Báo cáo biện pháp thi giáo viên giỏi môn ngữ văn, biện pháp ren luyen ki nang lam van nghi luan xa hoi cho doi tuong hoc sinh gioi

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Bồi dưỡng học sinh giỏi nói chung, học sinh giỏi văn nói riêng là cơng
việc khó khăn và địi hỏi nhiều cơng sức của thầy và trị. Q trình bồi dưỡng
học sinh giỏi phải tiến hành song song 2 nhiệm vụ: Bồi dưỡng kiến thức và
hướng dẫn học sinh bộc lộ năng lực, thể hiện kiến thức để giải quyết các đề
cụ thể. Trong quá trình ấy, khâu rèn luyện kĩ năng làm văn cho học sinh thực
sự là khó, khổ, rất cần sự tận tâm và công phu của người thầy. Hiện nay, trong
phân môn làm văn kiểu bài nghị luận xã hội tuy khơng mới nhưng thực tế
giảng dạy cịn gặp nhiều vướng mắc. Với chúng tôi, những người trực tiếp
làm công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, từ thực tiễn giảng dạy xin mạnh dạn
trao đổi những gì đã và đang làm.
Làm văn NLXH đã trở thành một bộ phận không thể thiếu trong cấu
trúc đề thi tuyển sinh các cấp, đề thi học sinh giỏi các cấp. Vì vậy, rèn luyện
làm văn nghị luận xã hội là một đòi hỏi thực sự cần thiết đối với học sinh
trung học nói chung, đối với học sinh giỏi nói riêng.
Nghị luận xã hội là dạng bài đưa người học về gần hơn với cuộc sống,
đồng thời đòi hỏi ở người học khả năng tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo.
Dạng bài này khiến người viết phát huy năng lực bản thân từ tư duy, suy nghĩ,
huy động vốn hiểu biết đến năng lực trình bày một vấn đề xã hội nào đó sao
cho giàu sức thuyết phục. Chúng ta biết rằng nếu thiếu năng lực thuyết phục
thì khó thành đạt trong cuộc sống. Đây là thực tế cũng là yêu cầu khá cao, các
em học sinh giỏi vừa thích thú song cũng gặp khơng ít khó khăn khi giải
quyết những đề bài, những vấn đề của cuộc sống xã hội cụ thể.
2. Phạm vi đề tài.
Khi tiến hành đề tài tơi đã dựa trên tình hình giảng dạy và học tập thực
tế của giáo viên và học sinh trong các đội tuyển học sinh giỏi cấp Trường, cấp
1


Tỉnh, cấp Quốc gia. Từ đó, đưa ra những cách thức, phương pháp tập huấn,

bồi dưỡng cho phù hợp với đối tượng học sinh và với mục đích giáo dục.

2


II. NỘI DUNG
Chúng tôi quan niệm để làm tốt bài nghị luận xã hội về căn bản có hai
yêu cầu và cũng là điều kiện: Kiến thức và kỹ năng. Bởi lẽ, có kiến thức mà
khơng có kỹ năng thì làm sao lập luận vấn đề cho sáng rõ, ngược lại có kỹ
năng mà kiến thức khơng đủ đáp ứng thì bài làm sẽ hời hợt, thiếu sâu sắc, ít
thuyết phục. Làm văn rất cần tư duy khoa học, lôgic thêm nữa học sinh rất
cần thể hiện niềm say mê qua tích lũy kiến thức. Đối với học sinh chuyên văn
tích lũy kiến thức văn học là việc làm thường xuyên nhưng việc tích lũy, bồi
đắp kiến thức cuộc sống, những hiểu biết xã hội cịn bị xem nhẹ. Vì vậy,
hướng dẫn của người thầy là hết sức quan trọng.
1. Vấn đề tích lũy kiến thức
Chúng ta đều thấy, các lĩnh vực xã hội làm đề tài cho bài văn nghị luận
xã hội rất đa dạng, nên kiến thức phục vụ cho bài làm của học sinh là rất
phong phú. nhưng điều quan trọng là các em phải có ý thức quan sát, tìm
hiểu, ghi chép, để vận dụng (giáo viên cần hướng dẫn để học sinh biết để ý,
để tâm những vấn đề của đời sống, xã hội)
Chúng tôi định hướng cho các em huy động kiến thức từ các nguồn:
- Kiến thức từ sách vở: chủ yếu từ báo chí, các loại sách tham khảo về
các lĩnh vực của cuộc sống từ văn học, lịch sử, khoa học, tôn giáo, sách về
gương người tốt việc tốt …" Hạt giống tâm hồn", "Hạt giống hạnh phúc",
"Suy nghĩ của những người trẻ",….điều quan trọng cùng các em tìm và lựa
chọn sách cần thiết để học, biết cách đọc, hệ thống hóa kiến thức.
- Kiến thức từ đời sống: Hiểu biết, tích lũy hoặc từ đời sống hàng ngày
của bản thân người viết, yêu cầu các em có thói quen quan sát cuộc sống,
những hoạt động, sự việc, những vấn đề từ cuộc sống xung quanh quan trọng

hơn là biết suy nghĩ, suy xét những gì mình nghe được, quan sát được. Trên
cơ sở đó, biết lựa chọn, nắm bắt lấy bản chất vấn đề.
3


- Kiến thức từ trải nghiệm bản thân, đây sẽ là ví dụ minh họa sống
đúng, có sức thuyết phục nếu nó được vận dụng vào bài văn một cách tự
nhiên, chân thành.

2. Kỹ năng làm bài nghị luận xã hội.
Trong các bài văn nghị luận xã hội các em học sinh phải phát biểu
những suy nghĩ nghiêm túc, chín chắn, sâu sắc của mình về một hiện tượng
tốt, xấu trong đời sống xã hội, về những vấn đề của cuộc sống từ chân lý vĩnh
hằng đến thời sự nóng hổi. Muốn vậy, trước hết các em phải nhận thức đúng
vấn đề mà đề bài yêu cầu nghĩa là việc xác định vấn đề phải trúng, vì thế khâu
tìm hiểu đề hết sức quan trọng. Theo tôi kỹ năng cần thiết, rèn luyện đầu tiên
là kĩ năng nhận diện phân tích đề
2.1. Kỹ năng nhận diện phân tích đề, tìm ý.
- Đối với học sinh giỏi, các kỳ thi mà các em tham gia đều phải chịu áp
lực lớn. Từ chọn đội tuyển cấp trường, đến cấp tỉnh, qua nhiều vịng thi đến
kỳ thi Quốc gia, vì vậy rèn luyện thói quen độc lập suy nghĩ dám phát biểu
chính kiến, quan niệm cá nhân là cả vấn đề.
- Về căn bản kiểu bài nghị luận xã hội chia làm 3 dạng chính: Nghị luận
về một hiện tượng xã hội, nghị luận về một tư tưởng đạo lý, nghị luận về một
vấn đề từ tác phẩm văn học nhưng ở mỗi dạng đó có biết bao tình huống đề,
những vấn đề đưa ra cần nghị luận; đề văn rất phong phú trong cách thể hiện
những vấn đề đó. Vì vậy, học sinh giỏi rất cần được tiếp cận, làm quen, từ đó
học cách suy nghĩ và giải quyết.
Trong 3 dạng này, với học sinh giỏi lớp 12 dạng đề thường gặp nhất là
nghị luận về một tư tưởng đạo lý (tư tưởng đạo lý được hiểu theo nghĩa rộng).

Ví dụ: những truyền thống tốt đẹp trong đạo đức của người Việt, lối sống của
con người, mối quan hệ giữa người với người, con người với chính bản thân
mình (nghị lực, ý chí, thành cơng và thất bại, ước mơ và hành động…)
4


Ví dụ: Đề bài có thể đưa ra vấn đề nghị luận ở nhiều hình thức, một
nhận định, một ý kiến (đề thị năm 2008-2009); một câu chuyện (đề thị năm
2009-2010); cách nêu vấn đề khi trực tiếp, khi gián tiếp, khi là những mệnh
đề đối lập (đề thị năm học 2006-2007).
Trong quá trình bồi dưỡng, cần cho các em được tiếp xúc các dạng đề
dưới nhiều hình thức bài tập để các em tư duy, suy nghĩ, nhận thức tìm cách
giải quyết.
Đối với giải quyết một đề văn, việc nhận thức phát hiện đúng vấn đề là
khâu hết sức quan trọng, có làm được điều đó học sinh tránh bị lạc đề, xa đề.
- Xây dựng luận điểm cho bài văn:
+ Nhận thức đề là cơ sở cho việc tìm ý và xây dựng hệ thống ý lớn cho
bài viết, đúng như PGS.TS Đỗ Ngọc Thống quan niệm "Luận điểm chính là
linh hồn của bài văn nghị luận". Nó thể hiện những mệnh đề, tư tưởng và
quan điểm của người viết. Một bài nghị luận thực sự mạch lạc, thuyết phục
người đọc khi có hệ thống luận điểm phù hợp, khoa học. Ở đó người viết phát
biểu được, nêu ra những suy nghĩ, quan điểm nhận thức của mình một vấn đề
xã hội mà đề bài yêu cầu.
+ Tư tưởng, suy nghĩ của người viết trước vấn đề cần nghị luận phải là
tư tưởng phù hợp đạo lý, lẽ phải thể hiện trách nhiệm của người viết trước
những vấn đề của đời sống. Tư tưởng trong bài văn được thể hiện thông qua
các luận điểm, luận điểm là sợi chỉ đỏ, là xương sống của bài nghị luận, người
viết phải xác định được hệ thống luận điểm rõ ràng thì bài văn mới có phương
hướng, có nội dung đúng, đủ và sâu sắc.
+ Luận điểm trong bài nghị luận xã hội phải đạt các yêu cầu: chính xác,

rõ ràng, sâu sắc và mới mẻ. Điều đó có nghĩa là: luận điểm phải phản ánh
đúng bản chất vấn đề, phù hợp với đối tượng bàn luận, luận điểm được xây
dựng phải sáng rõ, nổi bật, nhờ luận điểm mà người đọc nhận thức vấn đề sâu
5


sắc; luận điểm cần đưa ra được những ý mới, ý hay, đem đến cho người đọc
những nhận thức mới.
+ Trong quá trình xây dựng luận điểm cho bài viết, học sinh luôn phải
biết tự đặt ra các câu hỏi: vì sao, cần phải làm như thế nào, những hiện tượng
nào cần phê phán trong thực tế cuộc sống, bài học mỗi người tự rút ra được
sau các vấn đề bàn luận là gì?
Đối với học sinh trong quá trình làm bài, ln có ý thức bám sát u
cầu của đề. Triển khai các luận điểm để nội dung toàn bài cùng tập trung
hướng tới làm rõ một vấn đề xã hội từ đó cần bàn luận.
Một trong những thủ pháp để tìm được luận điểm mới, sâu sắc là người
viết phải biết lật đi, lật lại vấn đề, bên cạnh chính đề cần tìm ý phản đề hay
giả định trong những trường hợp cần thiết. Điều đó giúp cho vấn đề bàn luận
được nhìn nhận, đánh giá ở nhiều góc độ và tăng thêm sức thuyết phục. Yêu
cầu này phải được đặt ra đối với các em và cần để luyện tập để các em thấy
nó cần thiết, khơng thể thiếu đối với tư duy, giải quyết vấn đề của người học
sinh giỏi (tránh được lối viết hời hợt, thuận chiều).
2.2 Rèn luyện kỹ năng diễn đạt.
Đối với bài nghị luận xã hội việc vận dụng phối hợp linh hoạt các thao
tác lập luận để giải thích, phân tích, bình luận vấn đề, làm cho vấn đề được
nhìn nhận dưới các góc độ khác nhau cũng rất quan trọng.
Ví dụ: Đối với dạng đề nghị luận về một tư tưởng đạo lí các bước cần
phải tiến hành:
+ Giải thích vấn đề làm cơ sở nghị luận, phân tích các khía cạnh biểu
hiện của vấn đề.

+ Vận dụng kiến thức đã tích lũy để chứng minh.
+ Bình luận mở rộng (tạo ra những phản đề).

6


+ Rút ra những bài học, khẳng định ý nghĩa thiết thực của vấn đề với
bản thân và thế hệ trẻ.
- Việc rèn luyện kỹ năng viết bài là khâu cơng phu địi hỏi người thầy
sự tận tâm, lịng kiên trì, bền bỉ. Giáo viên rất cần phải tỉ mỉ, chăm chút trong
quá trình chấm bài từ chỉ lỗi đến sửa lỗi cho các em; chấm trả bài tay đôi giữa
giáo viên và học sinh là cách làm rất hiệu quả tuy mất nhiều thời gian. Nhưng
cách thức này rất phù hợp và hiệu quả đối với các học sinh trong đội tuyển
Quốc gia. Từ cách lập luận, trình bày các ý chính, đến ý nhỏ; sự kết hợp giữa
lí lẽ và dẫn chứng; đến cách sử dụng dẫn chứng sao cho hiệu quả và "nghệ
thuật".
Thực tế cho thấy, không có học sinh nào ngay từ đầu đã tỏ ra có "năng
khiếu" với kiểu bài này, mà phải qua rèn luyện, trau dồi các em mới dần hoàn
thiện. Giáo viên phải định hướng cho các em từ phát hiện, tư duy vấn đề đến
cách diễn đạt sao cho vừa khoa học, logic mà vẫn phải đượm "chất văn". Bởi lẽ
một bài văn nghị luận được coi là đạt, là hay ngồi lập luận lí lẽ, dẫn chứng vẫn
rất cần cái tình của người viết, cách diễn đạt phải "thấu tình đạt lí". Như vậy,
học sinh cũng cần chủ động tự rèn kĩ năng cho mình dưới hướng dẫn của giáo
viên qua các đề bài cụ thể.
Qua thực tế giảng dạy, ở kiểu bài nghị luận xã hội, ngay cả với đối
tượng học sinh giỏi thì khâu các em lúng túng vẫn là sử dụng dẫn chứng xã
hội vào bài viết sao cho hiệu quả. Vậy việc huy động dẫn chứng, chọn dẫn
chứng cho phong phú, đa dạng và sử dụng như thế nào đều là những kĩ năng
người thầy phải trang bị cho học sinh.
Việc rèn luyện kĩ năng cho học sinh khi làm bài nghị luận xã hội còn

phải chú ý từ rèn chính tả đến lựa chọn ngơn từ đặt câu sao cho phù hợp,
chính xác với kiểu bài. Có em rất "giản đơn" trong cách lập luận, viết câu,
song có em lại thích thể hiện bằng lối diễn đạt cầu kỳ, uyên bác, hoặc đôi khi
rơi vào sáo ngữ. Giáo viên phải kịp thời nắm bắt, điều chỉnh lối viết bất cập
này. Biện pháp cụ thể giáo viên sửa trên bài, học sinh tham khảo bài viết của
7


nhau tự rút kinh nghiệm; tham khảo bài viết hay của học sinh đội tuyển các
khóa trước… tất cả đều tỏ ra rất có tác dụng đối với các em.
Một ý nhỏ tôi muốn trao đổi, dù là dạy học sinh làm bài nghị luận xã
hội , hay nghị luận văn học thì chúng ta nên hiểu phân mơn làm văn bao giờ
và luôn luôn là phận môn mà tâm lý học trò rất ngại dù biết là cần thiết. Vậy
điều quan trọng là người thầy phải ln có ý thức tạo hứng thú viết bài cho
các em. Điều đó phải được thể hiện từ cách thức ra đề, cách chấm chữa bài
đến hiệu quả làm bài của các em. Nuôi dưỡng cho các em mong muốn, khát
vọng muốn được thể hiện mình qua từng bài viết đó là điều vơ cùng quan
trọng và có ý nghĩa.
III. KẾT LUẬN
1. Tóm lược vấn đề.
Qua nhiều năm làm công tác bồi dưỡng, đào tạo học sinh giỏi, bản thân
tôi nhận thấy vai trò của người thầy trong việc định hướng, hướng dẫn các em
ở phân mơn làm văn nói chung và ở kiểu bài nghị luận xã hội nói riêng. Muốn
bài viết đạt được cái đích: đúng, hay, sáng tạo người dạy phải định hướng rõ
cho các em:
- Tinh thần làm văn nghị luận xã hội ln u cầu phát huy tính chủ thể
của học sinh. Đối với các vấn đề cần nghị luận đề bài đưa ra, các em phải thể
hiện được cách nghĩ chân thực, tự nhiên vừa phù hợp đạo lý, lẽ phải, vừa phù
hợp với vốn sống và bản lĩnh cá nhân.
- Người viết bài văn nghị luận xã hội phải xuất phát từ hiểu biết của bản

thân, với tư cách của chính mình để bàn luận, đưa ra chính kiến một cách
thuyết phục thơng qua hệ thống lập luận (luận điểm, luận cứ, luận chứng).
- Văn nghị luận là văn của lí lẽ nhưng nó khơng bao giờ chỉ thuần túy là
nói lí bởi trong lí có tình. Điều cần thiết là người viết phải thể hiện được: tư
duy nghị luận rõ ràng, sắc sảo, kiến thức xã hội phong phú, bên cạnh đó từ
8


giọng văn lại phải tốt lên nhiệt huyết, tình cảm. Tình cảm của người viết đối
với vấn đề được bàn luận, đối với con người cuộc sống, xã hội.
2. Phạm vi áp dụng.
- Các ý kiến trao đổi và đề xuất trong đề tài này thiết thực và có hiệu
quả trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn các cấp.
- Vận dụng rèn luyện học sinh đại trà để tăng cường hiệu quả làm bài
nghị luận xã hội cho các em nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của phân
mơn làm văn cũng như mong muốn chính đáng của học sinh trong quá trình
học tập.
Nhằm đáp ứng nhu cầu trước mắt và lâu dài trong việc rèn luyện, bồi
dưỡng học sinh giỏi từ phát triển kỹ năng đến hồn thiện kiến thức tơi viết
sáng kiến kinh nghiệm này mong được bày tỏ một số suy nghĩ để trao đổi
cùng đồng nghiệp. Điều tôi muốn khẳng định trong việc dạy văn nói chung,
rèn luyện kỹ năng làm văn cho học sinh nói riêng người thầy ln ln phải ý
thức khơi dậy và nhen lên ở các em học sinh tình u, trách nhiệm đối với
mơn học.

9


10

III. KẾT LUẬN
1. Tóm lược vấn đề.
Qua nhiều năm làm công tác bồi dưỡng, đào tạo học sinh giỏi, bản thân
tơi nhận thấy vai trị của người thầy trong việc định hướng, hướng dẫn các em
ở phân môn làm văn nói chung và ở kiểu bài nghị luận xã hội nói riêng. Muốn
bài viết đạt được cái đích: đúng, hay, sáng tạo người dạy phải định hướng rõ
cho các em:
- Tinh thần làm văn nghị luận xã hội luôn yêu cầu phát huy tính chủ thể
của học sinh. Đối với các vấn đề cần nghị luận đề bài đưa ra, các em phải thể
hiện được cách nghĩ chân thực, tự nhiên vừa phù hợp đạo lý, lẽ phải, vừa phù
hợp với vốn sống và bản lĩnh cá nhân.
- Người viết bài văn nghị luận xã hội phải xuất phát từ hiểu biết của bản
thân, với tư cách của chính mình để bàn luận, đưa ra chính kiến một cách
thuyết phục thông qua hệ thống lập luận (luận điểm, luận cứ, luận chứng).
- Văn nghị luận là văn của lí lẽ nhưng nó khơng bao giờ chỉ thuần túy là
nói lí bởi trong lí có tình. Điều cần thiết là người viết phải thể hiện được: tư
duy nghị luận rõ ràng, sắc sảo, kiến thức xã hội phong phú, bên cạnh đó từ

11


giọng văn lại phải tốt lên nhiệt huyết, tình cảm. Tình cảm của người viết đối
với vấn đề được bàn luận, đối với con người cuộc sống, xã hội.
2. Phạm vi áp dụng.
- Các ý kiến trao đổi và đề xuất trong đề tài này thiết thực và có hiệu
quả trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi môn ngữ văn các cấp.
- Vận dụng rèn luyện học sinh đại trà để tăng cường hiệu quả làm bài
nghị luận xã hội cho các em nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của phân
mơn làm văn cũng như mong muốn chính đáng của học sinh trong quá trình

học tập.
Nhằm đáp ứng nhu cầu trước mắt và lâu dài trong việc rèn luyện, bồi
dưỡng học sinh giỏi từ phát triển kỹ năng đến hồn thiện kiến thức tơi viết
sáng kiến kinh nghiệm này mong được bày tỏ một số suy nghĩ để trao đổi
cùng đồng nghiệp. Điều tôi muốn khẳng định trong việc dạy văn nói chung,
rèn luyện kỹ năng làm văn cho học sinh nói riêng người thầy ln ln phải ý
thức khơi dậy và nhen lên ở các em học sinh tình u, trách nhiệm đối với
mơn học.

12