng lực giữa nhóm TN
vànhómĐC ởmỗilầnkiểmtra.
7. Nhữngđónggópmớicủađềtài


7.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về năng lực; năng lực thực nghiệm; giá trị
sưphạm của phát triển năng lực thực nghiệm trong dạy học Sinh học ở
trườngphổ thơng; bài tập; bài tập thực nghiệm; vai trị của bài tập thực
nghiệmtrong dạyhọc Sinhhọc ở trườngphổ thông.
7.2. Đềxuấtđượccấutrúcnănglựcthựcnghiệmcủahọcsinhphổthông.
7.3. Đề xuất đượcq u y t r ì n h x â y d ự n g v à q u y t r ì n h s ử d ụ n g
b à i t ậ p đ ể p h á t triển năng lực thựcn g h i ệ m c h o h ọ c s i n h
t r o n g d ạ y h ọ c S i n h h ọ c c ơ t h ể thựcvật-Sinhhọc11THPT.
7.4. Xâyd ự n g đ ư ợ c h ệ t h ố n g c á c b à i t ậ p t h ự c n g h i ệ m p h ầ n S i n h h ọ c c
ơ t h ể thựcvật-Sinhhọc11THPT.
7.5. Đề xuất được các tiêu chí đánh giá năng lực thực nghiệm và các mức
chấtlượng của nănglựcthực nghiệm.

PHẦNII– KẾTQUẢNGHIÊNCỨU
CHƯƠNG1: CƠSỞ LÝLUẬNVÀTHỰCTIỄNCỦAĐỀ TÀI
1.1. Lượcsửcácnghiêncứuliênquanđếnđềtài
1.1.1. Tìnhhìnhnghiên cứuvềnănglựcvàcấutrúccủa năng lực
Về khái niệm năng lực, có nhiều định nghĩa và quan niệm được đề
cậpđến.TheoDeKetele(1995),nănglựclàmộttậphợptrậttựcáckĩnăng(cáchoạtđộng)tácđộngl
êncácnộidungtrongmộtloạitìnhhuốngchotrướcđểgiảiquyếtcácvấnđềdotìnhhuốngnàyđặtra(d
ẫntheoXavierRoegiers,1996).Địnhnghĩanàychorằngnănglựcgồm 3thànhtốcơbản,đólà: nộidung,kĩnăngvà
tìnhhuống. Trong định nghĩa của De Ketele, “loại tình huống” có nghĩa là, nếu
muốnkiểmtraxemởhọcsinhđãhìnhthànhnănglựcchưa,chúngtasẽkhơngtrìnhbàycho học sinh một
tình
huống
y
như
tình
huống
đã
gặp
khi
học,
mà
trình
bày
mộttìnhhuốngcùngloại.Đâylàđiềuquantrọngvìnếukhơngthayđổitìnhhuốngthìchúngtachỉlàmc
ácviệckiểmtrakĩnănglặplạiởtrẻem.
Tác giả Xavier Roegiers (1996) cho rằng năng lực là sự tích hợp các kĩnăng
tác động một cách tự nhiên lên các nội dung trong một loại tình huống chotrước để
giải quyết những vấn đề do tình huống này đặt ra. Năng lực này là mộthoạt động
phức hợp đòi hỏi sự tích hợp, phối hợp các kiến thức và kỹ năng, chứkhông phải là
sự tác động các kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung. Trong tác phẩmKhoasưphạmtíchhợphay

làmthếnàođểpháttriểncácnănglựcởnhàtrường,Xavier Roegiers nhấn mạnh việc dạy học sinh cách
tìm tịi sáng tạo và cách vậndụng kiến thức vào các tình huống khác nhau. Nghĩa là,
dạy cho học sinh biếtcách sử dụng kiến thức và kỹ năng của mình để giải quyết
những tình huống cụthể, có ý nghĩa nhằm mục đích hình thành, phát triển năng lực.
Đồng thời chú ýxác lập mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng khác nhau của các
mơn
học
haycácphânmơnkhácnhauđểbảo
đảmchohọcsinhkhảnănghuyđộngcóhiệuquảnhữngkiếnthứcvànănglựccủamìnhvàogiảiquyếtcáctìnhhuốngtích
hợp.Xavier Roegiers cũng đã đề cập đến khái niệm năng lực bộ mơn và năng lực
liênmơn;nănglựccơbảnvànănglựcđềcao.
Theo P.A.Rudich, năng lực là tính chất tâm lý của con người chi phối quátrình
tiếp thu các kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo cũng như hiệu quả thực hiện
mộthoạtđộngnhấtđịnh(dẫntheoVũXuânHùng,2011).DenyseTremblay(2002),


cho rằng năng lực là khả năng hành động đạt được thành cơng và chứng minh sựtiếnbộ
nhờvàokhảnănghuyđộngvàsửdụnghiệuquảnhiềunguồnlựct í c h hợp của cá nhân khi giải quyết các
vấn đề của cuộc sống. Tuy nhiên, tiếp cậnkhái niệm năng lực theo các tác giả nêu
trên rất khó để xác định được các thànhtố cũngnhưcấutrúc củanănglực.
TheoChươngtrìnhđánhgiáhọcsinhQuốctế(ProgrammeforinternationalStudent
Assessment,
được
viết
tắtlà
PISA)c ủ a
Tổchức
Hợp
t á c vàPháttriểnKinhtế(OrganizationforEconomicCooperationa n d Development,
được viết tắt làOECD), năngl ự c k h o a h ọ c đ ư ợ c t h ể h i ệ n q u a việc

học sinh có kiến thức khoa học và sử dụng kiến thức để nhận ra được cácvấn đề
khoa học, giải thích hiện tượng khoa học và rút ra kết luận trên cơ
sởchứngcứvềcácvấnđềliênquantớikhoahọc;vàcũngtheoPISA,việcđánhgiánă
nglựckhoa họcliênquantớikiếnthức,thái độ và liênquan tớibốicảnh.
Theo Từ điển Triết học (M.Rôdentan và P.IUĐin, 1976): Năng lực hiểutheo
nghĩa rộng là những đặc điểm tâm lý của cá thể điều tiết hành vi của cá thểvà là điều
kiện cho hoạt động sống của cá thể. Đồng thời, quan điểm triết họccũng cho
rằngnănglựccủaconngười làsảnphẩmcủasựpháttriển xãhội.
Theo Đại Từ điển Tiếng Việt (Nguyễn Như Ý, 1999) thì năng lực là
khảnăngđủđể thựchiệntốtmộtcơngviệc.
TheoT ừ đi ển T â m lýh ọ c ( V ũ D ũ n g , 2008)t hì năngl ực l à t ậ p h ợ p các tính chất
hay phẩm chất của tâm lý cá nhân, đóng vai trị là điều kiện bên trong,tạothuận lợi choviệcthựchiệntốt một
dạnghoạtđộng nhất định.
Theo Từ điển Giáo dục học (Bùi Hiền, 2013) thì năng lực là khả năngđược
hình thành hoặc phát triển cho phép một con người đạt thành cơng trongmột
hoạtđộngthểlực,trílựchoặc nghềnghiệp.
Nhưvậy,t huật ngữ năngl ự c đ ư ợ c gi ải n g h ĩ a t r o n g c ác t ừ đi ển m ớ i c h ỉ cho
tacáchhiểusơ bộvềnănglực màchưa thấyđược cácthànhtốcủanănglực.
Theo Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường( 2 0 0 6 ) , n ă n g l ự c l à m ộ t
t h u ộ c tính tâm lý phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố như tri thức, kĩ năng,
kĩxảo, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm đạo đức.NguyễnQuang
Uẩn (2003) cho rằng, năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của
cánhânp h ù h ợ p v ớ i n h ữ n g y ê u c ầ u c ủ a m ộ t h o ạ t đ ộ n g n h ấ t đ ị n h , đ ả m bảo c h o
hoạtđộngđócókếtquả.T h e o NguyễnCơngKhanh(2013),nănglựccủahọc