Skkn sử dụng tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu quả dạy học ở bài phong trào tây sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc cuối thế kỉ xviii

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (206.04 KB, 16 trang )

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"SỬ DỤNG TÀI LIỆU THAM KHẢO ĐỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ
DẠY HỌC Ở BÀI : PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP
THỐNG NHẤT ĐẤT NƯỚC, BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỈ
XVIII"

1

skkn

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong thời gian qua, để hoàn thành nhiệm vụ mà Đảng và nhà nước giao, các trường Phổ
Thơng đã có nhiều cố gắng để nâng cao chất lượng đào tạo, qua việc dạy học tốt các bộ
môn văn hóa cơ bản trong đó có bộ mơn lịch sử.
Tuy nhiên, thực tiễn dạy học môn lịch sử ở trường Phổ Thơng hiện nay cịn nhiều hạn
chế. u cầu đặt ra để năng cao chất lượng dạy học môn lịch sử.
Tài liệu tham khảo có vị trí quan trọng trong dạy học lịch sử ở trường Phổ Thơng.
Đó là cơ sở để tiến hành vận dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử, giúp học sinh
huy động những kiến thức đã học để hiểu sâu sắc sự kiện, hiện tượng lịch sử, góp phần
làm cho bài giảng phong phú, sinh động, gây hứng thú cho học sinh.
Nghiên cứu lí luận về phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo để rút ra kinh
nghiệm và nâng cao trình độ nhận thức của bản thân
Chính vì thế, tơi chọn đề tài sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử nhằm
gây hứng thú học tập cho học sinh.Làm thay đổi quan niệm của dư luận xã hội về bộ mơn
lịch sử, góp phần nâng cao nhận thức của học sinh về bộ mơn. Qua đó thực hiện tốt mục
tiêu giáo dục của nhà nước là đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, xây dựng đất nước
giàu đep.
Việc sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử cịn giúp học sinh có khả

năng nhìn nhận đánh giá xã hội một cách tồn diện, chính xác hơn, gần gũi hơn.
Xuất phát từ lí luận thực tiễn và xã hội nêu trên, từ quá trình giảng dạy và tìm tịi,
tơi đã quyết định sử dụng phương pháp: “ Sử dụng tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu
quả dạy học ở bài : Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ
quốc cuối thế kỉ XVIII”
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận của vấn đề
Tài liệu lịch sử thành văn gồm nhiều loại , nội dung và tính chất của mỗi loại khơng
giống nhau, về đại thể có thể phân tài liệu lịch sử thành các loại sau:
Bao gồm các loại văn kiện, tài liệu có liên quan trực tiếp đến sự kiện, ra đời vào thời
điểm xảy ra sự kiện như các văn tự cổ, các hiệp ước, điều ước, tuyên ngôn… Loại tài liệu
này để dẫn chứng, minh họa cho các sự kiện trình bày. Ví dụ khi giảng bài Cách mạng tư
2

skkn

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

sản Pháp 1789 giáo viên không thể không sử dụng một số điểm trong bản Tuyên ngôn
độc lập nhân quyền và dân quyền, hoặc giảng về cách mạng Tháng Tám năm 1945 cần
phải sử dụng “Tuyên ngôn độc lập”.
Một số tài liệu trích trong các tác phẩm của các tác giả kinh điển chủ nghĩa MácLê nin, các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của các đồng chí lãnh đảo Đảng và Nhà
nước ta, đặc biệt là các văn kiện phản ánh những vấn đề quan trọng nhất của sự phát triển
lịch sử lúc bấy giờ về tình hình kinh tế xã hội của đất nước, chính sách đối nội, đối ngoại,
các phong trào cách mạng trong lịch sử nước ta cũng như lịch sử thế giới có thể sử dụng
như tài liệu lịch sử. Các tác phẩm, bài nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh đều có ý nghĩa to
lớn trong dạy học lịch sử ví dụ như tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp”, hay những
đoạn nhận xét, nhận định về các cuộc cách mạng tư sản Pháp, Mĩ, Cách mạng Tháng
Mười Nga (1917). Ngồi ra, giáo viên có thể tìm thấy trong tác phẩm “ Đường Kách

Mệnh”, những quan niệm lịch sử đúng, chính xác, cách chọn lọc kiến thức cơ bản, việc
liên hệ kiến thức lịch sử với thực tế đấu tranh cách mạng…
Hiện nay chúng ta đã có một số sách “ tư liệu lịch sử “, dùng để tham khảo trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Những loại sách này rất cần thiết cho giáo viên vì nó
khơng chỉ cung cấp thêm những tư liệu lịch sử phong phú, bổ sung thêm thiếu hụt sách
giáo khoa mà còn làm sáng rõ hơn những kiến thức cơ bản của bài học.
Kết quả bài học phụ thuộc vào việc tổ chức dạy học. Phải xuất phát từ mục đích,
nội dung của bài học, tùy theo yêu cầu hình ảnh cụ thể của mỗi lớp mà chọn tài liệu và
phương pháp sử dụng thích hợp. Trong điều kiện của chúng ta hiện nay, việc sử dụng tài
liệu lịch sử được tiến hành trong những trường hợp sau.
Thứ nhất, dùng để cụ thể hóa các hiện tượng, sự kiện lịch sử đang học nhằm tạo
cho học sinh có biểu tượng rõ ràng, cụ thể có tính hình ảnh tăng thêm tính chất sinh động,
gợi cảm của bài giảng và gây hứng thú cho việc học tập của các em. Tài liệu được sử
dụng là những đoạn trích ngắn, có nội dung súc tích giàu hình ảnh, học sinh có thể tiếp
thu được dễ dàng, khơng cần giải thích gì thêm. Ví dụ khi trình bày về chế độ chiếm nơ,
khơng gì sinh động bằng việc trích đọc một số điều trong bộ luật Hamurabi. Khi giảng về
cuộc sống gian khổ của Bác Hồ khơng dùng những từ chung chung như “ khó khăn”,
“gian lao vất vả ” mà trích một đoạn tư liệu miêu tả lao động của Nguyễn Ái Quốc trên
tàu thủy” Hàng ngày Thành phải cọ rửa gian bếp lớn trên tàu, sau đó nhóm lị rồi khn
than, kéo những sọt rau quả, thịt cá, nước đá… từ dưới hầm tàu lên. Có lần trong lúc trời
giơng bão, Thành đang kéo một sọt nặng trên boong thì một đợt sóng lớn chồm tới, cuốn
lấy thân thể mảnh dẻ của anh, và suýt lôi anh xuống biển. Thật may mắn vào khoảnh
khắc cuối cùng thì anh bám được vào dây cáp và nhờ đó mà thốt chết…”

3

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Đoạn trích trên khơng chỉ cho các em hình ảnh cụ thể sinh động và hấp dẫn về
những khó khăn mà Bác Hồ đã trải qua trên đường đi tìm đường cứu nước, mà cịn có tác
dụng giáo dục sâu sắc về tấm gương của Bác Hồ để các em noi theo.
Thứ hai, giáo viên sử dụng tài liệu lịch sử để giải thích một sự kiện lịch sử, học
sinh hiểu được bản chất của nó, thêm hứng thú. Ví như khi trình bày về ý nghĩa của việc
Nguyễn Ái Quốc đọc “Luận cương của Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa” đăng trên
báo nhân đạo (1920), giáo viên trích dẫn một đoạn “ Luận cương của Lênin làm cho tôi
rất cảm động, phấn khởi, sáng tỏ, tin tưởng biết bao! Tơi vui mừng đến phát khóc lên.
Ngồi một mình trong phịng tối mà tơi như đang nói trước quần chúng đông đảo: “Hỡi
đồng bào bị đọa đày đau khổ đây là cái cần thiết cho chúng ta, đây là con đường giải
phóng cho chúng ta”. Từ đó tơi hồn tồn tin theo Quốc tế III và tin theo Lênin”
Trên cơ sở ấy, giáo viên giải thích để học sinh hiểu rõ Luận cương của Lênin đã
nâng cao những hiểu biết thực tế của Nguyễn Ái Quốc về cơng cuộc đấu tranh giải phóng
dân tộc, làm sáng tỏ con đường cứu nước đúng đắn. Trước khi đọc tài liệu, giáo viên cần
giới thiệu qua cho học sinh hiểu xuất xứ nội dung cơ bản của tài liệu.
Thứ ba, tài liệu lịch sử dùng trong bài học làm cơ sở chứng minh cho một luận
điểm khoa học để hiểu đúng một sự kiện, một quá trình lịch sử.
Khi dùng tài liệu lịch sử, giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh không chỉ biết cách
sử dụng trên lớp mà còn biết tự học ở nhà. Cần giới thiệu tài liệu có liên quan chặt chẽ
với các sự kiện cơ bản trong bài học, vừa sức để học sinh có thể tự học theo sự hướng dẫn
của giáo viên.
Việc hướng dẫn học sinh sử dụng tài liệu lịch sử cần phải tiến hành cụ thể từng
bước. Trước hết phải chọn lưạ tài liệu và cho các em tiếp xúc với tài liệu có liên quan đến
bài học. Hướng đẫn học sinh đọc và rút ra ý chính của mỗi phần hay toàn bộ nội dung tài
liệu, sử dụng tài liệu để giải thích, minh họa các sự kiện đang học, trả lời các câu hỏi và
bài tập…Ví dụ hướng dẫn học sinh đọc một số đồn trong”Tun ngơn của Đảng cộng
sản” của Mác và Ănghen, giáo viên giúp các em nắm nội dung cơ bản các đoạn đó từ đó
rút ra những vấn đề cốt yếu nhất, có liên quan đến nội dung các khóa trình lịch sử ở

trường phổ thông.
Khi sử dụng tài liệu ta chú trọng sử dụng tài liệu các tác gia kinh điển của chủ nghĩa
Mac- Lênin và chủ tịch Hồ Chí Minh một cách sáng tạo có hiệu quả giáo dục, tránh các
thiếu sót thường gặp trước đây, như giáo điều máy móc…mục đích của việc sử dụng
nhằm giúp học sinh nhận thức đúng một số vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin và
quan điểm của Đảng ta về lịch sử rồi vận dụng để hiểu một số vấn đề có liên quan đến
học tập.
4

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Khi sử dụng các tài liệu lịch sử trong dạy học, giáo viên cần chọn những tài liệu phù hợp
với nội dung bài học và khả năng nhận thức của học sinh. Có thể sử dụng tồn bộ tác
phẩm hay chỉ một số đoạn nhất định và hướng dẫn học sinh thực hiện theo các bước sau:
- Giới thiệu hoàn cảnh ra đời của tài liệu, tác phẩm, nhằm giúp học sinh hiểu giá trị, tác
dụng, mối liên hệ của nó với hồn cảnh lúc bấy giờ.
- Nội dung chủ yếu của tài liệu, giải thích các thuật ngữ khái niệm.
- Những luận điểm được thể hiện trong tác phẩm có liên quan đến kiến thức của bài, làm
sáng tỏ hơn sự kiện của bài.
- Tác dụng và ý nghĩa lịch sử của tài liệu.
II. THỰC TRẠNG DẠY VÀ HỌC BỘ MÔN TRƯỚC KHI ĐƯA PHƯƠNG PHÁP
SỬ DỤNG TÀI LIỆU THAM KHẢO TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
2.1. Thực trạng chung
Bộ môn lịch sử là một bộ môn khoa học xã hội giúp học sinh hình dung lại quá khứ một
cách chính xác nhất, nhưng khơng ai sờ được nó và quan sát được lịch sử. Vì vậy để có
thể hình thành cho học sinh những biểu tượng nhất định về một thời kỳ lịch sử đã qua

giáo viên thường sử dụng sách giáo khoa là nguồn cung cấp kiến thức đầu tiên, chính xác
nhất, bên cạnh đó giáo viên cũng còn sử dụng một số tư liệu lịch sử và tư liệu thời sự
chính trị vào bài giảng. Tuy nhiên trước khi sử dụng tài liệu tham khảo lịch sử vào dạy
học lịch sử bài giảng của giáo viên thường cảm thấy khô khan, các sự kiện và nhân vật
lịch sử dày đặc thiếu hình ảnh khiến giáo viên cảm thấy khó truyền thụ một cách hứng
thú cho học sinh.
Bản thân mơn sử ít được học sinh học tập một cách tích cực. Thường chỉ là đối phó. Bài
học lại chỉ thiên về chính trị, kinh tế hay các cuộc chiến tranh nên khi tiếp thu bài học học
sinh thường phải ghi nhớ một cách máy mọc các mốc sự kiện, hiện tượng lịch sử điều đó
dẫn tới học sinh chán, ngại học môn lịch sử. Những năm gần đây tình trạng học sinh nắm
về kiến thức lịch sử nhất là lịch sử dân tộc quá mơ hồ thậm chí thiên lệch đã khiến cho
dư luận xã hội phải lên tiếng. Đã có những học sinh viết:" Chiến dịch Hồ Chí Minh là
chiến dịch lịch sử quan trọng chính vì thế Bác nói hãy để tơi chỉ huy chiến dịch này,
chiến dịch diễn ra vô cùng ác liệt trong hai ngày ba đêm cuối cùng giành thắng lợi đưa
Lê Lợi lên làm vua". Về vấn đề thực trạng bộ môn hiện nay còn rất nhiều điều đáng để
suy ngẫm. Nhưng một trong những nguyên nhân khiến cho học sinh nắm bắt các sự kiện
lịch sử một cách sai lệch, mơ hồ là do các em khơng hứng thú, khơng tích cực trong khi
học tập nên không nắm được bản chất vấn đề.
2.2. Thực trạng đối với giáo viên.
5

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Trong thực tế dạy học lịch sử ở trường phổ thơng hiện nay có nhiều giáo viên đã cố gắng
đổi mới phương pháp dạy học lịch sử, biết kết hợp một cách hài hòa giữa các nguyên tắc,
phương pháp dạy học khác nhau để làm cho bài giảng thêm phong phú, nâng cao hiệu

quả bài học lịch sử. Có nhiều giáo viên đã ý thức được vai trò của việc sử dụng các nguồn
tài liệu tham khảo bên ngoài đặc biệt là tài liệu lịch sử vào trong giảng dạy để gây hứng
thú cho học sinh đối với bộ môn.
Khi được hỏi " Theo thầy cơ có cần thiết phải sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học
lịch sử dân tộc không?", 100% giáo viên đều cho là cần thiết. Bởi vì: Sử dụng tài liệu
tham khảo đúng cách, hợp lí khơng chỉ góp phần làm cho bài học lịch sử thêm phần hấp
dẫn mà cịn góp phần nâng cao trình độ chun mơn, nghiệp vụ của giáo viên. Vì vậy,
nhều giáo viên lâu năm, có kinh nghiệm, tâm huyết với nghề đã đầu tư thời gian tìm tịi
và sử dụng các nguồn tài liệu tham khảo vào trong các bài dạy lịch sử góp phần tạo hứng
thú đối với học sinh và nâng cao hiệu quả bài học.
Tuy nhiên thực tiễn phần lớn giáo viên đã có ý thức sưu tầm và sử dụng tài liệu tham
khảo vào dạy học lịch sử nhưng không thường xuyên và chỉ mang tính chất minh họa.
Một số ít giáo viên chưa biết cách khai thác và sử dụng nguồn tài liệu này trong dạy học
lịch sử.
Ở các trường phổ thông hiện nay tài liệu tham khảo thường được sử dụng theo các hình
thức sau đây: sử dụng trong các bài giảng lịch sử, trong hoạt động ngoại khóa, trong kiểm
tra...Phương pháp được sử dụng đối với tài liệu tham khảo khi đưa vào các bài giảng lịch
sử rất đa dạng như: Thơng báo, tường thuật, miêu tả, giải thích, đàm thoại, phất vấn. Điều
đó tạo nên sự phù hợp với nội dung từng bài giảng, từng sự kiện, hiện tượng lịch sử cụ
thể . Đồng thời, sử dụng các phương pháp như vậy cịn có tác dụng phát huy sức tính độc
lập, sáng tạo trong tưu duy của học sinh, tạo điều kiện cho các em tích cực, chủ động lĩnh
hội kiến thức.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều giáo viên chỉ sử dụng SGK là tài liệu để truyền đạt làm cho bài
học trở nên khô khan, nhàm chán. Điều này một phần do giáo viên chưa có khả năng,
thiếu tích cực trong việc thu thập, sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử. Một
số ít giáo viên khơng biết cách tích hợp các tài liệu tham khảo và sử dụng chúng cho phù
hợp với nội dung bài học. Một số giáo viên lại chỉ có thể sử dụng tài liệu tham khảo trong
việc minh họa bài giảng trên lớp mà chưa biết cách khai thác các nội dung lịch sử được
đề cập đến trong các tác phẩm hoặc chưa chú ý đến việc học sinh làm bài tập ở nhà như
sưu tầm, đọc các tài liệu.

Như vậy đối với giáo viên hầu hết đều nhận thức được vai trò của việc sử dụng tài liệu
tham khảo trong dạy học lịch sử song việc thu thập sử dụng như thế nào trong từng bài
6

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

học để có tác dụng đối với cảngười dạy và người học thì cịn có nhiều điều cần luận bàn.
Vấn đề đặt ra là phải có nhận thức đúng và có phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo
hợp lí để việc dạy học sử đạt kết quả cao hơn làm cho các em yêu thích, hiểu sâu sắc lịch
sử dân tộc để định hướng đúng đắn cho hành động của mình đối với lịch sử dân tộc.
2.3 Thực trạng đối với học sinh.
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn lịch sử ở trường trung học phổ thông hơn tám
năm, qua thực tiễn giảng dạy và bản thân đã tích cực trong việc sử dụng tài liệu tham
khảo trong dạy học lịch sử, tôi nhận thấy thực tiễn tâm lí, thái độ, nhận thức của học sinh
đối với việc các thầy cô giáo sử dụng tài liệu tham khảo trong các tiết dạy lịch sử.
Hầu hết các em đều rất hứng thú và chăm chú, tích cực xây dựng xây dựng bài trong
những gìơ học lịch sử mà giáo viên sử dụng nguồn tài liệu tham khảo một cách hợp lí. Có
nhiều học sinh đã phát biểu " Những giờ học lịch sử của cô làm cho em vơ cùng thích thú,
em thấy mơn lịch sử khơng cịn khô khan, dày đặc các sự kiện nữa mà lịch sử trở nên gần
gũi, như là hơi thở của cuộc sống vậy. Đặc biệt là những tiết cô giáo đan xen giữa nội
dung lịch sử và những câu chuyện những ý kiến đánh giá nhận xét làm cho chúng em
thấy dễ nhớ, dễ học và hứng thú với mỗi tiết học".
Thực tế giảng dạy lịch sử gần 10 năm ở trường THPT tôi đã tiến hành nhiều phương pháp
trên cùng một bài học và so sánh cho thấy nhứng tiết sử dụng tài liệu tham khảo liên quan
đến nội dung bài học thì học sinh rất chăm chú lắng nghe, thích thú trao đổi thảo luận,
hứng thú với những câu hỏi của giáo viên. Khi tiến hành điều tra ở lớp 10a5 năm học

2009-2010 với câu hỏi:"Em thấy như thế nào với những tiết giảng lịch sử mà các thầy
cô giáo sử dụng tài liệu tham khảo trong bài học ? .93% học sinh cho là "hứng thú", 4%
chọn "rất hứng thú" 3% cho là "bình thường" và khơng có học sinh nào là không hứng
thú.
Khi kiểm tra câu hỏi nhận thức sau tiết dạy về mức độ tiếp thu bài tại lớp 10 a1 năm học
2011- 2012 thì có 93 % đạt khá giỏi và 7% trung bình, khơng có yếu kém. Điều này
chứng tỏ việc sử dụng tài liệu tham khảo làm cho học sinh tiếp thu bài một cách mau
chóng, nhớ lâu và khắc sâu kiến thức.
Bên cạnh mặt tích cực thì vẫn có những hạn chế về nhận thức của học sinh về việc sử
dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử. Khi được hỏi :'các em có hay đọc những
tác phẩm có liên quan đến lịch sử khơng ?" . Có tới 94% học trả lời là khơng hoặc ít khi
đọc và ngun nhân của điều này là do các em ít có điều kiện đọc hoặc đến thư viện để
tìm hiểu những nguồn tài liệu này và thời gian học trên lớp và làm bài tập đã chiếm quá
nhiều thời gian của các em.

7

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Đồng thời xu hướng chung hiện nay của học sinh là u thích các mơn học tự nhiên hơn
khoa học xã hội. Học tập môn lịch sử chỉ là môn phụ nếu lựa chọn mơn lịch sử thì tương
lai thi vào các trường đại học rất hạn hẹp.
Từ thực tế giảng dạy cũng như qua trao đổi với đồng nghiệp về tình hình sử dụng tài liệu
tham khảo trong dạy học lịch sử hiện nay cho thấy việc sử dụng tài liệu tham khảo trong
dạy học lịch sử là cần thiết. Phần lớn giáo viên đã ý thức được việc sưu tầm và sử dụng
tài liệu tham khảo để làm phong phú thêm bài học . Một số thầy cô đã sử dụng ở một mức

độ nhất định và đạt được hiệu quả bước đầu. Học sinh cũng rất hứng thú và say mê với
những tiết học có sử dụng tài liệu tham khảo. Tuy nhiên việc sử dụng tài liệu tham khảo
cũng còn nhiều hạn chế. Làm thế nào để sử dụng tài liệu tham khảo vào trong giảng dạy
có hiệu qủa trên tất cả các mặt là khơng đơn giản. Nó địi hỏi sự cố gắng, nổ lực của mỗi
giáo viên giảng dạy lịch sử.
Qua những vấn đề trình bày ở trên, cho thấy sự cần thiết phải sử dụng tài liệu tham khảo
trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
III. Giải pháp và tổ chức thực hiện.
3.1. Mục tiêu bài học:
3.1.1. Kiến thức
Sau khi học xong bài học, yêu cầu HS cần nắm được:
- Trước tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến ở hai miền,nguy cơ chia cắt đất
nước càng gia tăng. Phong trào Tây Sơn, trong q trình đánh đổ các tập đồn phong kiến
đang thống trị, đã xóa bỏ tình trạng chia cắt, bước đầu thống nhất lại đất nước.
- Trong quá trình đấu tranh của mình, phong trào nơng dân cịn hoàn thành thắng lợi 2
cuộc kháng chiến ( chống Xiêm và chống Thanh) bảo vệ nền độc lập dân tộc, góp thêm
những chiến cơng huy hồng vào sự nghiệp giữ nước anh hùng của dân tộc
3.1.2. Tư tưởng, tình cảm:
- Giáo dục lòng yêu nước, đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ sự toàn vẹn của đất nước.
3.1.3. Kỹ năng:
- Bồi dưỡng kĩ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
- Bồi dưỡng kĩ năng phân tích, nhận định sự kiện lịch sử.
3.2. MỘT PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU THAM KHẢO TRONG DẠY
HỌC BÀI “ Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc
cuối thế kỉ XVIII ”
8

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Sách giáo khoa là tài liệu học tập cơ bản của học sinh ở trường phổ thơng, nó được
biên soạn theo chương trình bộ mơn, giúp học sinh nắm kiến thức cơ bản, hiện đại có khả
năng phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu và dể ôn tập, củng cố những kiến thức đã
học trả lời các câu hỏi và bài tập ở nhà. Song điều đó khơng có nghĩa là tất cả những gì
đã trình bày trong sách giáo khoa đều rõ ràng đầy đủ và cần thiết cho học sinh nắm vững.
Trong tiết học 45 phút giáo viên khơng thể nói hết tất cả những gì sách giáo khoa đã viết
mà cần phải lựa chọn kiến thức cơ bản nhất, cần thiết nhất truyền thụ cho học sinh. Ngồi
ra cần phải ln mở rộng lượng thơng tin bằng những kiến thức bổ sung tức là phải
nghiên cứu, đọc thêm tài liệu tham khảo để làm cho bài giảng phong phú, sinh động khắc
sâu được kiến thức cơ bản.
Tài liệu tham khảo rất nhiều nhưng kết quả việc sử dụng tài liệu tham khảo vào dạy
học phụ thuộc nhiều vào việc tổ chức dạy học của giáo viên. Nó phải xuất phát từ mục
đích,u cầu của bài học, tuỳ thuộc vào tình hình cụ thể mỗi lớp mà đưa nguồn tài liệu
nào cho phù hợp và đảm bảo hiệu quả giáo dục cao nhất.
Qua thực tiến giảng dạy ở trường phổ thông trong những năm vừa qua, tôi đã sử
dụng những phương pháp sau đây dể sử dụng tài liệu tham khảo vào bài giảng góp phần
nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
3.2. 1. Sử dụng tài liệu tham khảo để cụ thể hoá các sự kiện.
Thứ nhất khi dạy mục I: " Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước cuối thế
kỉ XVIII " Khi nói về tình hình nước ở thế kỉ XVIII giáo viên có thể sử dụng đoạn tư liệu
tham khảo sau đây: Theo một giáo sĩ phương Tây, bấy giờ “ Gạo đắt như vàng, tình
trạng đói khổ bày ra lắm cảnh thương tâm khó tả, xác chết chồng chất lên nhau.”đồng
thời với phát vấn :”Vậy điểm nổi bật về tình hình nước ta ở thế kỉ XVIII là gì”?
Qua nhận xét khách quan đó cho ta thấy dưới sự thống trị của chính quyền phong kiến ở
Đàng Trong, đời sống nhân dân cực khổ dẫn tới mâu thuẫn giữa đại đa số nông dân với
địa chủ và là nguyên nhân bùng nổ các cuộc khởi nghĩa nông dân mà trong đó tiêu biểu là
phong trào Tây Sơn.

Thứ hai khi dạy phần kháng chiến chống Xiêm (1785), giáo viên sử dụng đoạn văn miêu
tả đoạn sông Rạch Gầm- Xoài Mút và nêu câu hỏi “ Tại sao Nguyễn Huệ lại chọn Rạch
Gầm- Xoài Mút làm trận địa quyết chiến với quân Xiêm?”
“ Đoạn sông Mỹ Tho từ Rạch Gầm đến sơng Xồi Mút dài chừng 7 km. Lịng sơng ở đây
lại mở rộng hơn 1km, có chỗ đến trên dưới 2km. Với đoạn sông dài và lớn như vậy, quân
Tây Sơn có thể dồn hàng trăm thuyền chiến của địch lại mà tiêu diệt.

9

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Hai bên bờ sơngMỹ Tho ở quảng này có một số thơn xóm, nhưng bấy giờ cịn thưa thớt,
cây cỏ còn rậm rạp là những chỗ giấu quân và mai phục thuận lợi của bộ binh Tây Sơn.
Khoảng giữa Rạch Gầm và Xồi Mút, dịng sơng Mỹ Tho có cù lao Thớt Sơn. Đây là một
bãi đất bồi, chu vi dài 5 dặm ( khoảng 6 km)nằm hơi chếch về phía nam sơng Mỹ Tho,
đối diện với cửa sơng Xồi Mút. Bộ binh Tây Sơn bố trí trên cù lao có thể dùng đại bác
bắn vào sườn đội hình qn địch và sãn sàng tiêu diệt những tên liều lĩnh đổ bộ lên để
tìm đường tháo chạy. ”
Với địa hình trên bờ sông ở đây đáp ứng đầy đủ yêu cầu bố trí một thế trận tiến cơng vận
động lớn, cho phép quân Tây Sơn bao vây chặt rồi chia cắt, tiêu diệt tồn bộ qn địch.
Thứ ba, khi trình bày về diễn biến trận Rạch Gầm – Xoài Mút, giáo viên kết hợp với lược
đồ để miêu tả:
“ Khoảng đầu canh năm ngày 19 tháng 1 năm 1785, đoàn thuyền chiến của địch lọt vào
trận địa mai phục của quân Tây Sơn ở Rạch Gầm và Xoài Mút. Từ đây dịng sơng mở
rơng quang đãng, đồn thuyền địch trên 300 thuyền lớn nhỏ xếp thành đội hình tiến
nhanh về phía Mỹ Tho. Khi đồn thuyền đã vào hết trong khúc sông được chọn làm trận

quyết chiến, Nguyễn Huệ ra lện cơng kích.
Mở đầu trận đánh, hai đội thủy binh Tây Sơn từ Rạch Gầm, Xoài Mút bất ngờ lao ra,
chặn đánh hai đầu, dồn quân dịch vào vòng vây đã bố trí sãn. Đồng thời đại bác của Tây
Sơn từ hai bên bờ sông và cù lao Thớt Sơn bắn xối xả vào khúc giữa đoàn thuyền địch lúc
bấy giờ đang bị ùn lại.
Bị chặn đầu khóa đi và bị hỏa lực quân Tây Sơn áp đảo từ đầu, quân địch hết sức hốt
hoảng và đội hình bị rối loạn. Ngay sau đó, những đội thuyền chiến của Tây Sơn từ các
vị trí mai phục xơng thẳng vào đội hình dang rối loạn của địch, chia nhỏ đồn thuyền
của chúng ra từng mảng mà tiêu diệt. Quân Tây Sơn thủy bộ phối hợp với nhau, khép
chặt đánh kết thúc nhanh, gọn và đạt kết quả hết sức to lớn và oanh liệt. Toàn bộ chiến
thuyền của địch trên 300 chiếc đều bị đánh đắm và phá hủy.”
Thứ tư, khi nhấn mạnh ý nghĩa của cuộc kháng chiến chống quân Xiêm, giáo viên có thể
nêu câu hỏi “ý nghĩa của chiến thắng chống quân Xiêm là gì? ” và sử dụng nhận xét của
các sử thần triều Nguyễn : “ Người Xiêm từ sau cuộc bại trận năm Giáp Thìn, miệng tuy
nói khốc mà lịng thì sợ Tây Sơn như sợ cọp” Như vậy bằng chiến thắng vang dội trong
trận Rạch Gầm- Xoài Mút đã quét sạch quân xâm lược ra khỏi đất Gia Định và làm tiêu
tan tham vọng của vua Xiêm đối với phần lãnh thổ cực Nam của nước ta.

10

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Thứ năm, giáo viên có thể sử dụng tài liệu tham khảo để minh họa cho sự tàn bạo của
quân Thanh khi tiến hành xâm lược nước ta và đồng thời là sự tiếp sức, sự ươn hèn, đốn
mạt của vua Lê Chiêu Thống:
“ Bọn chúng kiếm mọi cách vu hãm những người lương thiện, áp bức, cướp bóc những

nhà giàu có, thậm chí giữa chợ, giữa đường cũng cướp giật của cải, hãm hiếp đàn bà,
khơng cịn khiêng sợ gì cả ”.
“Nước Nam từ khi có đế, có vương đến nay, chua thấy bao giờ có ơng vua luồn cúi đê
hèn như thế.”
Thứ sáu khi nói về kết quả của trận Ngọc Hồi- Đống Đa, giáo viên sử dụng tài liệu tham
khảo để minh họa: đồn Ngọc Hồi, cứ điểm phòng ngự kiên cố nhất của quân Thanh bị
phá vỡ. Một bộ phận quan trọng quân địch bị tiêu diệt tại trận. Mơ tả trận đánh này
Hồng Lê nhất thống chí chép: “Qn Thanh chống khơng nổi, bỏ chạy toán loạn, giày
xéo lên nhau mà chết... Quân Tây Sơn thừa thắng chém giết lung tung, thây nằm đầy
đồng máu chảy thành suối, qn Thanh đại bại.”
Đoạn nói về Tơn Sĩ Nghị khi nghe tin thất trận thì hết sức hoảng hốt, như trong bản tấu
gửi về triều đình nhà Thanh, ông ta cảm thấy “quân giặc nhiều quá” quân Thanh thì bị “
Vây hãm bốn mặt, hắn sợ mất mật” và “ngựa khơng kịp đóng n, người khơng kịp mặc
giáp, dẫn bọn kỵ mã của mình chuồn trước qua cầu phao” Chủ tướng bỏ chạy “ Quân sĩ
các doanh nghe tin đều hoảng hốt, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu sang sông, xô
nhau rơi xuống mà chết rất nhiều” Qua khỏi cầu phao sang bờ Bắc sông Nhị, Tôn Sĩ
Nghị lại sợ quân Tây Sơn lợi dụng cầu phao đuổi theo. Chỉ lo bảo tồn tính mạng bản
thân, viên bại tướng đó khơng ngần ngại ra lệnh “ Cắt đứt cầu phao để chẹn phía sau”.
Hành động ích kỉ và tàn nhẫn của Tôn Sĩ Nghị đã làm cho hàng vạn qn Thanh bị dịng
nước sơng Nhị cuốn trôi “ Cầu gãy người chết vô kể, nước sơng Nhị vì thế mà tắc nghẽn
khơng chảy được”
Giáo viên kết luận : Bằng thắng lợi vẻ vang của cuộc kháng chiến, dân tộc ta dưới sự lãnh
đạo của Quang Trung đã đập tan mộng tưởng cướp nước của phong kiến Mãn Thanh và
âm mưu bán nước của bè lũ Lê Chiêu Thống, giải phóng đất nước khỏi sự chiếm đóng
của nước ngồi, giữ vững nền độc lập, tự do của tổ quốc.
Việc sử dụng tư liệu tham khảo để xây dựng những đoạn tường thuật như trên cịn có tác
dụng tích cực trong việc gây hứng thú cho học sinh, góp phần làm cho bài giảng thêm
phần sinh động chánh sự nhàm chán trong khi học sử vì phải tiếp thu những con số, sự
kiện khơ khan thiếu hình ảnh và biểu tượng
3. 2. 2. Sử dụng tài liệu tham khảo để phân tích, giải thích sự kiện, hiện tượng lịch

sử:
11

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Thứ nhất, khi dạy mục I "Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước
cuối thế kỉ XVIII" giáo viên có thể dùng câu hỏi sau để khích sự tìm tịi của học sinh : em
biết gì về quê hương và tên gọi của Quang Trung- Nguyễn Huệ?
Sau đó giáo viên sử dụng tài liêu tham khảo để giúp các em hiểu thêm về những vấn đề
này. Tổ tiên của anh em Tây Sơn vốn ở làng Thái Lão (huyện Hưng Nguyên- Nghệ An),
hiện nay ở địa phương còn lưu truyền truyền thuyết về anh em Tây Sơn. Trong bài về
làng Thái Lão có hai câu đầu:
“ Xã Thái Lão phát vương
Trai anh hùng tráng kiệt”
Giữa thế kỉ XVII, quân Nguyễn vượt sông Gianh bắt nhiều nông dân ở Nghệ An, cưỡng
bức vào khai hoang ở Đàng Trong.Tổ 4 đời của Tây Sơn là 1 trong những nạn nhân đó.
Mọi tài liệu đều thừa nhận tổ tiên anh em Tây Sơn là họ Hồ. Nguyễn Huệ lúc còn nhỏ gọi
là chú ba Thơm (Hồ Thơm). Thầy giáo Hiếu ở làng cho Thơm là hoa Huệ, Thơm nên đổi
là Huệ, vì Huệ vẫn là Thơm nhưng hay hơn.
Thứ hai, giáo viên dùng tài liệu tham khảo kết hợp với kênh hình để phân tích vai trị của
phịng tuyến Tam Điệp- Biện Sơn trong cuộc kháng chiến chống Thanh. Theo kế sách
của Ngơ Thì Nhậm trước sức mạnh ồ ạt của 29 vạn quân Thanh liền cho quân rút về Tam
Điệp (Ninh Bình) , Biện Sơn (Thanh Hóa). Qn ta lợ dụng địa hình lợi hại ở vùng này,
xây dựng thành một chiến tuyến vững chắc vừa có thể chặn đứng cuộc tiến cơng qn
địch vào phía Nam, vừa chuẩn bị địa bàn tập kết cho đại quân và căn cứ xuất phát cho
cuộc phản công sau này. Quang Trung đã rất khen kế đó “Nén nhịn để tránh mũi nhọn

của chúng, ta chia quân ra trấn giữ các nơi hiểm yếu, bên trong thì kích thích lịng qn,
bên ngồi thì làm cho giặc kiêu căng, kế ấy rất đúng.”
Thứ ba, giáo viên kết hợp cả tài liêu tham khảo và câu hỏi “ Phân tích ý nghĩa đoạn trích
trong bài hiểu dụ của vua Quang Trung ”. Tại Thọ Hạc (thị xã Thanh Hóa), Quang
Trung làm lễ “thệ sư” và ra lệnh “ Bớ chư quân, Phàm ai bằng lịng chiến đấu thì hãy vì
ta giết sạch qn giặc. Nếu ai khơng muốn thì hãy xem ta giết vài vạn ngươì trong một
trận, đó khơng phải chuyện hiếm lạ đâu”. Cũng trong buổi lễ tuyên thệ trang trọng đó,
Quang Trung đọc bài hiểu dụ tướng sĩ với những lời tuyên bố đanh thép biểu thị cao độ ý
chí độc lập, tựu chủ và quyết tâm tiêu diệt địch:
Đánh cho để dài tóc,
Đánh cho để đen răng.
Đánh cho nó chích luân bất phản,

12

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Đánh cho nó phiến giáp bất hồn.
Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ
Theo nguyên văn chữ nơm của Quang Trung. Hai câu nói lên ý thức đánh giặc để bảo vệ
nền văn hóa dân tộc lâu đời, để giữ gìn những phong tục tập quán của nhân dân. Hai câu
giữa nói lên quyết tâm đánh tiêu diệt khiến cho qn giặc khơng cịn chiếc xe nào trở về,
khơng cịn mảnh giáp nào ngun. Câu cuối nghĩa là: đánh cho biết rằng nước Nam anh
hùng là có chủ.
Lễ “Thệ sư” ở Thọ Hạc là một hình thức động viên chính trị có tác dụng bồi dưỡng thêm
bước nữa ý chí, nghị lực và khí thế của quân đội, nâng cao tầm vóc của quân đội lên

ngang với yêu cầu của sứ mạng lịch sử. Sách Lê quý ký sự mơ tả khơng khí buổi lễ như
sau: “Huệ vừa dứt lời, chư quân dạ ran như sấm, rung động cả hang núi, trời đất đổi
màu. Rồi chiêng trống đồng thời khua vang, quân lính qấp đường ra Bắc ”
Thứ tư, giáo viên dùng tài liệu để phân tích, chứng minh cho tài nghệ dùng binh
của Quang Trung trong phần tiểu kết cuối mục 2 “Kháng chiến chống Thanh”. Quang
Trung là một nhân vật lịch sử đặc sắc trong thế giới Đông Tây Kim Cổ. Sự xuất hiện của
ông vào thế kỉ XVIII là một kỳ thú, niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. Tài năng xuất sắc
của Quang Trung được biểu hiện trên nhiều mặt: chính trị, văn hóa, ngoại giao... Đặc biệt
về phương tiện quân sự, ông là một thiên tài xuất chúng, một danh tướng trăm trận trăm
thắng.
Những kẻ thù đương thời cũng phải thừa nhận đúng tầm vóc và thiên tài của
Nguyễn Huệ: Quân Nguyễn cho Nguyễn Huệ “Ứng biến như thần” giặc Xiêm thua trận
đầu năm 1785 coi Nguyễn Huệ là “ Tướng nhà trời” cịn Tơn Sĩ Nghị nghe thấy ơng đưa
qn ra Thăng Long thì “Sợ mất mật, bủn rủn chân tay ” và báo với Càn Long là do bọn
Lê Chiêu Thống “ Nghe tin Nguyễn Huệ thân hành đem binh đến mất cả hồn vía, bỏ
chạy, làm cả đội quân thiên triều cũng chạy theo”.
Trong nghệ thuật quân sự của người anh hùng áo vải thì yếu tố thần tốc là nghệ
thuật tiêu biểu, độc đáo. Năm 1788, Quang Trung hai lần ra Thăng Long, lần đầu vào
tháng 4 để phán xét tên phản bội Vũ Văn Nhậm, đội quân có 150 voi với 100 võng... thế
mà đoạn đường từ Phú Xuân ra Thăng Long chỉ chưa đầy 10 ngày.
Lần thứ hai – là cuộc phản công tiêu diệt quân xâm lược Thanh, ra đi từ Phú Xuân
vào ngày 22 tháng 12 năm 1788 đến 30 tháng 1789 đã vào Thăng Long chỉ mất 40 ngày.
Bằng phương tiện vận chuyển thơ sơ, điều kiện đi lại hiểm trở khó khăn của nước ta vào
thế kỷ XVIII, trên hành quân lại vừa tuyển quân, bồi dưỡng sức chiến đấu, vừa đánh địch
trên hệ thống phòng thủ Thăng Long ở tuyến phía Nam, dày đặc gần 100km.

13

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu

Kém

10a8

45

0

10

19

16

0

22,3 %

42,2%

35,5%

1

9

20

13

2,3%

20,9%

46,5%

30,3%

10a9

44

0

14

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

và các lớp 10a1; 10a2; 10a3; 10a4 đưa tài liệu tham khảo và trong bài dạy
đạt kết quả sau:

Lớp

Sĩ số

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu

Kém

10a1

40

13

23

4

0

0

32,5%

57,5%

10%

12

22

10

0

o

27,3%

50%

22,7%

9

17

19

0

0

20%

37,8%

42,2%

8

20

16

0

0

18,1%

45,4%

36,5%

10a2
10a3
10a4

44
45
44

C. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
I. Kết luận
Để đạt kết quả cao trong giảng dạy bộ mơn lịch sử có nhiều phương pháp khác nhau, tuỳ
thuộc vào từng bài học và đối tượng học sinh mà người giáo viên nên lựa chọn phương
pháp nào cho phù hợp vừa tạo dược hứng thú cho học sinh vừa nâng cao hiệu quả chất
lượng dạy học bộ mộn. Sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử là một trong
những phương pháp thường được sử dụng để tạo ra hứng thú cho học sinh đối với bài
học. Tuy nhiên để sử dụng thành công phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo giáo viên
cần nắm vững những nguyên tắc của bộ môn và đối tượng áp dụng.
Từ thực tế giảng dạy trong những năm vừa qua tại một trường bán công mà điều
kiện dạy và học cịn gặp rất nhiều khó khăn nhưng tôi đã cố gắng rất nhiều trong việc đưa
nhiều phương pháp khác nhau trên cùng một đối tượng dạy học. Việc sử dụng tài liệu
tham khảo trong dạy học bài “ Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo
vệ tổ quốc cuối thế kỉ XVIII” SGK lịch sử 10 chương trình chuẩn đã cho tôi những thành

15

skkn
Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviiiSkkn.su.dung.tai.lieu.tham.khao.de.nang.cao.hieu.qua.day.hoc.o.bai.phong.trao.tay.son.va.su.nghiep.thong.nhat.dat.nuoc..bao.ve.to.quoc.cuoi.the.ki.xviii

Skkn sử dụng tài liệu tham khảo để nâng cao hiệu quả dạy học ở bài phong trào tây sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc cuối thế kỉ xviii

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về