tổ chức dạy sinh học lớp 11 nâng cao theo phương pháp chương trình hóa với sự hỗ trợ của chương trình lectora

Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

L I C M ƠN
Trong q trình hồn thành lu n văn này, tôi ã nh n ư c
nh ng s giúp

vô cùng quý báu c a các t p th và cá nhân.

Tơi xin bày t lịng bi t ơn sâu s c
khoa h c: GS.TS.

n th y giáo hư ng d n

inh Quang Báo, ngư i ã t n tâm giúp

hư ng d n tôi trong quá trình nghiên c u, th c hi n

,

tài.

Tơi xin chân thành c m ơn t p th b môn Phương pháp d y
h c Sinh h c, Khoa Sinh h c, Phòng Sau

i h c – Trư ng

HSP Hà

N i, Trư ng THPT TH Cao Nguyên ã t o m i i u ki n cho tôi h c
t p, nghiên c u và hồn thành lu n văn.
Tơi xin chân thành c m ơn gia ình và b n bè,

luôn

ng viên, giúp

ng nghi p ã

tôi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u.

Hà N i, ngày 20 tháng 10 năm 2010

HOÀNG TH THÚY NGA


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

DANH M C CÁC C M T

VI T T T

1. CNTT

:

Công ngh thông tin

2. DH CTH

:

D y h c chương trình hóa

3.

C

:

i ch ng

4.

V

:

ng v t

5. GV

:

Giáo viên

6. HD

:

Hư ng d n

7. HS

:

H c sinh

8. KT G

:

Ki m tra ánh giá

9. NTTT

:

Nguyên t thông tin

10. PMDH

:

Ph n m m d y h c

11. PPDH

:

Phương pháp d y h c

12. PTDH

:

Phương ti n d y h c

13. SGK

:

Sách giáo khoa

14. SSHT

:

Sinh s n h u tính

15. THPT

:

Trung h c ph thơng

16. TN

:

Th c nghi m

17. VD

:

Ví d


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

DANH M C CÁC B NG BI U, HÌNH NH
STT S hi u

N i dung

Trang

1

Sơ

1

Quá trình d y h c nhìn dư i góc

i u khi n h c

2

Sơ

2

M i quan h gi a các y u t c u t o nên li u ki n th c

12

3

Sơ

3

C u trúc c a chương trình ư ng th ng

12

4

Sơ

4

C u trúc c a chương trình phân nhánh

13

5

Sơ

5

Cách trình bày SGK CTH theo ki u d c

21

6

Sơ

6

Cách trình bày SGK CTH theo ki u ngang

21

7

Sơ

7

Ch c năng c a máy d y h c (R t-k p-phơ 1957)

22

8

Sơ

8

9

Sơ

9

10

Sơ

10

11

Sơ

11

12

Sơ

12

13

Sơ

13

Quá trình sinh s n h u tính

14

Sơ

14

Chi u hư ng ti n hóa trong sinh s n h u tính

M i quan h logic gi a các thành t liên quan n vi c
xây d ng, s d ng quy trình thi t k và t ch c bài h c
Sinh h c theo PPDH CTH
Tác

ng c a PMDH

n quá trình d y h c

34
37

Quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo
PPDH CTH
Sơ

10

c u trúc logic c a li u ki n th c 14 – Bài 42

Sơ
k ch b n “tĩnh” c a bài 42 – Sinh s n h u tính
th c v t
th c v t có hoa

41
48
50
71

V

72

15

B ng 1

So sánh c i m c a bài h c CTH xây d ng trên SGK
và trên máy

23

16

B ng 2

K t qu i u tra nh n th c c a GV v b n ch t, vai trò
c a DH CTH

25

17

B ng 3

18

B ng 4

K t qu

i u tra m c

K t qu i u tra m c
trong DH Sinh h c

ti p c n và ng d ng PPDH CTH
ng d ng ph n m m cơ b n

26
27


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

19

B ng 5

B ng tr ng s c a bài 42 – Sinh s n h u tính

th c v t

45

20

B ng 6

Các c p l p TN và C tương ng

21

B ng 7

B ng phân ph i t n su t k t qu c a các bài ki m tra
trong th c nghi m

64

22

B ng 8

B ng t ng h p các tham s
trong th c nghi m

67

61

c trưng c a bài ki m tra

23 Bi u

1

So sánh các m c
trò c a DH CTH

24 Bi u

2

So sánh các m c

25 Bi u

3

26 Bi u

4

Bi u di n phân ph i t n su t k t qu bài ki m tra s 1

65

27 Bi u

5

Bi u di n phân ph i t n su t k t qu bài ki m tra s 2

66

28 Bi u

6

Bi u di n phân ph i t n su t k t qu bài ki m tra s 3

66

29 Bi u

7

Bi u di n phân ph i t n su t k t qu t ng h p c a 3 bài
ki m tra

67

30 Bi u

8

So sánh m c

d y h c Sinh h c

nh n th c c a GV v b n ch t, vai
ti p c n và ng d ng PPDH CTH
ng d ng các ph n m m cơ b n trong

25
26
27

Bi u di n i m trung bình c a các bài ki m tra

68

31

Hình 1

Màn hình Lectora

38

32

Hình 2

Màn hình t o câu h i

52

33

Hình 3

Màn hình t o liên k t gi a các câu h i

52

34

Hình 4

Màn hình quy

53

35

Hình 5

Màn hình thơng báo i m

36

Hình 6

Màn hình thơng báo k t qu khi i m ki m tra

37

Hình 7

Màn hình thơng báo k t qu khi i m ki m tra không
t yêu c u

54

38

Hình 8

M t s trang màn hình Lectora c a bài 42 – Sinh s n
h u tính th c v t

55

39

Hình 9

K t qu h c t p c a m t HS sau khi hoàn thành bài 42

57

nh th i gian cho bài h c

53
t yêu c u

54

Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

M CL C
Trang
PH N I. M

U............................................................................................ 1

1. Lý do ch n

tài .......................................................................................... 1

2. M c ích nghiên c u .................................................................................... 2
3.

i tư ng và khách th nghiên c u .............................................................. 2

4. Gi thuy t khoa h c ...................................................................................... 2
5. Ph m vi nghiên c u ...................................................................................... 2
6. Nhi m v nghiên c u ................................................................................... 2
7. Phương pháp nghiên c u .............................................................................. 3
8. Nh ng óng góp c a

tài ........................................................................... 3

9. C u trúc lu n văn.......................................................................................... 4
PH N II. K T QU NGHIÊN C U .............................................................. 5
CHƯƠNG 1. CƠ S

LÝ LU N VÀ TH C TI N C A

TÀI ................. 5

1.1. Cơ s lý lu n ............................................................................................... 5
1.1.1. Khái ni m d y h c chương trình hóa................................................... 5
1.1.2. Cơ s khoa h c c a PPDH chương trình hóa....................................... 9
1.1.2.1. Cơ s tri t h c .......................................................................... 9
1.1.2.2. Cơ s tâm lý h c ...................................................................... 9
1.1.2.3. Cơ s giáo d c h c ................................................................... 10
1.1.2.4. Cơ s

i u khi n h c ................................................................ 10

1.1.3. Các ki u chương trình ......................................................................... 11
1.1.3.1. Chương trình ư ng th ng........................................................ 12
1.1.3.2. Chương trình phân nhánh ......................................................... 13
1.1.4. Tình hình nghiên c u, v n d ng PPDH chương trình hóa ................... 15
1.1.4.1. Trên th gi i ............................................................................. 15
1.1.4.2.

Vi t Nam .............................................................................. 17

1.1.5. Vai trị c a cơng ngh thơng tin trong d y h c ................................... 19
1.1.6. Kh năng h tr c a CNTT

i v i d y h c chương trình hóa ........... 20

1.1.6.1. Sách giáo khoa chương trình hóa .............................................. 21

1.1.6.2. Máy d y h c c truy n ............................................................. 21
1.1.6.3. Máy vi tính ............................................................................... 23


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

1.2. Cơ s th c ti n ............................................................................................ 25
1.2.1. Th c tr ng ng d ng phương pháp CTH và ph n m m Lectora trong
d y h c Sinh h c

trư ng THPT ................................................................. 25

1.2.1.1. Nh n th c c a GV v b n ch t, vai trò c a d y h c CTH .......... 26
1.2.1.2. M c

ti p c n và ng d ng PPDH CTH ................................ 27

1.2.1.3. M c

ng d ng các ph n m m cơ b n trong DH Sinh h c ..... 27

1.2.1.4. Phân tích nguyên nhân và

xu t gi i pháp .............................. 29

1.2.1.5. Kh năng ng d ng DH CTH trong i u ki n hi n nay ............. 30
1.2.2. S phù h p c a n i dung chương trình Sinh h c 11 Nâng cao v i
d y h c chương trình hóa ............................................................................. 31
1.2.2.1.

c i m n i dung, c u trúc chương trình Sinh h c 11

Nâng cao................................................................................................ 31
1.2.2.2. S phù h p c a chương trình Sinh h c 11 Nâng cao v i
quan i m d y h c chương trình hóa ..................................................... 33
CHƯƠNG 2. QUY TRÌNH THI T K VÀ T

CH C BÀI H C SINH H C

11 THEO PPDH CHƯƠNG TRÌNH HĨA ..................................................... 35
2.1. Các nguyên t c cơ b n khi xây d ng quy trình thi t k và t ch c bài h c
Sinh h c 11 theo PPDH CTH ............................................................................. 36
2.1.1. Nguyên t c thi t k bài h c ................................................................. 36
2.1.1.1.

m b o tính khoa h c, tính sư ph m ...................................... 36

2.1.1.2.

m b o tính linh ho t c a chương trình ................................. 37

2.1.1.3.

m b o tính tr c quan, tính th m m ...................................... 37

2.1.1.4. S d ng ph n m m thích h p

phát huy t i a ưu i m c a

DH CTH ............................................................................................... 38

2.1.2. Nguyên t c t ch c bài h c ................................................................. 40
2.1.2.1.

m b o các i u ki n c n thi t cho vi c t ch c bài h c......... 40

2.1.2.2.

m b o ph i h p DH CTH v i m t s PPDH tích c c khác

m t cách hi u qu ................................................................................. 41
2.1.2.3.

m b o phát huy t i a tính tích c c, t l c c a HS ............... 41

2.2. Quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c 11 theo PPDH CTH ............. 41
2.2.1. Giai o n 1 – Thi t k bài h c ............................................................ 43
2.2.1.1. Bư c 1 – Phân tích logic n i dung bài h c................................ 43


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

2.2.1.2. Bư c 2 – Xác

nh m c tiêu ..................................................... 45

2.2.1.3. Bư c 3 – L p b ng tr ng s , chia n i dung ki n th c thành
các NTTT ............................................................................................. 46
2.2.1.4. Bư c 4 – Xây d ng các li u ki n th c ...................................... 47
2.2.1.5. Bư c 5 – Thi t k k ch b n “tĩnh” th hi n c u trúc logic c a
chương trình .......................................................................................... 49

2.2.1.6. Bư c 6 – óng gói bài h c CTH b ng ph n m m Lectora ........ 52
2.2.2. Giai o n 2 – T ch c bài h c ............................................................ 56
2.2.2.1. T ch c cho HS t h c theo PPDH CTH v i s HD c a GV .... 56
2.2.2.2. T ch c cho HS t h c, t KT G theo PPDH CTH khơng có
s HD c a GV ...................................................................................... 56
CHƯƠNG 3. TH C NGHI M SƯ PH M .................................................... 61
3.1. M c ích th c nghi m ................................................................................. 61
3.2. N i dung th c nghi m ................................................................................. 61
3.3. Phương pháp th c nghi m ........................................................................... 61
3.3.1. Ch n trư ng, l p th c nghi m ........................................................... 61
3.3.2. B trí th c nghi m ............................................................................. 62
3.3.3. Phân tích và x lý s li u ................................................................... 62
3.3.3.1. Phân tích

nh lư ng ................................................................ 62

3.3.3.2. Phân tích

nh tính ................................................................... 63

3.4. K t qu th c nghi m và bi n lu n ................................................................ 64
3.4.1. Phân tích

nh lư ng .......................................................................... 64

3.4.1.1. K t qu phân ph i t n su t c a các bài ki m tra........................ 64
3.4.1.2. Các tham s
3.4.2. Phân tích
3.4.2.1. M c

c trưng c a các bài ki m tra trong th c nghi m . 67

nh tính ............................................................................. 69
lĩnh h i ki n th c c a HS ............................................ 69

3.4.2.2. Tư duy logic và tính sáng t o trong vi c v n d ng ki n th c .... 70
3.4.2.3. Tính t l c, tích c c c a HS ..................................................... 72
PH N III. K T LU N VÀ

NGH ............................................................ 75

1. K t lu n .......................................................................................................... 75
2.

ngh ........................................................................................................... 76

TÀI LI U THAM KH O
PH L C


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

PH N I. M
1. Lý do ch n

U

tài

N n khoa h c hi n

i ang ti n nh ng bư c kh ng l trên con ư ng phát

tri n. Lư ng thông tin khoa h c thu c b t kì ngành tri th c nào cũng
ng ng tăng lên nhanh chóng. Do ó, ã

u khơng

n lúc chúng ta c n ph i nghiên c u, c i

ti n các k ho ch h c t p, n i dung chương trình, phương pháp d y h c (PPDH),
phương ti n d y h c (PTDH), phương pháp ki m tra ánh giá (KT G), xem l i
toàn b vi c t ch c quá trình h c t p và

xu t nh ng chi n lư c

phù h p v i yêu c u ngày càng cao c a th i
h c không ph i là ch t

i m i sao cho

i. Ng n ng c Hy L p có câu: “D y

y vào m t cái thùng r ng mà là th p sáng lên nh ng ng n

l a” [23], v y thì ngư i th y trư c h t ph i có l a

th p cho h c trị c a mình.

Suy cho cùng, ngư i th y không ch là ngư i d y ki n th c, mà i u quan tr ng và

c t lõi nh t là d y h c trò tư duy, d y h c trò phương pháp.
Vi c tăng cư ng tính tích c c và tính phân hóa trong d y h c là m t trong
nh ng v n

then ch t trong xu hư ng

trình hóa (DH CTH) áp ng ư c

i m i PPDH hi n nay. D y h c chương

ng th i c hai yêu c u này.

ây là PPDH

ư c th c hi n dư i s hư ng d n sư ph m c a m t chương trình mang tính ch t
algorit nh m i u khi n ch t ch ho t

ng h c t p trên t ng ơn v nh c a n i

dung d y h c (g i là li u ki n th c). Vai trị có ý nghĩa quan tr ng nh t c a DH
CTH là giúp h c sinh (HS) phát tri n năng l c t h c, t ki m tra, t

i u ch nh.

Cùng v i s bùng n c a công ngh thông tin (CNTT) hi n nay, DH CTH có cơ
h i, i u ki n

phát tri n. Ph n m m Lectora là m t thành t u công ngh m i v i

nhi u tính năng ưu vi t,

c bi t là kh năng liên k t các phương án l a ch n c a

câu h i tr c nghi m r t phù h p v i vi c h tr k thu t cho PPDH CTH. Vì v y,
vi c s d ng ph n m m này trong DH CTH là m t l a ch n phù h p.
Sinh h c 11 nghiên c u các cơ ch , quá trình sinh h c x y ra

c p

cơ th :

chuy n hóa v t ch t và năng lư ng, c m ng, sinh trư ng, phát tri n và sinh s n.
ây chính là c u n i gi a ph n sinh h c t bào c a l p 10 v i sinh h c trên cơ th
c a l p 12. N i dung có nhi u i m phù h p v i vi c thi t k bài h c theo PPDH
CTH, ki n th c d dàng ư c mã hóa thành các lo i câu h i tr c nghi m khác nhau,
thu n l i cho vi c ưa chương trình vào máy.
1


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Sinh h c là m t khoa h c có nhi u ng d ng th c t nhưng HS thư ng ít chú
ý, h ng thú v i môn h c và k t qu h c t p chưa tương x ng v i vai trò, v trí c a
nó.

kh c ph c tình tr ng này, giáo viên (GV) c n

i m i PPDH theo hư ng tích

c c, giúp các em ào sâu ki n th c b ng chính n l c trí tu c a b n thân, làm ch

tư duy và kh năng sáng t o c a mình. Vì v y, ưa ra nh ng d ki n ch ng minh
hi u qu c a vi c s d ng ph n m m Lectora trong DH CTH là i u c n thi t
thành t u công ngh này ngày càng ư c s d ng r ng rãi nh m nâng cao hi u qu
d y h c và ch t lư ng lĩnh h i tri th c cho HS.
V i các lý do trên, chúng tôi ch n

tài: T ch c d y h c Sinh h c 11 nâng

cao theo phương pháp chương trình hóa v i s h tr c a ph n m m Lectora.
2. M c ích nghiên c u
Thi t k và t ch c m t s bài h c Sinh h c 11 Nâng cao theo PPDH CTH
góp ph n nâng cao ch t lư ng d y h c b môn.
3.

i tư ng và khách th nghiên c u

3.1.

i tư ng nghiên c u
Quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo PPDH CTH.

3.2. Khách th nghiên c u
GV và HS l p 11 – Trung h c ph thông (THPT).
4. Gi thuy t khoa h c
Có th xây d ng ư c quy trình thi t k và t ch c bài h c theo PPDH CTH
phát huy tính tích c c và tính t l c c a HS trong d y h c Sinh h c 11.
5. Ph m vi nghiên c u
- N i dung: Nghiên c u thi t k và t ch c d y h c chương IV – Sinh s n –
Sinh h c 11 (Nâng cao) theo PPDH CTH v i s h tr c a ph n m m Lectora.
-

a bàn: Th c nghi m sư ph m

trư ng THPT TH Cao Nguyên –

k L k.

6. Nhi m v nghiên c u
6.1. H th ng cơ s lý lu n v PPDH CTH.
6.2.

i u tra th c tr ng ng d ng phương pháp CTH và ph n m m Lectora trong

d y h c Sinh h c

trư ng THPT hi n nay.

6.3. Phân tích c u trúc, n i dung chương trình Sinh h c 11 Nâng cao, ch ra các
i m phù h p v i PPDH CTH.
2

c


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

xu t quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo PPDH CTH.

6.4.

6.5. S d ng quy trình quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo PPDH
CTH t ch c cho HS t h c, t KT G.
6.6. Th c nghi m sư ph m

ki m tra gi thuy t khoa h c c a

tài,

ng th i nêu

ra nh ng i u ki n và kh năng tri n khai PPDH CTH trong th c ti n.
7. Phương pháp nghiên c u
7.1. Nghiên c u lý thuy t
- Nghiên c u các tài li u v PPDH CTH, v ph n m m Lectora.
- Nghiên c u các tài li u liên quan

n chương trình Sinh h c 11 nâng cao.

7.2. i u tra cơ b n
- i u tra nh n th c c a GV v b n ch t, vai trò c a d y h c CTH.
-

i u tra m c

ti p c n và ng d ng phương pháp CTH, m c

ng d ng

các ph n m m cơ b n trong d y h c Sinh h c, trong ó có ph n m m Lectora.
- i u tra ch t lư ng h c t p c a HS

ch n l p

i ch ng và th c nghi m

- Phương pháp i u tra: S d ng phi u i u tra, ph ng v n, d gi , tham kh o
giáo án, s

i m c a GV.

7.3. Phương pháp chuyên gia
Trao

i, xin ý ki n óng góp c a các nhà khoa h c

u ngành v quy trình

thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo PPDH CTH v i s h tr c a ph n m m
Lectora, v ch t lư ng các giáo án, các bài ki m tra th c nghi m ph c v cho

tài.

7.4. Th c nghi m sư ph m
Th c nghi m sư ph m nh m ki m tra gi thuy t c a
pháp th ng kê xác su t

phân tích và x lý các s li u thu ư c trong q trình

th c nghi m (phân tích
m c ích làm cơ s

tài. S d ng phương

nh lư ng),

ng th i ti n hành phân tích

ưa ra nh ng k t lu n và

8. Nh ng óng góp c a

nh tính nh m

ngh tin c y.

tài

8.1. H th ng ư c cơ s lý lu n và th c ti n c a PPDH CTH.
8.2. Xây d ng ư c quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c theo PPDH CTH
v i s h tr c a ph n m m Lectora.
8.3. Thi t k và hoàn thi n các giáo án th c nghi m làm tư li u tham kh o cho GV.

3


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

9. C u trúc lu n văn
Ph n I. M

u

Ph n II. K t qu nghiên c u
Chương 1. Cơ s lý lu n và th c ti n c a

tài

Chương 2. Quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c 11 theo PPDH CTH
Chương 3. Th c nghi m sư ph m
Ph n III. K t lu n và

ngh

Tài li u tham kh o
Ph l c

4


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

PH N II. K T QU NGHIÊN C U
CHƯƠNG 1. CƠ S

LÝ LU N VÀ TH C TI N C A

Trong chương này, qua phân tích, t ng h p nh ng v n
chúng tôi ti n hành xác

TÀI

lý lu n và th c ti n,

nh khái ni m D y h c chương trình hóa và nh ng cơ s

tri t h c, tâm lý h c, giáo d c h c, i u khi n h c c a phương pháp này. Ngồi ra,
chúng tơi cịn ti n hành xác
PPDH CTH, phân tích các

nh tính ưu vi t c a CNTT trong vi c h tr cho
c i m thích h p c a n i dung chương trình Sinh h c

11 Nâng cao cho vi c khai thác PPDH này,
hi n nay.

ng th i ánh giá th c tr ng ng d ng

ây là nh ng cơ s quan tr ng cho chúng tôi trong vi c xây d ng quy

trình thi t k và t ch c bài h c CTH.
1.1. Cơ s lý lu n
1.1.1. Khái ni m d y h c chương trình hóa
H c, c t lõi là t h c. “Cách làm khôn ngoan mà các nhà giáo d c ã ch n là
coi tr ng vi c d y phương pháp c a các b môn khoa h c, d y phương pháp h c t p
t c là d y cách i t i ki n th c, cách t l c chi m lĩnh di s n tri th c c a lồi
ngư i, trên cơ s

ó có th ti p t c h c t p su t

i” [11, tr.69]. Vì v y, ngày nay

ngư i ta nh n m nh vai trò c a ngư i h c, n l c t o ra s chuy n bi n t h c t p
th

ng sang t h c ch

ng, không ch t h c

nhà sau bài lên l p mà t h c c

trong ti t h c có s hư ng d n c a GV, khơng ch tăng cư ng

t h c mà cịn

i u khi n ư c vi c t h c c a HS. DH CTH có nhi u kh năng áp ng ư c t t
c các yêu c u trên.
Chương trình hóa th c ch t là s chia n i dung d y h c thành nh ng ơn v
nh liên h v i nhau theo m t c u trúc logic ch t ch ,
cơng trí tu theo logic ó

nh hư ng ngư i h c gia

lĩnh h i tri th c. Nguyên lí c a ki u giáo d c này tuân

theo quy t c tâm lí c a Descartes: “Chia m i khó khăn mà ta nghiên c u thành
nh ng ph n nh

n m c có th

ư c, nhưng t ng k t l i có th thu ư c hi u qu

cao nh t” [27].
Theo W.Okon [40], DH CTH bao g m cách th c làm vi c c a GV và HS,
trong ó GV là ngư i so n th o chương trình, cịn HS là ngư i ư c i u khi n và
t

i u khi n b n thân

lĩnh h i ki n th c dư i s h tr c a công ngh d y h c.

5


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Theo A.G.Moolibôgơ [25], DH CTH là m t h th ng ph c h p các v n
nh m s p x p tr t t c u trúc và n i dung c a toàn b tài li u h c, t c là t i ưu hóa
k ho ch h c t p; xây d ng chương trình cho b n thân quá trình nghiên c u tài li u
h c, t c là t i ưu hóa q trình HS nghiên c u và lĩnh h i tài li u; xây d ng m t h
th ng ki m tra có hi u qu , b o

m i u khi n liên t c toàn b quá trình DH.

là PPDH theo nh ng chương trình t i ưu v i s

ây

i u khi n t i ưu q trình DH.

Theo M.Mơngmơlanh [27], DH CTH là m t phương pháp sư ph m cho phép

truy n th tri th c khơng c n có s trung gian tr c ti p c a ngư i th y giáo ho c
ngư i hư ng d n, mà v n chú ý ư c

n nh ng

Theo T. A. Ilina [15], DH CTH là s
liên quan

c i m riêng c a t ng HS.

i m i v nhi u m t trong giáo d c h c, nó

n i u khi n h c, ư c xây d ng thành algorit, b o

vi c d y h c, nâng cao hi u su t c a công tác

m s cá bi t hóa cao

c l p, s d ng nh ng phương ti n k

thu t chuyên bi t (SGK CTH và máy d y h c) và nh ng hình th c t ch c d y h c m i,
bo

m cho vi c t h c và t ki m tra có hi u qu hơn.
Theo Ph m Vi t Vư ng [41], DH CTH là m t ki u d y h c mà n i dung d y

h c ư c s p x p theo m t chương trình trên cơ s c a nguyên t c i u khi n ho t
ng nh n th c, có tính tốn

n

y

kh năng ti p thu t t nh t c a HS.

Theo Nguy n Bá Kim [17], DH CTH là m t thu t ng

ch cách d y h c

ư c i u khi n b i chương trình tương t như nh ng chương trình máy tính. N i
dung h c t p ư c CTH tác

ng tr c ti p

n trò. Trò tác

ng tr c ti p

n tri

th c, t mình chi m lĩnh n i dung h c t p thông qua quá trình x lý chương trình.
Theo Lê Nguyên Long [20], DH CHT là PPDH hư ng t i s
hơn vi c h c t p c a t ng cá th HS, d a trên m y

i u khi n t t

c i m như sau:

- Tài li u h c ư c chia ra thành nh ng ơn v n i dung g i là li u ki n th c,
s p x p theo s phát tri n logic c a n i dung.

- Vi c lĩnh h i ch

ư c chuy n sang li u ki n th c ti p theo sau khi

mb o

ã lĩnh h i v ng ch c li u ang h c b ng m t liên h ngư c k p th i.
- Vi c lĩnh h i ti n tri n nhanh hay ch m tùy thu c vào t ng cá th HS khi s
d ng chương trình d y h c ( m b o s thích ng).
Theo Nguy n Ng c Quang [28], DH CTH là quá trình d y h c ư c th c hi n
dư i s ch

o sư ph m c a m t chương trình d y, trong ó nh ng ch c năng c a
6


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

h d y ư c khách quan hóa và ho t

ng c a h h c ư c chương trình hóa,

chương trình d y ư c so n thành m t algorit nh m xác

ây

nh ch t ch ho t

ng

c a t ng HS riêng l . Algorit hóa là m t ki u d y h c trong ó n i dung và các thao
tác ư c s p x p theo m t trình t logic, h th ng, chính xác nh m b o
thành cơng ch c ch n và

t hi u qu t i ưu.

Trong cu n “Giáo d c h c
kh ng

ms

i cương” do

oàn Ng c

n ch biên [1] ã

nh: M t trong nh ng thi u sót c a h các PPDH c truy n là ngư i d y

không tr c ti p i u khi n ư c quá trình lĩnh h i tri th c c a ngư i h c. Th y giáo
không th bi t ư c t ng HS ã lĩnh h i tri th c như th nào, mà ch có th ph ng
ốn ư c i u ó qua kinh nghi m và năng l c sư ph m c a mình. DH CTH là
m t trong các phương hư ng nh m làm cho th y giáo và HS th y rõ nh ng nh n
th c sai c a HS ngay trong quá trình DH. M t quá trình DH như v y n u ư c i u
khi n t t s cho k t qu h c t p t t. DH CTH xem DH như là m t h
khép kín có liên h ngư c, có s

i u khi n

i u khi n ti n trình d y h c t phía ngư i th y

giáo, ã ư c sư ph m hóa thơng qua m t chương trình d y.
Như v y, phân tích v b n ch t, chúng tôi th y r ng trong DH CTH, n i dung
ki n th c ư c chia nh thành t ng ngun t thơng tin (NTTT) có tính ch t hoàn
ch nh v m t logic và ư c mã hóa thành các câu h i, ư c s p x p theo m t tr t t
nh t

nh. Do tài li u h c t p ư c phân hoá nh ra thành t ng ph n nên ho t

c a ngư i h c cũng ư c chia ra t ng bư c. M i bư c h c t p

ng

u ư c ki m tra,

vi c chuy n sang giai o n ti p theo ph thu c vào ch t lư ng lĩnh h i c a giai
o n trư c. GV không can thi p tr c ti p vào ho t

ng h c t p c a HS mà chính

các em t l c làm vi c theo s hư ng d n c a chương trình d y ó. Bài h c CTH
giúp cá bi t hoá ho t

ng h c theo kh năng c a HS, qua ó phát huy

nm c

cao nh t tính tích c c, t l c c a các em trong h c t p.
Sau khi phân tích n i hàm và ngo i diên c a DH CTH, chúng tôi ưa ra

nh

nghĩa khái ni m DH CTH như sau: D y h c chương trình hóa là m t PPDH tích
c c, trong ó n i dung ki n th c ư c ngư i d y chia nh thành t ng NTTT có
m i quan h ch t ch theo m t c u trúc logic nh t

nh t o thành m t chương

trình có b n ch t algorit nh m tăng cư ng tính phân hóa trong d y h c, phát
huy t i a kh năng t h c, t ki m tra và t
7

i u ch nh.


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Tóm l i, theo chúng tơi, d y h c CTH có các
* Tính h th ng:

i u khi n ch t ch ho t

c i m chính sau:
ng h c t p trên t ng ơn v d y

h c nh . Các li u ki n th c ư c s p x p tu n t , HS ph i gi i quy t xong li u này
m i ư c gi i quy t li u ti p theo. Theo ó, ngư i GV ph i mã hóa n i dung bài
h c thành m t chương trình mang tính t ng qt, có quy t c, giúp HS chi m lĩnh
ki n th c m t cách hi u qu nh t.
* Tính logic: Th hi n

các li u ki n th c,

c u trúc c a chương trình,

m i quan h h p lý c a

tính tr n v n c a b n thân m i NTTT. Các khái ni m có liên

quan ch t ch v i nhau ư c lĩnh h i d dàng và ghi nh lâu hơn, b i vì nh ng v n
tương h s d n d t suy nghĩ c a con ngư i m t cách logic.
* Tính khách quan: m t s ch c năng d y h c ư c giao cho chương trình
m nhi m, khơng có s th c hi n tr c ti p b i m t giáo viên d a vào ý

nh ch

quan, HS t l c làm vi c dư i s hư ng d n c a chương trình.
* Tính i u khi n: Q trình lĩnh h i c a t ng HS s di n ra theo úng algorit
d y, ghi trong chương trình d y và do chương trình d y i u khi n.
* Tính tính c c: Trong q trình h c t p theo PPDH CTH, HS ho t
l p v i các PTDH, v i t ng li u ki n th c nh t
em ph i làm vi c liên t c, ch

ng

ng

c

nh. Phương pháp này òi h i các

có th tr l i câu h i m t cách chính xác.

* Tính cá bi t hố: Bài h c CTH mang tính cá nhân, tùy thu c vào năng l c
c a ngư i h c mà s có các con ư ng khác nhau

i

n tri th c. Nh vi c

m

b o m i liên h ngư c thư ng xuyên và chính xác nên GV có th phát hi n ư c
y

nh ng

h p v i trình
* Tính t

c i m cá nhân c a ngư i h c và i u ch nh vi c d y sao cho phù
tri th c, năng l c trí tu và nh p i u làm vi c c a t ng HS.
i u ch nh: Bài h c CTH t o i u ki n cho ngư i h c t ki m tra

thư ng xuyên, làm cơ s cho vi c t

i u ch nh ho t

ng h c t p c a mình. Sau

m i li u ki n th c, HS bi t mình tr l i úng hay sai, do ó các em ln tin ch c

mình ã hi u úng, ngăn ng a nh ng “l h ng” ki n th c khó l p, giúp các em
c ng c ni m tin vào khoa h c, vào năng l c c a b n thân.
DH CTH có nh ng ưu th nh t
th c d y h c m i m và

nh so v i d y h c truy n th ng. Trong hình

y tri n v ng này, ngư i GV v n gi vai trị ch

khơng th ph nh n ư c. Vì h ph i th c s là nh ng ngư i
8

o

nh hư ng, thi t k ,


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

c v n, tr ng tài cho các ho t

ng t l c c a HS; h ph i n m v ng tồn b ki n

th c mơn h c mình d y, khơng ph i

truy n

t nó t ng câu, t ng ch , mà

làm

cho nó s ng.
Quá trình s ng và ho t

ng là quá trình con ngư i d n bư c lên nh ng b c

thang m i c a s hi u bi t. Bư c i này d hay khó, cao hay th p ph thu c vào
kh năng t h c c a m i ngư i. Vì v y, vai trị c a giáo d c khơng ch là truy n

t

tri th c, mà còn ph i hư ng d n quá trình t h c. DH CTH là m t bư c phát tri n
m i nguyên t c t ch c vi c t h c, g n li n v i vi c s d ng các phương ti n k
thu t hi n
ho t

i nh m nâng cao hi u qu d y h c, là ngu n

ng l c kích thích HS

ng tích c c, sáng t o trên con ư ng chinh ph c tri th c c a mình.

1.1.2. Cơ s khoa h c c a PPDH chương trình hóa
1.1.2.1. Cơ s tri t h c
DH CTH phù h p v i phép duy v t bi n ch ng v quy lu t c a s phát tri n.
ó là q trình v n
thi n

n hồn thi n.

ng t th p
ó là v n

n cao, t

ơn gi n

n ph c t p, t chưa hồn

ng có khuynh hư ng i lên g n li n v i s ra

i

cái m i. Trong DH CTH, n i dung ư c chia ra thành t ng ơn v nh g i là li u
ki n th c, HS ho t

ng tích c c theo nh ng con ư ng khác nhau tùy thu c vào

t ng cá nhân, i t ch chưa bi t

n bi t, t bi t chưa chính xác

n chính xác hơn.

D y h c CTH còn tuân theo c p ph m trù “cái chung và cái riêng”. Trong
PPDH này cái riêng là t ng li u ki n th c, cái chung chính là ki n th c
sau c ti t h c. M c tiêu c a c ti t h c ch

t ư c

t ư c n u các li u ư c th c hi n

t t, ngư c l i các li u t n t i trong m i quan h v i n i dung c a c ti t h c mà
không bi t l p hay tách r i.
1.1.2.2. Cơ s tâm lý h c
DH CTH kích thích nhu c u nh n th c, b i vì
ki n th c, HS có nhu c u gi i quy t nhi m v h c t p

ng trư c yêu c u c a m i li u
chi m lĩnh tri th c. Ngoài

ra, sau m i li u ki n th c, các em bi t ư c ngay k t qu bài làm c a mình là úng
hay sai, t

ó s giúp các em có s

h c, giúp hình thành

i u ch nh k p th i, c ng c ni m tin vào môn

ng cơ và h ng thú h c t p.

c i m tâm sinh lý c a HS ph thông ch y u là i t tư duy c th
hình thành và phát tri n tư duy tr u tư ng nên các em
9

n

l a tu i này ham hi u bi t,

Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

ưa ho t

ng, giàu trí tư ng tư ng. Vì v y, DH CTH v i s h tr c a các PTDH

tr c quan hi n

i s kích thích tính tị mị, ham tìm hi u, giúp HS t nghiên c u, t

khám phá và kh c sâu ph n ki n th c ã lĩnh h i ư c.
1.1.2.3. Cơ s giáo d c h c
DH CTH

m b o nguyên t c v a s c, hư ng

n vi c phân hóa tri t

trong

d y h c. Tùy vào năng l c c a t ng cá nhân mà các em s ti p c n v i ki n th c
b ng các con ư ng khác nhau. S d ng PPDH này, GV s giúp HS hình thành k
năng t h c và thái

tích c c, ch

ng trong vi c chi m lĩnh tri th c.

m b o nguyên t c h th ng cũng là m t m c tiêu quan tr ng c a DH CTH,

HS ph i tu n t gi i quy t xong li u ki n th c trư c m i ư c sang tìm hi u li u
ti p theo, i u này giúp cho vi c ti p thu tri th c c a các em mang tính logic và
khái quát.
1.1.2.4. Cơ s

i u khi n h c

D y h c CTH ra

i g n li n v i s phát tri n c a i u khi n h c – khoa h c

nghiên c u nh ng quy lu t t ng quát c a các quá trình thu nh n, lưu tr , truy n

t,

x lý và v n d ng thông tin. Nghành khoa h c này do nhà toán h c ngư i M
Norbert Wiener sáng l p ra vào nh ng năm 40 c a th k XX.
Theo quan i m c a i u khi n h c, m t quá trình d y h c v n hành t t ph i
là m t quá trình i u khi n. Trong q trình ó, m t
giá tr c a nó l n lư t ư c so sánh v i giá tr c a
ó ư c tác
K t qu
mong i

ng làm cho phù h p v i giá tr c a
Phương án d y
(CTH)
Giáo
viên

H c
sinh

i lư ng ư c o liên t c, các
i lư ng m c tiêu, và căn c vào

i lư ng m c tiêu ó.

Phương án h c
(T h c)
Nhân cách
h c sinh
Liên h ngư c bên trong

Liên h ngư c bên ngoài

Sơ

1. Quá trình d y h c nhìn dư i góc

10

i u khi n h c

K t qu
ki m tra


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Theo sơ

trên, căn c vào m c tiêu d y h c ã ư c c th hóa thành nh ng

k t qu mong

i, GV ch n và th c hi n m t phương án d y (bao g m c ki m tra)

tác

ng t i HS hình thành ư ng liên h thu n t i ngư i h c. HS m t m t ch u tác

ng c a phương án d y này, m t khác là ch th gây nên m t phương án h c
tương ng nh m phát tri n nhân cách c a b n thân mình. K t qu ki m tra ư c so
sánh v i k t qu mong

i và ph n h i l i cho GV t o thành ư ng liên h ngư c

bên ngoài, và cho HS t o thành ư ng liên h ngư c bên trong giúp th y i u khi n
q trình h c t p c a trị,

ng th i giúp các em có cơ s

t

i u ch nh vi c h c

c a b n thân mình.
Như v y, dư i góc
m th

i u khi n (GV tác

ch nh (HS tác
t ng c a s

c a i u khi n h c, quá trình d y h c bao hàm trong nó
ng vào HS thơng qua chương trình) và m t h t

ng vào chính mình).

i u

m b o m i liên h ngư c là nguyên t c n n

i u khi n. Ưu i m n i b t c a DH CTH là thư ng xuyên

m i liên h ngư c bên trong l n bên ngoài

mb oc

i v i t ng li u ki n th c.

1.1.3. Các ki u chương trình
Ngun t thơng tin là thành ph n c u t o cơ b n c a li u ki n th c, là n i
dung ki n th c s

ư c mã hóa dư i d ng các câu h i nh m

nh hư ng ho t

ng

c a ngư i h c.
Li u ki n th c là ơn v cơ b n c u t o nên bài h c CTH, nó cung c p m t
lư ng thơng tin

HS gia công v m t tri th c nh m chuy n hóa n i dung thành

ki n th c c a b n thân và hư ng

n m c ích cu i cùng là thu nh n thơng tin

mang tính toàn v n.
Li u ki n th c bao g m các y u t sau:

□ – Thông báo n i dung ki n th c c a NTTT
O – Câu h i, bài t p khai thác n i dung ki n th c

– ưa ra áp án và phân tích câu tr l i c a ngư i h c.

◊–

ánh giá câu tr l i và ưa ra quy t

nh cho bư c ti p theo.

Thông thư ng thì m t li u ki n th c s có 4 y u t trên, tuy nhiên tùy t ng
trư ng h p c th có th b

i m t y u t ho c thay

thích h p. i u này th hi n s linh

i th t các y u t sao cho

ng và phong phú c a chương trình.

11


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

––□––O–– ––◊–––O–– ––□––◊–––O–– ––◊–––O––□––◊––

Sơ

Li u 3

Li u 2

Li u 1

Li u 4

2. M i quan h gi a các y u t c u t o nên li u ki n th c

Chương trình là m t dãy nh ng li u ki n th c sao cho sau khi ngư i h c gi i
quy t xong li u ki n th c trư c thì

u xác

nh ư c li u ki n th c ti p theo m t

cách duy nh t.
V m t c u trúc, ngư i ta thư ng phân bi t hai ki u chính là chương trình
ư ng th ng và chương trình phân nhánh.
1.1.3.1. Chương trình ư ng th ng
ư c sáng t o b i nhà tâm lý h c M Skinner, t ng n i ti ng nh nh ng cơng
trình nghiên c u v s hình thành các ph n x có i u ki n m t cách ch
Chương trình ư ng th ng là chương trình mà t t c HS
nh ng li u ki n th c như nhau,
Li u n - 1

Sơ

c l p v i ch t lư ng câu tr l i
Li u n

ng.

u nh n ư c
li u trư c.

Li u n + 1

3. C u trúc c a chương trình ư ng th ng

N i dung bài h c chia thành nh ng li u ki n th c ư c mã hóa thành các câu
h i

m c

trung bình, sao cho

i a s HS

u tr l i ư c m t cách d dàng.

Ngay sau ó, li u ti p theo ư c ưa ra. V i ki u chương trình này, t t c HS
theo m t con ư ng nh t
có th tr l i v i nh p

nh nên tác d ng cá bi t hóa ch th hi n

bao gi

vi c m i HS

nhanh, ch m khác nhau tùy theo năng l c, trình

mình. K thu t này tương t như k thu t mu n lên

u i

nh núi sao cho

c a

d c khơng

ịi h i m t s c g ng quá áng nào, nhưng con ư ng có th r t dài.

* Ưu i m:
- D xây d ng: khi thi t k xong m i li u không ph i phân ra các trư ng h p
d n d t HS i theo nh ng con ư ng khác nhau tuỳ theo k t qu h c t p li u ó.
- D s d ng: khi cài
thi t b hi n

t và th c hi n, không nh t thi t ph i c n

n nh ng

i.

- D t ch c cho HS th o lu n, giúp
các li u như nhau.

12

nhau: vì m i ngư i

u ph i tr i qua


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

* Như c i m:
- D gây nhàm chán cho HS khá gi i, ít phát tri n năng l c sáng t o.
- Chương trình th c hi n liên ti p, khi HS ph m ph i sai l m v n ư c sang

tìm hi u li u ti p theo nên d t o ra s
c n b n ch t v n

i phó, s có nh ng em khơng th t s ti p

.

- Ngoài ra, v m t lý thuy t, ngư i ta khơng d ki n có sai l m. Ngư i ta c
g ng thi t k sao cho HS d dàng có ư c câu tr l i úng và xác su t câu tr l i sai
là r t nh . Th t v y, nh ng ngư i theo Skinner ch cho phép có kho ng 5% th t b i
trong m t chương trình, n u vư t t l
tư ng và c n s a ch a l i.

ó là chương trình khơng phù h p v i

i u này cho th y tính ch t

i

c hi u r t l n c a chương

trình ư ng th ng, nó ch phù h p v i m t s ít ngư i.
1.1.3.2. Chương trình phân nhánh
Cũng ư c sáng t o b i m t ngư i M là Crowder, và nó ã thu hút m t s
quan tâm l n t các nhà giáo d c.
Chương trình phân nhánh là chương trình ư c xây d ng sao cho sau khi h c
xong m t li u, HS có th ph i r theo nh ng hư ng khác nhau, t c là li u ti p theo
có th khác nhau tùy thu c vào câu tr l i

i v i câu h i nêu ra

1

2

4

5

1.1

2.1

4.1

4.2

KT

KT

Sơ

3

3.2

3.1

li u trư c ó.

KT

KT

4. C u trúc c a chương trình phân nhánh

Mũi tên màu

: ch

ư ng i khi HS tr l i úng

Mũi tên màu xanh

: ch

ư ng i khi HS tr l i sai

Mũi tên màu tím

: ch

ư ng i t ơ thơng báo ki n th c

13

n li u ti p theo.

Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

N i dung bài h c chia thành nh ng li u ki n th c ư c mã hóa thành các câu
h i, tương ng v i m i câu tr l i s hư ng ngư i h c

n m t li u khác nhau. Câu

tr l i úng s chuy n ngay sang li u chính ti p theo. Câu tr l i sai s d n
ph ch a các thông tin b sung phù h p v i sai l m m c ph i
ch a sai l m. Sau ó, HS ph i quay l i li u trư c
sang li u ph ti p theo

n li u

giúp cho vi c s a

ch n áp án khác ho c chuy n

kh c ph c sai l m. Tác d ng cá bi t hóa c a chương trình

này là HS có th làm vi c v i nh p i u nhanh ch m khác nhau, i theo nh ng con
ư ng dài ng n khác nhau tùy theo năng l c c a m i ngư i.
* Ưu i m:
- Th hi n tính phân hóa tri t

hơn chương trình ư ng th ng: chương trình

này phân lo i HS r t rõ ràng, các em làm vi c v i nh p

nhanh ch m khác nhau,

i theo nh ng con ư ng khác nhau tuỳ thu c năng l c, trình

c a t ng ngư i.

- Phát tri n năng l c sáng t o: nh ng chương trình xây d ng theo nguyên t c
phân nhánh t i a nh ng con ư ng d n

n tri th c t o i u ki n cho HS phát huy

tính sáng t o c a mình. HS khá gi i i theo các li u trên tr c chính, là ngư i t sáng
t o ra con ư ng ng n nh t
t p trung

m c

n v i tri th c, ph i huy

ng kh năng tư duy và

cao.

- Khác v i chương trình ư ng th ng, chương trình phân nhánh không ư c
so n m t cách c ng nh c, HS cũng không i cùng m t con ư ng như nhau
ích, mà ngư c l i chính ngư i HS

m i giai o n quy t

ti p theo, do ó nó phù h p v i nhi u

n

nh vi c ch n giai o n

i tư ng HS.

* Như c i m:
- Khó xây d ng: vì khi thi t k ph i nghiên c u phân lo i sai l m

ưa ra

các hư ng i khác nhau m t cách thích h p, m t nhi u th i gian, cơng s c.
- Khó s d ng: vì chương trình thư ng c ng k nh n u ư c th hi n trên
SGK, d gây tâm lý ng i
ti n h tr hi n

c,

tránh i u này thì c n ph i s d ng các phương

i.

Như v y, chúng ta th y r ng, i u

i l p ch y u gi a Skinner và Crowder là

quan ni m c a các ông v vai trò c a sai l m.

i v i Skinner, ch có tăng cư ng

th c s khi có s tăng cư ng t c kh c và tích c c, vì v y c n ph i tránh m i th t
b i và c n làm cho s thông hi u ư c d dàng nh t, do ó không nên ưa ra các
14


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

cách hi u khác nhau cho HS l a ch n

tránh m i cách hi u sai l m.

i u này b

nhà lí lu n c a chương trình phân nhánh phê phán là ơn gi n ch nghĩa, ông cho
r ng vi c ưa ra các bài t p d

n m c ai cũng làm ư c là vơ ích. Theo Crowder,

sai l m giúp ta phân bi t. H c t p, thư ng là h c phân bi t. Vào năm 1960, m t
cơng trình lí lu n v vai trò c a các sai l m trong vi c ti p thu tri th c ã ư c công
b b i A. Om – xen [27].
Do cách xây d ng, chương trình phân nhánh

m b o nguyên t c c u trúc hóa

t t hơn so v i chương trình ư ng th ng và có tính phân hóa cao hơn. Chương trình
ư ng th ng dư ng như ch thích h p

i v i các mơn h c ơn gi n và

trình

th p, chương trình phân nhánh thích h p hơn v i các mơn h c ph c t p và
cao. Ngồi ra, ngư i ta có th ph i h p c hai ki u

trình

sáng t o ra các chương

trình khác.
1.1.4. Tình hình nghiên c u, v n d ng PPDH chương trình hóa
1.1.4.1. Trên th gi i
PPDH t lâu ã là m t trong nh ng m i quan tâm hàng

u, là v n

có tính

th i s c a n n giáo d c toàn th gi i. M i ch

xã h i có m t trình

khoa h c, k thu t và phương th c s n xu t nh t

nh, vì v y có các cách th c riêng

truy n

phát tri n

t tri th c cho th h sau.

M t phương pháp t t s khơi d y ư c tính tích c c nh n th c c a HS, góp
ph n ào t o nh ng con ngư i năng
ph n nâng cao
th c ra

i s ng c ng

ng, có kh năng thích ng linh ho t và góp

ng. Do ó, DH CTH ã ư c thai nghén và chính

i.

Theo A.G.Moolibơgơ, nh ng b n chương trình hư ng d n

c bi t b o

m

vi c t h c theo t ng thao tác, nh ng máy hu n luy n có m i quan h ngư c chi u
liên t c và h th ng ki m tra là nh ng y u t h p thành c a d y h c CTH ngay t
nh ng năm 20 ã ư c áp d ng

Liên Xô trong lĩnh v c giáo d c k thu t chun

nghi p. Như v y, chính Liên Xơ là nư c ã i

u trong s nghi p này [25].

Vào kho ng 1925, nhà tâm lý h c ngư i M S.L. Pressey ã sáng ch ra m t
máy nh t ch a bài v i nhi u câu tr l i, nhưng ơng ch thi t k nó
nghi m (test) mà chưa d

oán ư c t m quan tr ng c a CTH [27].

15

ch a các o


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Tuy nhiên, d y h c CTH th c s

ư c cơng nh n chính th c ra

i vào

u

nh ng năm 50. V i xu th phát tri n m nh m c a các lo i máy móc i n t trong
h u h t các ngành ho t
v vi c d y h c theo s

ng, l n

u tiên

M

ã xu t hi n m t h th ng lý thuy t

i u khi n c a nh ng chương trình cài

t s n trong máy và

t tên là Chương trình hóa. PPDH này ư c sáng t o b i nhà tâm lý h c n i ti ng
ngư i M B.F.Skinner cùng các c ng s ,
quan tr ng c a Skinner v v n

c bi t là J. Holand. Bài báo

u tiên

này là “Khoa h c v h c t p và ngh thu t d y

h c” ư c ăng trên t p chí giáo d c Hecvar năm 1954. Nhưng bài báo có ti ng
vang l n hơn c là bài ư c ăng năm 1958 trên t p chí Khoa h c v i tiêu

“Máy

d y h c”. Năm 1961, v i s c ng tác c a Holand, ông cho xu t b n m t chương
trình quan tr ng nói v “S phân tích hành vi”. Hơn c nh ng óng góp lí lu n v
luy n t p, c ng hi n quý báu nh t c a Skinner
m t s bi n

i v i d y h c CTH là ông ưa

n

i cơ b n v phương pháp lu n.

T năm 1958, ngư i ta ch ng ki n

M m t s phát tri n m nh m v m t

nghiên c u cũng như v m t ng d ng. Trên bình di n khoa h c, s lư ng các bài
báo và các tác ph m v d y h c CTH tăng lên vùn v t. Nhi u t p chí cho in
các bài báo v v n
chú ý là

u

n

này, phong phú nh t là “T p chí thơng tin”. Có m t i u áng

M , nh ng ngư i

xư ng và ho t

ng trong phong trào này là nh ng

nhà tâm lí h c, các nhà giáo d c h c tham gia v i tư cách là khách hàng.
Vào nh ng năm 60, ti p bư c quan i m và ý tư ng c a Skinner, m t s nhà
lí lu n d y h c Tây Âu và

ông Âu ã nghiên c u v n

này. Sau cu c h i th o

qu c t c a UNESCO t i Paris năm 1962, tư tư ng d y h c CTH ư c ph bi n và
tri n khai r t nhanh v i hy v ng t o ra m t s phát tri n
biên so n v i s lư ng ngày càng nhi u.

t phá. SGK CTH ư c

Pháp, xu t hi n “Trung tâm v tư li u

d y h c chương trình hóa” do Kidsobecger i u khi n, cơ quan này ã cho xu t b n
t p chí “D y h c chương trình hóa”.
ư c ti n hành song song
nghi p.

Liên xơ cũng như

Anh, các cơng trình nghiên c u và ng d ng

các trư ng

i h c, trong quân

i và trong công

Ti p Kh c, các cơng trình nghiên c u ng d ng ư c

y m nh trong nhà trư ng. Nhi u tác ph m

c áo ư c xu t b n,

c bi t tác

ph m c a giáo sư Liên Xơ Landar “thu t tốn và d y h c”. Chính trong th i gian

16


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

ó, CTH ã cơng phá m nh m vào lí lu n d y h c và ư c ánh giá cao trong gi i
khoa h c.
Tuy nhiên, sau m t th i gian th nghi m, th c t cho th y r ng ki u d y h c
này cịn g p nhi u khó khăn khi th c hi n và t c

phát tri n c a nó ã ch m l i.

B i vì vi c xây d ng bài d y CTH m t quá nhi u th i gian, công s c. Hơn n a, vào
th i i m ó phương ti n h tr

c l c là các lo i máy tính i n t còn chưa ư c

ph bi n và ưu vi t như hi n nay.
n nh ng năm 80 c a th k XX, cùng v i s phát tri n c a khoa h c k
thu t,

M , Tây Âu và các nư c

trư ng

ông Âu, t các trư ng ti u h c cho

n các

i h c ã áp d ng PPDH CTH v i s h tr c a máy d y h c và các

phương ti n nghe nhìn khác.
ã có r t nhi u tranh cãi khi Chương trình hóa ra

i vì th i i m ó PPDH

truy n th ng là d a trên ngơn ng nói và vi t, th y giáo không nh ng là ngư i t
ch c ch

o mà còn là ngu n g c cơ b n và tin c y c a ki n th c. S xu t hi n c a

phương pháp m i này ã ánh m t òn m nh m vào lí lu n d y h c b i vì nó bi t
áp d ng r ng rãi các phương ti n nghe nhìn hi n

i, thúc

y vi c t h c và nâng

cao hi u qu t h c. Th c ti n giáo d c ã ch ng minh r ng, d y h c CTH không
ch nâng cao ch t lư ng ào t o mà còn phù h p v i s phát tri n c a khoa h c,
cơng ngh nói riêng, v i s phát tri n t t y u c a xã h i lồi ngư i nói chung.
1.1.4.2.

Vi t Nam

Xã h i càng phát tri n thì ngư i ta càng quan tâm và cũng càng òi h i nhi u
giáo d c.

c bi t, khi giáo d c tr thành l c lư ng s n xu t tr c ti p, thì vai trị

c a nó l i ư c

t lên m t b c thang giá tr m i.

T nh ng năm 60 c a th k XX, v n
ư c

d y h c b ng phương pháp tích c c

t ra v i kh u hi u: “Bi n quá trình ào t o thành quá trình t

u xu t hi n

ào t o” ã b t

nư c ta. Ngh quy t Trung ương 4 khóa VII ã xác

“khuy n khích t h c”, ph i “áp d ng nh ng phương pháp giáo d c hi n
dư ng cho h c sinh năng l c tư duy sáng t o, năng l c gi i quy t v n
Theo

nh ph i
i

b i

”.

ng Vũ Ho t và Hà Th Ng : “PPDH là phương pháp t ng h p nh ng

cách th c làm vi c c a th y và trị. Trong ó th y ph i gi vai trị ch
ph i gi tính tích c c ch

ng nh m th c hi n t t nhi m v d y h c”.
17

o và trò


Lu n văn th c sĩ chuyên ngành LL&PPDH Sinh h c

Rõ ràng là tín hi u c a th i

i bu c chúng ta ph i nghĩ

m ng v phương pháp g n li n v i PTDH và
CTH ra

i ã

n m t cu c cách

cao quá trình t

ào t o. D y h c

ng th i áp ng ư c c hai yêu c u trên.

nư c ta, DHCTH ư c
n m t s tác gi như

c p vào nh ng năm 90 c a th k XX. Có th k

ng Vũ Ho t, Hồng Chúng, Nguy n Bá Kim, Nguy n

Ng c Quang, Lê Nguyên Long, Ph m Vi t Vư ng... Trong m t vài năm tr l i ây,
m t s cơng trình nghiên c u v vi c s d ng phương pháp này ã góp ph n t o
n n móng, cơ s cho vi c

i m i PPDH theo hư ng tích c c:

- Bùi Th H i Y n (2004), S d ng phương pháp d y h c chương trình hóa v i s
h tr c a ph n m m Power Point thông qua phân môn luy n t và câu ti u h c.
- Nguy n Th Kim Thoa (2004), Xây d ng tài li u t h c v ch

a th c

theo tư tư ng d y h c chương trình hóa (mơn h c t ch n l p 10 THPT phân ban).
- Nguy n Huy n Trang (2005), Áp d ng phương pháp d y h c chương trình hóa
trong d y h c ti u h c k t h p v i vi c thi t k và s d ng trang web h c t p.
T t c các cơng trình nghiên c u trên ây ã góp ph n t o ra m t bư c
nh m nâng cao hi u qu c a vi c d y và h c. K t qu nghiên c u bư c
DH CTH th c s là m t PPDH tích c c, phát huy ư c tính

này v n cịn ít ư c

c p

u cho th y

c l p, t l c c a HS.

Hi n nay, DH CTH ang ti p t c ư c nghiên c u, ng d ng
c a h th ng giáo d c. Tuy nhiên,

t phá

m ic ph c

i v i ngành Sinh h c nói riêng, phương pháp

n. Trong q trình nghiên c u, chúng tơi m i ch tìm

ư c m t khóa lu n t t nghi p c a sinh viên bàn v v n

này nhưng v n cịn

mang tính ch t sơ khai, chưa ưa ra ư c các quy trình t ch c d y h c và ki m tra
ánh giá, chưa có th c nghi m sư ph m nên tính thuy t ph c khơng cao. Do ó
trong lu n văn c a mình, chúng tơi m t m t k th a thành công c a các tác gi

i

trư c, m t khác s làm rõ b n ch t c a d y h c CTH, l a ch n và xây d ng ki u

CTH thích h p trong d y h c Sinh h c, khai thác thêm nh ng th m nh c a vi c
ng d ng m t ph n m m m i trong d y h c, nêu ra các nguyên t c xây d ng và t
ch c bài h c làm căn c

xu t quy trình thi t k và t ch c bài h c Sinh h c, s

d ng quy trình trong t h c và t KT G ngay c khi có ho c khơng có GV,
th i s t ch c th c nghi m sư ph m

ki m tra gi thuy t c a

18

tài.

ng