Nghiên cứu một sô đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng thâm canh Quế (Cinnamomum cassia) tại ba vùng sinh thái chính của Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

TẠ MINH QUANG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ
KỸ THUẬT TRỒNG THÂM CANH QUẾ (Cinnamomum cassia BL.)
TẠI BA VÙNG SINH THÁI CHÍNH CỦA VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP

Hà Nội – 2023


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

TẠ MINH QUANG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ
KỸ THUẬT TRỒNG THÂM CANH QUẾ (Cinnamomum cassia BL.)
TẠI BA VÙNG SINH THÁI CHÍNH CỦA VIỆT NAM

Ngành: Lâm
sinh Mã số:

9.62.02.05
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÂM NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS. NGUYỄN HUY SƠN
2. PGS.TS. NGUYỄN MINH THANH

Hà Nội – 2023


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án này là do tôi thực hiện, dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Nguyễn Huy Sơn và PGS.TS. Nguyễn Minh Thanh. Các số liệu
trong luận án hồn tồn trung thực và chưa từng cơng bố trong bất kỳ tài liệu
hay cơng trình nào khác, nếu sai tơi hồn tồn chịu trách nhiệm.
Cơng trình này được kế thừa các mơ hình thí nghiệm và một phần số liệu
của đề tài khoa học công nghệ “Nghiên cứu chọn giống Quế có năng suất vỏ,
hàm lượng và chất lượng cao phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu cho
vùng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ” giai đoạn (2017 - 2021) do
TS. Phan Văn Thắng làm chủ nhiệm, Nghiên cứu sinh là cộng tác viên chính.
Các thơng tin, số liệu thu thập trình bày trong luận án do nghiên cứu sinh thu
thập và kế thừa một số kết quả nghiên cứu đã được chủ nhiệm đề tài và các
cộng tác viên cho phép sử dụng và công bố trong luận án.
Người cam đoan

Tạ Minh Quang

LỜI CẢM ƠN
Luận án này được hoàn thành tại Trường Đại học Lâm nghiệp Việt
Nam theo chương trình đào tạo nghiên cứu sinh khố 2017 - 2022. Trong q
trình thực hiện và hoàn thành luận án, tác giả đã nhận được sự quan tâm, giúp
đỡ của Ban Giám hiệu Trường Đại học Lâm nghiệp, Phòng Đào tạo Sau đại
học, Khoa Lâm học, các thầy cô giáo Trường Đại học Lâm nghiệp, Viện
Nghiên cứu Sinh thái và Môi trường rừng, Viện Công nghệ sinh học,...Qua
đây cho phép tác giả gửi lời cảm ơn chân thành về những giúp đỡ quý báu và
hiệu quả đó.
Tác giả xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc và kính trọng tới PGS.TS.
Nguyễn Huy Sơn và PGS.TS. Nguyễn Minh Thanh là những người hướng
dẫn khoa học, đã giành nhiều thời gian quý báu chỉ bảo, truyền đạt những
kiến thức, kinh nghiệm trong nghiên cứu khoa học và giúp tác giả hoàn thành
luận án này.
Xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo và các cán bộ khoa học
của Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ - Viện Khoa học Lâm nghiệp
Việt Nam, đặc biệt TS. Phan Văn Thắng đã hỗ trợ và giúp đỡ trong q trình
điều tra, thí nghiệm và thu thập số liệu.
Nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn tới các đồng nghiệp, cộng sự, bạn
bè và người thân gia đình đã động viên, chia sẻ, giúp đỡ trong suốt quá trình
nghiên cứu và tạo mọi điều kiện cả về vật chất, tinh thần để Nghiên cứu sinh
hoàn thành luận án này.
Xin chân thành cảm ơn!
Tác giả


MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT.....................................viii
DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỔ, SƠ ĐỒ.....................................................xi

PHẦN MỞ ĐẦU...................................................................................................1
1. Sự cần thiết của đề tài.....................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án...................................................................2
2.1. Mục tiêu chung..............................................................................................2
2.2. Mục tiêu cụ thể..............................................................................................3
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án...................................................3
4. Những đóng góp mới của luận án..................................................................3
5. Đối tượng và giới hạn nghiên cứu..................................................................4
5.1. Đối tượng nghiên cứu....................................................................................4
5.2. Giới hạn nghiên cứu.......................................................................................4
6. Bố cục luận án..................................................................................................5
Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.........................................6
1.1. TRÊN THẾ GIỚI.........................................................................................6
1.1.1. Đặc điểm phân loại và tên gọi các loài Quế chủ yếu..................................6
1.1.2. Đặc điểm sinh học một số lồi Quế chủ yếu..............................................7
1.1.2.1.Đặc điểm hình thái một số loài Quế chủ yếu.............................................7
1.1.2.2.Đặc điểm phân bố và sinh thái một số loài Quế chủ yếu............................7
1.1.2.3.Đặc điểm đa dạng di truyền của một số lồi Quế.......................................8
1.1.3. Cơng dụng và giá trị sử dụng của vỏ và tinh dầu Quế..............................10
1.1.4. Tinh dầu Quế và thành phần hóa học của tinh dầu...................................10
1.1.5. Kỹ thuật chọn giống và nhân giống Quế..................................................12
1.1.5.1.Kỹ thuật chọn giống Quế.........................................................................12
1.1.5.2.Kỹ thuật nhân giống Quế.........................................................................13
1.1.6. Kỹ thuật trồng và chăm sóc rừng Quế......................................................14
1.2. Ở VIỆT NAM..............................................................................................15
1.2.1. Đặc điểm phân loại và tên gọi các loài Quế chủ yếu................................15


1.2.2. Đặc điểm sinh học của loài Quế (C. cassia).............................................17
1.2.2.1.Đặc điểm phân bố và sinh thái.................................................................17

1.2.2.2.Đặc điểm sinh trưởng, tăng trưởng và năng suất vỏ Quế.........................18
1.2.2.3.Về đặc điểm di truyền của các giống Quế................................................19
1.2.3. Kỹ thuật chọn giống và nhân giống Quế..................................................19
1.2.3.1.Chọn giống Quế.......................................................................................19
1.2.3.2.Nhân giống Quế.......................................................................................20
1.2.3.3.Khảo nghiệm giống Quế..........................................................................22
1.2.4. Kỹ thuật trồng, chăm sóc và ni dưỡng rừng Quế..................................23
1.2.4.1.Thực trạng gây trồng Quế........................................................................23
1.2.4.2.Kỹ thuật trồng Quế...................................................................................25
1.2.4.3.Kỹ thuật chăm sóc và nuôi dưỡng rừng trồng Quế..................................28
1.2.5. Các nghiên cứu về chất lượng và giá trị sử dụng các sản phẩm Quế.......29
1.3. ĐÁNH GIÁ CHUNG..................................................................................31
Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.......................33
2.1. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.......................................................................33
2.1.1. Nghiên cứu bổ sung một số đặc điểm sinh học của cây Quế trồng ở 3 vùng
sinh thái…............................................................................................................. 33
2.1.2. Nghiên cứu chọn giống và khảo nghiệm giống Quế................................33
2.1.3. Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vô tính Quế bằng phương pháp giâm
hom………........................................................................................................... 33
2.1.4. Nghiên cứu bổ sung một số biện pháp kỹ thuật trồng thâm canh Quế ở 3
vùng Bắc bộ, Bắc Trung Bộ và nam Trung Bộ....................................................33
2.1.5. Đề xuất bổ sung một số biện pháp kỹ thuật trồng thâm canh Quế...........34
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................34
2.2.1. Quan điểm và cách tiếp cận vấn đề nghiên cứu........................................34
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể...............................................................36
2.2.2 1. Phương pháp nghiên một số đặc điểm sinh học của cây Quế trồng ở 3
vùng sinh thái....................................................................................................... 36
2.2.2.2.Phương pháp nghiên cứu chọn giống Quế có năng suất và chất lượng vỏ
cao………............................................................................................................ 41
2.2.2.3.Kỹ thuật nhân giống vơ tính bằng phương pháp giâm hom.....................43

2.2.2.4.Phương pháp nghiên cứu bổ sung kỹ thuật trồng thâm canh Quế............47
2.2.2.5.Đề xuất bổ sung một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất và chất
lượng rừng trồng Quế...........................................................................................48
2.2.3. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................48
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN...............................51
3.1. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA CÁC GIỐNG QUẾ TRỒNG Ở 3 VÙNG
..............................................................................................................................51
3.1.1. Đặc điểm hình thái...................................................................................51
3.1.1.1.Đặc điểm hình thái thân và vỏ cây...........................................................51
3.1.1.2.Đặc điểm hình thái và kích thước lá.........................................................52
3.1.1.3.Đặc điểm hình thái hoa, quả và hạt Quế...................................................55
3.1.2. Khả năng sinh trưởng của các giống Quế trồng ở 3 vùng sinh thái..........58
3.1.3. Đặc điểm di truyền các giống Quế trồng ở 3 vùng sinh thái....................60
3.1.3.1.Kết quả tách chiết DNA tổng số...............................................................60
3.1.3.2.Kết quả phân tích DNA bằng chỉ thị ISSI................................................60
3.1.3.3.Đặc điểm đa dạng di truyền các giống Quế trồng ở 3 vùng sinh thái……61
3.1.3.5. Xác định trình tự hai vùng gen cho các mẫu nghiên cứu........................65
3.1.4. Đặc điểm sinh thái nơi trồng Quế ở 3 vùng sinh thái...............................67
3.1.4.1.Đặc điểm địa hình....................................................................................67
3.1.4.2.Đặc điểm khí hậu.....................................................................................69
3.1.4.3.Đặc điểm đất đai......................................................................................70
3.1.5. Đặc điểm vật hậu và chu kỳ sai quả.........................................................73
3.1.5.1.Đặc điểm vật hậu......................................................................................73
3.1.5.2.Chu kỳ sai quả..........................................................................................74
3.1.6. Đặc điểm tinh dầu của các giống Quế trồng ở 3 vùng sinh thái...............76
3.1.6.1.Hàm lượng tinh dầu Quế..........................................................................76
3.1.6.2.Chất lượng tinh dầu Quế..........................................................................77
3.1.6.3.Đánh giá thành phần tinh dầu Quế ở các vùng sinh thái..........................79

3.1.6.4.So sánh thành phần tinh dầu Quế ở các khu vực nghiên cứu...................80
3.2. CHỌN CÂY TRỘI VÀ KHẢO NGHIỆM HẬU THẾ CÁC GIỐNG
QUẾ…................................................................................................................. 82
3.2.1. Chọn cây trội Quế ở 3 vùng sinh thái.......................................................82


3.2.1.1.Kết quả chọn cây trội ở vùng Bắc Bộ......................................................82
3.2.1.1.1. Chọn cây trội dự tuyển theo các chỉ tiêu sinh trưởng..........................82
3.2.1.1.2. Năng suất vỏ, hàm lượng và chất lượng tinh dầu của cây trội dự tuyển
..............................................................................................................................84
3.2.1.1.3. Xác định cây trội chính thức ................................................................88
3.2.1.2.Kết quả chọn cây trội ở vùng Bắc Trung Bộ............................................90
3.2.1.2.1. Chọn cây trội dự tuyển theo các chỉ tiêu sinh trưởng..........................90
3.2.1.2.2. Năng suất vỏ, hàm lượng và chất lượng tinh dầu của cây trội dự tuyển
................................................................................................................................91
3.2.1.2.3. Xác định cây trội chính thức.................................................................94
3.2.1.3.Kết quả chọn cây trội ở vùng Nam Trung Bộ..........................................96
3.2.1.3.1. Chọn cây trội dự tuyển theo các chỉ tiêu sinh trưởng..........................96
3.2.1.3.2. Năng suất vỏ, hàm lượng và chất lượng tinh dầu các cây trội dự tuyển.98
3.2.1.3.3. Xác định cây trội chính thức.................................................................101
3.2.2. Kết quả khảo nghiệm hậu thế.................................................................104
3.2.2.1.Kết quả khảo nghiệm ở vùng Bắc Bộ.....................................................104
3.2.2.2.Kết quả khảo nghiệm ở vùng Bắc Trung Bộ..........................................108
3.2.2.3.Khảo nghiệm ở vùng Nam Trung Bộ.....................................................112
3.3. KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG VƠ TÍNH BẰNG PHƯƠNG PHÁP GIÂM
HOM….............................................................................................................. 116
3.3.1. Ảnh hưởng thời vụ cắt trẻ hóa, tạo chồi đến khả năng sinh trưởng và chất
lượng của chồi vượt lấy hom................................................................................116
3.3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng tuổi cây mẹ cắt trẻ hóa tạo chồi đến khả năng ra rễ
và sinh trưởng của hom giâm...............................................................................117

3.3.3. Ảnh hưởng của nồng độ chất điều hịa sinh trưởng kích thích ra rễ đến khả
năng ra rễ và sinh trưởng của hom giâm...............................................................119
3.3.4. Ảnh hưởng của giá thể, phương pháp giâm hom đến khả năng ra rễ và sinh
trưởng của hom................................................................................................... 121
3.4. BỔ SUNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG THÂM
CANH QUẾ.......................................................................................................122
3.4.1. Tiêu chuẩn cây con đem trồng...............................................................122
3.4.1.1.Tại huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai...........................................................122


3.4.1.2.Tại huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An.....................................................124
3.4.1.3.Tại huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.............................................126
3.4.2. Ảnh hưởng của bón thúc đến khả năng sinh trưởng của Quế.................127
3.4.2.1.Tại huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai...........................................................127
3.4.2.2.Tại huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An.....................................................130
3.4.2.3.Tại huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.............................................131
3.5. ĐỀ XUẤT BỔ SUNG MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TRỒNG
THÂM CANH QUẾ..........................................................................................132
KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................135
1. KẾT LUẬN.................................................................................................. 135
1.1. Đặc điểm sinh học......................................................................................135
1.2. Chọn giống.................................................................................................136
1.3. Nhân giống bằng hom................................................................................137
1.4. Bổ sung một số biện pháp kỹ thuật trồng thâm canh.................................137
2. TỒN TẠI...................................................................................................... 138
3. KIẾN NGHỊ.................................................................................................138
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................140


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt/ký hiệu
BB
BTB
C. cassia:
CTTN
CNSH
CT
DNA
D00
D1,3
Dt
𝐷̅
00 :
GCMS
Hvn
Hdc
H̅
vn :
ISSI
KKTB
LSNG
NTB
NCS
NN&PTNT
OTC
Pb
SE
Sig.
S%
TB

T1,3
TLS
TCVN

Nội dung diễn giải
Bắc Bộ
Bắc Trung Bộ
Cinnamomum cassia
Cơng thức thí nghiệm
Cơng nghệ sinh học
Cơng thức
Deoxyribo Nucleic Acid
Đường kính gốc
Đường kính ngang ngực (vị trí 1,3m)
Đường kính tán
Đường kính gốc trung bình
Phương pháp sắc ký khí ghép nối khối phổ
Chiều cao vút ngọn
Chiều cao dưới cành
Chiều cao vút ngọn trung bình
Inter-Simple Sequence Repeats
Khơng khí trung bình
Lâm sản ngồi gỗ
Nam Trung Bộ
Nghiên cứu sinh
Nông nghiệp và Phát triển nông thơn
Ơ tiêu chuẩn
Khối lượng vỏ Quế khơ/cây
Sai tiêu chuẩn
Mức ý nghĩa

Hệ số biến động
Trung bình
Độ dày vỏ tại vị trí 1,3m
Tỷ lệ sống
Tiêu chuẩn Việt Nam


DANH MỤC CÁC BIỂU, BẢNG
TT

Tên bảng

Trang

Bảng 1.1:
Bảng 2.1:
Bảng 2.2:
Bảng 2.3:
Bảng 2.4:
Bảng 3.1:
Bảng 3.2:
Bảng 3.3
Bảng 3.4:
Bảng 3.5:
Bảng 3.6:

Diện tích trồng rừng Quế ở một số tỉnh trọng điểm
Số lượng mẫu Quế dùng để phân tích DNA
Danh sách và trình tự 6 mồi ISSR được sử dụng trong NC
Danh sách các hóa chất được sử dụng trong nghiên cứu

Các thành phần của phản ứng PCR với các mồi ISSR
Kích thước lá giữa các cây Quế trồng tại 3 vùng sinh thái
Kiểm tra sự khác biệt về các trị số chiều dài lá/chiều rộng lá
Kích thước quả và hạt Quế ở 3 vùng sinh thái
Kiểm tra sự khác biệt giữa quả và hạt Quế ở 3 vùng sinh thái
Sinh trưởng của Quế 30 tuổi trồng ở 3 vùng sinh thái
Kết quả phân tích sự đa hình các phân đoạn DNA của 8 chỉ
thị ISSR
Các chỉ số đa dạng của các xuất xứ Quế tại khu vực NC
Các chỉ số đa dạng của các quần thể Quế tại khu vực NC
Mức độ tương đồng nucleotide của vùng gen rpoB
Mức độ tương đồng nucleotide của vùng gen matK
Đặc điểm nơi gây trồng Quế ở các vùng sinh thái
Đặc điểm khí hậu của địa điểm nghiên cứu
Đặc điểm lý, hố tính đất nơi trồng Quế ơ 3 vùng sinh thái
Kết quả điều tra vật hậu Quế trồng ở 3 vùng sinh thái
Chu kỳ sai quả của Quế
Hàm lượng tinh dầu Quế trồng ở 3 vùng sinh thái
Thành phần tinh dầu Quế ở 3 vùng sinh thái
Kiểm tra sự khác biệt của thành phần tinh dầu Quế ở 3 vùng
sinh thái
Các chỉ tiêu của cây trội chính thức tại vùng Bắc Bộ
Các chỉ tiêu của cây trội chính thức tại vùng Bắc Trung Bộ
Các chỉ tiêu của cây trội chính thức tại vùng Nam Trung Bộ
Kết quả khảo nghiệm hậu thế tại Bảo Yên, Lào Cai

24
36
37
37

39
53
54
57
58
59
61

Bảng 3.7:
Bảng 3.8:
Bảng 3.9:
Bảng 3.10:
Bảng 3.11:
Bảng 3.12:
Bảng 3.13:
Bảng 3.14:
Bảng 3.15:
Bảng 3.16:
Bảng 3.17:
Bảng 3.18:
Bảng 3.19:
Bảng 3.20:
Bảng 3.21:
Bảng 3.22:

62
63
65
66
67

69
71
73
75
76
78
81
88
94
102
104


Bảng 3.23:
Bảng 3.24:
Bảng 3.25:
Bảng 3.26:
Bảng 3.27:
Bảng 3.28:
Bảng 3.29:
Bảng 3.30:

Kết quả khảo nghiệm hậu thế tại Quế Phong, Nghệ An
Kết quả khảo nghiệm hậu thế tại Nam Trà My, Quảng Nam
Thời vụ cắt trẻ hóa, tạo chồi
Ảnh hưởng của tuổi cây mẹ cắt trẻ hóa đến khả năng ra rễ của
hom giâm sau 6 tháng
Ảnh hưởng của chất điều hòa sinh trưởng đến khả năng ra rễ
sau 10 tuần giâm hom
Ảnh hưởng của giá thể, phương pháp giâm hom đến khả năng

ra rễ và sinh trưởng của hom
Ảnh hưởng tiêu chuẩn cây con đến khả năng sinh trưởng cây
Quế
Ảnh hưởng của bón thúc đến khả năng sinh trưởng cây Quế

109
112
117
118
119
121
123
129


DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỔ, SƠ ĐỒ
TT
Hình 2.1:
Hình 2.2:
Hình 3.1:
Hình 3.2:
Hình 3.3:
Hình 3.4:
Hình 3.5:
Hình 3.6:
Hình 3.7:

Hình 3.8:
Hình 3.9:
Hình 3.10:

Hình 3.11:
Hình 3.12
Hình 3.13
Hình 3.14:
Hình 3.15:
Hình 3.16:
Hình 3.17:
Hình 3.18:
Hình 3.19:
Hình 3.20:
Hình 3.21:
Hình 3.22:

Tên hình
Trang
Sơ đồ các bước tiến hành nghiên cứu
35
Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo nghiệm hậu thế
43
Hình thái thân các giống Quế trồng tại các điểm nghiên cứu 51
Hình thái lá của các giống Quế trồng tại điểm nghiên cứu
52
Hình thái hoa Quế
55
Hình thái quả Quế khi chín
55
Hình thái hạt Quế
56
DNA tổng số tách từ một số mẫu cây Quế
60

Sản phẩm PCR-ISSR xuất xứ Thanh Hóa chạy với mồi
60
ISSR 53. M: Marker, giếng 1-10: mẫu tương ứng với cây
số 1-10
Cây phân loại quan hệ di truyền giữa các giống Quế
64
Rừng Quế trồng ở các vùng sinh thái
68
Hình thái phẫu diện đất
70
Các pha vật hậu của Quế
74
Hàm lượng tinh dầu Quế theo vùng sinh thái
77
Hom giâm Quế
120
Cây con rễ trần 12 tháng tuổi ở Bảo Yên – Lào Cai
124
Cây con rễ trần 24 tháng tuổi ở Bảo Yên – Lào Cai
124
Cây con rễ trần 12 tháng tuổi ở Quế Phong – Nghệ An
125
Cây con rễ trần 24 tháng tuổi ở Quế Phong – Nghệ An
125
Cây con rễ trần 12 tháng tuổi ở Nam Trà My – Quảng Nam 127
Cây con rễ trần 24 tháng tuổi ở Nam Trà My – Quảng Nam 127
Năm 2 và năm 3 bón phân NPK ở Bảo Yên
128
Năm 2 bón phân NPK, năm 3 bón phân vi sinh ở Bảo Yên
128

Sinh trưởng của cây Quế ở cơng thức bón phân CT1
130


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của đề tài
Quế (Cinnamomum cassia BL.) là một trong những loài cây lâm sản
ngoài gỗ có giá trị cao, các sản phẩm từ cây Quế được sử dụng khá phổ biến
và rộng rãi trên thị trường quốc tế. Vỏ và tinh dầu Quế được sử dụng nhiều
trong các ngành công nghiệp khác nhau như: làm thuốc chữa bệnh trong y học
dân tộc cổ truyền, làm dược liệu trong y học hiện đại, làm gia vị và hương
liệu trong cơng nghiệp thực phẩm và hóa mỹ phẩm (Phạm Văn Tuấn, Nguyễn
Huy Sơn, 2007) [57]. Đặc biệt, trong y học hiện đại, tinh dầu Quế sử dụng
nhiều làm thuốc kích thích khả năng tuần hồn, hơ hấp và bài tiết; làm chất
sát trùng, ức chế nhiều loại vi khuẩn tả và vi khuẩn đơn bào, chữa trị các
chứng bệnh đường ruột. Hơn nữa, Quế còn là loài cây chỉ được trồng tập
trung ở một số quốc gia và một số vùng sinh thái nhất định, nhưng nhu cầu sử
dụng các sản phẩm từ cây Quế lại được phổ biến rộng rãi trên phạm vi toàn
thế giới, nên các sản phẩm từ cây Quế có giá trị thương mại rất lớn. Ở Việt
Nam, Quế được cho là “đặc sản rừng” có giá trị cao và chiếm vị trí hàng đầu
trong các loại lâm sản ngồi gỗ xuất khẩu (Nguyễn Phú Hùng, 2005) [25].
Hiện nay, các sản phẩm từ Quế là mặt hàng đem lại kim ngạch xuất khẩu lớn
nhất trong các loại LSNG. Ngồi ra, khơng chỉ có vỏ, tinh dầu Quế có giá trị
cao trên thị trường trong và ngoài nước, mà các bộ phận khác của cây Quế
như lá và gỗ đều có thể sử dụng và góp phần làm gia tăng giá trị kinh tế đáng
kể cho người trồng rừng. Có thể thu hoạch lá hàng năm để chưng cất tinh dầu
giúp người nông dân có thu nhập thường xuyên. Khi khai thác một lần lấy vỏ,
gỗ cịn lại có thể làm ván bóc nhân tạo có giá trị cao và được nhiều khách

hàng ưa chuộng (Nguyễn Huy Sơn, 2014) [44].
Ở Việt Nam, Quế được trồng ở ba vùng chính gồm: vùng Đơng Bắc Bộ,
Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ (ba vùng này được gọi theo vùng sinh thái


lâm nghiệp quy định tại Thông tư 22/2021/TT-BNNPTNT ngày 29/12/2021).
Trong đó, trung tâm Quế của vùng Đơng Bắc Bộ là các tỉnh Lào Cai và Yên
Bái; trung tâm Quế của vùng Bắc Trung Bộ là các Thanh Hóa và Nghệ An;
trung tâm Quế của vùng Nam Trung Bộ là các tỉnh Quảng Nam và Quảng
Ngãi (Phạm Hoàng Hộ, 1999) [22]. Tuy nhiên, trong nhiều năm trước đây cây
Quế chưa phát triển bền vững do năng suất và chất lượng các sản phẩm chưa
cao, dẫn đến hiệu quả kinh tế mang lại còn thấp, chưa thu hút được sự đầu tư
của người trồng rừng cũng như các doanh nghiệp. Từ năm 2000 trở lại đây, với
sự hỗ trợ của các chương trình trồng rừng, cây Quế đã được quan tâm phát
triển mở rộng diện tích ở các vùng sinh thái, nên diện tích rừng trồng Quế đã
tăng dần. Tuy vậy, năng suất và chất lượng rừng cũng như các sản phẩm của
cây Quế vẫn còn thấp so với tiềm năng (Viên Kim Cương, 2014) [11]. Một
vấn đề nữa là chưa nghiên cứu đầy đủ về các đặc điểm sinh học cũng như chọn
các giống Quế khác nhau theo từng vùng sinh thái, chất lượng các giống Quế
chưa được cải thiện, kỹ thuật trồng và thâm canh rừng chưa đáp ứng được yêu
cầu năng suất và chất lượng nguyên liệu cung cấp cho các ngành công nghệ
như y học và thực phẩm, giá trị sử dụng cũng như giá trị kinh tế chưa cao.
Vì vậy, việc “Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học và kỹ thuật trồng
thâm canh Quế (Cinnamomum cassia) tại ba vùng sinh thái chính của Việt
Nam” là cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sản xuất.
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
2.1. Mục tiêu chung
Bổ sung được một số cơ sở khoa học nhằm phát triển rừng trồng thâm
canh và nâng cao năng suất, chất lượng rừng trồng Quế ở 3 vùng sinh thái
chính, góp phần nâng cao thu nhập cho người trồng Quế.

2.2. Mục tiêu cụ thể
- Bổ sung được một số đặc điểm sinh học của loài Quế;
- Chọn được giống có năng suất, chất lượng cao thơng qua việc xác
định được một số gia đình cây trội Quế có triển vọng trong các khảo nghiệm
hậu thế ở 3 vùng sinh thái trồng Quế;
- Xác định được biện pháp kỹ thuật nhân giống vơ tính bằng phương
pháp giâm hom Quế;
- Bước đầu xác định và bổ sung được một số biện pháp kỹ thuật trồng
thâm canh Quế ở 3 vùng sinh thái trồng Quế chính.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
- Về khoa học: Luận án đã bổ sung được thông tin khoa học và hiểu biết
về một số đặc điểm sinh học của loài Quế (Cinnamomum cassia BL.) trồng ở
3 vùng sinh thái chính.
- Về thực tiễn: Luận án đã xác định được 28 gia đình Quế có triển vọng
để cung cấp giống và một số biện pháp kỹ thuật trồng rừng Quế, góp phần
phát triển rừng trồng Quế có năng suất, chất lượng tinh dầu cao tại vùng Bắc
Bộ, Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ.
4. Những đóng góp mới của luận án
- Đã bổ sung một số đặc điểm sinh học chủ yếu (hình thái, vật hậu, đặc
điểm di truyền, độ cao nơi trồng và đặc điểm tinh dầu) của loài Quế
(Cinnamomum cassia BL.) trồng ở các vùng Bắc Bộ (Lào Cai, Yên Bái), Bắc
Trung Bộ (Thanh Hóa, Nghệ An) và Nam Trung Bộ (Quảng Nam, Quảng
Ngãi).
- Đã xác định được biện pháp kỹ thuật nhân giống vơ tính bằng phương
pháp giâm hom Quế.
- Bước đầu đã xác định được 28 gia đình cây trội Quế có triển vọng cho
năng suất và chất lượng tinh dầu cao, trong đó vùng Bắc Bộ 10 gia đình, Bắc
Trung Bộ 9 gia đình, Nam Trung Bộ 9 gia đình.

- Đã bổ sung được một số biện pháp kỹ thuật trồng thâm canh gồm: tiêu
chuẩn cây con đem trồng; loại phân và liệu lượng bón cho rừng trồng Quế.
5. Đối tượng và giới hạn nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
Loài Quế (Cinnamomum cassia BL.) tại một số địa phương thuộc vùng
Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ.
5.2. Giới hạn nghiên cứu
- Về nội dung nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu một số nội dung sau:
+ Nghiên cứu bổ sung một số đặc điểm sinh học cơ bản có liên quan
trực tiếp đến sinh trưởng và phát triển của cây Quế cịn hạn chế: đặc điểm
hình thái, vật hậu, sinh thái, đặc điểm di truyền và đặc điểm tinh dầu Quế.
+ Nghiên cứu kỹ thuật nhân giống vơ tính bằng phương pháp giâm hom
Quế thơng qua các thí nghiệm ảnh hưởng của thời vụ cắt trẻ hóa, tạo chồi đển
khả năng sinh trưởng và chất lượng của chồi vượt lấy hom; ảnh hưởng của
tuổi cây mẹ cắt trẻ hóa tạo chồi, ảnh hưởng của nồng độ chất điều hịa sinh
trưởng kích thích ra rễ (IBA) và ảnh hưởng của giá thể, phương pháp giâm
hom đến khả năng ra rễ và sinh trưởng của hom giâm.
+ Nghiên cứu chọn cây trội Quế có năng suất, chất lượng cao và khảo
nghiệm hậu thế các gia đình.
+ Nghiên cứu một số biện pháp trồng thâm canh Quế thơng qua thí
nghiệm về tiêu chuẩn cây con đem trồng, ảnh hưởng của phân bón thúc đến
sinh trưởng của cây Quế, trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp kỹ thuật
nhằm nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng Quế cho 3 vùng sinh thái
chính.
- Về địa bàn nghiên cứu:
+ Các nội dung nghiên cứu về đặc điểm sinh học và chọn cây trội ở 3
vùng sinh thái chính gồm: Lào Cai và Yên Bái (Bắc Bộ), Thanh Hóa và Nghệ

An (Bắc Trung Bộ), Quảng Nam và Quảng Ngãi (Nam Trung Bộ).


+ Bố trí khảo nghiệm và các thí nghiệm về biện pháp trồng thâm canh
Quế ở huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai; huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An và
huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.
+ Bố trí thí nghiệm về nhân giống Quế tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên
Bái và huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai.
- Về thời gian nghiên cứu: Thực hiện trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm
2022.
6. Bố cục luận án
Luận án gồm 149 trang. Ngoài các phần lời cam đoan, cám ơn, danh
mục các chữ viết tắt, danh mục bảng biểu, hình hảnh và các phụ lục, luận án
được kết cấu thành các phần sau đây:
- Phần mở đầu (5 trang);
- Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu (27 trang);
- Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu (18 trang);
- Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận (84 trang);
- Kết luận, tồn tại và kiến nghị (4 trang );
- Tài liệu tham khảo (11 trang).


Chương 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. TRÊN THẾ GIỚI
1.1.1. Đặc điểm phân loại và tên gọi các loài Quế chủ yếu.
Trên thế giới, các nhà khoa học đã xác định chi Quế (Cinnamomum) có
hơn 300 lồi, phân bố chủ yếu tại các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới của
Bắc Mỹ, Trung Mỹ, Nam Mỹ, châu Á, châu Đại Dương và Australia, Van Der
Werff et al (1996) [96]. Quế là tên gọi chung của một số lồi có dầu thơm,

được gây trồng phổ biến để lấy vỏ và tinh dầu gồm: lồi Cinnamomum verum,
có nguồn gốc ở Sri Lanka và có tên thương mại quốc tế là Quế Sri Lanka (Sri
Lanka cinnamom) hoặc Quế Ceylon (Ceylon cinnamom); loài Cinnamomum
cassia có tên khác là Cinnamomum aromaticum được gọi là Quế Trung Quốc
(Chinnese cassia) hoặc Quế Việt Nam (Vietnamese cassia), có nguồn gốc từ
các tỉnh phía Nam Trung Quốc và Việt Nam; lồi Cinnamomum burmannnii
hay cịn gọi là Quế Indonesia (Indonesian cassia); loài Indian cassia hoặc
Cinnamomum tamala chủ yếu ở Ấn Độ; các loài Cinnamomum
impressinervium và Cinnamomum bejolghota cũng phân bố chủ yếu ở Ấn Độ
nhưng không phổ biến (P.N. Ravindran và K. Nirmal Babu, 2004) [92], Zeng,
C.S et al (2013) [99]. Theo Kostermans (1961) [79], Ravindran et al (2004)
[91], Balasubramanian et al (1993) [72] thì đặc điểm phân loại và nhận biết
các loài Quế thường dựa vào 4 đặc điểm chính, gồm: (i) chiều dài của gân lá;
(ii) mặt lá có lơng; (iii) đế quả; (iv) số lượng tế bào bao phấn của nhị hoa.
Nhìn chung, về phân loại thực vật và tên gọi đã được các nhà khoa học
trên thế giới quan tâm từ rất sớm, đã xác định các loài trong chi Cinnamomum
khá phong phú và hoàn thiện, ít có tranh luận về phân loại.


1.1.2. Đặc điểm sinh học một số loài Quế chủ yếu
1.1.2.1. Đặc điểm hình thái một số lồi Quế chủ yếu
Mỗi lồi Quế các đặc điểm hình thái khác nhau, khi nghiên cứu các
trường hợp cụ thể, các tác giả đã mơ tả đặc điểm hình thái chung và những
đặc điểm dễ nhận biết, điển hình là các cơng trình nghiên cứu của P. N.
Ravindran et al (2004) [91]; Nguyen Kim Dao (2004) [88]; Hasanah et al
(2004) [76]; Ariyarathne et al (2018) [70]. Các loài Cinnamomum tamala và
Cinnamomum Burmannii là cây gỗ nhỏ, có chiều cao đạt khoảng 15m. Các
lồi C. verum hoặc
C. cassia là cây gỗ nhỡ đến lớn, chiều cao có thể đạt từ 16 -18 m hoặc từ 18 20 m, đường kính của các lồi này có thể đạt 60 cm, gốc có thể hơi có bạnh vè;
vỏ nhẵn có mầu nâu sáng hoặc hơi hồng, có độ dầy tới 10 mm hoặc hơn, có vị

cay; lá mọc đối hoặc gần đối, lá có hình bầu dục hoặc elip, đầu lá vuốt nhọn;
thời gian ra hoa thay đổi theo từng loài, thường từ tháng 10 năm trước đến
tháng 2 năm sau và quả chín vào tháng 5 đến tháng 6 hàng năm. Theo P.N.
Ravindran et al (2004) [92] kích thước và hình thái lá giữa các lồi có sự khác
nhau khá rõ rệt, ngay trong cùng 1 loài nhưng phân bố tự nhiên hoặc được trồng
ở những nơi khác nhau cũng có sự khác biệt khá lớn. Chiều dài lá của loài
Cinnamomum verum dao động từ 8,7 đến 22,7 cm, trung bình khoảng 13 cm;
chiều rộng từ 3,3 - 8,3 cm, trung bình 5,1 cm. Đối với lá của loài Cinnamomum
cassia cả chiều dài và rộng đều lớn hơn, chiều dài trung bình khoảng 16,25 cm
và chiều rộng trung bình 3,8 cm.
Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu về đặc điểm hình thái thường gắn
liền với các nghiên cứu phân loại thực vật và tên gọi, chỉ tập trung vào các đặc
điểm hình thái thân, lá, hoa và quả.
1.1.2.2. Đặc điểm phân bố và sinh thái một số lồi Quế chủ yếu
Các lồi Quế có tinh dầu chủ yếu phân bố ở vùng châu Á, điển hình là
lồi Cinnamomum verum, là lồi cây bản địa của Sri Lanka và Nam Ấn Độ,
Kostermans, A.J.G.H. (1983) [80]. Loài Cinnamomum tamala có phân bố ở