Kĩ thuật thiết kế phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá pdf

Kĩ thuật thiết kế phương pháp dạy học
theo hướng tích cực hoá




hiện trong quá trình dạy học để tác động đến người học và việc
học của họ nhằm hướng dẫn họ học tập và giúp họ đạt mục tiêu
học tập, đương nhiên phải thừa nhận PPDH tồn tại hiện thực
trên lớp học, trong quá trình dạy học thực tế, chứ không phải
trên giấy, trên sách báo và bài giảng ở trường sư phạm. Các
PPDH xuất hiện ở mỗi bài học, trong sự tương tác giữa GV và
người học, giữa họ và các yếu tố của môi trường dạy học lúc đó.
Điều đó có nghĩa GV cùng người học của mình tạo ra và tiến
hành PPDH trên lớp, trong tiến trình bài học, trên cơ sở thiết kế
của mình hoặc thiết kế mượn của người khác. Cái có sẵn không
phải là PPDH, mà là sự mô tả, lí thuyết, mô hình và cùng lắm là
thiết kế PPDH.
Mỗi PPDH luôn cấu thành từ 3 thành phần:
1) Phương pháp luận dạy học-tức là lí thuyết PPDH, mô hình lí
thuyết của PPDH, triết lí hay nguyên tắc lí luận nào đó, đư
ợc mô
tả, giải thích trong sách báo khoa học, ví dụ: lí thuyết về các mô
hình thảo luận, lí thuyết dạy học kiến tạo, lí thuyết dạy học
chương trình hóa,… Đây là mô hình lí luận của PPDH, nó xác
định bản chất của PPDH, làm cho PPDH này khác PPDH kia.
2) Hệ thống KN phù hợp để thực hiện phương pháp luận này
trong bài học với nội dung học vấn đặc trưng của lĩnh vực học
tập đó (bài học Toán, Khoa học, Thể dục,… khác nhau thì
phương pháp luận đó đòi hỏi những KN khác nhau) – chúng xác
định với khả năng hành động thế nào và bằng cách nào GV có

thể biến phương pháp luận đã chọn thành phương thức tác động
thật sự đến người học và quá trình học tập. Đây là mô hình tâm
lí của PPDH.
3) Những kĩ thuật, công cụ, phương tiện,… được sử dụng để
thực hiện các KN (thiếu chúng thì các KN không được thực thi)
và được tổ chức theo phương pháp luận đã chọn – PPDH có
thực sự là PPDH hay không là do phần vật chất này quyết định,
vì chỉ có phần này của PPDH mới tác động đến người học và
quá trình học tập. Đây là hình thức vật chất của PPDH, chẳng
hạn lời nói, chữ viết, tranh, ảnh, dụng cụ thí nghiệm, tài liệu
media, hành vi giao tiếp,
Sự tổ chức thống nhất của 3 phần này trong tư duy và trong hoạt
động vật chất mới tạo nên một PPDH cụ thể. Riêng phần 1 chỉ l
à
phương pháp luận, phần 2 chỉ là KN dạy học, còn phần 3 chỉ là
phương tiện và kĩ thuật dạy học. Gộp cả 3 lại một cách tùy tiện
thì không thành PPDH nào rõ ràng, mà phải tổ chức chúng theo
một logic nhất định, trước hết là logic trình bày nội dung bài
học, môn học như Toán, Văn, Đạo đức,… Nguyên tắc n
ày tương
tự như thiết kế nhà. Nhà có những phần nào thì phải thiết kế
những phần ấy. Đó là thiết kế kiến trúc và kiểu dáng, thiết kế
công trình và kết cấu, thiết kế cảnh quan và nội thất,…
I.2. Thiết kế PPDH phải thích hợp, hài hòa với thiết kế tổng
thể của bài học
Các thành phần thiết kế bài học gồm: thiết kế mục tiêu, thiết kế
nội dung, thiết kế các hoạt động của người học, thiết kế nguồn
lực và phương tiện, thiết kế môi trường học tập, đặc biệt quan
trọng là thiết kế hoạt động. Từ thiết kế bài học, GV mới thiết kế
PPDH một cách chi tiết và đây chính là thiết kế họat động của

người dạy. Toàn bộ thiết kế bài học cho thấy diện mạo chung
của PPDH, bên cạnh mục tiêu, nội dung, phương ti
ện, các yếu tố
và tổ chức môi trường, chứ chưa phản ánh thiết kế chi tiết của
PPDH.
Cần đặc biệt lưu ý hoạt động của người học khi thiết kế PPDH.
Khi đặt trong thiết kế chung, có 4 loại hoạt động cơ bản mà
người học phải thực hiện để hoàn thành mỗi bài học (tương ứng
với một khái niệm hoặc đơn vị giá trị như KN, chuẩn mực,…).
1) Hoạt động phát hiện-tìm tòi, giúp ngư
ời học sinh phát hiện sự
kiện, vấn đề, tình huống, nhiệm vụ học tập và tìm ra những liên
hệ, xu thế, dữ liệu, thông tin giá trị,… trong các tình huống, sự
kiện,
2) Hoạt động xử lí-biến đổi dữ liệu, thông tin và giá trị đã thu
được, giúp người học xây dựng ý tưởng, tạo dạng tri thức, hình
thành KN, hiểu và phát biểu được những định lí, quy tắc, khái
niệm,…
3) Hoạt động áp dụng kết quả xử lí-biến đổi và phát triển khái
niệm, giúp người học hoàn thiện tri thức, KN môn học qua hành
động thực tế, trong tình huống khác trước và nhờ đó phát triển
thêm các sự kiện, bổ sung thông tin, trải nghiệm giá trị.
4) Hoạt động đánh giá quá trình và kết quả, giúp người học điều
chỉnh nội dung và cách học, phát triển những ý tưởng mới.
Mỗi hoạt động có thể bao gồm một hoặc một số hoạt động cụ
thể khác nhau tùy theo nội dung và yêu cầu cụ thể của bài học.
Việc thiết kế PPDH phải bám sát từng loại hoạt động này, cũng
như phương tiện, môi trường của bài học. Tương ứng với loại
hoạt động 1 của người học, có một thiết kế PPDH và một
phương án dự phòng. Giống như thế, thiết kế PPDH cho loại

hoạt động 2, 3 và 4 của người học. Sự vận hành chung c
ủa 4 loại
thiết kế PPDH cho mỗi loại hoạt động sẽ tạo nên thiết kế chi tiết
PPDH cho toàn bộ bài học.