Chuyển Dịch Cơ Cấu Lao Động Trên Địa Bàn Huyện Gia Lâm, Thành Phố Hà Nội.doc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (562.8 KB, 107 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI
---------------
NGUYỄN TRUNG THÀNH
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG TRÊN
ĐỊA BÀN HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SỸ
Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
HÀ NỘI - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI
---------------
CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG TRÊN
ĐỊA BÀN HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ
QUẢN TRỊ KINH DOANH
Mã ngành
: 60340102
TÁC GIẢ THỰC HIỆN: Nguyễn Trung Thành
HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Vũ Thị Mai
HÀ NỘI - 2014
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hồn thành Luận văn, tơi đã
nhận được sự quan tâm giúp đỡ của các thầy, cô giáo, bạn bè nhân dịp hồn
thành luận văn:
Tơi xin trân trong cảm ơn: Ban giám hiệu, phịng Đào tạo khoa sau Đại
học, bộ mơn Quản trị kinh doanh – Viện Đại học mở Hà Nội, UBND, phòng
Thống kê, Phòng Lao động Thương binh xã hội huyện Gia Lâm.
Với lịng kính mong và biết ơn gửi tới PGS.TS Vũ Thị Mai người thầy
đã tận tình hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong q trình học tập
và hồn thành luận văn này.
Tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới tập thể QT.K3-3 đã giúp đỡ tơi trong q
trình học tập và hồn thành Luận văn. Tôi xin cảm ơn bạn bè và gia đình
những người ln ln động viên và giúp đỡ tơi trong thời gian qua.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2014
Tác giả luận văn
Nguyễn Trung Thành
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi tên là Nguyễn Trung Thành, học viên lớp Cao học QT.K3-3,
chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Viện Đại học Mở Hà nội.
Tôi xin cam đoan Luận văn “Chuyển dịch cơ cấu lao động trên địa
bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội” là cơng trình nghiên cứu thực sự
của cá nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Vũ
Thị Mai.
Toàn bộ số liệu, kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này
trung thực do tôi tiến hành thu thập, thống kê, tính tốn. Những số liệu này
chưa được sử dụng và công bố trong bất kỳ tài liệu nào. Tôi xin chịu trách
nhiệm hồn tồn về nghiên cứu của mình.
Hà Nội, ngày
tháng
năm 2014
Tác giả luận văn
Nguyễn Trung Thành
ii
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................i
LỜI CAM ĐOAN....................................................................................................ii
DANH MỤC BẢNG...............................................................................................vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ.........................................................................................vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................viii
LỜI MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài.........................................................................................1
2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu...........................................................................2
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài............................................................3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................4
5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................4
6. Đóng góp của vấn đề nghiên cứu...........................................................................4
7. Cơ sở lý luận của nghiên cứu................................................................................5
8. Nội dung của đề tài nghiên cứu............................................................................5
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG. .6
1.1. Các khái niệm.....................................................................................................6
1.1.1. Khái niệm kinh tế............................................................................................6
1.1.2. Cơ cấu kinh tế..................................................................................................6
1.1.3. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế.............................................................8
1.1.4. Khái niệm lao động..........................................................................................8
1.1.5. Cơ cấu lao động...............................................................................................9
1.1.6. Chuyển dịch cơ cấu lao động.........................................................................10
1.1.7. Mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động.................12
1.2. Nội dung chuyển dịch cơ cấu lao động.............................................................14
1.2.1. Cơ cấu lao động theo tuổi, giới tính...............................................................14
1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo khu vực...................................................15
1.2.3. Cơ cấu lao động theo trình độ văn hóa và chun mơn, kỹ thuật...................15
1.2.4. Cơ cấu lao động theo ngành nghề..................................................................16
1.2.5. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo thành phần kinh tế...................................17
1.3. Những nhân tố tác động tới chuyển dịch cơ cấu lao động................................17
1.3.1. Nhóm các nhân tố mơi trường tự nhiên.........................................................17
iii
1.3.2. Nhóm các nhân tố kinh tế, văn hóa, xã hội....................................................18
1.3.3. Nhóm các nhân tố dân số...............................................................................19
1.3.4. Nhân tố khoa học cơng nghệ..........................................................................20
1.3.5. Đơ thị hóa......................................................................................................21
1.3.6. Xu hướng hội nhập quốc tế............................................................................21
1.4. Ý nghĩa và tính tất yếu của chuyển dịch cơ cấu lao động.................................22
1.4.1. Ý nghĩa của chuyển dịch cơ cấu lao động......................................................22
1.4.2. Tính tất yếu của chuyển dịch cơ cấu lao động...............................................23
1.5. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu lao động của một số địa phương..................24
1.5.1.Kinh nghiệm của huyện Phổ Yên...................................................................24
1.5.2. Kinh nghiệm của huyện Đan Phượng............................................................26
1.5.3. Kinh nghiệm của tỉnh Thừa Thiên - Huế.......................................................29
1.5.4. Bài học kinh nghiệm rút ra cho chuyển dịch cơ cấu lao động huyện Gia Lâm,
thành phố Hà Nội....................................................................................................30
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1........................................................................................31
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG TRÊN
ĐỊA BÀN HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI GIAI ĐOẠN 2008 –
2013......................................................................................................................... 32
2.1. Tổng quan tình hình kinh tế - xã hội huyện Gia Lâm.......................................32
2.1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................................32
2.1.2. Dân số và nguồn lao động.............................................................................33
2.1.3. Kết cấu hạ tầng kỹ thuật................................................................................33
2.1.4. Tình hình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.................................................34
2.1.5. Tổ chức hành chính.......................................................................................35
2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm giai đoạn 2008 –
2013......................................................................................................................... 36
2.2.1. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo tuổi..........................................................37
2.2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo giới tính...................................................40
2.2.3. Cơ cấu lao động theo khu vực thành thị và nông thôn...................................43
2.2.4. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo trình độ văn hóa và chuyên môn, kỹ thuật
................................................................................................................................. 45
2.2.5. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo nhóm ngành kinh tế.................................49
2.2.6. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo các thành phần kinh tế.............................55
2.3. Một số nhận xét về thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm....58
iv
2.3.1. Những thành tựu............................................................................................58
2.3.2. Những tồn tại, hạn chế...................................................................................61
2.3.3 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trên.................................................63
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2........................................................................................64
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG TRÊN ĐỊA
BÀN HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI.............................................65
3.1. Mục tiêu, phương hướng chuyển dịch cơ cấu lao động trên địa bàn huyện Gia
Lâm, thành phố Hà Nội đến năm 2020....................................................................65
3.1.1. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu lao động huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội đến
năm 2020................................................................................................................. 65
3.1.2. Phương hướng cơ bản....................................................................................66
3.2. Giải pháp chuyển dịch cơ cấu lao động huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội đến
năm 2020................................................................................................................. 67
3.2.1. Nhóm giải pháp phát triển các ngành kinh tế thực hiện mục tiêu chuyển dịch
cơ cấu lao động........................................................................................................67
3.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao năng suất lao động trong nông nghiệp..................75
3.2.3. Nhóm giải pháp đào tạo nghề cho người lao động.........................................80
3.2.4. Giải quyết việc làm cho lao động trong khu vực có đất bị thu hồi.................81
3.2.5. Tăng cường xuất khẩu lao động.....................................................................84
3.2.6. Nhóm giải pháp về chính sách của Nhà nước và thành phố Hà Nội liên quan
đến chuyển dịch cơ cấu lao động.............................................................................85
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3........................................................................................87
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................88
4.1. Kết luận............................................................................................................88
4.2. Khuyến nghị.....................................................................................................89
4.2.1. Đối với thành phố Hà Nội và huyện Gia Lâm...............................................89
4.2.2. Đối với người lao động..................................................................................90
TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................91
v
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Số lượng và cơ cấu lao động so với dân số của huyện Gia Lâm..............36
Bảng 2.2: Lao động của huyện Gia Lâm chia theo nhóm tuổi.................................38
Bảng 2.3: Cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm theo nhóm tuổi..............................39
Bảng 2.4. Lao động theo giới tính của huyện Gia Lâm giai đoạn 2008 - 2013........40
Bảng 2.5. Cơ cấu lao động theo giới tính của huyện Gia Lâm.................................41
Bảng 2.6: Số lượng và cơ cấu lao động ở khu vực nông thôn và thành thị của huyện
Gia Lâm giai đoạn 2008 – 2013..............................................................................44
Bảng 2.7: Chuyển dịch cơ cấu lao động theo trình độ văn hóa................................46
Bảng 2.8 : Số lượng và cơ cấu lao động phân chia theo trình độ CMKT.................47
Bảng 2.9: Giá trị sản xuất các ngành kinh tế của huyện Gia Lâm giai đoạn 2008 2013......................................................................................................................... 50
Bảng 2.10: Lao động Gia Lâm chia theo ngành kinh tế giai đoạn 2008 – 2013......50
Bảng 2.11 : Cơ cấu lao động theo ngành kinh tế của huyện Gia Lâm giai đoạn 2008
– 2013...................................................................................................................... 52
Bảng 2.12: Số lượng và cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm trong các thành phần
kinh tế...................................................................................................................... 55
vi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Quy mô dân số và lao động huyện Gia Lâm giai đoạn 2008-2013......37
Biểu đồ 2.2. Chuyển dịch cơ cấu lao động theo tuổi của huyện Gia Lâm................40
Biểu đồ 2.3. Lao động của huyện Gia Lâm phân theo giới tính...............................42
Biểu đồ 2.4. Cơ cấu giới tính lực lượng lao động của huyện Gia Lâm....................43
Biểu đồ 2. 5: Số lượng lao động khu vực nông thôn – thành thị huyện Gia Lâm....45
Biểu đồ 2.6: Cơ cấu lao động theo trình độ văn hóa năm 2013...............................46
Biểu đồ 2.7 : Cơ cấu lao động phân chia theo trình độ CMKT................................48
Biểu đồ 2.8: Số liệu lao động phân theo trình độ CMKT........................................49
Biểu đồ 2.9: Lao động của huyện Gia Lâm phân theo ngành kinh tế......................51
Biểu đồ 2.10: Cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm theo ngành kinh tế..................53
Biểu đồ 2.11: Tốc độ tăng lao động trong các ngành kinh tế của huyện Gia Lâm giai
đoạn 2008 - 2013.....................................................................................................53
Biểu đồ 2.12: Cơ cấu lao động theo thành phần kinh tế của huyện Gia Lâm năm
2013......................................................................................................................... 57
vii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CMKT
: Chuyên môn kỹ thuật
CCN
: Cụm cơng nghiệp
CNH, HĐH
: Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa
CN, TTCN
: Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp
CNKT
: Công nhân kỹ thuật
HTX
: Hợp tác xã
KCN
: Khu công nghiệp
KCX
: Khu chế xuất
FDI
: Đầu tư trực tiếp của nước ngoài
GDP
: Tổng sản phẩm quốc nội
GTSX
: Giá trị sản xuất
LĐ-TB&XH
: Lao động – thương binh và xã hội
ODA
: Hỗ trợ phát triển chính thức
TM-DV
: Thương mại – Dịch vụ
THCS
: Trung học cơ sở
THPT
: Trung học phổ thông
UBND
: Ủy ban nhân dân
viii
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chuyển dịch cơ cấu lao động là xu hướng tất yếu trong q trình thực hiện sự
nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta. Xác định rõ vấn đề này, Đảng và
Nhà nước đã có nhiều chính sách, giải pháp cụ thể để chuyển dịch cơ cấu lao động
phù hợp, nhằm đạt mục tiêu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công
nghiệp theo hướng hiện đại. Trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI nêu
rõ: “Trên cơ sở đầu tư phát triển kinh tế, phải hết sức quan tâm tới yêu cầu chuyển
dịch cơ cấu lao động, giải quyết việc làm cho người lao động; tạo điều kiện giải
quyết ngày càng nhiều việc làm, đặc biệt là cho nông dân.” [8, tr 227]
Với vị trí nằm trong khu vực phát triển đơ thị ở phía Đơng Bắc của Thủ đơ
Hà Nội, Huyện Gia Lâm có diện tích tự nhiên 114,79 km 2, với dân số 229.735
người (theo số liệu điều tra dân số năm 2011), là nơi tập trung các cơng trình đầu
mối giao thông và hạ tầng kỹ thuật quan trọng của quốc gia và của Thành phố.
Huyện Gia Lâm đang trong quá trình đơ thị hố nhanh, kinh tế - xã hội
khơng ngừng phát triển. Cùng với q trình đơ thị hố là xu hướng diện tích đất
nơng nghiệp của huyện ngày càng bị thu hẹp và cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo
hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp đã tất yếu dẫn đến việc chuyển đổi cơ cấu lao
động và việc làm của người dân, ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của nhân
dân. Vấn đề đặt ra là cơ cấu lao động và việc làm của người dân trong huyện đã
chuyển đổi như thế nào dưới tác động của sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa
bàn và tốc độ đơ thị hố? Những yếu tố nào tác động đến chuyển dịch cơ cấu lao
động? Cần có những giải pháp gì để đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu lao
động theo hướng hiện đại?
Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu: “Chuyển dịch
cơ cấu lao động trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội” nhằm phân tích
thực trạng để thấy rõ thành tựu và tồn tại trong chuyển dịch cơ cấu lao động của
huyện Gia Lâm trong thời gian qua. Từ đó định hướng phát triển chuyển dịch cơ
1
cấu lao động của huyện Gia Lâm đến năm 2020, đồng thời đề xuất các chính sách,
giải pháp để đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm.
2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
Vấn đề nghiên cứu của luận văn đã có nhiều đề tài, tài liệu, sách, báo, tạp chí
đề cập đến nội dung luận văn, trong đó một số tài liệu tiêu biểu như:
Chuyển dịch cơ cấu lao động ở Việt Nam- Thực trạng và khuyến nghị của
PGS.TS Nguyễn Tiệp
Cuốn sách tham khảo “Chuyển dịch cơ cấu lao động trong xu hướng hội
nhập quốc tế”, NXB Lao động – xã hội do PGS,TS Phạm Quý Thọ biên soạn.
Cuốn sách ''Chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong điều kiện hội nhập với khu
vực và thế giới'', PGS.TSKH Lê Du Phong và PGS.TS Nguyễn Thành Độ - NXB
Lao động xã hội, Hà Nội (2006)
Lao động – việc làm trong thời kỳ hội nhập của Viện Khoa học Lao động
xã hội, NXB Lao động – xã hội (2009).
Nghiên cứu dự báo chuyển dịch cơ cấu lao động nông nghiệp, nông thôn
và các giải pháp giải quyết việc làm trong quá trình đẩy mạnh cơng nghiệp hố, hiện
đại hố và đơ thị hóa ở nước ta – Đề tài cấp Nhà nước KX.02.01/06-10 của PGS.TS
Lê Xuân Bá
“Các yếu tố tác động đến q trình chuyển dịch cơ cấu lao động nơng thơn
Việt Nam” của PGS.TS Lê Xuân Bá (2006)Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung
ương.
“Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động nông thôn” của TS Nguyễn Sinh
Cúc, Tạp chí Cộng sản số 06/2005.
Cuốn sách “Q trình chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng CNH,
HĐH ở vùng đồng bằng Bắc Bộ nước ta” của GS.TS Phạm Đức Thành và TS Lê
Doãn Khải, NXB Lao động, Hà Nội - 2002.
“Báo cáo nghiên cứu các yếu tố tác động đến q trình chuyển dịch cơ cấu
lao động nơng thôn Việt Nam” của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương
(2006).
2
Bài viết “Thực trạng và giải pháp chuyển dịch cơ cấu lao động trong thời
kỳ CNH, HĐH” của PGS.TS Phạm Quý Thọ trên tạp chí Kinh tế và phát triển số
5/2004.
Có thể khẳng định đã có nhiều nghiên cứu và báo cáo liên quan đến vấn đề
chuyển dịch cơ cấu lao động và các nhân tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu lao
động. Các nghiên cứu và báo cáo nêu trên đã đi vào phân tích thực trạng chuyển
dịch cơ cấu lao động của nước ta nói chung hay thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao
động thông qua di cư lao động nơng thơn – thành thị, có báo cáo và nghiên cứu đi
vào phân tích chuyển dịch cơ cấu lao động nước ta gắn với thời kỳ CNH, HĐH và
xu hướng hội nhập quốc tế... Tuy nhiên, cho đến nay chưa có tác giả nào thực hiện
tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích thực trạng về chuyển dịch cơ cấu lao động của
huyện Gia Lâm. Nhận thức được điều đó, luận văn sẽ kế thừa những thành tựu
nghiên cứu đã đạt được, đồng thời luận giải chuyên sâu đối với vấn đề chuyển dịch
cơ cấu lao động trên địa bàn huyện Gia Lâm.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
* Mục đích:
- Làm rõ về mặt lý luận nội dung cơ cấu lực lượng lao động và chuyển dịch cơ
cấu lao động.
- Phân tích hiện trạng cơ cấu lực lượng lao động và xu hướng chuyển dịch cơ
cấu lao động ở huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội.
- Đề xuất các chính sách, cơ chế, các điều kiện cần và đủ để đẩy nhanh việc
chuyển dịch cơ cấu lao động của huyện Gia Lâm theo các mục tiêu phát triển kinh
tế - xã hội của Huyện.
* Nhiệm vụ:
- Thu thập và nghiên cứu các tài liệu liên quan đến cơ sở lý luận về lực lượng
lao động và sự chuyển dịch cơ cấu lao động.
- Điều tra, thống kê số liệu liên quan đến cơ cấu lao động trên địa bàn huyện
Gia Lâm.
- Phân tích các số liệu đã tổng hợp được.
3
- Đề xuất các chính sách, giải pháp liên quan đến chuyển dịch cơ cấu lao động
của huyện Gia Lâm đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của
Huyện và thành phố Hà Nội.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn đề cập đến đối tượng và phạm vi nghiên cứu như sau:
- Đối tượng nghiên cứu là số lượng, chất lượng lực lượng lao động
phân chia theo các chỉ tiêu và thực trạng, xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao
động theo ngành của huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội.
- Phạm vi nghiên cứu của luận văn là xem xét sự chuyển dịch cơ cấu lao
động của huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội giai đoạn 2006 – 2011, từ đó đề ra
phương hướng, giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động của huyện
Gia Lâm trong thời gian tới.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn đã sử dụng tổng hợp các phương pháp như:
- Phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích; phân tích số liệu điều tra lao
động, việc làm năm 2006, điều tra dân số và nhà ở ngày 01/4/2009; điều tra chọn
mẫu hộ gia đình có biến động lao động nhằm bổ sung thêm thông tin trong việc
phân tích chất lượng lao động.
- Phương pháp tham khảo ý kiến chuyên gia.
6. Đóng góp của vấn đề nghiên cứu
- Luận văn nghiên cứu một cách có hệ thống về lý luận của việc chuyển dịch
cơ cấu lao động, những yếu tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu lao động cũng như
tính tất yếu của chuyển dịch cơ cấu lao động.
- Luận văn đề xuất các nhóm giải pháp nhằm thúc đẩy nhanh quá trình chuyển
dịch cơ cấu lao động trên địa bàn huyện Gia Lâm.
- Khuyến nghị với UBND huyện Gia Lâm, Thành phố Hà Nội và Trung ương
về chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành. Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài
liệu tham khảo về lý luận cũng như cung cấp số liệu phục vụ xây dựng các chương
trình phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội.
4
7. Cơ sở lý luận của nghiên cứu
- Cơ sở lý luận của nghiên cứu dựa trên những nguyên lý cơ bản của Chủ
nghĩa Mác – Lênin về vai trò của lực lượng sản xuất (vai trò của người lao động).
- Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng, Văn kiện Đại hội
lần thứ XV của Đảng bộ thành phố Hà Nội, Văn kiện Đại hội Đảng bộ huyện Gia
Lâm lần thứ XX và các chường trình cơng tác của Thành ủy Hà Nội, Huyện uỷ Gia
Lâm về phát triển kinh tế - xã hội.
- Các văn bản pháp luật của Nhà nước.
8. Nội dung của đề tài nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu, phụ lục, tài liệu tham khảo và kết luận, kết cấu nội
dung của luận văn gồm 03 chương như sau:
Chương 1. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu lao động
Chương 2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu lao động trên địa bàn
huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội
Chương 3. Giải pháp chuyển dịch cơ cấu lao động trên địa bàn
huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội
5
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG
1.1. Các khái niệm
Thực tế hiện đang có nhiều khái niệm, cách hiểu khác nhau về kinh tế, lao
động, cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển dịch cơ
cấu lao động. Đã có những khái niệm tương đối rõ và dễ dàng được chấp thuận,
nhưng cũng còn những khái niệm còn đang gây nhiều tranh cãi. Trong Đề tài này
tác giả không đi sâu vào phân tích nhằm đưa ra một khái niệm mới liên quan đến
kinh tế và lao động mà chỉ đề cập một số khái niệm đã và đang được sử dụng hiện
nay để có một cách hiểu thống nhất trong toàn bộ luận văn.
1.1.1. Khái niệm kinh tế
Theo từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: “Kinh tế là tổng hòa các
mối quan hệ tương tác lẫn nhau của con người và xã hội liên quan trực tiếp đến việc
sản xuất, trao đổi, phân phối, tiêu dùng các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ nhằm
thỏa mãn nhu cầu ngày càng cao của con người trong một xã hội với một nguồn lực
có giới hạn”.[31, tr 1]
Cịn theo cuốn Từ điển Tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học xuất bản năm
2011 đã đưa ra khái niệm: “Kinh tế là tổng thể nói chung các hoạt động sản xuất và
tái sản xuất của cải vật chất cho con người và xã hội”. [ 25, tr 680]
Như vậy, có thể hiểu kinh tế là hoạt động của con người nhằm tạo ra của cải
vật chất thông qua việc sản xuất, trao đổi, phân phối và tiêu dùng.
1.1.2. Cơ cấu kinh tế
Trong cuốn sách tham khảo Chuyển dịch cơ cấu lao động trong xu hướng hội
nhập quốc tế của PGS, TS Phạm Quý Thọ đã đề cập đến cơ cấu kinh tế: “Có thể
hiểu cơ cấu kinh tế là một tổng thể hợp thành bởi nhiều yếu tố kinh tế của nền kinh
tế quốc dân, giữa chúng có mối liên hệ hữu cơ với nhau, những tương tác qua lại cả
về số lượng và chất lượng, trong những không gian và điều kiện kinh tế - xã hội cụ
thể, chúng vận động hướng vào mục tiêu nhất định.”[24, tr 12]
6
Theo C.Mác, cơ cấu kinh tế của xã hội là toàn bộ những quan hệ sản xuất
phù hợp với quá trình phát triển nhất định của các lực lượng sản xuất vật chất.
C.Mác đồng thời nhấn mạnh, khi phân tích cơ cấu, phải chú ý đến cả hai khía cạnh
là chất lượng và số lượng, cơ cấu chính là sự phân chia về chất và tỉ lệ về số lượng
của những quá trình sản xuất xã hội. Như vậy, cơ cấu kinh tế là tổng thể các ngành,
lĩnh vực, bộ phận kinh tế với vị trí, tỉ trọng tương ứng của chúng và mối quan hệ
hữu cơ tương đối ổn định hợp thành.
Phân tích cơ cấu kinh tế trên hai phương diện:
Phương diện thứ nhất, mặt vật chất kĩ thuật của cơ cấu, bao gồm:
Cơ cấu theo ngành nghề, lĩnh vực kinh tế phản ánh số lượng, vị trí, tỉ trọng
các ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế.
Cơ cấu theo quy mơ, trình độ kĩ thuật, cơng nghệ của các loại hình tổ chức
sản xuất phản ánh chất lượng các ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế.
Cơ cấu kinh tế theo vùng lãnh thổ phản ánh khả năng kết hợp, khai thác tài
nguyên, tiềm lực kinh tế - xã hội của các vùng phục vụ cho mục tiêu phát triển nền
kinh tế quốc dân thống nhất.
Phương diện thứ hai, xét theo cơ cấu kinh tế về mặt kinh tế-xã hội, bao gồm:
Cơ cấu theo các thành phần kinh tế phản ánh khả năng khai thác năng lực tổ
chức sản xuất kinh doanh của mọi thành viên xã hội.
Cơ cấu kinh tế theo trình độ phát triển của quan hệ hàng hố tiền tệ. Nó phản
ánh khả năng giải quyết mối quan hệ và sự tác động qua lại giữa các ngành, lĩnh
vực và các bộ phận hợp thành nền kinh tế quốc dân thống nhất.
Trước hết, cơ cấu ngành kinh tế hiểu theo một nghĩa chung nhất chính là một
tổng thể các ngành trong nền kinh tế quốc dân được hợp thành theo một quan hệ tỉ
lệ về lượng, thể hiện mối quan hệ giữa các ngành và trình độ phát triển của nền kinh tế.
Dưới các giác độ khác nhau, cơ cấu kinh tế được phân thành nhiều loại: cơ
cấu ngành, cơ cấu vùng, cơ cấu thành phần kinh tế, cơ cấu đối ngoại, cơ cấu tích
lũy. Dĩ nhiên, cơ cấu kinh tế theo ngành có mối quan hệ mật thiết với cơ cấu lao
động theo ngành.
7
1.1.3. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Trong cuốn sách Khi rồng muốn thức dậy có nêu: “Chuyển dịch cơ cấu
kinh tế là một quá trình lâu dài, trong đó, cơ cấu kinh tế từng bước thay đổi và
chuyển dịch từ các ngành khai thác tài nguyên, thâm dụng ít vốn, sử dụng nhiều
lao động, trình độ cơng nghệ thấp, giá trị gia tăng thấp sang ngành thâm dụng
nhiều vốn, có trình độ cơng nghệ và giá trị gia tăng cao hơn; từ đó, chuyển được
nền kinh tế từng bước lên các trình độ phát triển cao hơn”. [5, tr 218]
Như vậy, chuyển dịch cơ cấu kinh tế là sự thay đổi về số lượng các ngành
hoặc sự thay đổi về tỷ trọng các ngành, các vùng, các thành phần trong tổng thể
nền kinh tế quốc dân do sự xuất hiện hoặc biến mất của một số ngành và do tốc độ
tăng trưởng giữa các yếu tố cấu thành. Cơ cấu kinh tế không đồng đều, thay đổi từ
trạng thái này sang trạng thái khác cho phù hợp với điều kiện cụ thể của sự phát
triển kinh tế.
1.1.4. Khái niệm lao động
Trong Bộ luật Lao động của nước ta đã đưa ra khái niệm về lao động như
sau: “Lao động là hoạt động quan trọng nhất của con người, tạo ra của cải vật chất
và các giá trị tinh thần của xã hội. Lao động có năng suất, chất lượng và hiệu quả
cao là nhân tố quyết định sự phát triển của đất nước” [30,tr 3].
Như vậy, Lao động là hoạt động có mục đích của con người nhằm biến đổi
các vật chất tự nhiên thành của cải vật chất cần thiết cho đời sống của mình. Trong
quá trình sản xuất con người sử dụng công cụ lao động tác động lên đối tượng lao
động nhằm tạo ra sản phẩm phục vụ cho lợi ích của con người. Lao động là điều
kiện chủ yếu cho tồn tại của xã hội loài người, là cơ sở của sự tiến bộ về kinh tế,
văn hóa và xã hội. Nó là nhân tố quyết định của bất cứ quá trình sản xuất nào. Như
vậy động lực của quá trình phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội quy tụ lại là ở con
người. Con người với lao động sáng tạo của mình đang là vấn đề trung tâm của
chiến lược phát triển kinh tế - xã hội.
Đề cập đến khái niệm lao động chúng ta không thể không xem xét đến một
số nội dụng sau:
8
Nguồn lao động: Là bộ phận dân số trong độ tuổi lao động và có khả năng
lao động. Theo định nghĩa này thì những người trong độ tuổi lao động theo quy
định của pháp luật (Bộ luật Lao động quy định nam từ 15 – 60 tuổi, nữ từ 15 – 55
tuổi) đều thuộc nguồn lao động.
Lực lượng lao động: Về nguyên tắc, lực lượng lao động là một bộ phận của
dân số trong độ tuổi lao động, nó chỉ bao gồm những người trong độ tuổi lao động
đang làm việc hoặc khơng có việc làm nhưng có nhu cầu làm việc và đang tìm
kiếm việc làm.
Theo quan điểm của ILO: Lực lượng lao động là một bộ phận dân số trong
tuổi quy định, thực tế đang có việc làm và những người thất nghiệp.
1.1.5. Cơ cấu lao động
Có nhiều định nghĩa khác nhau về cơ cấu lao động. Trong cuốn giáo trình
Kinh tế nguồn nhân lực của trường Đại học Kinh tế quốc dân có đưa ra khái niêm:
“Cơ cấu lao động là tổng thể các mối quan hệ tương tác giữa các bộ phận lao động
trong tổng lực lượng lao động xã hội và được biểu hiện thông qua tỷ lệ nhất định”.
[4, tr 80]
Cơ cấu lao động là quan hệ tỷ lệ lao động được phân chia theo một tiêu thức
kinh tế nào đó. Các tiêu thức thường được dùng làm cơ sở để phân loại, xác định về
mặt lượng của cơ cấu lao động có thể là các đặc trưng nhân khẩu học có các đặc
trưng về giới, về độ tuổi, về tình trạng hơn nhân...; các đặc trưng về trình độ học
vấn, chun mơn kỹ thuật, tay nghề...; các đặc trưng về ngành nghề, lĩnh vực hoạt
động kinh tế; hoặc nhiều đặc trưng kinh tế - xã hội khác như: quan hệ lao động,
thành phần kinh tế, thu nhập, khu vực thành thị, nông thôn hoặc vùng lãnh thổ…
Cơ cấu lao động có thể hiểu là một phạm trù kinh tế tổng hợp, thể hiện tỷ lệ
của từng bộ phận lao động nào đó chiếm trong tổng số, hoặc thể hiện sự so sánh của
bộ phận lao động này so với bộ phận lao động khác.
“Cơ cấu lao động thường được dùng phổ biến là: Cơ cấu lao động phân theo
thành thị, nông thôn; Cơ cấu lao động chia theo giới tính, độ tuổi; Cơ cấu lao động
chia theo vùng kinh tế; Cơ cấu lao động chia theo ngành kinh tế; Cơ cấu lao động
chia theo trình độ văn hố, chun mơn kỹ thuật; Cơ cấu lao động chia theo trình độ
9
có việc làm, thất nghiệp ở thành thị; Cơ cấu lao động chia theo thành phần kinh tế”.
[3, tr 1]
Xét dưới góc độ phân cơng sản xuất ta có cơ cấu lao động theo ngành. Theo
đó, cơ cấu lực lượng lao động theo ngành kinh tế là mối quan hệ tỷ lệ giữa số lượng
lao động trong từng ngành kinh tế với tống số lao động của một địa phương, vùng
lãnh thổ hoặc quốc gia. Các quan hệ tỷ lệ được hình thành trong những điều kiện kinh
tế - xã hội nhất định, chúng luôn vận động và hướng vào những mục tiêu cụ thể.
Cơ cấu lực lượng lao động theo ngành bao gồm 3 ngành chính là Nơng
nghiệp – Cơng nghiệp – Dịch vụ. Ngồi ra cịn có thể phân chia thành 21 ngành cấp
1 theo Quyết định số 10/2007/QĐ-TTg ngày 23/01/2007 của Thủ tướng Chính phủ
về ban hành hệ thống ngành kinh tế của Việt Nam.
1.1.6. Chuyển dịch cơ cấu lao động
Trước hết, hiểu theo nghĩa rộng chuyển dịch cơ cấu lao động là việc chuyển
cơ cấu lao động từ trạng thái này sang trạng thái khác, mà trạng thái ấy được quyết
định bởi các bộ phận hợp thành và quan hệ tỷ lệ giữa các bộ phận ấy.
Hay: “Chuyển dịch cơ cấu lao động là quá trình thay đổi tỷ trọng và chất
lượng lao động vào các ngành và các vùng khác nhau”.[4, tr 80]
Nội dung của chuyển dịch cơ cấu là cải tạo cơ cấu cũ lạc hậu hoặc chưa phù
hợp để xây dựng cơ cấu mới tiên tiến, hoàn thiện và bổ sung cơ cấu cũ nhằm biến
cơ cấu cũ thành cơ cấu mới hiện đại và phù hợp với mục tiêu kinh tế- xã hội đã xác
định cho từng thời kỳ phát triển. Cơ cấu mới hình thành đến một lúc nào đó cũng
trở nên lỗi thời lạc hậu và lại cần được thay thế bằng một cơ cấu mới. Q trình thay
thế đó được lặp đi lặp lại không ngừng theo thời gian.
Thực chất của chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành chính là sự tăng giảm
của lao động trong từng ngành trong một khơng gian và thời gian nào đó. Lực lượng
lao động hàng năm tăng hay giảm là do sự cân bằng giữa sự bổ sung của lực lượng
lao động trẻ mới gia nhập và sự sụt giảm lao động do về hưu, chết hay nguyên nhân
khác. Sự tăng giảm này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng lao động của từng
ngành. Tuy nhiên, sự thay đổi cơ cấu lao động không đơn giản như vậy. Sự dịch
chuyển ở đây phải được hiểu là có một bộ phận lao động trong ngành này sẽ rời bỏ
10
