Chuyen de lien mon su 7

CHUYÊN ĐỀ
NÂNG CAO HỨNG THÚ HỌC TẬP MÔN LỊCH SỬ CHO HỌC SINH
KHỐI 7 PHONG THÔNG QUA PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH
HỢP LIÊN MƠN
I. LÝ DO CHỌN CHUN ĐỀ
1. Bối cảnh về không gian, thời gian của vấn đề cần phải có giải pháp
Từ năm 1986 cùng với trào lưu đổi mới chung, giáo dục cũng có nhiều đổi
mới. Đặc biệt tại Nghị quyết TƯ lần thứ IV, khoá VII vào tháng 1 năm 1993 cho
rằng tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo và chỉ rõ : “Phải xác định lại
mục tiêu, thiết kế lại chương trình kế hoạch nội dung và phương pháp giáo dục đào
tạo”.
Khái niệm phổ biến hiện nay là: “lấy học sinh làm trung tâm” là chủ trương
lớn của bộ giáo dục và đào tạo đòi hỏi thực hiện nhiều khâu trong suốt quá trình
đào tạo. Đây là quan niệm dạy học của nhà trường hiện đại, đòi hỏi phải quán triệt
tất cả các yếu tố tạo nên phương pháp dạy học, đây là quá trình chuyển biến dần
dần cách suy nghĩ, việc làm của phong cách thầy và trò. Điểm cốt lõi là thay đổi
mối tương tác giữa thầy và trò tạo cho học sinh hứng thú, tạo thói quen, năng lực
tự hình thành kiến thức kỹ năng. Đây thực chất là phát triển tối ưu hoạt động nhận
thức độc lập của học sinh, là yếu tố quan trọng nhất để tạo biểu tượng hình thành
khái niệm gắn tri thức với cuộc sống. Tư tưởng tơn trọng tất cả những gì về học
sinh. Tư tưởng đề cao tính tích cực tự lực của học sinh. Vì thế mà nhà giáo dục Mỹ
J.Dewey cho rằng: “Học sinh là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương tiện
giáo dục”
Đối với bộ mơn Lịch sử, với phương châm này tạo cho học sinh tiếp cận với
sự kiện, biểu tượng lịch sử và thông qua bài giảng của thầy cùng với các tư liệu
1


học tập như: sách giáo khoa, tài liệu tham khảo và các nguồn thông tin khác việc
tiếp cận này sẽ dẫn đến sự hình thành tri giác, biểu tượng lịch sử và dẫn đến nhận
thức cảm tính. Bằng sức mạnh của tư duy trừu tượng học sinh đi đến những kiến

thức mang tính chất trừu tượng và khái qt đó là các khái niệm, quy luật, bài học
lịch sử dẫn đến nhận thức lí tính. Học sinh vận dụng kiến thức liên môn đã học chủ
yếu là mảng kiến thức để giải quyết những nhiệm vụ và vấn đề đặt ra trong học tập
cũng như trong đời sống xã hội.
Dạy học liên môn là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học.
Đây được coi là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của
học sinh, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục trong các nhà trường. Dạy học
liên mơn là hình thức tìm tịi những nội dung giao thoa giữa các mơn học với nhau,
những khái niệm, tư tưởng chung giữa các mơn học, tức là con đường tích hợp
những nội dung từ một số mơn học có liên hệ với nhau. Từ những năm 60 của thế
kỉ XX, người ta đã đưa vào giáo dục ý tưởng tích hợp trong việc xây dựng chương
trình dạy học.
Tích hợp là một khái niệm của lí thuyết hệ thống, nó chỉ trạng thái liên kết
các phần tử riêng rẽ thành cái toàn thể, cũng như quá trình dẫn đến trạng thái này.
“Những người theo quan điểm duy vật biện chứng khẳng định tính thống nhất vật
chất của thế giới là cơ sở của mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tuợng. Các sự vật,
hiện tuợng tạo thành thế giới, dù có đa dạng, phong phú, có khác nhau bao nhiêu,
song chúng đều chỉ là những dạng khác nhau của vật chất. Nhờ có tính thống nhất
đó, chúng khơng thể tồn tại biệt lập, tách rời nhau, mà tồn tại trong sự tác động qua
lại, chuyển hóa lẫn nhau theo những quan hệ xác định. Chính trên cơ sở đó, triết
học duy vật biện chứng khẳng định rằng, liên hệ là phạm trù triết học dùng để chỉ
sự quy định, sự tác động qua lại, sự chuyển hóa lẫn nhau giữa các sự vật, hiện
tượng hay giữa các mặt của một sự vật, của một hiện tượng trong thế giới”. Giữa
2


các bộ mơn khoa học xã hội có quan hệ với nhau như: Giữa Lịch Sử - Văn Học,
giữa Lịch Sử- Triết học, kiến thức của các mơn có thể bổ sung, hổ trợ cho nhau …
Dạy học theo quan điểm liên mơn có ba mức độ: ở mức độ thấp, mức độ cao
và mức độ cao nhất.

Dạy học vận dụng kiến thức liên môn giúp cho giờ học sẽ trở nên sinh động
hơn, vì khơng chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào
q trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính tích cực của học sinh. Dạy học
liên mơn cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học sinh. Tạo cho
học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận tức là khi xem xét một vấn đề phải
đặt chúng trong một hệ quy chiếu, từ đó mời có thể nhận thức vấn đề một cách
thấu đáo.
Với phương pháp này, học sinh chủ động và tích cực hố việc học của mình,
tìm tịi suy nghĩ độc lập để lĩnh hội kiến thức, năng lực thói quen và tiến hành hoạt
động tư duy so sánh, tổng hợp khái quát các sự kiện lịch sử.
Bên cạnh tạo cho học sinh chủ động nắm bắt sự kiện lịch sử từ sách báo, tư
liệu, các phương tiện thông tin đại chúng … Giáo viên có thể lơi cuốn học sinh,
gây hứng thú cho học sinh trong tiết học, như ứng dụng công nghệ thông tin vào
việc giảng dạy. Với giáo án điện tử giáo viên thể hiện toàn bộ nội dung như những
trận đánh sinh động hoặc nhân vật lịch sử, các khái niệm … đây là cách tiếp cận
nhanh nhất để hình thành kiến thức, kỹ năng cho học sinh và khắc sâu vào tâm trí
học sinh lâu nhất. Bên cạnh đó việc vận dụng thơ ca trong dạy học lịch sử cũng
góp phần quan trọng nhằm phát huy tích tích cực chủ động nắm bắt tri thức lịch sử
như địa danh, tinh thần ý thức độc lập dân tộc, tinh thần lao động, chiến đấu bất
khuất của cha ơng, góp phần bồi dưỡng học sinh lịng tự hào về dân tộc. Đây là cơ
sở để học sinh vận dụng vào thực tiễn.

3


Nhìn chung trên thế giới, nhiều nước có xu hướng tích hợp các mơn học
thuộc lĩnh vực khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lí, Giáo dục cơng dân…để tạo
thành mơn học mới, với hình thức tích hợp liên mơn và tích hợp xun mơn. Xu
hướng thứ hai là việc thực hiện quan điểm tích hợp nhưng khơng tạo môn học mới.
Đại diện cho xu hướng này là Cộng hòa Liên bang Đức; Hà Lan…Ở Việt Nam,

thời Pháp thuộc quan điểm tích hợp đã được thể hiện trong một số môn học của
trường tiểu học.Từ những năm 1987, việc nghiên cứu xây dựng môn Tự nhiên - xã
hội theo quan điểm tích hợp đã được thực hiện và đã được thiết kế đưa vào dạy học
từ lớp 1 đến lớp 5. Cho đến nay việc nghiên cứu quan điểm tích hợp trong q
trình dạy học chưa được thực hiện một cách hệ thống, đầy đủ, đặc biệt là ở bậc
trung học. Tuy nhiên trong những năm gần đây, do yêu cầu của xã hội, nhiều nội
dung mới đã được tích hợp vào mơn học.
Lịch sử cũng như các mơn học khác, có vai trị tác động đến con người
khơng chỉ về trí tuệ mà cịn cả về tư tưởng, tình cảm. Bên cạnh đó, cịn góp phần
xây dựng con người phát triển hồn thiện về: “ĐỨC-TRÍ-THỂ-MĨ” ở những mức
độ khác nhau. Nếu Văn học giúp học sinh thấy được cái hay, cái đẹp trong thơ ca
để càng yêu quý hơn con người, dân tộc Việt Nam thì thơng qua Lịch sử, các em
khơng chỉ thấy được q trình phát triển của đất nước, một dân tộc mà rộng hơn là
cả một xã hội lồi người. Ngồi ra nó cịn góp phần quan trọng trong việc hình
thành, bồi dưỡng nhân sinh quan, thế giới quan khoa học. Như vậy, so với các mơn
học khác thì mơn Lịch sử có nhiều ưu thế trong việc giáo dục tư tưởng, tình cảm
đối với thế hệ trẻ. Những kiến thức Lịch sử không chỉ đơn thuần dạy cho các em
biết yêu, ghét trong đấu tranh giai cấp, biết yêu quý lao động mà cịn góp phần
định hình cho học sinh cách ứng xử đúng đắn trong cuộc sống. Bởi “ bắt nguồn từ
một sự thực là trong khoa học Lịch sử có những yếu tố nghệ thuật”. Mặc dù có vai
trị, chức năng, nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục thế hệ trẻ nhưng hiện nay việc
4


dạy học Lịch sử chưa hồn thành tốt vai trị của mình và một thực tế đáng buồn là
học sinh khơng thích học mơn Lịch sử, xem nhẹ mơn Lịch sử. Các em tiếp thu kiến
thức một cách hời hợt, thiếu chính xác, thiếu hệ thống. Vì đa phần các em cho rằng
học Lịch sử phải ghi nhớ quá nhiều sự kiện khô khan, Lịch sử là một môn học
nghiên cứu về quá khứ mà quá khứ là cái đã qua không thể thay đổi nên chỉ học
cho qua chứ khơng có gì vận dụng vào thực tế.

Tình trạng trên do nhiều nguyên nhân gây nên song cơ bản không phải do
bản thân môn Lịch sử mà do quan niệm, phương pháp dạy học chưa phù hợp, chưa
đáp ứng được yêu cầu môn học đề ra. Giáo viên dạy Lịch sử chưa phát huy được
thế mạnh của bộ môn, chưa chỉ ra cho các em nhận thức được đây là bộ mơn khoa
học, cần phải só sự học tập, nghiên cứu nghiêm túc. Giáo viên chưa tái hiện được
khơng khí của lịch sử trong giờ học nên để học sinh rơi vào tình trạng thụ động,
chưa phát huy được tính tích cực của học sinh làm cho khơng khí học tập mệt mỏi,
làm cho giờ học trở nên khô khan, nặng nề. Yêu cầu hiểu biết lịch sử, nhu cầu cuộc
sống hiện tại và tương lai đặt cho giáo viên lịch sử nhiệm vụ: làm thế nào nâng cao
chất lượng dạy và học lịch sử, kích thích sự hứng thú học sử cho học sinh? Để
hoàn thành nhiệm vụ này địi hỏi giáo viên dạy sử khơng chỉ có kiến thức vững
vàng về bộ mơn lịch sử mà cịn phải có những hiểu biết vững chắc về các bộ mơn
địa lý, văn học, nghệ thuật, khoa học…để vận dụng vào bài giảng lịch sử làm
phong phú và hấp dẫn thêm bài giảng.
Đối với bộ môn lịch sử hiện nay ở trường THCS phải có sự thay đổi mang
tính cách mạng về quan niệm và nhận thức, được các ý kiến thống nhất là giải pháp
hàng đầu. Phải có quan niệm đúng về bộ môn Lịch sử từ các cấp quản lý giáo dục
đến cha mẹ học sinh và toàn xã hội. Khơng có quan niệm đúng về mơn học thì tất
cả những đề xuất về đổi mới nội dung, phương pháp nhằm nâng cao chất lượng
dạy học bộ môn đều không thể thực hiện được.
5


2.

Phân tích thực trạng vấn đề cần giải quyết:
Hiện nay giáo viên rất tích cực trong việc đổi mới phương pháp, vận dụng

quan điểm dạy học liên môn vào giảng dạy các bộ môn để nâng cao hơn nữa hiệu
quả giáo dục. Giáo viên đã nêu ra những thuận lợi cũng như khó khăn khi vận

dụng quan niệm dạy học này là số học sinh có hứng thú tìm hiểu kiến thức các bộ
môn, nhất là các bộ tự nhiên ngày càng nhiều hơn, sách giáo khoa được trình bày
theo hướng “mở”. Tuy nhiên, việc vân dụng quan niệm dạy học này cũng gặp phải
những khó khăn nhất định như điều kiện dạy học còn nhiều hạn chế, thiếu thốn, do
lượng kiến thức nhiều song thời gian học cho các mơn thì ít; đời sống của giáo viên
cịn thấp. Học sinh ít hứng thú với các mơn xã hội.
Từ những năm học trước, bộ GD&ĐT đã đưa vấn đề vận dụng kiến thức
liên môn vào giảng dạy trong các trường phổ thơng. Tuy nhiên đây là một hình
thức dạy học mới, giáo viên chưa được tiếp xúc nhiều và chưa có kinh nghiệm
giảng dạy. Vì vậy việc vận dụng kiến thức liên mơn trong giảng dạy các bộ mơn
cịn gặp nhiều khó khăn lúng túng. Mặc dù, quan niệm dạy học liên môn đã được
vận dụng vào giảng dạy lịch sử, song hiệu quả đạt được là chưa cao. Do đó phần
lớn học sinh hiện nay có thái độ bình thường, chưa phát huy được tính tích cực
trong học tập. Vì vậy với đề tài này, bản thân tơi khơng tham vọng gì nhiều, tơi chỉ
muốn đưa ra một số nội dung tích hợp cơ bản trong việc vận dụng kiến thức của
các bộ mơn học có liên quan để giải quyết vấn đề nảy sinh trong quá trình dạy học
môn lịch sử lớp 7 ở trường THCS Nguyễn Công Trứ, qua đó phần nào nâng cao
được hứng thú học tập bộ môn.
Thực tế hiện nay chúng ta nhận thấy rằng: về chương trình, sách giáo
khoa: Nội dung nhiều bài rất khô khan về kiến thức, thiên về nhiều sự kiện lịch sử,
chiến tranh cách mạng, ít đề cập về lịch sử văn hóa, nghệ thuật, chưa xen kẽ với
văn học, khoa học… Về phía giáo viên giảng dạy lịch sử: Coi nặng việc truyền thụ
6


kiến thức có trong SGK (lối dạy nhồi nhét kiến thức để thi cử), ít vận dụng kiến
thức liên mơn, chủ đề tích hợp giáo dục (xem nhẹ việc dạy để giúp HS phát triển
những năng lực cần thiết nhằm giải quyết những vấn đề trong thực tiễn). Hệ quả:
dẫn đến tiết dạy khô khan, kém hấp dẫn, nặng về cung cấp kiến thức, liệt kê sự
kiện. Điều này dễ sa vào lối dạy đọc chép. Còn học sinh hiện nay: Ghi nhớ bài học

một cách rời rạc, máy móc, không nắm được mối quan hệ giữa các tri thức thuộc
lĩnh vực đời sống xã hội, về kiến thức liên mơn. Hệ quả : nhàm chán, khơng u
thích bộ mơn Lịch Sử. Trong thời gian bắt đầu thực hiện đề tài này, bản thân tôi đã
tiến hành khảo sát thực trạng hứng thú học tập môn lịch sử đối với học sinh khối 7
trường THCS Nguyễn Công Trứ trong năm học 2023 - 2024
Phiếu điều tra: Phiếu phỏng vấn học sinh trong nhà trường.
Nội dung phiếu như sau:
PHIẾU ĐIỀU TRA
Phiếu này nhằm mục tiêu tìm hiểu, đánh giá thực trạng, tìm giải pháp nâng
cao hứng thú học tập mơn lịch sử cho học sinh. Phiếu không cần các thông tin cá
nhân, mong các em cung cấp những nhận định khách quan nhất để công tác này
triển khai được thành công. Xin chân thành cảm ơn.
Em hãy lựa chọn chỉ một phương án trả lời phù hợp nhất với bản thân mình
cho mỗi câu hỏi sau:
Câu 1: Em có thích học tập mơn lịch sử khơng?
a. Rất thích.
b. Bình thường.
c. Khơng thích.
Câu 2: Trong giờ học mơn lịch sử, em cảm thấy như thế nào?

7


a. Hứng thú.
b. Bình thường.
c. Nhàm chán.
Câu 3: Em thấy mơn lịch sử có liên quan đến các mơn học khác
khơng?
a. Liên quan đến nhiều mơn.
b. Liên quan rất ít.

c. Không liên quan.
Câu 4: Nếu trong giờ học lịch sử, giáo viên sử dụng kiến thức nhiều
môn (như văn, địa, họa, nhạc…) có liên quan đến bài học hơm đó để giảng dạy, em
cảm thấy như thế nào?
a. Rất hay.
b. Bình thường.
c. Gây lộn xộn, khó hiểu.
Câu 5: Em thích một giờ học lịch sử như thế nào?
a. Sinh động, vui vẻ.
b. Giáo viên đọc cho học sinh chép bài.
c. Sao cũng được.
Câu 6: Em có thích phương pháp mà giáo viên dạy lịch sử hiện tại của
lớp em đang áp dụng khơng? Vì sao?
a. Em rất thích vì giáo viên dùng nhiều phương pháp rất hay.
b. Em thích, vì phương pháp phù hợp.
c Em khơng thích vì giáo viên dạy nhàm chán.

8


Bây giờ bạn đã trả lời xong, bạn hoàn thành nốt việc này nhé: hãy đếm
số lượng các câu trả lời ở mỗi loại a, b, c và điền vào bảng sau:
Loại câu

a

b

c

trả lời
Số lượng
Xin chân thành cảm ơn các bạn!
Cách đánh giá: Nếu phiếu chọn đa số đáp án a: Học sinh rất hứng thú với
môn lịch sử và giáo viên giảng dạy đã sử dụng biện pháp phù hợp. Nếu học sinh đa
số chọn phương án b có thể nói học sinh có quan tâm đến mơn học nhưng mức độ
hứng thú còn thấp. Khi học sinh chọn đa số phương án c, có thể nói học sinh hồn
tồn khơng có hứng thú đối với mơn học.
Kết quả: Điều tra ngẫu nhiên 150 học sinh trong các lớp: 7/1, 72/ 7/3, 7/4,
75,
Đánh giá tổng hợp: (6 câu hỏi x 150 học sinh = 900)
Loại câu trả lời

a

b

c

Số lượng

252

247

401

Tỉ lệ

28%

27,4%

44,6%

Với kết quả khảo sát được cho thấy đa số học sinh chưa hứng thú với
mơn học lịch sử vì giáo viên giảng dạy sử dụng phương pháp dạy học cịn nhàm
chán, chưa kích thích được tư duy và khả năng nhận thức vấn đề lịch sử của học
sinh.
Ngoài ra, tôi đã tiến hành khảo sát thực tế về phương pháp giảng dạy
của các giáo viên giảng dạy lịch sử cho các em học sinh khối 7 trường THCS
9


Nguyễn Công Trứ năm học 2022 - 2023 thông qua câu hỏi: “Thầy cơ có sử dụng
phương pháp dạy học liên môn trong giờ dạy lịch sử không”?
Kết quả thu được như sau: 100% giáo viên trả lời là thỉnh thoảng có sử
dụng tuy nhiên sử dụng một cách ngẫu hứng và qua loa chứ khơng có sự chuẩn bị
trước và hiệu quả sử dụng chưa cao.
Qua nghiên cứu, phân tích, đánh giá thì việc sử dụng phương pháp tích
hợp liên môn trong giảng dạy môn lịch sử 7 tại trường THCS Nguyễn Cơng Trứ là
có thực hiện tuy nhiên chưa đúng mức, chưa được xem trọng và hiệu quả đem lại
chưa được như mong muốn. Như vậy với kết quả trên cho thấy hứng thú học tập
môn lịch sử của học sinh là chưa cao, đa số học sinh cảm thấy nhàm chán khi học
môn lịch sử. Từ kết quả đó cho thấy cần phải có biện pháp giảng dạy gây hứng thú,
thay đổi thái độ của HS đối với mơn học, trong đó việc sử dụng phương pháp tích
hợp liên mơn là một trong những biện pháp sẽ góp phần nâng cao hứng thú học tập
mơn Lịch sử cho học sinh.
3. Mục tiêu của chuyên đề:
Trên thế giới, các nước đều coi môn Lịch sử là một trong những mơn học

cơ bản trong chương trình giáo dục phổ thơng. Nước ta trên con đường cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, mơn Lịch sử, trước hết là mơn quốc
sử, càng giữ vai trị quan trọng trong trang bị kiến thức cơ sở, giáo dục các giá trị
truyền thống, góp phần xác lập bản lĩnh con người để thế hệ trẻ cùng với nền tảng
giáo dục phổ thơng, có thể bước vào đời, thực hiện trách nhiệm công dân đối với
xã hội. Nếu không sớm cải cách môn Lịch sử ở cấp học phổ thông, khắc phục tình
trạng sa sút đến mức báo động như hiện nay thì sẽ tạo ra những hẫng hụt trong kiến
thức về lịch sử Việt Nam và thế giới, để lại những hệ quả rất đáng lo ngại trong kế
thừa các giá trị di sản lịch sử và văn hóa dân tộc, trong gìn giữ bản sắc dân tộc,
trong định hướng phát triển nhân cách, bản lĩnh con người Việt Nam nhất là khi
10


giao lưu và đối thoại với các nền văn minh, văn hóa trên thế giới. Vậy làm sao để
học sinh cảm thấy hứng thú và yêu quý môn lịch sử là vấn đề quan trọng được đặt
ra, muốn vậy người giáo viên giảng dạy mơn lịch sử phải có phương pháp thích
hợp.
Việc sử dụng kiến thức liên mơn, chủ đề tích hợp sẽ giúp học sinh hiểu
được sâu sắc các vấn đề lịch sử, nhận thức được sự phát triển xã hội một cách liên
tục, thống nhất, thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã
hội, giúp học sinh củng cố thêm những hiểu biết của mình ở nhiều mơn học khác.
HS phải biết đặt các khái niệm đã học trong từng môn học cũng như giữa các mơn
học khác nhau, có như vậy thì các em mới thực sự làm chủ được kiến thức. Đặc
biệt từ việc hình thành được những biểu tượng Lịch sử cụ thể, sinh động thơng qua
vận dụng tích hợp các kiến thức liên môn sẽ tạo nên những gợi cảm mới, tác động
mạnh mẽ đến tư tưởng, tình cảm của học sinh, sẽ đem lại hiệu quả tích hợp giáo
dục sâu sắc trong nhiều chủ đề theo hướng dẫn của Bộ GD & ĐT. Với việc dạy
học theo chủ đề tích hợp trên có giá trị thực tiễn to lớn trong đời sống xã hội.
Phương pháp dạy học này chú trọng tập dượt cho học sinh vận dụng các kiến thức
kĩ năng học được cho quá trình học tập tiếp theo, vận dụng được kiến thức đã học

để giải quyết các tình huống thách thức, bất ngờ, chưa từng gặp. Điều này có ích
cho cuộc sống sau này làm công dân, làm người lao động, làm cha mẹ, có năng lực
sống tự lập. Nhằm khắc phục được tình trạng khô cứng, nặng nề, tản mạn, rời rạc
trong dạy học, làm cho HS hứng thú và say mê hơn với môn học Lịch sử
Phương pháp dạy học vận dụng kiến thức liên mơn, chủ đề tích hợp đã
được Bộ GD - ĐT triển khai nhiều năm gần đây. Tuy nhiên, vì nhiều lí do khách
quan và chủ quan nên vẫn cịn nhiều GV ở các trường phổ thơng chưa thực sự nắm
rõ mục đích, nội dung của phương pháp dạy học này.

11


Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi chọn đề tài: “Nâng cao hứng thú học tập
môn lịch sử cho học sinh khối 7 thơng qua phương pháp dạy học tích hợp liên
mơn” nhằm giúp giáo viên lịch sử có thể áp dụng vào giảng dạy môn lịch sử một
cách sinh động, giúp cho học sinh hứng thú hơn với bộ mơn lịch sử trong chương
trình lịch sử cấp THCS.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Mô tả bản chất của giải pháp
1.1 Phương pháp dạy học tích hợp liên mơn:
Phương pháp và hình thức dạy học môn Lịch sử rất phong phú, đa dạng,
bao gồm cả phương pháp dạy học và phương pháp giáo dục đạo đức (như: nêu
gương, thuyết phục, khen thưởng, luyện tập, tổ chức sinh hoạt, giáo dục bằng
truyền thống…), bao gồm các phương pháp hiện đại (như: thảo luận nhóm, đóng
vai, giải quyết vấn đề, nghiên cứu trường hợp điển hình, trị chơi, dự án, động
não…) và các phương pháp truyền thống (như: thuyết trình, đàm thoại, kể
chuyện…). Mỗi phương pháp dạy học đều có mặt tích cực và hạn chế riêng, phù
hợp với từng loại bài và đòi hỏi những điều kiện thực hiện riêng.Vì vậy, giáo viên
khơng nên phủ định hoặc lạm dụng phương pháp nào. Điều quan trọng là căn cứ
vào nội dung, tính chất của từng bài, căn cứ vào trình độ nhận thức của học sinh và

năng lực, sở trường của giáo viên, căn cứ vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của lớp,
của trường mà lựa chọn và sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học một cách
hợp lý. Trong dạy học mơn lịch sử, có thể vận dụng phương pháp tích hợp liên
môn nhằm giúp học sinh hiểu được sâu sắc các vấn đề lịch sử, nhận thức được sự
phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy được mối liên hệ hữu cơ giữa
các lĩnh vực của đời sống xã hội. Việc sử dụng kiến thức liên môn còn giúp học
sinh củng cố thêm những hiểu biết của mình ở nhiều mơn học khác. HS phải biết
đặt các khái niệm đã học trong từng môn học cũng như giữa các môn học khác
12


nhau, có như vậy thì các em mới thực sự làm chủ được kiến thức. Đặc biệt từ việc
hình thành được những biểu tượng Lịch sử cụ thể, sinh động thơng qua vận dụng
tích hợp các kiến thức liên mơn sẽ tạo nên những gợi cảm mới, tác động mạnh mẽ
đến tư tưởng, tình cảm của học sinh, sẽ đem lại hiệu quả tích hợp giáo dục sâu sắc
trong nhiều chủ đề theo hướng dẫn của Bộ GD & ĐT. Với việc dạy học theo chủ
đề tích hợp trên có giá trị thực tiễn to lớn trong đời sống xã hội. Phương pháp dạy
học này chú trọng tập dượt cho học sinh vận dụng các kiến thức kĩ năng học được
cho quá trình học tập tiếp theo, vận dụng được kiến thức đã học để giải quyết các
tình huống thách thức, bất ngờ, chưa từng gặp. Từ đó giúp khắc phục được tình
trạng khơ cứng, nặng nề, tản mạn, rời rạc trong dạy học, làm cho HS hứng thú và
say mê hơn với mơn học.
1.2 Nội dung tích hợp :
Ngồi việc giáo dục các truyền thống, phẩm chất tốt đẹp của dân tộc,
cịn thực hiện các nội dung tích hợp theo hướng dẫn của Bộ GD & ĐT: Tích hợp
GD đạo đức, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; Tích hợp GD
phịng chống tham nhũng; Tích hợp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả;
Tích hợp bảo vệ mơi trường; Tích hợp GD về dân số, đa dạng sinh học và bảo tồn
thiên nhiên; Tích hợp GD về tài ngun và mơi trường, chủ quyền biển đảo…
1.3 Mức độ tích hợp :

- Tích hợp liên hệ kiến thức (mức độ hạn chế)
- Tích hợp bộ phận: chỉ một phần của bài học, của hoạt động thực hiện nội
dung giáo dục (mức độ trung bình).
- Tích hợp tồn phần: Cả một bài có nội dung trùng khớp với nội dung giáo
dục (mức độ cao nhất).

13


Việc dạy học liên mơn trong Lịch sử địi hỏi người GV khơng chỉ có những
kiến thức vững chắc về bộ mơn Lịch sử mà cịn phải nắm những nội dung, chương
trình các bộ mơn được giảng dạy ở trường phổ thơng (có kiến thức cơ bản về mơn
được tích hợp).
Tích hợp linh hoạt, nhẹ nhàng, đúng địa chỉ, khơng làm nặng nề hoặc rối tiết
học. Tránh biến môn Lịch sử thành mơn Địa lí, Ngữ văn hay các mơn khác. Học
sinh có vai trị tích cực chủ động trong việc học tập theo ngun tắc liên mơn, vì ở
các em huy động những kiến thức đã học để hiểu sâu sắc, tồn diện một sự kiện.
Các em được ơn tập củng cố, tổng hợp ở mức cao hơn và được vận dụng thông
minh trong học tập.
1.4. Yêu cầu của phương pháp dạy học tích hợp liên mơn:
Để nâng cao hiệu quả của mơn học tích hợp, tơi đã đưa ra một số phương
pháp để dạy học tích hợp như sau:
- Dạy học theo dự án.
- Phương pháp trực quan.
- Phương pháp thực địa.
- Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề.
Trong các phương pháp trên, chúng ta thường sử dụng phương pháp thứ
tư đó là: Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề.
Phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn đề là phương pháp dạy học trong
đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển HS phát hiện vấn đề, hoạt

động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thơng qua đó
chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được nhũng mục đích học tập khác.

14


Đặc trưng cơ bản của phương pháp dạy học đặt và giải quyết vấn là “tình huống
gợi vấn đề” vì “Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề”.
Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra
cho HS những khó khăn về lý thuyết hay thực tiễn mà họ thấy cần có khả năng
vượt qua, nhưng khơng phải ngay tức khắc bằng một thực giải, mà phải trải qua
quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều
khiển kiến thức sẵn có. Đây chính là một trong những hình thức dạy học vận dụng
kiến thức liên môn để giải quyết những vấn đề.
Kế hoạch bài dạy giờ học vận dụng kiến thức liên môn không phải là một
bản đề cương kiến thức để giáo viên lên lớp giảng giải, truyền thụ áp đặt cho học
sinh, mà là một bản thiết kế các hoạt động, thao tác nhằm tổ chức cho HS thực hiện
trong giờ lên lớp để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách theo mục
đích giáo dục và giáo dưỡng của bộ mơn. Đó là bản thiết kế gồm hai phần hợp
thành hữu cơ: Một là, hệ thống các tình huống dạy học được đặt ra từ nội dung
khách quan của bài dạy, phù hợp với tính chất và trình độ tiếp nhận của học sinh.
Hai là, một hệ thống các hoạt động, thao tác tương ứng với các tình huống trên do
giáo viên sắp xếp, tổ chức hợp lí nhằm hướng dẫn HS từng bước tiếp cận, chiếm
lĩnh bài học một cách tích cực và sáng tạo. Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến
thức liên môn phải bám chặt vào những kiến thức các bộ mơn có liên quan.
Thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải bảo đảm nội
dung và cấu trúc đặc thù nhưng khơng gị ép vào một khuôn mẫu cứng nhắc mà
cần tạo ra những chân trời mở cho sự tìm tịi sáng tạo trong các phương án tiếp
nhận của học sinh, trên cơ sở bảo đảm được chủ đích, yêu cầu chung của giờ học.
Nội dung dạy học của thiết kế giáo án giờ học vận dụng kiến thức liên môn phải

làm rõ những tri thức và kĩ năng cần hình thành, tích luỹ cho HS qua phân tích,
chiếm lĩnh bài văn; mặt khác, phải chú trọng nội dung tích hợp giữa tri thức bộ
15


mơn mình dạy với các bộ mơn khác. Kế hoạch bài dạy giờ học vận dụng kiến thức
liên môn theo quan điểm tích hợp phải chú trọng thiết kế các tình huống tích hợp
và tương ứng là các hoạt động phức hợp để học sinh vận dụng phối hợp các tri thức
và kĩ năng của các phân môn vào xử lí các tình huống đặt ra, qua đó chẳng những
lĩnh hội được những tri thức và kĩ năng riêng rẽ của từng phân mơn mà cịn chiếm
lĩnh tri thức và phát triển năng lực tích hợp.
2. Điều kiện cần thiết để áp dụng chuyên đề
- Điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị : Trường THCS đáp ứng đủ dụng
cụ dạy học
- Điều kiện nhân lực (số lượng, trình độ chun mơn nghiệp vụ, kỹ
năng…) : Thầy cơ giáo có chun mơn Lịch sử, Địa lí và liên môn các môn KHXH
- KHTN
3. Thực hiện áp dụng/áp dụng chuyên đề
Trong quá trình học tập ở nhà trường, các em sẽ được học các môn học
bao gồm các môn khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Khoa học tự nhiên gồm
các mơn: Tốn, Lí, Hóa, Sinh, Địa…, và khoa học xã hội gồm: Văn, Sử, Địa,
GDCD, Mỹ thuật…
Tích hợp kiến thức liên mơn giữa lịch sử với địa lý
- Về nội dung : Hai mơn Địa Lí và Lịch Sử đều có những nội dung thuộc
nhóm Khoa học xã hội nhân văn, đều nghiên cứu những vấn đề của con người,
xem xét các mối quan hệ mang tính qui luật trong lĩnh vực kinh tế, xã hội, tuy
rằng mỗi mơn học có mục tiêu riêng (Lịch sử chú ý đến quá trình hình thành và
phát triển của xã hội, trong khi đó địa lí chú ý đến tính khơng gian lãnh thổ của
các sự vật hiện tượng đang diễn ra hiện nay). Tuy vậy, giữa chúng có mối quan
hệ tác động qua lại với nhau bởi các sự kiện lịch sử bao giờ cũng diễn ra trong

16


một khoảng không gian nhất định với các điều kiện cụ thể, trong đó có các điều
kiện địa lí. Lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc (kể cả phần lịch sử địa phương) đều
gắn với những điều kiện tự nhiên mà con người sinh sống, cho nên khi học tập
lịch sử xã hội phải phân tích đến các yếu tố của môi trường tự nhiên và thông qua
nội dung lịch sử để hiểu rõ hơn môi trường tự nhiên và thực hiện giáo dục môi
trường.
- Về mặt kỹ năng : cũng sử dụng các phương tiện trực quan như bản đồ,
Atlat, tranh ảnh…
- Về mặt phương pháp dạy học: Trong q trình dạy học, GV lịch sử, địa
lí đã vận dụng phương pháp dạy học theo con đường qui nạp, đi từ phân tích các
hiện tượng, sự kiện cụ thể, đơn lẻ để dẫn tới những nhận xét, kết luận mang tính
khái qt. Khơng chỉ có mơn địa lí, mơn lịch sử cũng sử dụng bản đồ như một
nguồn tri thức quan trọng, một phương tiện dạy học cần thiết để thể hiện không
gian diễn biến các sự kiện lịch sử. Vì vậy, học sinh cần biết cách sử dụng bản
đồ khi học hai môn này.
*Vận dụng kiến thức Địa lí trong dạy học Lịch sử :
Điều kiện tự nhiên tác động mạnh mẽ, tích cực đến sự tồn tại, hình thành
và phát triển lịch sử xã hội loài người.
Điều kiện tự nhiên tác động đến sự phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội
của từng vùng miền tạo nên các giá trị văn hóa riêng
Ví dụ: Sử dụng kiến thức liên môn Địa lý khi dạy Bài 1: Quá trình hình
thành và phát triển chế độ phong kiến Tây Âu và Bài 2: Các cuộc phát kiến địa
lý từ thế kỉ XV đến thể kỉ XVI
Qua bài học và kiến thức liên môn HS sẽ kể lại được những sự kiện về quá
trình hình thành xã hội phong kiến ở Tây Âu, trình bày được đặc điểm của lãnh địa
17

phong kiến và quan hệ xã hội của chế độ phong kiến ở Tây Âu, phân tích được vai
trị thành thị trung đại; Giới thiệu được những nét chính về hành trình của một số
cuộc phát kiến địa lí lớn và nêu được hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí.
*Tích hợp liên mơn giữa Lịch sử - Mỹ thuật:
Không những môn Lịch sử chỉ gần gũi trong nội dung kiến thức với môn
Ngữ văn, địa lý, giáo dục cơng dân mà cịn có nhiều nội dung liên quan đến kiến
thức môn Mĩ thuật.
Đây là một phương pháp dạy học hiện đại trong dạy học Lịch Sử, giúp học
sinh phát triển toàn diện về mọi mặt áp dụng vào giảng các bài tìm hiểu về văn hóa
xã hội các thời kỳ lịch sử. Ví dụ như bài “Phong trào văn hóa phục hưng” Giáo
viên có thể đưa ra những tranh, ảnh thể hiện hiện nội dung của phong trào văn hóa
Phục Hưng, sau đó sẽ giải thích về những nội dung được thể hiện trong tranh. Cuối
cùng, đặt một số câu hỏi giúp học sinh nhận thức vấn đề và rút ra kết luận cần
thiết.
Đối với việc tích hợp mơn Lịch sử với mơn Mĩ thuật, ta có thể đưa ra hai nội
dung:
Sử dụng hình ảnh minh họa trong việc giảng dạy các tiết, các phần về “Văn
hóa các thời kỳ lịch sử”.
Ở mảng này, tập trung vào việc cho học sinh xem các tranh, ảnh về nền văn
hóa các triều đại phong kiến của các nước và của Việt Nam và đưa ra các câu hỏi
cho học sinh thảo luận:
Ví dụ: Khi dạy Bài 3 “Phong trào văn hóa Phục Hưng”
Giáo viên có thể trình chiếu một số tác phẩm nghệ thuật tranh vẽ, điêu khắc,
kiến trúc,… và có thể đặt câu hỏi cho học sinh: Qua các tác phẩm của mình, các
tác giả thời Phục hưng muốn nói lên điều gì?...
18


Hay trong Bài 9: “Văn hoá Ấn Độ thời phong kiến” Giáo viên có thể trình

chiếu một số thước phim về văn hoá Ấn Độ thời phong kiến và đặt câu hỏi: Hiểu
biết của em về nền văn hoá này?
Lịch sử giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về Văn học, như phải hiểu hồn cảnh
tác phẩm đó ra đời như thế nào mới hiểu hết được dụng ý nghệ thuật cũng như nội
dung sâu sa mà tác giả muốn gửi đến người đọc là gì. Ngược lại Văn học, Mĩ thuật
làm cho các sự kiện, các kiến thức của lịch sử dễ dàng thấm vào tiềm thức của con
người. Nói về sự hỗ trợ của Lịch sử đối với các mơn học khác, G. Elton đã nói
“Nhà sử học cũng có thể dạy cho các khoa học khác rất nhiều điều. Anh ta có thể
giúp các khoa học này hiểu thế giới quan của nhiều phương án xây dựng sơ đồ,
vạch rõ những mối quan hệ tương hỗ mà một chun mơn hẹp khó nhận thấy, giúp
các khoa học xã hội hiểu rằng đối tượng mà chúng có quan hệ là những con người.
Trong khi tiếp nhận các khoa học khác tính chính xác và tầm rộng của sự khái
qt, đồng thời Lịch Sử có thể hồn thành nghĩa vụ của mình bằng cách xây dựng
một thái độ nghiêm túc đối với các tài liệu và tránh những khái qt khơng có cơ
sở vững chắc”.Một hình ảnh nghệ thuật như tác phẩm hội họa, kiến trúc, điêu khắc,
tranh ảnh … được sử dụng hợp lí sẽ giúp học sinh tiếp nhận kiến thức sâu sắc hơn
và việc học Lịch Sử sẽ hứng thú hơn.
Ngày nay, với sự hỗ trợ của cơng nghệ thơng tin, giáo viên trình chiếu kênh
hình sẽ có ưu thế hơn vì học sinh được trực quan với hình ảnh rõ, kích thước lớn,
màu sắc sinh động và ấn tượng hơn.
VI. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. Ý nghĩa của chuyên đề trong thực tiễn công tác
Vận dụng kiến thức liên mơn, chủ đề tích hợp trong dạy học Lịch Sử có hiệu
quả tích hợp giáo dục sâu sắc để học sinh làm cơng dân tốt, có trách nhiệm sau
19


này. Giúp khắc phục được tình trạng khơ cứng, nặng nề, tản mạn, rời rạc trong dạy
học; gắn kết việc dạy học với thực tiễn cuộc sống, làm cho HS hứng thú và say mê
hơn với môn học Lịch sử. Đây là một bước chuẩn bị chu đáo, chủ động đón đầu

cho chủ trương dạy học tích hợp của GV, đặc biệt đối với những GV mới vào
nghề.
2. Khả năng ứng dụng, triển khai kết quả của chuyên đề
Vận dụng kiến thức liên mơn, chủ đề tích hợp trong dạy học Lịch sử nói
riêng và các mơn học nói chung thực sự đem lại nhiều hiệu quả thiết thực, đáp ứng
được yêu cầu đổi mới căn bản mục tiêu đào tạo :
Về kiến thức: liên thông và bổ trợ giữa các môn học, làm sáng tỏ, giúp HS
hiểu sâu kiến thức.
Về kĩ năng: tập dượt cho học sinh vận dụng các kiến thức kĩ năng học được
cho quá trình học tập tiếp theo, vận dụng được kiến thức đã học để giải quyết các
tình huống thách thức, bất ngờ, chưa từng gặp.
3. Những bài học kinh nghiệm được rút ra từ q trình triển khai
chun đề
Dạy học liên mơn là một nguyên tắc quan trọng trong dạy học nói chung và
trong dạy học Lịch sử nói riêng. Tuy nhiên để thực hiện tốt và có hiệu quả địi hỏi
sự nỗ lực ở cả thầy và trò. Và việc thực hiện nó khơng phải bài nào, khơng phải
phần nào cũng thực hiện được. Quan điểm dạy học vận dụng kiến thức liên mơn
cần được hiểu tồn diện và phải được qn triệt trong tồn bộ mơn học; qn triệt
trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động
học tập; tích hợp trong chương trình, tích hợp trong sách giáo khoa, tích hợp trong
phương pháp dạy học của giáo viên và tích hợp trong hoạt động học tập của học
sinh; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. Quan điểm “lấy học sinh làm
20