Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học địa lý ở trường trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI




NGUYỄN VĂN TUẤN




ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
VÀ TRUYỀN THÔNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG




LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC






HÀ NỘI - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

NGUYỄN VĂN TUẤN




ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
VÀ TRUYỀN THÔNG TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 62.14.01.11


LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. Đặng Văn Đức
2. PGS.TS. Ngô Quang Sơn




HÀ NỘI - 2014
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực
và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào.

Tác giả luận án

Nguyễn Văn Tuấn


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến tập thể hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Đặng Văn Đức, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội;
2. PGS.TS Ngô Quang Sơn, Viện trưởng Viện Dân tộc, Ủy ban Dân tộc,
đã tận tình hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Phòng
Tạp chí & TTKHCN, Ban Chủ nhiệm Khoa Địa lý, Bộ môn PPGD Địa lý
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn, đóng
góp ý kiến và tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu tại trường.
Tôi cũng xin cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo và các em học sinh Trường
THPT Long Xuyên, Trường Thực hành Sư phạm – ĐHAG, Trường THPT
chuyên Bến Tre, Trường THPT Thủ Khoa Nghĩa, THPT Vĩnh Thạnh, THPT Kiên
Hải, THPT chuyên Thoại Ngọc Hầu đã hợp tác, giúp đỡ tôi trong quá trình điều
tra, khảo sát và thực hiện một số nội dung liên quan đến đề tài luận án.
Tôi xin cảm ơn gia đình, những người thân và bạn bè đã ủng hộ, giúp đỡ
và chia sẻ với tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp để luận án được hoàn thiện hơn./.
Hà Nội, tháng 6/2014
Tác giả luận án

Nguyễn Văn Tuấn

MỤC LỤC

Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục bảng
Danh mục hình
MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3
4. Giả thuyết khoa học 3
5. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 3
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 10
7. Những đóng góp của đề tài 12
8. Cấu trúc của đề tài 13
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG DỤNG
CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 14
1.1. Những vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học 14
1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT 14
1.1.2. Xu thế ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong giáo dục 27
1.1.3. Vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông 30
1.2. Đặc điểm, nội dung chương trình địa lý cấp THPT 48
1.3. Đặc điểm tâm sinh lý và khả năng nhận thức của học sinh THPT 55
1.4. Tình hình ứng dụng CNTT&TT vào dạy học địa lý ở trường THPT 57
Kết luận chƣơng 1 63

Chƣơng 2. ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG
ĐỂ XÂY DỰNG BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ VÀ WEBSITE HỖ TRỢ DẠY HỌC
ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 64
2.1. Những nguyên tắc, yêu cầu và quy trình xây dựng bài giảng điện tử 64
2.1.1. Những đặc trưng của bài giảng điện tử địa lý 64
2.1.2. Những nguyên tắc khi xây dựng bài giảng điện tử 66
2.1.3. Những yêu cầu chung khi xây dựng và sử dụng bài giảng điện tử 71
2.1.4. Quy trình xây dựng bài giảng điện tử 72
2.2. Giới thiệu một số phần mềm sử dụng trong dạy học địa lý THPT 76
2.2.1. Sử dụng Microsoft Word 2010 trong soạn giáo án 76
2.2.2. Sử dụng Microsoft Excel 2010 để xây dựng các biểu đồ 77
2.2.3. Sử dụng Microsoft PowerPoint 2010 để thiết kế bài giảng địa lý 78
2.2.4. Sử dụng Violet để xây dựng câu hỏi trắc nghiệm 81
2.2.5. Sử dụng iMindMap để xây dựng sơ đồ tư duy trong dạy học địa lý 88
2.2.6. Biên tập các đoạn Video clip và ghi âm 94
2.2.7. Sử dụng phần mềm MapInfo để xây dựng bản đồ giáo khoa địa lý 95
2.2.8. Khai thác tư liệu từ Encarta Reference Library 2009 98
2.2.9. Khai thác thông tin trên Internet 99
2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để xây dựng giáo án điện tử
và tổ chức dạy học địa lý ở trường THPT 102
2.3.1. Xây dựng giáo án điện tử và tổ chức dạy học địa lý lớp 10 THPT 102
2.3.2. Xây dựng giáo án điện tử và tổ chức dạy học địa lý lớp 11 THPT 107
2.3.3. Xây dựng giáo án điện tử và tổ chức dạy học địa lý lớp 12 THPT 113
2.4. Xây dựng và hướng dẫn sử dụng trang web “Dạy và học địa lý THPT” 119
2.4.1. Giới thiệu nội dung 119
2.4.2. Hướng dẫn sử dụng 121
Kết luận chƣơng 2 123

Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 124
3.1. Mục đích, yêu cầu và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 124

3.1.1. Mục đích thực nghiệm 124
3.1.2. Yêu cầu thực nghiệm 124
3.2. Nội dung thực nghiệm 126
3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 126
3.4. Tổ chức thực nghiệm sư phạm 127
3.4.1. Thời gian thực nghiệm 127
3.4.2. Chọn trường, lớp và GV dạy thực nghiệm 127
3.5. Quy trình thực nghiệm 128
3.6. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm 131
3.6.1. Kết quả thực nghiệm bài số 1 131
3.6.2. Kết quả thực nghiệm bài số 2 133
3.6.3. Kết quả thực nghiệm bài số 3 134
3.7. Nhận xét kết quả thực nghiệm 136
3.7.1. Nhận xét về mặt định tính 136
3.7.2. Nhận xét về mặt định lượng 137
3.7.3. Kết luận sau thực nghiệm 139
3.8. Khảo sát ý kiến của GV, HS về trang web “Dạy và học địa lý THPT”. 144
3.8.1. Mục đích khảo sát 144
3.8.2. Đối tượng, hình thức khảo sát 144
3.8.3. Tổng hợp kết quả khảo sát 144
Kết luận chƣơng 3 147
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 148
1. Kết luận 148
2. Kiến nghị 150
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO VÀ CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA
TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO 152
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết đầy đủ
Viết tắt
Bài giảng điện tử
BGĐT
Cán bộ quản lý
CBQL
Công nghệ thông tin và truyền thông
CNTT&TT
Cơ sở vật chất
CSVC
Đối chứng
ĐC
Giáo viên
GV
Giáo dục – đào tạo
GD – ĐT
Giáo dục phổ thông
GDPT
Giáo án điện tử
GAĐT
Giao thông vận tải
GTVT
Học sinh
HS
Kinh tế - xã hội
KT – XH
Lý luận dạy học
LLDH
Máy vi tính
MVT

Phần mềm dạy học
PMDH
Phương pháp dạy học
PPDH
Quan điểm dạy học
QĐDH
Sách giáo khoa
SGK
Sơ đồ tư duy
SĐTD
Tài nguyên thiên nhiên
TNTN
Thiết bị dạy học
TBDH
Thiết kế bài giảng
TKBG
Thực nghiệm
TN
Thực nghiệm sư phạm
TNSP
Tổ chức dạy học
TCDH
Trung học cơ sở
THCS
Trung học phổ thông
THPT
DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1. Tỉ lệ tiếp thu và lưu giữ tri thức 26
Bảng 1.2. Mô hình giáo dục trong thời đại thông tin 33

Bảng 1.3. Kế hoạch dạy học địa lý THPT theo chương trình chuẩn và nâng cao 49
Bảng 1.4. Nội dung của chương trình địa lý lớp 11 THPT 52
Bảng 1.5. Tình hình ứng dụng CNTT&TT trong dạy học địa lý ở trường THPT 59
Bảng 1.6. Thống kê số liệu điều tra HS về việc học tập địa lý với BGĐT (số HS/%) 61
Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 131
Bảng 3.2. Tỉ lệ điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 1 131
Bảng 3.3. Các tham số kiểm định kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 132
Bảng 3.4. Kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 133
Bảng 3.5. Tỉ lệ điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 2 133
Bảng 3.6. Các tham số kiểm định kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 134
Bảng 3.7. Kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 3 134
Bảng 3.8. Tỉ lệ điểm kiểm tra bài thực nghiệm số 3 135
Bảng 3.9. Các tham số kiểm định kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 3 135
Bảng 3.10. Tổng hợp mức độ hiệu quả khi GV dạy học với CNTT 136
Bảng 3.11. Bảng tổng hợp kết quả kiểm tra các lớp TN và ĐC 138
Bảng 3.12. Các tham số kiểm định kết quả thực nghiệm 139
Bảng 3.13. Tổng hợp ý kiến giảng viên, GV đánh giá website “Dạy và học địa lý THPT” 145
Bảng 3.14. Tổng hợp ý kiến HS đánh giá trang web “Dạy và học địa lý THPT” . 145



DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1. Cơ sở đổi mới PPDH 18
Hình 1.2. Sơ đồ mối quan hệ giữa GV và HS trong dạy học tích cực. 21
Hình 1.3. Sơ đồ mối quan hệ các yếu tố trong PPDH tích cực. 22
Hình 1.4. Sơ đồ hiệu quả sử dụng các loại phương tiện, TBDH. 27
Hình 1.5. Các yếu tố của quá trình truyền thông tin 32
Hình 1.6. Sơ đồ quá trình dạy học theo quan điểm truyền thông tin 37
Hình 1.7. Quá trình dạy học - các dạng kênh truyền thông 37

Hình 1.8. Ứng dụng CNTT để tra cứu thông tin, xây dựng bài giảng điện tử và bản đồ 44
Hình 1.9. Ứng dụng CNTT để vẽ biểu đồ, sưu tầm tranh ảnh và khai thác Video clip 45
Hình 2.1. Soạn giáo án trên Word 2010 76
Hình 2.2. Chèn BĐ dân số Việt Nam 76
Hình 2.3. Sử dụng Excel để vẽ các dạng biểu đồ - bài học địa lý 12 THPT 77
Hình 2.4. Minh họa dạng trình bày thứ nhất 79
Hình 2.5. Minh họa dạng trình bày thứ hai 80
Hình 2.6. Minh họa dạng trình bày thứ ba 80
Hình 2.7. Nhập bài tập trắc nghiệm 83
Hình 2.8. Màn hình bài tập trắc nghiệm 83
Hình 2.9. Trang hiển thị bài tập “Ghép đôi” 83
Hình 2.10. Nhập mẫu bài tập ô chữ 84
Hình 2.11. Trang bài tập ô chữ 85
Hình 2.12. Nhập bài tập kéo thả chữ 86
Hình 2.13. Bài tập kéo thả chữ 86
Hình 2.14. Bài tập điền khuyết 87
Hình 2.15. Đóng gói bài giảng 87
Hình 2.16. Một sơ đồ tư duy được tạo bằng iMindMap 88
Hình 2.17. Cách ghi chép trên SĐTD 90
Hình 2.18. Sơ đồ tư duy SGK địa lý 12 90
Hình 2.19. Mô hình SĐTD nội dung bài học 93
Hình 2.20. SĐTD bài Dân cư Việt Nam 93
Hình 2.21. Biên tập Video clip\ Movie Maker 94
Hình 2.22. Vào Windows Movie Maker 94
Hình 2.23. Chọn lệnh ghi âm 95
Hình 2.24. Biểu tượng của phần mềm Mapinfo Professsional 95
Hình 2.25. Bản đồ kinh tế tỉnh An Giang được xây dựng bằng MapInfo 97
Hình 2.26. Bản đồ dân số tỉnh An Giang được xây dựng bằng MapInfo 97
Hình 2.27. Giao diện Encarta 2009 98
Hình 2.28. Tìm website Khoa Địa lý - ĐHSP Hà Nội với Google 99

Hình 2.29. Tìm thông tin dưới dạng chữ viết, hình ảnh 100
Hình 2.30. Video clip núi lửa 100
Hình 2.31. Truy cập thông tin tại Wikipedia 101
Hình 2.32. Trang web Youtube.com 101
Hình 2.33. Video clip giới thiệu phương tiện vận tải đường thủy, đường bộ 105
Hình 2.34. Bản đồ tự nhiên Việt Nam 105
Hình 2.35. Sân bay Tân Sơn Nhất – TPHCM 105
Hình 2.36. Phiếu học tập số 1, 2 105
Hình 2.37. Tìm hiểu các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển và phân bố ngành GTVT. 106
Hình 2.38. Phương tiện vận chuyển xưa; câu hỏi củng cố bài học 106
Hình 2.39. Giới thiệu slide 1, 2 bài Hoa Kỳ (tiết 1) 110
Hình 2.40. Giới thiệu slide 6, 7 – bài Hoa Kỳ (tiết 1) 111
Hình 2. 41. Tạo câu hỏi 1 và đáp án trên Violet 112
Hình 2.42. Tạo câu hỏi 2 trên Violet 112
Hình 2.43. Tạo câu hỏi 3 và 4 trên Violet 112
Hình 2.44. Minh họa phần củng cố kiến thức bằng SĐTD 118
Hình 2.45. SĐTD - Sử dụng và bảo vệ TNTN 118
Hình 2.46. Minh họa Banner trang web dạy và học địa lý THPT 119
Hình 2.47. Minh họa mục Bài viết và Bài giảng điện tử trên website 120
Hình 2. 48. Minh họa mục Liên kết web và Giới thiệu sách trên website 121
Hình 2.49. Minh họa nhóm Văn hóa, du lịch, sức khỏe, giáo dục, khoa học 121
Hình 2.50. Tải ảnh từ website 122
Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện tổng hợp kết quả thực nghiệm 138
Hình 3.2. Tiết dạy TNSP tại trường THPT Vĩnh Thạnh và trường PTTH Sư phạm . 146



1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Những thành tựu của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là sự phát triển nhanh chóng
của công nghệ thông tin và truyền thông đã xâm nhập và tác động mạnh mẽ đến kinh
tế, văn hoá, giáo dục và đời sống xã hội.
Trong giáo dục, việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông ngày càng
được phát triển đa dạng và phong phú. CNTT&TT đang trở thành một phương tiện
không thể thiếu trong quá trình dạy học bởi tính năng ưu việt và những tiện ích
vượt trội của nó so với các phương tiện, thiết bị dạy học khác. Vì vậy, phải nhanh
chóng đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ở trường
phổ thông theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh.
Nắm bắt xu thế phát triển tất yếu của giáo dục, từ những năm 90 của thế kỷ
XX cho đến nay, Bộ Giáo dục – Đào tạo đã xác định rõ trọng tâm của ngành là
đào tạo nguồn nhân lực về CNTT và đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT&TT trong
giáo dục và dạy học ở trường phổ thông. Chỉ thị 29/2001/CT-BGDĐT của Bộ trưởng
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã nêu rõ: “Đối với giáo dục và đào tạo, công nghệ thông tin
có tác động mạnh mẽ, làm thay đổi phương pháp, phương thức dạy học. Công nghệ
thông tin là phương tiện để tiến tới một xã hội học tập” [12].
Mục tiêu giáo dục của nhà trường phổ thông hiện nay nói chung và môn Địa
lý nói riêng không chỉ nhằm cung cấp kiến thức, mà còn hướng đến việc phát triển
những kỹ năng cần thiết cho học sinh (HS) để đáp ứng yêu cầu phát triển và hội
nhập của đất nước. Việc ứng dụng CNTT&TT trong dạy học địa lý là nâng cao một
bước cơ bản chất lượng học tập, tạo môi trường giáo dục mang tính tương tác cao,
HS được khuyến khích, tạo điều kiện để chủ động tìm kiếm kiến thức, sắp xếp hợp
lý quá trình tự học tập, tự rèn luyện và phát huy năng lực của mình.
Những năm gần đây, nhiều trường trung học phổ thông (THPT) đã được
trang bị máy chiếu, bảng tương tác, phòng học đa chức năng, mạng Internet, loa,
máy ghi âm, máy ảnh, quay phim …, tạo cơ sở hạ tầng CNTT&TT để GV sử dụng
trong quá trình dạy học. Giáo viên (GV) đã khai thác và sử dụng các phần mềm tin
học để xây dựng bài giảng điện tử nhằm đổi mới phương pháp dạy học (PPDH)
theo hướng tích cực. Nhìn chung, việc sử dụng các phần mềm tin học trong dạy học

2
địa lý bước đầu đã khắc phục những hạn chế nhất định về phương tiện, thiết bị dạy
học, gây được hứng thú, hấp dẫn HS học tập ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, việc
ứng dụng CNTT&TT vào dạy học hiện nay vẫn là vấn đề khó khăn, thách thức đối
với GV như: khả năng khai thác phần mềm tin học (Excel, Power Point, MapInfo,
Encarta,…), việc sử dụng các phương tiện, thiết bị dạy học hiện đại (máy vi tính,
projector, bảng tương tác…), hay việc lạm dụng kỹ thuật trong quá trình lên lớp…,
nó đã làm hạn chế việc đổi mới PPDH địa lý ở trường THPT.
Những hạn chế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, có thể do GV tự tìm
hiểu hay học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp để khai thác tính năng của các phần
mềm tin học, chưa có kinh nghiệm sử dụng và thiếu các tài liệu tham khảo về mặt
lý luận cũng như các hướng dẫn cơ bản, phù hợp với yêu cầu để xây dựng bài giảng
điện tử. Ngoài ra, còn tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng trường, nội dung bài
học và đối tượng HS mà GV có phương pháp ứng dụng CNTT&TT với mức độ và
hình thức khác nhau sao cho khoa học và hiệu quả.
Xuất phát từ những yêu cầu trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Ứng
dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học địa lý ở trường trung
học phổ thông”, nhằm góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp và nâng
cao chất lượng dạy học địa lý ở trường trung học phổ thông.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu, ứng dụng CNTT&TT vào dạy học địa lý nhằm phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực HS, góp phần đổi mới
phương pháp và nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học ở trường THPT.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng CNTT&TT trong
dạy học địa lý ở trường THPT.
- Xác định những yêu cầu, nguyên tắc, quy trình xây dựng bài giảng điện tử.
- Tổ chức dạy học địa lý THPT với sự hỗ trợ của CNTT&TT.

- Xây dựng và hướng dẫn sử dụng website hỗ trợ dạy học địa lý THPT.
- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của đề tài
nghiên cứu.


3
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Nghiên cứu ứng dụng CNTT&TT vào thiết kế bài học và xây dựng website
hỗ trợ dạy học địa lý ở trường THPT theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập
của HS.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận, thực tiễn và các biện pháp sư phạm của
việc ứng dụng CNTT&TT để xây dựng bài giảng và tổ chức dạy học địa lý ở
trường THPT (bao gồm Địa lý lớp 10, 11 và 12 THPT).
- Trong khuôn khổ của một luận án chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn
địa lý, chúng tôi không đi sâu phân tích đầy đủ các tính năng kỹ thuật của các phần
mềm tin học, mà chủ yếu giới thiệu, tập trung khai thác những tiện ích, khả năng
của các phần mềm dạy học để xây dựng bài giảng điện tử và website hỗ trợ dạy học
địa lý ở trường THPT.
- Việc tổ chức thực nghiệm được tiến hành ở một số trường THPT của các
tỉnh, thành phố thuộc khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (An Giang, Bến Tre, Cần
Thơ và Kiên Giang).
4. Giả thuyết khoa học
Việc ứng dụng CNTT&TT vào dạy học nếu được thực hiện một cách khoa
học, hợp lý sẽ phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và phát triển năng
lực HS, góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học
địa lý ở trường THPT.
5. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
5.1. Trên thế giới

CNTT&TT là một thành tựu lớn của cuộc cách mạng khoa học – kỹ thuật
hiện nay. Việc nghiên cứu, ứng dụng CNTT&TT trong giáo dục và đào tạo đã
được đề cập trong nhiều công trình nghiên cứu, đáng kể nhất là: Đề án “Tin học
cho mọi người” (Informatique pour tous) - Pháp, 1970; Chương trình MEP
“Chương trình giáo dục vi điện tử” (Microelectronics Education Program) -
Anh, 1980; Các chương trình và phần mềm các môn học cho trường trung học


4
được cung cấp bởi NSCU (National Software-Cadination Unit) - Australia,
1984; Đề án CLASS “Máy tính và các nghiên cứu ở trường học” (Computer
literacy and studies in school) - Ấn Độ, 1985; Hội thảo về “Xây dựng phần mềm
tin học”, các nước châu Á - Thái Bình Dương, tổ chức tại Malaysia, 1985. Bên
cạnh các đề tài nghiên cứu, một số tài liệu tiêu biểu như “Công nghệ day học”
(Instructional Technology for Teaching and Learning) của
xây dựng kế hoạch tiến hành các hoạt động dạy học có sự hỗ trợ của phương
tiện kỹ thuật theo hướng phát huy vai trò tích cực của người học; đề xuất các
biện pháp sử dụng phương tiện kỹ thuật phù hợp với những yêu cầu và hình thức
dạy học cụ thể; đồng thời, nhấn mạnh vai trò của phương tiện kỹ thuật nói
chung, đặc biệt là CNTT&TT như một công cụ hỗ trợ đắc lực cho các hoạt động
dạy học. Cuốn “Dạy học với công nghệ: Tạo lớp học-học sinh làm trung tâm”
(Teaching with Technology: Creating Student-Centered-Classrooms) của Judith
H. Sandholtz (1997), trình bày về dự án ACOT (The Apple Classrooms of
Tomorrow) nhằm triển khai các hướng ứng dụng công nghệ máy tính trong
giảng dạy theo hướng người học là trung tâm và những ảnh hưởng của nó đối
với nền giáo dục hiện đại; Trong cuốn “Học với công nghệ: Triển vọng kiến
tạo” (Learning with Technology: A Constructivist Perspective” (1999), David H.
Jonassen và các cộng sự tập trung trình bày những tác động tích cực của công
nghệ máy tính đối với cách học của người học. Các tác giả đã làm rõ vai trò to
lớn của các phương tiện đa truyền thông đối với việc kích thích một cách tích

cực các giác quan của HS, giúp mỗi người học có thể phát huy tốt năng lực, sở
thích, năng khiếu riêng để tự khám phá và tìm kiếm tri thức,…
Những định hướng nghiên cứu và yêu cầu của việc ứng dụng CNTT&TT
trong dạy học đã được đề cập cụ thể hơn trong một số tài liệu được đánh giá cao,
như các cuốn: "Dạy học hiệu quả với công nghệ thông tin và thực hành”
(Effective teaching with internet technology pedagogy and practice) của Alan
M.Pritchard (2007); “Danh sách 101 cần thiết cho việc sử dụng công nghệ thông


5
tin và truyền thông trong lớp học" (101 Essential List for Using ICT in the
Classroom) của George Cole (2006); “Sử dụng công nghệ trong dạy học”
(Using technology in teaching) của William Clyde and Andrew Delohery
(2005); “Dạy và học với môi trường học tập ảo” (Learning and teaching with
virtual learning environments) của Helena Gillespie, Helen Boulton (2007) và
nhiều công trình nghiên cứu về Xu hướng ứng dụng CNTT trong dạy - học của
S.Retalis, T.Leinonen, Maria Ranieri, Gerry White Các tác giả đã đề xuất
những ý tưởng, quan điểm khi nghiên cứu các ứng dụng CNTT&TT vào dạy
học, đồng thời chỉ ra những điểm có lợi và bất lợi, nên và không nên khi sử dụng
CNTT&TT cùng một số dẫn chứng vào dạy học một số môn cụ thể, chủ yếu là
các bộ môn khoa học tự nhiên, trong những điều kiện dạy học khá lý tưởng.
Các tài liệu về ứng dụng CNTT&TT trong dạy học địa lý ở trường phổ
thông xuất hiện muộn hơn và không nhiều so với các tài liệu về các môn khoa
học tự nhiên. Trong các tài liệu: “Sử dụng công nghệ thông tin trong địa lý”
(Using Information Technology in Geography” của Sue Neale (1998); “Sử dụng
công nghệ thông tin và truyền thông trong địa lý” (Using ICT in Geography”
của Fred Martin and Keith Grimwade (1999); “Bài viét học thuật cho Using ICT
in quality Geography” của Fred Martin (2006)… Các tác giả đã quan tâm đến
việc khai thác các thông tin đa phương tiện (Multimedia) từ các CD-Rom, các
trang Web trên Internet có nội dung địa lý nhằm giúp cho HS những cơ hội, điều

kiện tiếp cận tri thức địa lý tốt hơn và tạo ra những khả năng trao đổi thông tin,
nghiên cứu, học tập vừa tiện ích, vừa tích cực giữa GV - HS và HS - HS.
M -
hành, như các CD tra cứu: “PC Fact”, “The world Atlas”, “Encarta Reference
Library”…. Thông tin địa lý trong các CD-Rom này được thể hiện bằng kênh chữ
và kênh hình rất đa dạng, phong phú. Nội dung thông tin được sắp xếp, trình bày
khá khoa học, chủ yếu phản ánh về văn hóa, lịch sử, địa danh, thông tin kinh tế, bản
đồ các nước trên thế giới. Chúng ta có thể sử dụng có chọn lọc các tài liệu này vào
dạy học địa lý ở trường trung học phổ thông (THPT).


6
Ở các nước phát triển, cùng với những phần mềm dạy học chuyên ngành,
các phần mềm công cụ cũng được GV và HS quan tâm sử dụng, trong đó có phần
mềm Ms PowerPoint. Cùng với sự xuất hiện các phiên bản của phần mềm Ms
PowerPoint là các tài liệu hướng dẫn sử dụng (tiếng Anh) như cuốn Microsoft
PowerPoint 97, 2000, XP,… “Tương tác máy tính với Microsoft PowerPoint
2002" (Interactive Computing Series Microsoft PowerPoint 2002) của Kenneth C.
Laudon, Kenneth Rosenblatt, David Langley (2003), …Các tài liệu này chủ yếu chỉ
trình bày về các tính năng và thao tác kỹ thuật sử dụng phần mềm Ms PowerPoint
mà ít chú ý đến khía cạnh giáo dục của việc sử dụng phần mềm này cho phù hợp
với nội dung, chức năng dạy học.
Ngoài ra, trên các Website: www.en.wikipedia.org/wiki/powerpoint;
hay trên tạp chí “Presentations magazine”
chúng ta có thể tìm thấy những diễn đàn trao đổi về những mặt tốt và hạn chế của
việc sử dụng phần mềm Ms PowerPoint với các bài viết của Tad Simons, Edward
Tufte, … Qua đó, người sử dụng được lưu ý đến các biện pháp sử dụng phần mềm
này sao cho phù hợp và có hiệu quả đối với yêu cầu của từng hoạt động cụ thể.
Nhìn chung, các bài viết, tài liệu trên đã đem lại cho chúng tôi những nhận
thức đầy đủ hơn về xu hướng, ý tưởng, biện pháp sử dụng CNTT&TT trong dạy

học nói chung và dạy học địa lý nói riêng ở trường THPT. Tuy nhiên, cũng cần có
sự vận dụng linh hoạt, phù hợp với điều kiện dạy học cụ thể ở nước ta, nơi mà điều
kiện trang bị phương tiện kỹ thuật dạy học, hệ thống mạng Internet, năng lực và
thói quen chủ động sử dụng CNTT&TT của GV, HS… chưa trở nên phổ biến rộng
như các nước công nghiệp phát triển mà các tác giả nước ngoài đã đề cập.
5.2. Những tài liệu, công trình nghiên cứu trong nƣớc
Ở nước ta, vào đầu thập niên 90 của thế kỷ XX, CNTT&TT đã được đưa vào
trường phổ thông thử nghiệm với tư cách là một môn học – môn Tin học và từ
những năm cuối của thập niên này, CNTT&TT mới được quan tâm ứng dụng vào
dạy học các bộ môn khác, nhất là sau khi có các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng, Nhà
nước và Bộ GD-ĐT về vấn đề này. Nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về vấn đề
ứng dụng CNTT&TT trong dạy học ở trường phô thông ngày một phong phú hơn.
Tiêu biểu là các bài: “Một số điểm về cơ sở lý luận dạy học của việc sử dụng máy


7
tính điện tử” của Nguyễn Quang Lạc, Lê Công Triêm,1992; “Ứng dụng công nghệ
thông tin trong dạy học và quản lí giáo dục” của Trần Kiều, Nguyễn Thanh Lương,
1994; “Công nghệ thông tin với việc giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân
văn trong nhà trường” của Phan Trọng Luận, 1998; “
-
"Sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong đào tạo giáo viên có chất
lượng và hiệu quả tại các trường đại học sư phạm ở Việt Nam” (Using ICT
effectively in training quality teachers in the teacher training universities in Viet
Nam), Đặng Văn Đức, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc tế UNESCO châu Á – Thái
Bình Dương, 2001; “Sự hỗ trợ của máy vi tính với hệ thống multimedia trong dạy
học” của Lê Công Triêm, 2002; “Công nghệ thông tin với việc dạy và học trong
nhà trường Việt Nam” của Lưu Lâm, 2002; “Công nghệ thông tin và truyền thông
với giáo dục - đào tạo ở Việt Nam” của Lê Hồng Sơn, 2002; “Xu thế nghiên cứu
thiết kế và sử dụng thiết bị dạy học mới có ứng dụng công nghệ thông tin và truyền

thông của Nguyễn Thị Kim Thành, Ngô Quang Sơn, 2003; “Ứng dụng CNTT
trong dạy học tích cực”, Phó Đức Hòa, Ngô Quang Sơn, NXB Giáo dục,
2008.,…Các tài liệu, bài viết trên đều khẳng định xu thế tất yếu của việc ứng dụng
CNTT&TT trong nền giáo dục hiện đại, đồng thời còn nêu những vấn đề có tính
định hướng chung về những nguyên tắc, yêu cầu, quy trình; những mặt tích cực,
hạn chế…, trong việc sử dụng phương tiện, thiết bị dạy học này. Vẫn còn ít bài viết
trình bày rõ về những khó khăn cũng như các giải pháp khả thi đối với nhà trường
phổ thông trong việc triển khai các ứng dụng CNTT&TT vào dạy học địa lý.
Để đáp ứng yêu cầu đặt ra đối với sự phát triển của đất nước, góp phần đổi
mới, nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục, các nhà phương pháp dạy học địa
lý trong nước đã tổ chức nhiều hội thảo, công trình nghiên cứu việc ứng dụng
CNTT&TT và xây dựng các phần mềm dạy học địa lý, cụ thể như: Báo cáo “Sử
dụng máy vi tính trong nghiên cứu và giảng dạy địa lý”, Nguyễn Dược (Viện
KHGD Việt Nam), 1996; phần mềm “PCFACT với dạy học địa lý”, Nguyễn Dược,
1998; phần mềm “DB - Map” hỗ trợ cho việc dạy học địa lý trong nhà trường phổ
thông và đại học của Đặng Văn Đức, 1998; phần mềm “Ebook địa lý 6”, “Ebook
địa lý 7”, ”Ebook địa lý cao đẳng sư phạm”, phần mềm “Hỗ trợ dạy học địa lý


8
10” và phần mềm “Atlat điện tử” hỗ trợ dạy học địa lý 9 do Nguyễn Viết Thịnh và
các cộng sự, Trung tâm Địa lý ứng dụng - Trường ĐHSP Hà Nội thực hiện; “Ứng
dụng công nghệ thông tin trong đổi mới phương pháp dạy học địa lý ở trường phổ
thông”, Đặng Văn Đức, Tạp chí Khoa học, ĐHSP Hà Nội, 2002; “Ứng dụng ICT
vào đổi mới phương pháp dạy học ở Đại học Sư phạm Hà Nội trong quá trình hội
nhập Quốc tế, Đặng Văn Đức, Tạp chí Khoa học, ĐHSP Hà Nội, 2010; “Thiết kế,
xây dựng hệ thống bài giảng điện tử Địa lí kinh tế - xã hội thế giới và Việt Nam”,
Nguyễn Trọng Phúc; “Nâng cao chất lượng dạy và học trong chương trình phổ
thông nhờ sự hỗ trợ của thiết bị và phần mềm dạy học”, Nguyễn Trọng Phúc, Kỷ
yếu Hội thảo khoa học, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh, 2005; “Windows MS Office

Internet dùng trong giảng dạy và nghiên cứu địa lý”, Nguyễn Viết Thịnh, ĐHSP
Hà Nội, 2005; “Công nghệ dạy học địa lý”, Trần Đức Tuấn, ĐHSP Hà Nội, 2006;
“Giáo án và tư liệu dạy học điện tử môn địa lý 11”, Nguyễn Viết Thịnh (chủ
biên), Ngô Thị Hải Yến, Kiều Văn Hoan, Vũ Đình Hòa, Nguyễn Thanh Xuân,
Nxb Đại học sư phạm, 2007; “Thành lập bản đồ kinh tế - xã hội”, Lâm Quang
Dốc, 2008; “Hướng dẫn sử dụng tư liệu dạy học điện tử môn địa lý 12”, Lâm
Quang Dốc, Kiều Văn Hoan, Nxb Đại học sư phạm, 2009; “Sử dụng bản đồ tư
duy trong dạy học địa lý”, Đặng văn Đức, Tạp chí Khoa học, ĐHSP Hà Nội, số
4/2012 VN đã thể hiện một bước tiến đáng kể về nhận thức vai trò, ý nghĩa, của
việc ứng dụng CNTT&TT vào đổi mới phương pháp và tổ chức dạy học trên lớp.
Các bài viết đã khẳng định sự cần thiết của việc ứng dụng CNTT&TT trong dạy
học địa lý trên cơ sở đảm bảo sự phù hợp nội dung, chức năng và đặc trưng bộ
môn. Tuy nhiên, vẫn chưa có những công trình nghiên cứu chuyên sâu về các ứng
dụng CNTT&TT trong dạy học địa lý phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ và điều kiện
dạy học ở trường phổ thông hiện nay.
Nhiều công trình nghiên cứu giáo dục đã quan tâm đến việc sử dụng phần
mềm Ms PowerPoint - như một phương tiện dạy học các bộ môn ở trường phổ
thông. Trong số này, có thể kể đến các tài liệu, bài viết, như: “Sử dụng hiệu quả
phần mềm PowerPoint để làm cho phương pháp thuyết trình trở thành phương
pháp dạy học tích cực” của Ngô Quang Sơn ;“Thiết kế bài giảng địa lý ở trường
phổ thông có sử dụng PowerPoint và các phần mềm địa lý” của Nguyễn Trọng


9
Phúc; “Modun Trình bày trực quan các kết quả nghiên cứu và bài giảng địa lý
bằng PowerPoint”, Nguyễn Viết Thịnh, Nguyễn Trường Huy, năm 2000; Khai
thác chương trình PC Fact, The Software Tool Atlas và PowerPoint để thiết kế,
xây dựng bài giảng địa lý, Nguyễn Trọng Phúc, Hà Nội, tháng 4/2003; “Đổi mới
phương pháp dạy học địa lý với việc sử dụng phần mềm PowerPoint” của Nguyễn
Đức Vũ; “Nghiên cứu thiết kế bài giảng điện tử trên Microsoft PowerPoint và

Microsoft Frontpage” của Lê Công Triêm…Các bài viết này, ngoài việc trình bày
những thao tác kỹ thuật sử dụng phần mềm, đã chú ý đề cập những vấn đề liên
quan đến phương pháp dạy học bộ môn Địa lý ở trường phổ thông và quan niệm
việc sử dụng phần mềm như là một bộ phận hữu cơ của phương pháp dạy học.
Những năm gần đây, có nhiều đề tài của nghiên cứu sinh, học viên cao học
nghiên cứu việc ứng dụng CNTT&TT vào dạy học tích cực môn Địa lý ở trường
phổ thông, như: “Xây dựng Atlas giáo khoa điện tử hỗ trợ dạy học địa lý lớp 9 ở
trường THCS”, Kiều Văn Hoan, Luận án Tiến sĩ, 2010; “Ứng dụng CNTT trong
dạy học địa lý địa phương tỉnh An Giang”, Nguyễn Văn Tuấn, Luận văn Thạc sĩ,
2004; “Xây dựng phần mềm hỗ trợ dạy học Địa lý 12 THPT”, Nguyễn Thanh
Xuân, Luận văn Thạc sĩ, 2008; … Các tác giả cũng đề cập tới việc khai thác và sử
dụng các phần mềm dạy học để thiết kế bài giảng điện tử, phục vụ giảng dạy trên
lớp, giúp HS học tốt môn Địa lý…
Các tài liệu, công trình nghiên cứu trên bước đầu đã trình bày một cách khái
quát những vấn đề về lý luận và thực tiễn, về vị trí, ý nghĩa, khả năng, biện pháp sư
phạm… của việc ứng dụng CNTT&TT trong dạy học địa lý. Tuy nhiên, các tài liệu,
công trình nghiên cứu này chưa đề cập một cách toàn diện và có hệ thống về cơ sở
lý luận và thực tiễn cũng như các yêu cầu, quy trình thiết kế và biện pháp sư phạm
cụ thể của việc ứng dụng CNTT&TT vào dạy học môn địa lý ở trường phổ thông.
Nhìn chung, ở những mức độ khác nhau, các giáo trình, tài liệu tham khảo và
các bài viết, công trình nghiên cứu nêu trên là những tư liệu quý báu, là cơ sở rất
quan trọng về lý luận và thực tiễn giúp chúng tôi đi sâu nghiên cứu, giải quyết tốt
những mục đích, nhiệm vụ của luận án.
Nhằm đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT&TT trong trường học, Bộ Giáo dục và
Đào tạo, Sở Giáo dục và Đào tạo ở các địa phương đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo về


10
đổi mới phương pháp và đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT&TT vào dạy học. Nhiều
GV ở các trường THPT đã tìm hiểu, học hỏi kinh nghiệm đồng nghiệp để xây dựng

bài giảng điện tử vả tổ chức giảng dạy trên lớp nhằm thực hiện đổi mới PPDH.
Nhìn chung, những bài giảng điện tử cũng đạt được những yêu cầu nhất định
về kỹ thuật thiết kế, tính trực quan … Nhưng việc ứng dụng CNTT&TT trong dạy
học địa lý vẫn còn hạn chế về khả năng thiết kế, phương pháp sư phạm và còn nhiều
vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện để tránh việc “lạm dụng CNTT”, “chiếu - chép”, sao
chép giống nhau từ giáo án mẫu và tính hiệu quả của việc dạy học tương tác mà bài
giảng điện tử mang lại.
Vấn đề kỹ thuật sử dụng máy tính, máy chiếu còn là một khó khăn chưa thể
vượt qua ở nhiều GV. Vì vậy, việc ứng dụng CNTT&TT vào xây dựng bài học địa
lý không những góp phần thực hiện đổi mới PPDH mà còn giúp GV tiếp cận
PPDH mới - dạy học tích cực có ứng dụng CNTT&TT để nâng cao chất lượng
dạy học địa lý ở trường THPT.
6. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Quan điểm nghiên cứu
Quan điểm là cơ sở nền tảng để lựa chọn phương pháp. Dưới đây là những
quan điểm chỉ đạo việc nghiên cứu, sử dụng CNTT trong dạy học địa lý.
- Quan điểm hệ thống
Thể hiện hệ thống là sự tổng hợp, phối hợp các vật thể hoặc các bộ phận tạo
thành một thể thống nhất, hoàn chỉnh. Trong giáo dục, các thành tố như mục tiêu,
nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học, GV, HS và môi trường giáo dục có
quan hệ mật thiết với nhau, có cấu trúc nhất định và cùng phát triển trong một hệ
thống. Nếu có sự thay đổi thành phần, sẽ làm thay đổi thành phần khác.
Vận dụng quan điểm hệ thống để làm nổi bật mối quan hệ giữa: Phương
pháp dạy học - CNTT - Phương tiện, TBDH - Đối tượng sử dụng CNTT (GV, HS).
Qua đó, tìm ra quy trình hợp lý trong việc sử dụng CNTT&TT vào dạy học nhằm
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, góp phần nâng cao hiệu quả và
chất lượng dạy học môn địa lý ở trường trung học phổ thông.

11
- Quan điểm công nghệ dạy học
Theo nghĩa rộng: “Công nghệ dạy học là khoa học về giáo dục, nó xác lập
các nguyên tắc hợp lý của công tác dạy học và những điều kiện thuận lợi nhất để
tiến hành quá trình đào tạo cũng như xác lập các phương pháp và phương tiện có
kết quả nhất để đạt được mục đích đào tạo đề ra, đồng thời tiết kiệm được sức lực
của thầy và trò” [UNESCO, 5/1976].
Theo nghĩa hẹp: Công nghệ dạy học đồng nhất với việc sử dụng vào dạy học
các phát minh, các sản phẩm công nghệ hiện đại, các phương tiện, thiết bị hiện đại,
các hệ thống kỹ thuật và phương tiện hỗ trợ để cải tiến quá trình học tập của HS, từ
đó nâng cao chất lượng giáo dục.
Như vậy, công nghệ dạy học coi quá trình dạy học như một quy trình công
nghệ, có mục đích, có đầu vào, đầu ra và có quy trình tác động. Mô hình dạy học
theo quan điểm công nghệ là thầy thiết kế - trò thi công và nhiệm vụ của GV, HS
được xác định một cách cụ thể trong quá trình dạy học. Hiện nay, công nghệ dạy
học đang là một hướng tiếp cận quan trọng để đổi mới PPDH địa lý trong nhà
trường phổ thông. GV cần vận dụng quan điểm này vào quá trình thiết kế bài học
có ứng dụng CNTT để tổ chức dạy học địa lý theo hướng tích cực.
- Quan điểm lịch sử
Quan điểm lịch sử cho phép nghiên cứu đặc điểm của đối tượng trong quá
khứ, động lực phát triển của chúng trong hiện tại và tương lai. Vận dụng quan điểm
lịch sử để nghiên cứu sự phát triển của CNTT&TT, việc ứng dụng CNTT&TT vào
dạy học địa lý ở trường THPT và dự báo triển vọng của nó trong tương lai.
6.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp thu thập, hệ thống hoá, phân tích tài liệu
Căn cứ vào mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu để thu thập, phân tích, hệ thống
hoá tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như sách, báo, tạp chí chuyên ngành, các báo
cáo, đề tài nghiên cứu khoa học, luận văn có đề cập đến ứng dụng CNTT&TT vào
dạy học tích cực, sách giáo khoa, sách GV và những tài liệu bồi dưỡng GV dạy
chương trình địa lý THPT hiện hành. Nghiên cứu tài liệu hướng dẫn sử dụng một

số phần mềm hỗ trợ xây dựng website, phần mềm xây dựng bài giảng điện tử và
một số tài liệu về ứng dụng CNTT&TT từ Internet.


12
- Phương pháp điều tra, quan sát
Thăm dò ý kiến, tìm hiểu thực tế việc dạy học địa lý, đặc biệt là dạy học tích
cực có sử dụng CNTT. Trên cơ sở khảo sát thực trạng dạy và học, có thể đánh giá
được khả năng thực thi, điều kiện cần và đủ, những hạn chế của việc thực hiện đề
tài. Tiến hành dự giờ một số tiết dạy địa lý trong chương trình THPT có sử dụng
CNTT&TT, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và bổ sung những vấn đề có liên quan
đề tài nghiên cứu.
- Phương pháp sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông
Sử dụng các thành tựu của CNTT&TT (các phần mềm tin học, hệ thống
Internet) để xây dựng bài giảng điện tử và trang web hỗ trợ dạy học địa lý THPT
(Địa lý 10, 11 và 12 THPT) theo hướng tích cực.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Thực nghiệm là phương pháp rất quan trọng trong nghiên cứu. Tiến hành
dạy học tại lớp thực nghiệm và đối chứng dựa trên phương án đã xây dựng. Từ quá
trình và kết quả thực nghiệm ở 6 trường THPT trong phạm vi 5 tỉnh, thành phố và
rút ra nhận xét cho giải pháp ứng dụng CNTT&TT vào dạy học địa lý được đề
xuất. Kết quả thực nghiệm là cơ sở kiểm chứng tính khả thi của đề tài nghiên cứu.
Ngoài ra, phương pháp tổng kết kinh nghiệm cũng được thực hiện trong quá
trình nghiên cứu, đó là: Lấy ý kiến các chuyên gia thông hiểu về CNTT, các giáo
viên trực tiếp giảng dạy về việc thiết kế bài giảng, phương pháp dạy học tích cực và
các hình thức tổ chức dạy học có ứng dụng CNTT&TT, từ đó rút ra những bài học
kinh nghiệm, những chỉnh lý, sửa đổi cho đề tài được hoàn thiện hơn.
- Phương pháp toán thống kê.
Những số liệu phục vụ cho đề tài nghiên cứu được thống kê từ kết quả thực
nghiệm sư phạm. Vận dụng lý thuyết xác suất và toán thống kê, đặc biệt là sử dụng

phần mềm SPSS 16.0 để xử lý và phân tích kết quả sau khi tiến hành khảo sát, điều
tra, thực nghiệm sư phạm. Từ kết quả phân tích, sẽ kiểm định giả thuyết thống kê
nhằm tăng tính khách quan của kết quả nghiên cứu.
7. Những đóng góp của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng
CNTT&TT để xây dựng bài giảng điện tử và tổ chức dạy học địa lý ở trường trung


13
học phổ thông theo hướng tích cực.
- Xác định các nguyên tắc, yêu cầu cơ bản, quy trình xây dựng bài học địa lý
THPT bằng CNTT&TT.
- Ứng dụng CNTT&TT để xây dựng bài giảng điện tử và tổ chức dạy
học địa lý ở trường THPT.
- Xây dựng website “” hỗ trợ dạy học địa lý THPT
và hướng dẫn sử dụng.
- Chứng minh được tính khả thi và hiệu quả của việc ứng dụng CNTT&TT
trong dạy học địa lý ở trường THPT.
- Đề xuất những giải pháp để nâng cao hiệu quả việc ứng dụng CNTT&TT
trong dạy học địa lý ở trường THPT.
8. Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục và các
phiếu điều tra, khảo sát, luận án gồm 3 chương như sau:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc ứng dụng công nghệ thông
tin và truyền thông trong dạy học địa lý ở trường trung học phổ thông.
Chƣơng 2: Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để xây dựng bài
giảng điện tử và website hỗ trợ dạy học địa lý ở trường trung học phổ thông.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm.

14
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC
ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Những vấn đề chung về đổi mới phƣơng pháp dạy học
1.1.1. Đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng THPT
1.1.1.1. Định hướng đổi mới
Định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương
4 khóa VII (1/1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12/1996), được thể chế
hóa trong Luật Giáo dục (2005) và được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo
dục và Đào tạo (GD – ĐT), đặc biệt là chỉ thị số 14 (4/1999).
Luật Giáo dục, điều 28.2, đã ghi “Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng
vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng
thú học tập cho học sinh”[42].
Với mục tiêu giáo dục phổ thông (GDPT) là “Giúp HS phát triển toàn diện
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá
nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã
hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân. Chuẩn bị cho HS tiếp
tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc”. Chương trình GDPT ban hành kèm theo Quyết định số 16/2006/QĐ-
BGDĐT ngày 05/5/2006 của Bộ GD–ĐT đã nêu: “Phải phát huy tính tích cực, tự
giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm
đối tượng HS, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho HS phương pháp tự học,
khả năng hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động
đến tình cảm, hứng thú và trách nhiệm học tập cho HS”[8].
Có thể nói, cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập

chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.
Định hướng chung về đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ