HÌNH TƯỢNG HỒ CHÍ MINH TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA VIỆT NAM
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (296.49 KB, 25 trang )
!"#$%"&'("!")*+,&)
-
( 5/12/2009)
Gắn với sự phát triển của nền ca khúc Cách mạng Việt Nam, hình tượng
lãnh tụ Hồ Chí Minh luôn là trung tâm, là nguồn cảm hứng sáng tạo cho nhiều hế
hệ nhạc sĩ. Trên thế giới từng có nhiều lãnh tụ vĩ đại của các dân tộc để lại dấu ấn
cho cả nhân loại, nhưng ít ai có được một khối lượng đồ sộ tác phẩm âm nhạc nói
đến như Chủ tịch Hồ Chí Minh. Suốt chặng đường lịch sử kéo dài hơn nửa thế kỷ
qua, hình tượng Bác Hồ đã nổi bật, chói sáng trong rất nhiều bài hát. Cùng với tài
năng của các nhạc sĩ, việc tạo nên thành công của những tác phẩm viết về Bác
chính là ở tình cảm sâu nặng, tự nhiên và giản dị đối với Người. Những nhạc sĩ
nổi tiếng có nhiều thành tựu trong sự nghiệp sáng tác hầu như không có ai lại
không trăn trở tư duy viết về Bác. Và họ đã để lại những tác phẩm có giá trị nhất
góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của công chúng.
Sau ngày trở về nước qua mấy chục năm bôn ba hải ngoại (1941), Bác đã
lãnh đạo dân tộc ta trong phong trào tiền khởi nghĩa đi tới thắng lợi của Cách
mạng Tháng Tám năm 1945. Ngay từ những ngày này, có thể nói, một trong
những bài hát đầu tiên viết về Người là bài Biết ơn cụ Hồ Chí Minh của Lưu
Bách Thụ. Vừa ra đời, bài hát đã được nhân dân đón nhận nồng nhiệt bởi tính
quần chúng, dễ hát, dễ thuộc của một ca khúc thuộc thể loại chansonpopulaire
(ca khúc quần chúng): “Dân Nam ơi biết ơn cụ Hồ đời đời. Bao nhiêu năm sống
trong nguy nan điêu linh ”. Bằng âm nhạc, tác giả đã nêu bật được công đức lớn
lao của vị lãnh tụ vĩ đại đối với dân tộc và tình cảm thành kính biết ơn của toàn
dân Việt Nam dành cho Người. Chỉ sau đó một thời gian ngắn, trong những ngày
đầu “nước sôi lửa bỏng” của cuộc kháng chiến chống Pháp, Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã cùng cả dân tộc phải đương đầu với kẻ thù trong hoàn cảnh hết sức khó
khăn. Hình ảnh vị lãnh tụ vĩ đại lại hịên ra như một đấng cứu tinh trong những ca
khúc cuả Lưu Hữu Phước, Đỗ Nhuận, Văn Cao (Cùng có tên Ca ngợi Hồ Chủ
tịch), Tô Vũ: Nhớ ơn Hồ Chí Minh, Vũ Thế Khanh: Người về là chiến thắng.
Những bài hát về Bác trong giai đoạn này có chung một đặc điểm là đề cao vị
lãnh tụ theo hướng tôn nghiêm, coi Người như vầng thái dương, một điều gì đó
rất vĩ đại, cao siêu.
Tiêu biểu nhất cho khuynh hướng trên là bài Ca ngợi Hồ Chủ tịch của Lưu
Hữu Phước. Bài hát ngắn gọn, hàm súc, ở thể một đoạn đơn với âm hình tiết tấu
gần như không hề có biến đổi, tiết tấu dàn trải ở nhịp 4/4, âm vực hẹp tiện cho tất
cả mọi người có thể hát, đã nhanh chóng có sức lan toả rộng rãi ngay từ khi ra
đời. Lời ca khái quát cô đọng: “Sao vàng phấp phới ánh hồng sáng tươi. Toàn
Việt Nam đón chào ngày mới, Hồ Chí Minh dắt toàn dân nước ta, vững bền tranh
đấu cho đời chúng ta ”. Một bài hát ngắn nhưng có giai điệu trang nghiêm, khi
1
Nguồn: Tạp chí Tuyên giáo số 10, />mid=45&mzid=328&ID=918
1
hát đồng ca gây cho người nghe cảm giác âm thanh dày, sâu, rất phù hợp với việc
ca ngợi một vị lãnh tụ như Hồ Chủ tịch. Có lẽ vì vậy mà bài này đã được coi là
Lãnh tụ ca, giống như bài Tiến quân ca của Văn Cao là Quốc ca, bài Chào mừng
Đảng lao động Việt Nam của Đỗ Minh là Đảng ca.
Kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp, sau năm 1954, bài hát về Bác Hồ
đã bớt dần tính chất thánh ca như đã nói. (Đây là một đặc điểm tâm lý mang tính
tất yếu. Bởi ở thời kỳ đầu, lãnh tụ Hồ Chí Minh xuất hiện như một đấng cứu tinh
trong suy nghĩ của người dân Việt Nam. Bác chưa có dịp gần gũi mọi tầng lớp
nhân dân như về sau này - sau năm 1954). Hai trong số những bài hát hay nhất
đã được ra đời trong thời kỳ này: Tiếng hát giữa rừng Pắc Bó của Nguyễn Tài
Tuệ; Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người của Trần Kiết Tường. Nếu bài hát của
Nguyễn Tài Tuệ khai thác chất dân ca Tày Nùng ở Cao Bằng, diễn tả tình cảm
của người dân Việt Bắc với Bác thì bài của Trần Kiết Tường lại sử dụng điệu hò
Đồng Tháp làm chất liệu chính, biểu hiện lòng biết ơn và tình nghĩa sâu nặng cuả
đồng bào miền Nam dâng lên Người. Cả 2 bài đều do NSND Quốc Hương thể
hiện lần đầu tiên trên sóng phát thanh, đem lại hiệu quả đặc biệt. Đây là 2 bài hát
tuy sử dụng chất liệu dân ca ở 2 địa phương cụ thể nhưng có sức khái quát nhất
về việc khắc hoạ hình tượng Bác Hồ trong âm nhạc. Bởi vậy không khó hiểu khi
nó đã có sức sống mãnh liệt suốt hơn 40 năm nay. Có thể nói, không người Việt
Nam nào lại không biết và ưa thích 2 bài hát này.
Ngày 2-9 hàng năm là ngày lễ lớn của dân tộc Việt Nam. Nhưng từ năm
1969 còn mang một mốc dấu ấn lịch sử khác: ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩnh
biệt chúng ta “về với thế giới người hiền”. Người ra đi để lại tổn thất không gì có
thể bù đắp đối với toàn thể dân tộc. Sự kiện này đã khiến các nhạc sĩ cho ra đời
hàng loạt bài hát thật xúc động. Có thể nói, các nhạc sĩ đã khóc Bác bằng âm
nhạc. Tiêu biểu nhất cho loạt bài này là Người là niềm tin tất thắng của Chu
Minh với lời lẽ và âm điệu mang đậm chất bi thương tưởng niệm: “Đất nước
nghiêng mình, đời đời tiếc thương. Tên Người sống mãi với non sông Việt
Nam ”. Giai điệu bài hát đã khiến người nghe xúc động không thể cầm được
nước mắt do tác giả đã nói đúng tình cảm của họ. Cùng lúc này có rất nhiều bài
khác đều chung chủ đề về Bác. Người là niềm tin tất thắng, tuy ngậm ngùi
thương tiếc nhưng phần sau của ca khúc đã sáng lên một nghị lực ý chí của người
Việt Nam, biến đau thương thành sức mạnh, quyết tâm thực hiện bằng được Di
chúc thiêng liêng của Người: “Hồ Chí Minh rạng rỡ tên Người rạng rỡ núi sông.
Vì độc lập tự do đường lên phía trước rực màu cờ sao. Hồ Chí Minh kính yêu
Người là niềm tin tất thắng sáng ngời”.
Một chi tiết độc đáo nữa liên quan đến lãnh tụ Hồ Chí Minh: Trên thế gian
này cũng có nhiều lãnh tụ lớn của nhiều quốc gia, khi từ trần được dân tộc xây
lăng tẩm, gìn giữ hài cốt. Nhưng chẳng ở đâu lại có nhiều bài hát nói về Lăng
của lãnh tụ hay người nổi tiếng như ở Việt Nam nói về Lăng của Bác. Có thể
nhắc tới khá nhiều bài tiêu biểu: Bên lăng Bác Hồ (Dân Huyền), Vào lăng viếng
2
Bác (Hoàng Hiệp), Chúng con canh giấc ngủ của Người (Nguyễn Đăng Nước),
Vầng trăng Ba Đình (Thuận Yến), Tre ngà bên lăng Bác (Hàn Ngọc Bích) Nói
đến Lăng Bác là nói đến tấm lòng biết ơn, tình nghĩa mặn nồng luôn thường trực
trong trái tim mọi người đối với Bác, mặc dù Người đã đi xa. Từ mọi miền đất
nước, người dân về bên lăng Bác để kính viếng hương hồn Người giống như việc
làm của người Việt Nam tưởng nhớ thờ cúng tổ tiên, ông bà. Chi tiết đó đủ nói
lên giá trị thiêng liêng của lãnh tụ trong tâm linh mỗi người dân - một giá trị thật
tự nhiên giản dị.
Như là một quy luật, dường như Bác càng đi xa càng trở nên gần gũi thân
quen đối với mỗi chúng ta. Cho nên hình tượng Bác trong những bài hát càng về
sau càng có khuynh hướng bớt đi phần ca ngợi theo kiểu trang nghiêm, có màu
sắc thánh ca mà thiên về việc bộc lộ tình cảm quyết tâm của các thế hệ thực hiện
Di chúc, lời dạy và noi theo đức độ phẩm cách lớn lao của Bác. Nhớ thương, ca
ngợi Bác, tính hành động đã thấm đượm trong ý nghĩa ca từ của những bài hát
này. Các nhạc sĩ đã hóa thân vào các tầng lớp bộ đội, nông dân, người vùng cao
Tây Bắc, Tây Nguyên, mọi miền đất nước mà hát về Bác. Có cảm giác khi nghe
những bài hát, như thấy Bác vẫn còn ở bên ta, giữa lòng ta, vẫn chỉ đạo dắt tay ta
cùng hoàn thành những nhiệm vụ nặng nề của lịch sử như những năm nào, vẫn
cùng các cháu thiếu nhi vui trung thu hàng năm, vẫn chúc Tết giao thừa, vẫn bắt
nhịp bài ca kết đoàn Đó chính là tài năng và cũng là công sức rất đáng ghi nhận
của giới nhạc sĩ đã làm cho hình tượng Bác Hồ luôn sống động, vĩnh hằng. Trong
thành tựu chung, không thể không ghi nhận công sức và hiệu quả đặc biệt cuả
một số nhạc sĩ đã có nhiều bài hát hay về Bác được đông đảo công chúng ưa
chuộng: Thuận Yến, Phạm Tuyên, Văn An, Lưu Hữu Phước, Huy Thục Đây là
những nhạc sĩ rất nổi tiếng với những nhạc phẩm viết về Bác có sức sống lâu
bền.
Với một khối lượng đồ sộ và có chất lượng đáng kể, trong đó có hàng trăm
nhạc phẩm đặc sắc về Bác Hồ, hình tượng vị lãnh tụ kính yêu cuả dân tộc ta đã
hiện ra với tầm cao vĩ đại về trí tuệ, nhân cách, đức độ, nhưng lại giản dị và đặc
biệt rất gần gũi với nhân dân. Bác là kết tinh những giá trị văn hoá tốt đẹp nhất
của dân tộc Việt Nam, giữa Người với nhân dân là mối quan hệ gắn bó ruột thịt.
Chính yếu tố này đã tạo nên uy tín, sức mạnh đặc biệt trong sự nghiệp lãnh đạo
toàn dân giành thắng lợi trong công cuộc giải phóng dân tộc. Về phương diện
nghệ thuật, dù bài hát viết cho đơn ca hay hát tập thể, dù chủ thể cảm xúc là tôi
hay chúng ta, vẫn luôn mang đậm tính dân tộc trong cấu trúc giai điệu. Âm
hưởng dân gian đã toát ra khá rõ ở những bài hát đặc sắc nhất.
Cùng với chủ đề về Tổ Quốc, về Đảng, hình tượng Bác Hồ đã tạo nên sức
nặng và vẻ đẹp hoàn chỉnh của nền ca khúc Cách mạng Việt Nam. Viết về Người
vẫn luôn là nỗi trăn trở, niềm thôi thúc hào hứng đối với mọi thế hệ nhạc sĩ. Chắc
chắn trong tương lai, nền âm nhạc nước nhà sẽ còn tiếp tục cho ra đời nhiều tác
phẩm hay về vị lãnh tụ kính yêu cuả dân tộc, bởi đó luôn là nguồn cảm hứng dồi
3
dào vô tận cuả văn nghệ sĩ nói chung, giới nhạc sĩ nói riêng./.
*"./012&
!"#$%"&'("!")*+,&)
3
(Theo Kinh tế đô thị )
KTĐT -$%"&'(""!")*
+,&)4567 #8
+ 5095:$0;)45:0#"<)
=.!!""%+>0?,*"./@
Suốt chặng đường lịch sử hơn nửa
thế kỷ qua, hình tượng Bác đã nổi bật, chói
sáng trong rất nhiều bài hát. Tạo nên thành
công của những tác phẩm này chính là ở
tình cảm tự nhiên sâu nặng, mà lại giản dị
như ruột thịt của các nhạc sĩ đối với Bác.
Những nhạc sĩ nổi tiếng có nhiều thành tựu
trong sáng tác hầu như không ai không trăn
trở về đề tài này. Và họ đã để lại những tác phẩm giá trị góp phần làm phong phú
đời sống tinh thần của công chúng.
Ngay từ những ngày tiền khởi nghĩa, một trong những bài hát đầu tiên viết
về Người là “Biết ơn cụ Hồ Chí Minh” của Lưu Bách Thụ. Vừa ra đời, bài hát đã
được đón nhận nồng nhiệt bởi tính quần chúng, dễ hát, dễ thuộc. Bằng âm nhạc,
tác giả đã nêu bật được công đức của vị lãnh tụ vĩ đại đối với dân tộc và tình cảm
thành kính biết ơn của toàn dân Việt Nam dành cho Người. Chỉ sau đó một thời
gian ngắn, trong những ngày nước sôi lửa bỏng của cuộc kháng chiến chống
Pháp, hình ảnh vị lãnh tụ vĩ đại lại hịên ra như một đấng cứu tinh trong những ca
khúc của Lưu Hữu Phước, Đỗ Nhuận, Văn Cao (Cùng có tên “Ca ngợi Hồ Chủ
Tịch”), Tô Vũ (“Nhớ ơn Hồ Chí Minh”), Vũ Thế Khanh (“Người về là chiến
thắng”). Những bài hát về Bác trong giai đoạn này có chung một đặc điểm là đề
cao vị lãnh tụ theo hướng tôn nghiêm, vĩ đại, cao siêu. Cả lời ca lẫn âm điệu đều
có hơi hướng thánh ca. Tiêu biểu nhất là bài “Ca ngợi Hồ Chủ tịch” của Lưu Hữu
Phước. Bài hát ngắn gọn hàm súc, nhanh chóng lan toả ngay từ khi ra đời: “Sao
vàng phấp phới ánh hồng sáng tươi. Toàn Việt Nam đón chào ngày mới, Hồ Chí
Minh dắt toàn dân nước ta, vững bền tranh đấu cho đời chúng ta…”. Có lẽ vì vậy
mà bài này đã được coi là Lãnh tụ ca, giống như “Tiến quân ca” của Văn Cao là
Quốc ca…
Kết thúc cuộc kháng chiến chống Pháp sau năm 1954, bài hát về Bác Hồ
đã bớt dần tính chất thánh ca. Đây là một đặc điểm tâm lý dễ hiểu, bởi trước đó
Bác chưa có dịp gần gũi mọi tầng lớp nhân dân như sau này. Hai trong số những
bài hát hay nhất ra đời trong thời kỳ này là “Tiếng hát giữa rừng Pắc Bó”
2
Nguồn: />4
(Nguyễn Tài Tuệ) và “Hồ Chí Minh đẹp nhất tên Người” (Trần Kiết Tường).
Nếu bài hát của Nguyễn Tài Tuệ khai thác chất dân ca ở Cao Bằng, diễn tả tình
cảm của người dân Việt Bắc với Bác thì bài của Trần Kiết Tường lại sử dụng
điệu hò Đồng Tháp làm chất liệu chính, biểu hiện lòng biết ơn và tình nghĩa sâu
nặng cuả đồng bào miền Nam dâng lên Người. Đây là hai bài hát sử dụng chất
liệu dân ca địa phương nhưng có sức khái quát khi khắc hoạ hình tượng Bác Hồ.
Bởi vậy không khó hiểu khi nó có sức sống mãnh liệt suốt hơn 40 năm nay.
Rồi Bác ra đi, để lại tổn thất nặng nề với toàn dân tộc. “Cú sốc” này đã
khiến các nhạc sĩ cho ra đời hàng loạt bài hát xúc động, như khóc Bác bằng âm
nhạc. Tiêu biểu là bài “Người là niềm tin tất thắng” (Chu Minh) với lời lẽ và âm
điệu mang đậm chất tưởng niệm: “Đất nước nghiêng mình, đời đời tiếc thương
tên Người sống mãi với non sông Việt Nam”. Cùng lúc này có rất nhiều bài khác
đều chung chủ đề tưởng niệm Bác nhưng chỉ có bài của Chu Minh là sống mãi
đến ngày hôm nay. Bởi bài hát tuy ngậm ngùi thương tiếc nhưng phần sau của ca
khúc đã sáng lên một nghị lực ý chí của người Việt Nam, biết biến đau thương
thành sức mạnh, quyêt tâm thực hiện bằng được Di chúc thiêng liêng của Người.
Sự thật là cũng có nhiều lãnh tụ của nhiều quốc gia, khi từ trần được dân tộc xây
lăng tẩm, gìn giữ hài cốt, nhưng chẳng ở đâu lại có nhiều bài hát liên quan đến
lăng Bác như ở Việt Nam. Nào “Bên lăng Bác Hô” (Dân Huyền), “Vào lăng
viếng Bác” (Hoàng Hiệp), “Chúng con canh giấc ngủ của Người” (Nguyễn Đăng
Nước), “Vầng trăng Ba Đình” (Thuận Yến)… Điều này đủ nói lên giá trị thiêng
liêng của lãnh tụ trong tâm linh mỗi người dân - một giá trị thật tự nhiên giản dị.
Bác càng đi xa, càng trở nên gần gũi với mọi người dân, cho nên hình
tượng Bác trong những bài hát càng về sau, càng bớt đi lối ca ngợi trang nghiêm,
mà thiên về bộc lộ tình cảm quyết tâm của các thế hệ thực hiện di chúc và noi
theo đức độ của Bác. Các nhạc sĩ đã hoá thân thành bộ đội, nông dân, người
vùng cao, Tây Nguyên, mọi miền nước nhà để hát về Bác. Có cảm giác khi nghe
những bài hát này như là Bác vẫn còn ở giữa cuộc đời, vẫn cùng các cháu thiếu
nhi vui trung thu hàng năm, vẫn chúc Tết giao thừa, vẫn bắt nhịp bài ca kết
đoàn Đó chính là tài năng đáng ghi nhận của giới nhạc sĩ đã làm cho hình
tượng Bác luôn sống động, vĩnh hằng. Trong thành tựu chung, không thể không
ghi nhận thành công của một số nhạc sĩ: Thuận Yến, Phạm Tuyên, Văn An, Lưu
Hữu Phước, Huy Thục.
Cùng với chủ đề về Tổ quốc, Đảng, hình tượng Bác Hồ đã tạo nên sức
nặng và vẻ đẹp hoàn chỉnh cho ca khúc cách mạng Việt Nam. Viết về Người đến
giờ vẫn là niềm thôi thúc đối với nhiều nhạc sĩ. Thế nên công chúng vẫn có thể
hy vọng được nghe những bài hát mới, hay về Bác trong tương lai.
Thôn Ca
AB"#8+$%"&'("+,&)
C
3
Nguồn: Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch,
23/04/2008
5
Trong dòng chảy của văn học nghệ thuật Việt Nam thời hiện đại (từ sau
1945 đến nay), hình tượng Hồ Chủ tịch là một nguồn cảm hứng lớn. Biết bao thế
hệ nghệ sĩ đều muốn thử thách trí tuệ và tấm lòng của mình với những tác phẩm
viết về vị lãnh tụ kính yêu, người Cha già dân tộc.
Nếu như trong thơ, chúng ta không thể quên hình ảnh Bác được khắc họa
bằng tượng đài ngôn ngữ dưới ngòi bút thần tình của Tố Hữu, Chế Lan Viên
thì với ca khúc cách mạng Việt Nam, các nhạc sĩ cũng cất lên ngàn vạn lời ca
dâng Bác. Mỗi bài hát đều thể hiện nhãn quan riêng của người sáng tác và khai
thác chân dung Hồ Chủ tịch ở nhiều khía cạnh khác nhau; song tất cả đều toát lên
khá đậm nét hình ảnh một con người mang dáng hình dân tộc, tiêu biểu cho trí
tuệ và tâm hồn Việt Nam.
Trong mạch nguồn ca khúc về Người, các nhạc sĩ đặc biệt “khai thác” vai
trò của lãnh tụ đối với lịch sử và vận mệnh dân tộc. Bởi lẽ vào những năm đầu
thế kỷ XX, khi cả nước còn đang trong vòng nô lệ, thì: “Từ làng Sen, có một
người trai chí lớn, mang lý tưởng cách mạng, giải phóng quê hương. Ra đi tìm
khắp bốn phương, đường đi cho cả dân tộc, dặm trường mà xông pha ” (“Từ
làng Sen” - Phạm Tuyên). Mỗi lần, ca sĩ ngân lên tiếng hát của mình, mọi người
con Việt Nam đều rưng rưng một niềm xúc động và lòng cảm phục vô bờ bến đối
với Bác Hồ kính yêu. Vào thời điểm ấy, Người chỉ là một chàng thanh niên 21
tuổi, nhưng đã sớm nhận thức được những vấn đề lớn lao và bức thiết của dân
tộc mình. Và rồi từ một làng nhỏ ở miền Trung, Người đã rời mái nhà tranh, rời
cánh đồng gió Lào cát trắng, xuống một con tàu ở bến nhà Rồng, bước ra thế
giới. Giây phút này, khoảnh khắc này thật ý nghĩa biết bao! Nó như còn in dấu ấn
mãi trong tâm thức người Việt Nam.
“… Khi tôi còn là hạt bụi, Người đã lên tàu đi xa
Khi quê hương còn chìm nổi, Người đã lên tàu đi xa
Khi tôi còn là hạt bụi, Người đã lên tàu đi xa
Khi bến Nhà Rồng đầy nước mắt, bước chân Bác đặt chốn này…”
Những cặp câu đối lập nhau, liên tiếp được nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn sử
dụng: “Khi tôi còn/ Người đã; / Khi quê hương còn / Người đã; / Khi bến Nhà
Rồng / bước chân Bác ” như muốn nhấn mạnh thêm tầm nhìn, vai trò của
Hồ Chủ tịch trước vận mệnh đất nước. Quả thực, vào thời điểm ấy, cả dân tộc
đang trong vòng nô lệ với bao kiếp người cơ cực, lầm than. Nhưng làm thế nào
đây? Sự ra đi của Bác chính là một câu trả lời. Bởi vì sau hơn 30 năm “đi vào thế
giới”, Bác Hồ của chúng ta đã “tìm đường đi cho dân tộc theo đi”. Hơn ai hết,
chính “Bác đã là người đi trước, khai rừng băng sông mở lối” đem lại tự do và
ánh sáng cho muôn đời.
Với ý nghĩa như vậy, tầm vóc của Bác thật lớn lao, vĩ đại. Cùng trong
mạch nguồn suy tưởng này, từ hiện thực nghe hát đò đưa xứ Nghệ, nhạc sĩ An
Thuyên đã khéo dựng lên một khung cảnh sinh động, giàu tính biểu tượng, ước lệ
nhưng chân thực về tâm hồn, tình cảm: “Đêm trăng lên nghe tiếng đò đưa ngân
rất gần, nhớ chuyện Người thuở xa xưa…/ Tuổi ấu thơ Bác đã đi suốt chiều dài
6
câu đò đưa. Tuổi ấu thơ Bác đã sống suốt chiều rộng câu dân ca / Nay hát câu
đò đưa, thấy đời đẹp mênh mang, càng nhớ Bác, nhớ ơn Người sâu nặng quê
hương”. Và hình ảnh Người trong cơn bão táp của 2 cuộc chiến tranh vệ quốc
cũng thật ấn tượng, sắc nét qua hàng loạt những ca khúc mang đậm sắc màu sử
thi lớn lao, kỳ vĩ. Người được ví như “ánh thái dương”, “đuốc lửa thiêng” hay
“màu xanh bất tử” (“Trông cây lại nhớ đến Người” - Đỗ Nhuận) mang ý nghĩa
kết tinh dáng hình xứ sở, non nước ngàn năm. Nguyễn Tài Tuệ quả rất thần tình
khi khám phá: “Suối reo dưới chân Người qua/ Đất rung tiếng ca nở hoa tháng
Tám/ Bát cơm mong chờ người già ước mơ/ Líu lo i tờ môi đọng trẻ thơ/ Bác
ơi! Tóc sương bạc phơ/ Núi cao, suối sâu, thủ đô yêu dấu/ Khuổi Nậm còn vang
lời ca mong nhớ Người”. Đúng là một không gian nghệ thuật cách mạng với núi
đèo, sông suối, với bước chân Người qua. Tưởng như lời ca cũng “vắt vẻo lưng
chừng núi” theo dặm dài kháng chiến của Người. Và chúng ta không thể không
nhận ra: chân dung Hồ Chí Minh “Người cao hơn núi” như gắn liền với đất trời
vũ trụ, giữa thủ đô gió ngàn cách mạng.
Qua các ca khúc Việt Nam, từng lời nói, giọng điệu của Bác đều mang sức
nặng phi thường, giúp quốc dân Việt Nam tiến lên phía trước, chiến thắng kẻ
thù Ta quên sao được lời ca đẹp đẽ trong “Tình Bác sáng đời ta” của Lưu Hữu
Phước - Diệp Minh Tuyền: “Ôi! Thiêng liêng tiếng Bác nghe như lời Tổ quốc/
Xuyên đêm tối, dắt đường ta tiến tới/ Cho mưa tuôn, cho bom rơi, dẫu có chết ta
chẳng sờn/ Tình Bác sáng đường ta đi. Tình Bác sáng đời ta đi ” hay một
khúc ca trên đường ra trận “Bác đang cùng chúng cháu hành quân”. Và đây nữa,
Trần Kiết Tường cũng rất sáng tạo, dạt dào cảm hứng trong ca khúc “Hồ Chí
Minh đẹp nhất tên Người”: “Trên xóm làng miền Nam/ Hình Người như tiếng
quân ca/ Rực lòng vươn cánh bay xa/ Vùng lên giải phóng quê nhà ” - thật là tài
hoa, điêu luyện. Tình người, câu hát cứ bay theo bát ngát bờ tre, mái rạ, bát ngát
cánh đồng tít tắp, phì nhiêu. Hình như người nhạc sĩ muốn cất tiếng: mỗi tấc đất,
xóm làng miền Nam đều hướng về Bác kính yêu.
Hẳn là không còn băn khoăn, nghi ngại khi khẳng định: âm nhạc Việt Nam
dành phần thiêng liêng, trang trọng nhất để cất tiếng hát về Người với những gì
yêu thương sâu lắng nhất; mà đáng nói hơn, tình cảm hướng về Người cũng luôn
bao la, thánh thiện, câu chữ như muốn bật tung khỏi khuông nhạc hữu hình.
Vâng! Người là “niềm tin tất thắng” cho cả hôm nay và mai sau.
Bên cạnh nguồn cảm hứng Ca ngợi Hồ Chủ tịch thì một phương diện khác
- rất lớn lao, phong phú là cảm thức người - nhân loại của Bác, cũng ghi một dấu
ấn khá đậm nét trong các ca khúc cách mạng Việt Nam. Nhạc sĩ Thuận Yến
trong bài “Bác Hồ - một tình yêu bao la” đã suy tư - khi khái quát, lúc lại cụ thể:
“Bác Hồ, Người là tình yêu thiết tha nhất trong lòng dân và trong trái tim nhân
loại. Cả cuộc đời, Bác chăm lo cho hạnh phúc nhân dân. Cả cuộc đời, Bác hy
sinh cho dân tộc Việt Nam. Bác thương các cụ già, xuân về dâng biếu lụa; Bác
thương đàn cháu nhỏ, trung thu gửi cho quà ”. Chúng ta nói, tình yêu của
Người bao la, chính là vì lý do đó. Song điều đặc biệt hơn, muôn vàn tình cảm
7
yêu thương đối với muôn người ấy, tình cảm của Bác dành cho thiếu nhi vẫn
nồng nàn nhất, như điều nhạc sĩ Phong Nhã thể hiện: “Ai yêu nhi đồng bằng Bác
Hồ Chí Minh?”. Một câu hỏi, nhưng chỉ là cái cớ để tìm ra lời đáp: Bác Hồ luôn
yêu thương các cháu thiếu niên, nhi đồng. Mượn “mơ” để nói thực, nhạc sĩ Xuân
Giao cũng vô cùng tinh tế với giấc mơ trẻ thơ: “Đêm qua em mơ gặp Bác Hồ/
Râu Bác dài, tóc Bác bạc phơ/ Em âu yếm hôn lên má Bác/ Bác gật đầu, Bác
khen em ngoan/ Bác mỉm cười, Bác khen em ngoan…”. (“Đêm qua em mơ gặp
Bác Hồ”). Người nghe cảm nhận trong câu hát hình ảnh một vị lãnh tụ dành
muôn vàn tình yêu thương cho các cháu thiếu nhi: nụ cười hồn nhiên, ánh mắt
trìu mến, tấm lòng Bác trong trái tim trẻ thơ là di sản tinh thần vô giá, không phai
nhạt.
Song có lẽ đẹp hơn cả, là hình ảnh của một ngày về chiến thắng, xúc động,
hào hùng - Người được nhắc tới như biểu tượng của sum họp, kết đoàn khi
“Tiếng hát từ thành phố mang tên Người” được cất lên: “Từ thành phố này,
Người đã ra đi. Bao năm ước mong đón Bác trở về. Trong chiến dịch này, Bác
đã cùng về với những đoàn quân. Bác vẫn đến từng nhà thăm các cụ già, cầm
tay chúng con Bác bắt nhịp bài ca kết đoàn ” (Cao Việt Bách).
Lời ca reo vui ! Với khúc ca ấy, người nhạc sĩ đặt những âm thanh cuối
cùng góp phần hoàn thiện chân dung lãnh tụ. Bài hát vẫn là sản phẩm của trí
tưởng tượng, của niềm rung động sâu xa, nhưng rất tự nhiên, hợp lý như một sự
thật không thể nào khác, bởi Cao Việt Bách hiểu được nét đặc sắc nhất trong tâm
hồn, trong cuộc đời Bác: “Cả đời Người là của nước non”
Không còn nghi ngờ gì nữa, dòng ca khúc viết về Người - Hồ Chí Minh là
gia tài âm nhạc quý báu của nhiều thế hệ các nhạc sĩ Việt Nam. Và cũng không
thể phủ nhận, muốn biết về Người đã có hàng ngàn, hàng vạn trang viết. Nhưng
thử hỏi, có gì đẹp hơn những tiếng hát, lời ca? Có hình tượng nào đẹp hơn Người
- Hồ Chí Minh vĩ đại? Hỏi, tức là ta đã trả lời!
!"#$%DE:+"&F>G<
H
Em ơi mùa xuân đến rồi đó/Xúc động lòng ta trước cuộc đời,!"+<I
*"./$J0F:K+!ILMNL0O6O+P&4"=)Q+
ORP0;F>4";0!S1FTF&5N4$:%U;$%&"<)";
:4P&%P01?$V""0R"OK+@*"./W*)01NF+?XG<O6"%&
)R)Y&P0;OJ1V"FZX4*"./01L0:%.<FV++&+O+,0X+,
&)[+\)Y&P0;O6O?$#+X@]+O?)Y&P0;4]+O?"0R"OK+5:V
V+D+&+O+,045K+"&F>G<4^5+>FV+ !"#F9F:
'81N0@
Từ buổi đầu tân nhạc đã sớm có những bài hát, bài ca yêu nước như Cùng
nhau đi Hồng binh của Ðinh Nhu, Ðuốc gươm thiêng của Minh Tân, Nhớ ơn Cụ
4
Nguồn: />8
Hồ của Lưu Bách Thụ Qua hơn nửa thế kỷ song hành cùng dân tộc, nền âm
nhạc cách mạng Việt Nam có quyền tự hào về một di sản âm nhạc vô cùng to lớn
và quý giá, đó là những tác phẩm âm nhạc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về
Ðảng Cộng sản Việt Nam quang vinh. Có thể kể ra đây những tên tuổi các nhạc
sĩ như Lưu Hữu Phước, Văn Cao, Ðỗ Nhuận, Tô Vũ, Huy Du, Chu Minh, Trần
Hoàn, Thuận Yến , với các ca khúc đi cùng năm tháng viết về Ðảng, về Bác.
Tác phẩm nhạc giao hưởng như: Ðồng khởi của Nguyễn Văn Thương, Thắng lợi
tình yêu Tổ quốc của Nguyễn Ðình Tấn, Người về đem tới ngày vui của Trọng
Bằng Các vở nhạc kịch như Cô Sao, Người tạc tượng của Ðỗ Nhuận, Bông sen
của Lưu Hữu Phước
Hình tuợng Bác Hồ luôn xuất hiện trong những khoảnh khắc trang trọng
nhất, cao trào nhất của các bài ca về Ðảng:
Sao vàng phấp phới ánh hồng sáng tươi/Toàn Việt Nam đón chào ngày
mới/Hồ Chí Minh dắt toàn dân chúng ta/Vững bền tranh đấu cho đời chúng ta.
_X&+#AB"X"A&M0D0WV"`@
Hay như: Bừng sáng ánh sao vàng trên lá cờ/Hồ Chí Minh thân yêu của
dân.
_X&+#AB"X"A&GQ0a`@
Trong bài hát của Lưu Hữu Phước, sau nét nhạc mở đầu trang trọng hào
sảng, giai điệu bật lên bằng một quãng 6 tới nốt cao nhất, ứng với ba từ "Hồ Chí
Minh", nêu bật hình tượng Bác trong nền cờ Ðảng, cờ nước. Ðây là một thí dụ
tiêu biểu về việc ca từ và giai điệu gắn kết để xây dựng hình tượng Bác với
Ðảng.
Hình tượng Bác Hồ đã đi vào các thể loại âm nhạc từ hành khúc Bác vẫn
cùng chúng cháu hành quân của Huy Thục đến dân ca Trông cây lại nhớ đến
Người của Ðỗ Nhuận, trong những bản tình ca Những bông hoa trong vườn Bác
của Văn Dung và trong những khúc tráng ca Người là niềm tin tất thắng của Chu
Minh
Ðặc biệt, giới nhạc sĩ Việt Nam còn ghi đậm trong ký ức hình ảnh Bác Hồ
bắt nhịp Bài ca kết đoàn. Ðó là ngày 3-9-1960 tại Công viên Bách Thảo - Hà
Nội. Bác Hồ đến dự buổi biểu diễn chào mừng thành công Ðại hội lần thứ III của
Ðảng. Trước hàng nghìn quần chúng nhân dân Thủ đô và khách quốc tế, Bác đã
nhanh nhẹn bước lên sân khấu và cầm đũa chỉ huy Dàn nhạc giao hưởng và Dàn
hợp xướng hát vang Bài ca Kết đoàn. Hình ảnh Bác Hồ bắt nhịp Bài ca Kết đoàn
đã được nhà nhiếp ảnh Lâm Hồng Long ghi lại và mãi mãi trở thành biểu tượng
tinh thần đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế, biểu tượng của Văn hóa Việt Nam,
Âm nhạc Việt Nam.
Dưới ánh sáng của Nghị quyết Trung ương V (khóa VIII) và Nghị quyết
23 của Bộ Chính trị về việc "Tiếp tục xây dựng và phát triển Văn học Nghệ thuật
trong thời kỳ mới", thiết thực hưởng ứng cuộc vận động sáng tác các tác phẩm
Văn học nghệ thuật về đề tài Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh, trong những năm gần đây đã có hàng trăm tác phẩm âm nhạc mới ra đời,
9
có thể kể đến Hành khúc Hồ Chí Minh của nhạc sĩ Nguyễn Ðức Toàn, Nước non
tên Người của nhạc sĩ Chu Minh, Bản hợp xướng phổ thơ của Bác Nhật ký trong
tù của Nguyễn Văn Nam
Có thể khẳng định, đề tài về Bác Hồ, về Ðảng mãi là nguồn cảm xúc
thiêng liêng vô tận, khơi dậy sự sáng tạo cho các thế hệ văn nghệ sĩ, trong đó có
các lớp nhạc sĩ hôm nay và mai sau.
*"./Gbcde
Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam
Ngày 22/01/2010
Theo nguồn nhandan.com.vn
!"#$%DE:+"&F>G<
f
Em ơi mùa xuân đến rồi đó/Xúc động lòng ta trước cuộc đời, tác giả -
nhạc sĩ Trần Chung và người hát - NSND Lê Dung đã đi xa, nhưng cứ mỗi độ
xuân về, câu hát ấy vẫn vang lên, trào dâng trong ta tình cảm chân thành, xao
xuyến trước cuộc đời.
Nhạc sĩ Phạm Tuyên viết "Ðảng đã cho ta một mùa xuân đầy ước vọng",
nhạc sĩ Huy Du hào sảng với giai điệu "Việt Nam ơi! mùa xuân đã đến rồi". Nói
đến mùa xuân, nói đến cuộc đời là nhớ tới những giai điệu, lời ca về Ðảng, gắn
liền với hình tượng Bác Hồ vô vàn kính yêu.
Từ buổi đầu tân nhạc đã sớm có những bài hát, bài ca yêu nước như Cùng
nhau đi Hồng binh của Ðinh Nhu, Ðuốc gươm thiêng của Minh Tân, Nhớ ơn Cụ
Hồ của Lưu Bách Thụ Qua hơn nửa thế kỷ song hành cùng dân tộc, nền âm
nhạc cách mạng Việt Nam có quyền tự hào về một di sản âm nhạc vô cùng to lớn
và quý giá, đó là những tác phẩm âm nhạc viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh, về
Ðảng Cộng sản Việt Nam quang vinh. Có thể kể ra đây những tên tuổi các nhạc
sĩ như Lưu Hữu Phước, Văn Cao, Ðỗ Nhuận, Tô Vũ, Huy Du, Chu Minh, Trần
Hoàn, Thuận Yến , với các ca khúc đi cùng năm tháng viết về Ðảng, về Bác.
Tác phẩm nhạc giao hưởng như: Ðồng khởi của Nguyễn Văn Thương, Thắng lợi
tình yêu Tổ quốc của Nguyễn Ðình Tấn, Người về đem tới ngày vui của Trọng
Bằng Các vở nhạc kịch như Cô Sao, Người tạc tượng của Ðỗ Nhuận, Bông sen
của Lưu Hữu Phước
Hình tuợng Bác Hồ luôn xuất hiện trong những khoảnh khắc trang trọng
nhất, cao trào nhất của các bài ca về Ðảng:
Sao vàng phấp phới ánh hồng sáng tươi/Toàn Việt Nam đón chào ngày
mới/Hồ Chí Minh dắt toàn dân chúng ta/Vững bền tranh đấu cho đời chúng ta.
("Ca ngợi Hồ Chủ tịch" của Lưu Hữu Phước).
Hay như: Bừng sáng ánh sao vàng trên lá cờ/Hồ Chí Minh thân yêu của
dân.
("Ca ngợi Hồ Chủ tịch" của Ðỗ Nhuận).
5
Nguồn: Báo Người Hà Nội, file:///C:/DOCUME~1/THYNGO~1/LOCALS~1/Temp/News-12282.html
10
Trong bài hát của Lưu Hữu Phước, sau nét nhạc mở đầu trang trọng hào
sảng, giai điệu bật lên bằng một quãng 6 tới nốt cao nhất, ứng với ba từ "Hồ Chí
Minh", nêu bật hình tượng Bác trong nền cờ Ðảng, cờ nước. Ðây là một thí dụ
tiêu biểu về việc ca từ và giai điệu gắn kết để xây dựng hình tượng Bác với
Ðảng.
Hình tượng Bác Hồ đã đi vào các thể loại âm nhạc từ hành khúc Bác vẫn
cùng chúng cháu hành quân của Huy Thục đến dân ca Trông cây lại nhớ đến
Người của Ðỗ Nhuận, trong những bản tình ca Những bông hoa trong vườn Bác
của Văn Dung và trong những khúc tráng ca Người là niềm tin tất thắng của Chu
Minh
Ðặc biệt, giới nhạc sĩ Việt Nam còn ghi đậm trong ký ức hình ảnh Bác Hồ
bắt nhịp Bài ca kết đoàn. Ðó là ngày 3-9-1960 tại Công viên Bách Thảo - Hà
Nội. Bác Hồ đến dự buổi biểu diễn chào mừng thành công Ðại hội lần thứ III của
Ðảng. Trước hàng nghìn quần chúng nhân dân Thủ đô và khách quốc tế, Bác đã
nhanh nhẹn bước lên sân khấu và cầm đũa chỉ huy Dàn nhạc giao hưởng và Dàn
hợp xướng hát vang Bài ca Kết đoàn. Hình ảnh Bác Hồ bắt nhịp Bài ca Kết đoàn
đã được nhà nhiếp ảnh Lâm Hồng Long ghi lại và mãi mãi trở thành biểu tượng
tinh thần đoàn kết dân tộc, đoàn kết quốc tế, biểu tượng của Văn hóa Việt Nam,
Âm nhạc Việt Nam.
Dưới ánh sáng của Nghị quyết Trung ương V (khóa VIII) và Nghị quyết
23 của Bộ Chính trị về việc "Tiếp tục xây dựng và phát triển Văn học Nghệ thuật
trong thời kỳ mới", thiết thực hưởng ứng cuộc vận động sáng tác các tác phẩm
Văn học nghệ thuật về đề tài Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí
Minh, trong những năm gần đây đã có hàng trăm tác phẩm âm nhạc mới ra đời,
có thể kể đến Hành khúc Hồ Chí Minh của nhạc sĩ Nguyễn Ðức Toàn, Nước non
tên Người của nhạc sĩ Chu Minh, Bản hợp xướng phổ thơ của Bác Nhật ký trong
tù của Nguyễn Văn Nam
Có thể khẳng định, đề tài về Bác Hồ, về Ðảng mãi là nguồn cảm xúc
thiêng liêng vô tận, khơi dậy sự sáng tạo cho các thế hệ văn nghệ sĩ, trong đó có
các lớp nhạc sĩ hôm nay và mai sau.
#8+IFgZ"505+$%[hD0
i
Trong sự nghiệp sáng tạo văn học của mình, nhà thơ Tố Hữu luôn gắn bó
máu thịt với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân suốt cuộc đời hoạt động cách mạng.
Cả gia tài thơ đồ sộ của ông với 21 tập xuất bản trong nước và 4 tập dịch ra tiếng
nước ngoài, Tố Hữu đã để lại một khối lượng thơ đa dạng, phong phú về đời
sống hiện thực cách mạng, như một biên niên sử của đất nước trong các cuộc
chiến tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, dưới ngọn cờ vinh
quang của Đảng.
6
Nguồn: Tạp chí Hướng nghiệp, />MNU=874&Style=1&ChiTiet=3100
11
Với Tố Hữu, hình tượng Hồ Chí Minh - lãnh tụ vĩ đại của Đảng ta, dân tộc
ta và nhân dân ta, luôn lung linh tỏa sáng trong thơ ông. Đó là một Hồ Chí Minh
“Đại nhân - Đại trí - Đại dũng”, luôn khắc đậm trong niềm thương, nỗi nhớ của
toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta và bầu bạn gần, xa trên thế giới.
Qua các tập thơ: Từ ấy, Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Bác Hồ, Nước non
ngàn dặm, Ba mươi năm đời ta có Đảng, Máu và hoa, Một tiếng đàn…, hình
tượng Bác Hồ luôn quyện trong tư duy thơ ông như một phần khăng khít khi ông
viết về dân, về Đảng và đồng chí, bạn bè
Nhân kỷ niệm 40 năm ngày Bác đi xa (2/9/1969 - 2/9/2009) và 40 năm
thực hiện Di chúc của Bác, HNHN trích đăng ba bài thơ hay nhất của Tố Hữu
viết về Bác Hồ muôn vàn kính yêu.
SÁNG THÁNG NĂM
Vui sao một sáng tháng Năm
Đường về Việt Bắc lên thăm Bác Hồ
Suối dài xanh mướt nương ngô
Bốn phương lồng lộng thủ đô gió ngàn
Bác kêu con đến bên bàn
Bác ngồi Bác viết nhà sàn đơn sơ
Con bồ câu trắng ngây thơ
Nó đi tìm thóc quanh bồ công văn
Lát rồi, chim nhé, chim ăn
Bác Hồ còn bận khách văn đến nhà
Bàn tay con nắm tay cha
Bàn tay Bác ấm vào da vào lòng.
Bác ngồi đó, lớn mênh mông
Trời xanh, biển rộng, ruộng đồng, nước non
Bác Hồ, cha của chúng con
Hồn của muôn hồn
Cho con được ôm hôn má Bác
Cho con hôn mái đầu tóc bạc
Hôn chòm râu mát rượi hoà bình!
Ôi cái tên kính yêu: Hồ Chí Minh!
Trong sáng lòng anh xung kích
Nửa đêm bôn tập diệt đồn
Vững tay người chiến sĩ nông thôn
Bắt sỏi đá phải thành sắn gạo
Anh thợ, má anh vàng thuốc pháo
Cánh tay anh dày sẹo lửa gang
Ôi những em đốt đuốc đến trường làng
Và các chị dân công mòn đêm vận tải!
Các anh chị, các em ơi, có phải
Mỗi khi lòng ta xao xuyến rung rinh
12
Môi ta thầm kêu Bác: Hồ Chí Minh!
Và mỗi trận, mỗi mùa vui thắng lợi
Ta lớn cao lên, bay bổng diệu kỳ
Trên đường dài, hai cánh đỡ ta đi
Bác Hồ đó, là lòng ta yên tĩnh
Ôi, người cha - đôi mắt mẹ hiền sao!
Giọng của Người, không phải sấm trên cao
Thấm từng tiếng, ấm vào lòng mong ước
Con nghe Bác, tưởng nghe lời non nước
Tiếng ngày xưa và cả tiếng mai sau
Bác Hồ đó, chiếc áo nâu giản dị
Màu quê hương bền bỉ đậm đà
Ta bên Người, Người tỏa sáng trong ta
Ta bỗng lớn ở bên Người một chút
Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút
Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời.
Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười
Quên tuổi già, tươi mãi tuổi đôi mươi!
Người rực rỡ một mặt trời cách mạng
Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng
Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người.
Hồ Chí Minh
Người ở khắp nơi nơi
Hồn biển lớn đón muôn lời thủ thỉ
Lắng từng câu, từng ý chưa thành
Người là Cha, là Bác, là Anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ
Người ngồi đó, với cây chì đỏ
Vạch đường đi, từng bước, từng giờ
Không gì vinh bằng chiến đấu dưới cờ
Đảng chói lọi, Hồ Chí Minh vĩ đại!
Con nhớ hết mỗi lời Người dạy:
Kháng chiến gian nan, kháng chiến trường kỳ
Bác bảo đi, là đi
Bác bảo thắng, là thắng
Việt Nam phải tự do
Thế giới phải hoà bình!
Chúng con chiến đấu hy sinh
Tấm lòng son sắt, đinh ninh lời thề.
Bắt tay Bác tiễn ra về
Nhớ hoài buổi sáng mùa hè chiến khu
Việt Bắc, Tháng 5-1951
13
BÁC ƠI!
Suốt mấy hôm rày đau tiễn đưa
Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa
Chiều nay con chạy về thăm Bác
Ướt lạnh vườn rau, mấy gốc dừa!
Con lại lần theo lối sỏi quen
Đến bên thang gác, đứng nhìn lên
Chuông ôi chuông nhỏ còn reo nữa?
Phòng lặng, rèm buông, tắt ánh đèn!
Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời
Miền Nam đang thắng, mơ ngày hội
Rước Bác vào thăm, thấy Bác cười!
Trái bưởi kia vàng ngọt với ai
Thơm cho ai nữa, hỡi hoa nhài!
Còn đâu bóng Bác đi hôm sớm
Quanh mặt hồ in mây trắng bay
Ôi, phải chi lòng được thảnh thơi
Năm canh bớt nặng nỗi thương đời
Bác ơi, tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông, mọi kiếp người.
Bác chẳng buồn đâu, Bác chỉ đau
Nỗi đau dân nước, nỗi năm châu
Chỉ lo muôn mối như lòng mẹ
Cho hôm nay và cho mai sau
Bác sống như trời đất của ta
Yêu từng ngọn lúa, mỗi cành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ, lụa tặng già
Bác nhớ miền Nam, nỗi nhớ nhà
Miền Nam mong Bác, nỗi mong cha
Bác nghe từng bước trên tiền tuyến
Lắng mỗi tin mừng, tiếng súng xa.
Bác vui như ánh buổi bình minh
Vui mỗi mầm non, trái chín cành
Vui tiếng ca chung hòa bốn biển
Nâng niu tất cả chỉ quên mình.
Bác để tình thương cho chúng con
Một đời thanh bạch, chẳng vàng son
Mong manh áo vải, hồn muôn trượng
Hơn tượng đồng phơi những lối mòn.
Ôi Bác Hồ ơi, những xế chiều
14
Nghìn thu nhớ Bác biết bao nhiêu?
Ra đi, Bác dặn: "Còn non nước "
Nghĩa nặng, lòng không dám khóc nhiều
Bác đã lên đường nhẹ bước tiên
Mác - Lênin, thế giới Người hiền
ánh hào quang đỏ thêm sông núi
Dắt chúng con cùng nhau tiến lên!
Nhớ đôi dép cũ nặng công ơn
Yêu Bác, lòng ta trong sáng hơn
Xin nguyện cùng Người vươn tới mãi
Vững như muôn ngọn dải Trường Sơn.
Hà Nội, 6-9-1969
THEO CHÂN BÁC
Nhớ lời Di chúc, theo chân Bác
Tháng năm ơi, có thể nào quên
Hàng bóng cờ tang thắt dải đen
Rủ giữa lòng đau. Ta nhớ mãi
Cuộc đời như ngọn lửa đầu tiên.
Tôi viết bài thơ mừng thọ Bác
Năm nay vừa tuổi tám mươi tròn
Chắc như thường lệ. Người đi vắng
Để mọi lời ca tặng nước non.
Tôi viết bài thơ cho các con
Mai sau được thấy Bác như còn
Phơ phơ tóc bạc, chòm râu mát
Đôi dép mòn đi, in dấu son.
Xin nhớ từ đây, nhớ lại ngày
Bác Hồ từ giã cõi hôm nay
Bảy mươi chín tuổi xuân trong sáng
Vào cuộc trường sinh, nhẹ cánh bay
Lạ thay, sức mạnh của tâm hồn
Mắt vẫn tươi như suối tận nguồn
Tay nhịp cho đời cao tiếng hát
Trời thu xanh ngát sáng Tuyên ngôn.
Như thế, Người đi Phút cuối cùng
Nhẹ nhàng, thanh tịnh, rất ung dung
Lời Di chúc gửi, êm bên gối
Quên nỗi mình đau, để nhớ chung.
Bác ơi!
Thôi đập rồi chăng? một trái tim
Đỏ như sao Hỏa, sáng sao Kim!
15
Muốn òa nức nở bên em nhỏ
Nước mắt ta đành nuốt, lặng im.
Cứ nghĩ: Hồn thơm đang tái sinh
Ngôi sao ấy lặn, hóa bình minh
Cơn mưa vừa tạnh. Ba Đình nắng
Bác đứng trên kia, vẫy gọi mình.
Súng hãy gầm lên, nén xót đau
Hãy lau ráo lệ, ngẩng cao đầu!
Chỉ xin nhớ để lời đêm trước:
Đốt pháo hoa mừng, đến lễ sau.
Bác đi Di chúc giục lòng ta
Cho cả muôn đời một khúc ca
Lẽ sống, niềm tin, mong ước lớn
Và tình thương, ơn nghĩa bao la
Xuân 1970
(Trích trong Trường ca “Theo chân Bác”)
Hình tượng Hồ Chí Minh trong thơ Chế Lan Viên
7
Thứ sáu, 16 Tháng 5 2008 21:07
Nhà thơ Chế Lan Viên dành nhiều không gian
và thời gian trong đời thơ của mình để viết về Chủ
tịch Hồ Chí Minh. Cảm xúc thẩm mỹ cùng trí tuệ sắc
sảo của Chế Lan Viên đã làm nổi bật hình tượng
người chiến sĩ cách mạng, lãnh tụ thiên tài. Đồng
thời, thơ Chế Lan Viên đã diễn đạt khá trọn vẹn lòng
yêu kính của nhà thơ đối với anh hùng giải phóng dân
tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất thế giới - Hồ Chí
Minh.
Thiên về triết luận, thơ Chế Lan Viên là sự đúc
kết rất đặc sắc những phát hiện tài tình nhiều khía
cạnh trong phẩm chất cao quý của Chủ tịch Hồ Chí
Minh. Nhà thơ khẳng định vai trò quyết định vận
mệnh đất nước, vận mệnh dân tộc của Bác Hồ: Mà
hình đất nước hoặc còn hoặc mất/ Sắc vàng nghìn xưa, sắc đỏ tương lai/ Thế đi
đứng của toàn dân tộc/ Một cách vinh hoa cho hai mươi lăm triệu con người…
Hình tượng Bác Hồ trong thơ Chế Lan Viên được khắc họa với nhiều góc độ, từ
tinh thần yêu nước, bước phát triển tư tưởng, đường lối cách mạng và tâm hồn
nhân ái mênh mông của Người. Từ người thanh niên Việt Nam yêu nước thương
nòi bôn ba “Hỏi khắp bóng cờ châu Mỹ, châu Phi/ Những đất tự do, những trời
nô lệ” để thấy con đường cách mạng đang tìm đi, Bác đã sống “đời bồi tàu lênh
7
Nguồn: />tho-ch
Các đại biểu dự Đại
hội toàn quốc lần thứ III,
Hội Liên hiệp Văn học
nghệ thuật Việt Nam tặng
hoa Chủ tịch Hồ Chí
Minh, 1-12-1962.
16
đênh theo sóng bể” trước khi ý thức được rằng “đường đến với Lênin là đường
về Tổ quốc”.
Dựa trên những sự kiện trong cuộc đời hoạt động của Bác Hồ, nhà thơ sử
dụng sự xen kẽ những khách thể đối lập và hài hòa, hiện thực và ước mơ khi viết
về Người: Nở trắng hoa kim anh trên biên giới Bác về/ Xa nước ba mươi năm,
một câu Kiều Người vẫn nhớ/ Mái tóc đã phai màu quá nửa/ Lòng son ngời như
buổi mới ra đi. Cảm xúc thẩm mỹ rất tinh tế, nhà thơ nhìn lại cuộc đời mình và
số phận của dân tộc trong mỗi lần viết về Bác với sức truyền cảm và niềm xúc
động mạnh mẽ: Người đánh thức hồn dân tộc đã về kia! Ta nghe bừng tỉnh
dậy/ Người đánh thức tương lai đã về kia! Bác hôn lên hòn đất/ Nghe trong tay
trở dậy những thành đồng/ Nghe thay đổi cả vóc hình Tổ quốc/
Tư duy phân tích khúc chiết của Chế Lan Viên gợi lên hình ảnh Bác Hồ là
người thủy thủ vượt xong những trùng dương sóng bạc ngất trời, là người thợ
ảnh của loài người cùng khổ/ không nỡ chụp con người trong những dáng cô
đơn, là người chiến sĩ từng xông pha từ bão tuyết châu Âu đến tù ngục phương
Đông với một chân lý hồng, một ngọn cờ hồng làm sức mạnh, là nhà thơ từng để
lại cho đời/ những tứ tuyệt có trăng vàng soi tỏ, là nhà hiền triết hiểu chỗ đến,
chỗ đi sự vật, là Người trồng cây suốt một đời trồng và Người cũng là vị tướng
Hồ Chí Minh/ lòng yêu đời là một thanh kiếm sắc. Nhà thơ đã đúc kết: Bác nằm
kia như một sự kết tinh/ Trăm cuộc sống. Cuộc sống nào cũng đẹp/ Bác nằm đấy
như cái gì nối tiếp/ Giữa núi sông với núi sông, con người lại con người. Để đạt
tới một ý niệm toàn vẹn như vậy về Bác Hồ, nhà thơ đã đi từ nhận thức: Dân tộc
rét chưa che Người đủ ấm/ Hang đá này Bác đắp chiếc chăn sui/ Bắt con ốc
khe, chặt nõn chuối ngàn/ Đây bát cơm ngô qua ngày bệnh yếu/ Bác chia cùng
dân tộc giữa lầm than/ Những đêm ấy Bác thức cùng ngọn lửa/ Thảo từng
trang sử lớn cho đời.
Biểu hiện sáng rõ nhất trong thơ Chế Lan Viên về những khía cạnh cao
quý của Bác chính ở nội dung của mỗi bài thơ mang nhiều tầng ý nghĩa tạo nên
sự đồng điệu kỳ diệu trước một hình tượng lớn lao. Niềm xúc động trước những
giá trị của các quan hệ giữa Hồ Chủ tịch và con đường cách mạng, với nhân dân
và tình thương chứa đựng trong những tứ thơ giàu sức gợi. Bác Hồ là khí hậu
thanh cao, ngọn lửa tuyệt vời. Con đường cách mạng của Người là Mác - Lênin
cùng với Hùng Vương đã làm nên sự thống nhất hình của Đảng lồng trong hình
của Nước vì mục đích Giặc nước đuổi xong rồi. Trời xanh thành tiếng hát/
Nước Việt Nam nghìn năm Đinh, Lý, Trần, Lê/ Thành nước Việt nhân dân trong
mát suối/ Mái rạ nghìn năm hồng thay sắc ngói/ Những đời thường cũng có
bóng hoa che. Với nhân dân, Người thương tiếng rao bánh đêm khuya con trẻ/
Thương người Mán trên non cao sương buốt đêm dày/ Thương hè đến, phố
phường chật chội/ Dân còn phải ra ngủ hè lắm muỗi/ Thương người mẹ đông
con gánh nước đi xa, qua cả cánh đồng/ Về đến nơi, nước còn lại nửa thùng/
Thương cảnh thiếu bánh tét, bánh chưng trên bàn thờ Tết đến/ Thương bàn tay
thương binh không mọc lại rồi Và, nhà thơ nhấn mạnh tình cảm của Người với
17
đồng bào miền Nam: Mười bốn triệu nhân dân miền Nam, Bác thương không sót
một người nào/ Ai gian khổ nhất thì Người thương mến nhất.
Thơ Chế Lan Viên trở thành tiếng nói và tình cảm chung của người Việt
Nam và bạn bè khắp năm châu khi nhắc đến phong cách giản dị của Hồ Chủ tịch:
Người chẳng có gì riêng/ Dép một đôi, áo quần vài bộ/ Người sống trong một
ngôi nhà gỗ/ Không chạm trổ rắn rồng hoa lá/ Bữa ăn đạm bạc cá kho với lại
dưa cà/ Rau trong vườn Người đã tăng gia/ Cái quạt mát làm bằng lá cọ. Có một
phát hiện khá thú vị khác về sự giản dị và khiêm tốn của Hồ Chủ tịch khi nhà thơ
đọc văn Người: Bác viết cho người mù chữ nghe và hiểu được/ Không có gì quý
hơn tự do, độc lập/ Bác muốn nhân dân cầm trên tay không nặng lắm tuổi tên
Người/ Người ký X.Y.Z, C.B như nhân dân ký Lúa, Xoài. Những phẩm chất cao
quý ấy của Bác Hồ đã hội tụ thành nguồn ánh sáng từ buổi đầu cách mạng đến
lúc hóa thành bất tử: Xưa Bác về, một bộ áo quần nâu/ Nay giản dị ra đi màu sắc
trắng/ Ngọn suối của một đời trong sáng/ Nay kết tinh thành khối thủy tinh
trong. Là đóa hoa sen mặt đất tỏa hương trời/ Hương nhân ái thấm vào hồn ta
mãi
Từ lâu Người hóa tinh thần, Người hóa non sông/ Bác vĩnh cửu muôn đời
không thể mất là ý niệm đẹp nhất trong thơ Chế Lan Viên về con người đã mở
non sông, đã mở tâm hồn Việt Nam trong thời đại mới. Biết ơn và kính yêu lãnh
tụ vô hạn, thơ Chế Lan Viên chính là một bằng chứng, một tấm lòng, một trí tuệ
đã được thi ca lựa chọn để ca ngợi Chủ tịch Hồ Chí Minh, con người kết tinh
những giá trị tinh thần của nhân dân Việt Nam suốt bốn nghìn năm lịch sử và
đỉnh cao tư tưởng của loài người tiến bộ. Là chân lý, Bác chẳng nói nhiều hơn
chân lý/ Cả nước nghe khi, im lặng, Bác cười/ Chẳng phải lật sách nào ra tìm
hiểu Bác/ Bác sống trong ta, Bác sống giữa đời…
djk lm
nd ocd pqrM o
spqkWq
t
Nguyễn Thị Xuân Đào
Summary: Viếng lăng Bác không những là tiếng khóc nghẹ ngào, xúc
động của người con miền Nam mà còn thể hiện một hình tượng đẹp đẽ cao
quý luôn sống mãi trong lòng nhân dân Việt Nam - Hình Tượng Bác Hồ.
Sinh thời, Bác Hồ luôn luôn nghĩ đến miền Nam, ngày đêm thương nhớ
miền Nam. Với Bác, miền Nam là niềm vui, là hạnh phúc, là nỗi đau không lúc
nào nguôi: “Miền Nam trong trái tim tôi”. Niềm mong mỏi thiết tha của Bác là
miền Nam mau được giải phóng. Miền Nam cũng ngày đêm thương nhớ Bác,
mong ngày giải phóng để được gặp Bác kính yêu. Nhưng tiếc thay, khi Bắc Nam
sum họp một nhà thì Bác không còn nữa. Lòng thương nhớ, nỗi niềm đau đớn
của đồng bào và chiến sĩ miền Nam dồn nén bao nhiêu năm đã được nhà thơ
8
Nguồn: />18
Viễn Phương thể hiện trong bài Viếng lăng Bác. Bài thơ không những chỉ thể
hiện dòng cảm xúc trào dâng của nhà thơ mà còn thể hiện hình tượng lãnh tụ Hồ
Chí Minh bằng những hình ảnh vừa quen thuộc, vừa giàu sức khái quát, vừa lung
linh gợi cảm. Bằng cảm xúc chân thực và ngôn ngữ thơ gợi cảm, Viễn Phương
đã nói hộ chúng ta một chân lý: Bác Hồ vĩ đại sống mãi trong lòng nhân dân ta.
Bài thơ ra đời năm 1976, khi lần đầu tiên sau giải phóng miền Nam, Viễn
phương ra thăm Lăng Bác. Bài thơ rất ngắn gọn, súc tích nhưng có sức gợi tạo
nên sự xúc động cho người đọc. Ngôn ngữ thơ tuôn trào theo theo dòng cảm xúc
chân thành, tha thiết.
Mở đầu bài thơ, Viễn Phương đã bày tỏ ngay tình cảm sâu nặng, ruột thịt
của mình bằng câu thơ giản dị: Con ở miềm Nam ra thăm lăng Bác.
Tình cảm giữa miền Nam và Bác Hồ luôn luôn là tình cảm ruột thịt “Bác
nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà” (Tố Hữu) và tình cảm của miền Nam đối với Bác
cũng là tình cảm nhớ mong da diết “Miền Nam mong Bác nỗi mong cha” (Tố
Hữu). Tự đáy lòng của người con đến thăm cha, Viễn Phương nói với Bác: Con
ở miền Nam…. Câu thơ giản dị nhưng bao hàm một ý nghĩa lớn. Trong tim Bác
và trong tim miền Bắc, Miền Nam luôn luôn là nỗi đau chia cắt, nỗi nhớ thương,
là niềm tự hào, là biểu tượng anh hùng, bất khuất, dũng cảm, kiên cường, là
thành đồng Tổ Quốc… Giờ đây, nhà thơ mang theo cả niềm tự hào đó của đồng
bào miền Nam để đến với Bác.
Hình ảnh đầu tiên trong lăng làm nhà thơ xúc động là hình ảnh hàng tre:
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng
Hàng tre bát ngát cuốn hút cảm xúc của nhà thơ. Qua hình ảnh hàng tre
quen thuộc tác giả gửi gắm một ý nghĩa tượng trưng nhằm ca ngợi Bác, ca ngợi
dân tộc. Chắc rằng, cũng như mọi người Việt Nam, trong tâm khảm nhà thơ, cây
tre là hình ảnh giản dị, thân thuộc, đời đời gắn bó với quê hương làng xóm. Hàng
tre xanh xanh trong vườn Bác gợi cho người đọc nhiều liên tưởng. Hàng tre gợi
hình ảnh mọi miền quê hương đất nước, nhất là hình ảnh miền Nam yêu thương.
Tre kiên cường trong bão táp mưa sa như dân tộc ta vững vàng qua phong ba bão
tố, như Bác Hồ suốt đời sống giản dị nhưng kiên cường tranh đấu vì độc lập tự
do của dân tộc.
Hoà vào dòng người thăm lăng, nhà thơ tiếp tục dòng suy tưởng. Lời thơ
bỗng dạt dào một cảm xúc tự hào, thành kính, thương nhớ Bác:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân
Ai đã từng một lần đi viếng lăng Bác mới hiểu hết hàm ý trong câu thơ của
Viễn Phương. Ngày ngày, mặt trời - chúa tể của thiên nhiên - thán phục một mặt
trời trong lăng rất đỏ. Mặt trời rất đỏ, hình ảnh tượng trưng cho Bác Hồ - là mặt
19
trời cách mạng, là nguồn ánh sáng rực rỡ không bao giờ tắt, mãi mãi chiếu rọi
con đường đi tới của dân tộc Việt Nam. Nhiều nhà thơ đã sử dụng hình ảnh mặt
trời để thể hiện ánh sáng của lý tưởng cách mạng, nhưng đối sánh hai hình ảnh
mặt trời của Viễn Phương quả là rất độc đáo. Đây là một sáng tạo nghệ thuật có
tác dụng bộc lộ nội dung rất hiệu quả. Không nhiều lời, chỉ một hình ảnh mặt trời
rất đỏ, nhà thơ đã khái quát được hình ảnh Bác Hồ vĩ đại. Nhà thơ đã nói hộ
chúng rằng: Bác Hồ là mặt trời cách mạng đẹp nhất, rực rỡ nhất, chói lọi nhất
luôn luôn toả sáng trong tâm hồn người Việt Nam.
Cùng với mặt trời ngày ngày đi qua trên lăng là dòng người đi trong
thương nhớ. Nhịp thơ chầm chậm như bước chân của dòng người lặng lẽ đi trong
suy tưởng, bao trùm một một không khí thương nhớ Bác không nguôi, thành
kính kết tràng hoa tình yêu dâng bảy mươi chín mùa xuân của Người. “Người ta
là hoa của đất”, nhà thơ thật sâu sắc và tinh tế khi tôn quí nhân dân. Mỗi người
dân là một bông hoa và dòng người đi trong thương nhớ chính là tràng hoa dâng
lên Bác.
Ngày ngày… ngày ngày …, thời gian không ngừng trôi và lòng người Việt
Nam không bao giờ nguôi tình cảm nhớ thương, yêu quí, kính trọng đối với Bác.
Đặc biệt xúc động là khi vào trong lăng, thấy Bác nằm nghỉ, nhà thơ sững
sờ, nghẹn ngào, đau đớn:
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền,
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi,
Mà sao nghe nhói ở trong tim
Bác nằm đó như đang trong giấc ngủ bình yên sau bảy mươi chín mùa
xuân không hề nghỉ. Từ ánh điện mờ ở trong lăng, nhà thơ liên tưởng đến một
hình ảnh rất đẹp: vầng trăng sáng dịu hiền. Hình ảnh đó đã đưa người đọc vào
một thế giới huyền diệu, trong sáng và thanh khiết; càng gợi ta nghĩ đến tình yêu
thiên nhiên, yêu trăng nồng nàn của Bác. Vầng trăng kia đã bao lần sáng lên
trong thơ Người. Cả khi trong ngục: “Người ngắm trăng soi qua cửa sổ, trăng
nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”. Cả những khi bận rộn việc nước việc quân, Bác
vẫn thấy “trung thu trăng sáng như gương”, “rằm xuân lồng lộng trăng soi”,
“trăng ngân đầy thuyền”, “trăng vào cửa sổ đòi thơ”, “trăng lồng cổ thụ bóng
lồng hoa…” Giờ đây, Bác nằm đó, trong giấc ngủ bình yên, giữa vầng trăng sáng
dịu hiền. Vẫn biết rằng Bác như trời xanh, mãi mãi sống trong sự nghiệp của
chúng ta. Nhưng con tim nhà thơ đau đớn vô cùng khi đứng trước Người. Mà sao
nghe nhói ở trong tim, chỉ một chữ nhói cũng đủ nói lên nỗi quặn đau, thương
nhớ không gì bù đắp được vì mất Bác, vì nỗi thiếu vắng Bác.
Và nỗi đau không còn kìm ném được nữa, nó trào lên dữ dội khi nhà thơ
chia tay với Bác:
Mai về miền Nam, thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng
Muốn làm bông hoa toả hương đâu đây
20
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
Thương Bác, thương đến trào nước mắt, một tình cảm yêu quý mãnh liệt,
trọn vẹn như tình cảm của người con đối với người cha ruột thịt. Nhà thơ chia tay
Bác trong tiếng khóc nấc nở nghẹn ngào. Làm sao ngăn được dòng nước mắt
thương nhớ Bác-một con người vừa vĩ đại, thanh cao, vừa gần gũi thân thiết với
chúng ta, một con người suốt đời hy sinh, cống hiến cho dân tộc nay vĩnh viễn
nằm lại trong lăng? Nhà thơ lưu lưyến không muốn rời xa Bác, chỉ ước muốn
biến thành con chim, bông hoa, cây tre, góp tiếng hót, làn hương quanh nơi Bác
nghỉ cho trọn niềm trung hiếu với Người. Đoạn thơ dạt dào tình cảm, nhịp điệu
thiết tha, cùng với hình ảnh cây tre trung hiếu một lần nữa truyền đến người đọc
sự xúc động nghẹn ngào.
Bài thơ ngắn, nhưng tác giả đã thành công khi sử dụng hàng loạt hình ảnh
ẩn dụ mang tính tượng trưng sâu sắc. Các hình ảnh hàng tre xanh xanh, giữa bão
táp mưa sa, đến các hình ảnh mặt trời rất đỏ, tràng hoa, bảy mươi chín mùa xuân,
vầng trăng sáng dịu hiền, trời xanh là mãi mãi đã gợi cho người đọc thấy trọn
vẹn hình tượng Bác Hồ gần gũi, cao quý, thanh khiết, vĩ đại biết bao. Ngoài ra,
nó còn gợi đến hình ảnh quê hương, đất nước, nhân dân. Nhà thơ đã có nhiều
dụng ý khi sử dụng các hình ảnh rất đẹp, rất lớn lao của vũ trụ: mặt trời, vầng
trăng, trời xanh. Những hình ảnh đó tượng trưng cho cái vĩ đại, lớn lao của Bác
Hồ. Bác như vầng mặt trời rực rỡ, như vầng trăng sáng dịu hiền, như bầu trời
xanh. Ở Bác toả ra ánh sáng của trí tuệ thiên tài và lấp lánh ánh sáng của một tâm
hồn cao đẹp. Còn hình ảnh hàng tre xanh xanh lại tượng trưng cho cái bình dị,
gần gũi của Người. Và hơn thế nữa, tất cả các hình ảnh ấy đều gợi cho ta thấy sự
bất tử của Bác Hồ. Người sống mãi trong lòng nhân dân ta, trong sự nghiệp của
chúng ta. Mãi mãi là vị cha già thân thiết, yêu quý của chúng ta.
Viếng lăng Bác không những là tiếng khóc đau đớn, nghẹn ngào trước sự
ra đi của Bác, là lòng thương nhớ không nguôi, lòng kính phục vô hạn của nhà
thơ Viễn Phương và của nhân dân ta đối với Bác Hồ mà bài thơ còn diễn tả thành
công hình tượng Bác Hồ vĩ đại bằng những hình ảnh đẹp, nhịp điệu tha thiết,
cảm xúc nồng nàn chân thực. Âm hưởng của bài thơ ngân vang mãi trong lòng
người đọc. Bài thơ được phổ nhạc càng trở nên truyền cảm sâu xa, làm xúc động
hàng triệu trái tim Việt Nam từ 1976 đến nay.
!"#$%R+Z&+,&)
u
14:53 | 19/05/2004
$%+>0Z&./:U&"A&>R+Z&+,&)O[O*+4
"]K+O6U:"<"0R"OK+Ovv+, !"#@!"!"wx)
"A&ZE+v05R.y9'84$;$ZF:)?1N0F9EKOh+FV+K+&
YF/O*+"A&U;R"@
9
Nguồn: !%+,z<R.<+,&)4
w{||}}}@"wF@%$@F|"wF|%U05~.|~}.|~}.L~&+5@&.wP•"%€+U•C‚-ƒt„"€+U•-f3‚33…'†PPw‡Lƒ‡
21
Ai sáng tác về Bác Hồ đều thấy đây là đề tài khó, vì Bác là biểu tượng cao
nhất của nhân cách và tâm hồn Việt Nam, tích tụ mọi tinh hoa của dân tộc và
thời đại.
Chân dung Bác Hồ được đưa vào tem thư (con tem đầu tiên do họa sĩ
Nguyễn Sáng sáng tác năm 1945 đã là niềm tự hào của ngành Bưu chính) như
một thông điệp của nhân dân Việt Nam công bố cả thế giới chân dung vị lãnh tụ
dân tộc mình, đánh dấu một giai đoạn lịch sử của đất nước.
Năm 1946, họa sĩ Tô Ngọc Vân, Nguyễn Đỗ Cung được Hội Văn hóa cứu quốc
cử vào Bắc Bộ Phủ xin vẽ Bác. Trong bức sơn dầu nổi tiếng Hồ Chủ tịch làm
việc ở Bắc Bộ Phủ (1946) họa sĩ Tô Ngọc Vân đã thể hiện sinh động chân dung
của Người mang dấu ấn của nhiều năm bôn ba gian khổ hoạt động cách mạng.
Đó là hình ảnh Bác với dáng người gầy, trong bộ kaki, gương mặt trầm tư đang
dồn tâm trí đến vận mệnh đất nước. Với bút pháp khỏe, họa sĩ đã tạo được một
bức tranh có sức truyền cảm mạnh.
Họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung ở khu V, trong hoàn cảnh khó khăn của kháng chiến
cũng đã dùng thể loại khắc gỗ để sáng tác bức tranh nổi tiếng Bác Hồ năm 1946.
Ở bức khắc gỗ này chân dung Bác được thể hiện chiều nhìn nghiêng. Đây là một
phác hình rất đẹp có sức khái quát sâu.
Chiến khu Việt Bắc với căn cứ địa Pắc Bó là nguồn cảm hứng cho các họa sĩ
khai thác tạo hình. Họa sĩ Trần Văn Cẩn với tranh Bác Hồ bên suối Lê Nin thể
hiện Bác với phong thái thật ung dung. Họa sĩ Trịnh Phòng với bức sơn dầu Bàn
đá chông chênh dịch sử Đảng, tái hiện một khung cảnh thiên nhiên ở Pắc Bó, bên
phiến đá làm bàn viết, thể hiện phong cách giản dị của Bác. Cũng ở tại Pắc Bó
họa sĩ Nguyễn Văn Chiến đã thực hiện bức sơn dầu Đầu nguồn cách mạng.
Tranh thể hiện Bác với bộ quân phục bạc màu, đang làm việc bên suối Lê Nin.
Nền tranh là hang Pắc Bó có tượng Các Mác do chính tay Bác tạc lên và ý thơ
gợi cảm qua nhành phong lan bên khe đá, một loại hoa mà sinh thời Bác rất ưa
chuộng.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ gian khổ, với Bác, "miền Nam luôn
trong trái tim tôi" nên khi các dũng sĩ miền Nam được ra gặp Bác thì Bác rất vui.
Tranh Bác Hồ với dũng sĩ miền Nam của Quang Thọ đã thể hiện Bác với các
dũng sĩ miền Nam trên cầu, trong khu ao vườn Bác. Họa sĩ Vương Trình thể hiện
Bác trong một bức tranh đẹp: Bác Hồ với anh hùng chiến sĩ thi đua, Bác Hồ với
nông dân, Bác Hồ với bộ đội pháo. Huy Toàn và Dương Bích Liên cùng gặp
nhau ở ý tưởng khi cùng chọn đề tài Bác đi chiến dịch. Họa sĩ Nguyễn Nghĩa
Duyện thể hiện Bác đang cùng bộ đội hành quân; Văn Đa thể hiện Bác với bộ
đội trong rừng; Trọng Kiệm thể hiện Bác đi chiến dịch với chiến sĩ; Phạm Văn
Đôn với tranh Đêm nay Bác không ngủ; Trần Đình Thọ thể hiện Bác cùng các
đồng chí Trung ương đang trên bàn chỉ huy trong tranh Điện Biên Phủ; Đỗ Hiển
với tranhBác Hồ với trận địa phòng không… Họa sĩ Văn Giáo có một loạt tranh
về Bác. Các tranh Trở về biên giới 1941, Bác đọc bia ở Côn Sơn, Bác soạn tuyên
ngôn ở Hàng Ngang, Bác với nông dân là những tranh bột màu đẹp của ông.
22
Trong hoàn cảnh kháng chiến, ở miền Nam xa Bác, ít hình ảnh của Bác,
trong khi đồng bào rất mong đợi Bác, họa sĩ Diệp Minh Châu đã vẽ rất nhiều
chân dung Người để tặng họ. Tháng 9-1947, từ Nam bộ, họa sĩ trân trọng gửi ra
Bắc bức tranh lụa Bác Hồ với thiếu nhi Trung - Nam - Bắc được vẽ bằng máu
của mình trên nền tấm lụa - một chiến lợi phẩm ở Giồng Dừa (4-1947).
Hình tượng Bác còn được nhiều họa sĩ sáng tạo qua thể loại tranh cổ động.
Họa sĩ Nguyễn Thụ và Huy Oánh với bức Bác vẫn cùng chúng cháu hành quân;
Họa sĩ Quang Phòng thể hiện Đời đời nhớ ơn Bác Hồ. Họa sĩ Lê Huy Trấp đã
dùng lối vẽ nét trắng hình Bác lên nền sẫm, khắc họa đậm nét hình Bác qua tiếng
nói của đồ họa. Với thể loại tranh ghép mảnh phác thảo, Lê Hải Anh và tập thể
trường Đại học Nghệ thuật Huế thể hiện hình tượng Bác đang chỉ huy dàn nhạc
và dàn hợp xướng
Một sự kiện gây ngạc nhiên cho công chúng yêu hội họa là phòng tranh
của họa sĩ Phạm Lung gồm 28 bức tranh chân dung Bác Hồ (khổ lớn 1,6m x
1,6m, chất liệu sơn dầu). Triển lãm kéo dài một tháng do Hội Mỹ thuật Việt Nam
và Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp tổ chức nhân kỷ niệm 110 năm ngày sinh của
Người.
Bác Hồ vô vàn kính yêu của chúng ta đã đi xa, nhưng sự nghiệp của Người
và cả những tác phẩm nghệ thuật sáng tác về hình tượng Người luôn được lưu
giữ trong bảo tàng, lưu giữ trong lòng các họa sĩ, trong mỗi trái tim của nhân dân
Việt Nam.
Nguyễn Chơn Hiền
(Báo Bình Định
W<+";y"'+.!*%,0aF> !"
-‚
"Lời Người lời của nước non" là vở diễn thành công nhất từ trước tới nay
trong số các vở diễn về hình tượng Bác Hồ mà Nhà hát Dân ca Nghệ An dàn
dựng. Cảm động nhất là đồng bào các dân tộc vùng cao từ chiều đã ra sân bãi đặt
ghế, giữ chỗ ngồi để khi xem diễn "được gần Bác, nhìn thấy Bác rõ hơn".
10
Nguồn: Sân khấu, />23
Vở diễn "Lời Người lời của nước non" (kịch bản: Vũ Hải, chuyển thể
dân ca: An Ninh; chỉ đạo dàn dựng: NSƯT Hồng Lựu; chỉ đạo nghệ thuật:
Ngọc Ất, biên đạo múa NSƯT Thu Hà) của tập thể diễn viên Nhà hát Dân
ca Nghệ An với lao động nghệ thuật sáng tạo và thành kính của mình, đã
dàn dựng nên một thiên sử thi nghệ thuật, có sức lay động không chỉ với
công chúng xứ Nghệ mà đã tới công chúng cả nước.
"Lời Người lời của nước non" là một trong những vở diễn được chọn là công trình nghệ thuật
biểu diễn tuyên truyền, phục vụ cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ
Chí Minh. Tổng kết năm thực hiện cuộc vận động 2008, "Lời Người lời của nước non" là một
trong những vở diễn được Ban chỉ đạo TW chọn trao Giải thưởng "Công trình nghệ thuật xuất
sắc".
Không có xung đột kịch tính, không có các tuyến nhân vật đối kháng, "Lời
Người lời của nước non" là câu chuyện về Bác Hồ, về tình cảm của Người đối
với quê hương đất nước, với đồng bào miền Nam, với học sinh các dân tộc Việt
Nam, Anh hùng các LLVTND… Không gian vở diễn phản ánh hai lần Bác về
thăm quê và nơi làm việc của Bác tại Phủ Chủ tịch trong suốt thời gian từ 1946
đến 1969.
Toàn bộ vở diễn chỉ một tuyến nhân vật quanh nhân vật chính là Bác Hồ
trong muôn vàn tình thương yêu, được chuyển tải qua những làn điệu múa hát
dân ca xứ Nghệ giàu chất trữ tình, ngọt ngào sâu lắng, có sức lay động diệu kỳ.
Cảnh Bác Hồ với các AHLLVT quân giải
phóng tại Phủ Chủ tịch.
Vở diễn lay động người xem ngay từ đêm diễn duyệt vào tháng 8/2007 và
lay động hàng vạn khán giả đêm công diễn đầu tiên tại Nghệ An. Sức lay động
của vở diễn thể hiện ở số lượng buổi diễn và tình cảm của công chúng đối với tác
phẩm.
Từ tháng 8/2007 đến tháng 3/2008, Nhà hát Dân ca Nghệ An kín lịch mời
của các địa phương, các doanh nghiệp nội tỉnh: 50 đêm diễn cho TP Vinh; 42
đêm diễn tại huyện Diễn Châu; 35 đêm ở Yên Thành; 15 đêm ở huyện miền núi
Con Cuông, hàng chục đêm diễn khác cho các trường học…
24
Ở ngoại tỉnh, đầu tiên đoàn đã tới TP HCM. Với hàng trăm đêm diễn, Nhà
hát phải huy động cả hai đoàn biểu diễn nhưng vẫn không đáp ứng được nhu cầu
cho những bản hợp đồng biểu diễn dài ngày.
Vở diễn ngược lên Tây Bắc, Đông Bắc, vào tận miền Trung - Tây Nguyên,
Nam Bộ và tới hầu khắp các quân khu, quân đoàn, các lực lượng CAND… phục
vụ cuộc vận động Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.
Rất đông công chúng đã không kìm nén nổi nước mắt khi Bác Hồ (NSƯT
An Phúc, Hồng Dương thể hiện) xuất hiện trên sân khấu. Cảm động nhất là đồng
bào các dân tộc vùng cao từ chiều đã ra sân bãi đặt ghế, giữ chỗ ngồi để khi xem
diễn "được gần Bác, nhìn thấy Bác rõ hơn".
"Lời Người lời của nước non" là vở diễn thành công nhất từ trước tới nay
trong số các vở diễn về hình tượng Bác Hồ mà Nhà hát Dân ca Nghệ An dàn
dựng. Thành công ấy ngoài tài năng của Vũ Hải - tác giả kịch bản - là tài năng
chuyển thể dân ca của An Ninh.
Rất nhiều làn điệu dân ca Nghệ An gốc được An Ninh lựa chọn đưa vào
tác phẩm hợp lý trong từng hoàn cảnh nhân vật, qua từng lớp từng hồi, được các
nghệ sỹ, diễn viên và dàn nhạc thể hiện một cách ngọt ngào, lắng đọng.
Tất cả làm nên thiên sử thi nghệ thuật, tái dựng nên hình tượng Hồ Chí
Minh vĩ đại mà gần gũi thân thương, giáo dục người xem học tập tư tưởng, đạo
đức và tình yêu bao la của Bác Hồ, vươn tới chân - thiện - mỹ, sống tốt đẹp hơn
để góp phần xây dựng đất nước Việt Nam giàu mạnh như mong ước của Người.
Vinh dự được nhận giải thưởng nhưng trong tâm sự của mình, Giám đốc
Nhà hát Dân ca Nghệ An, ông Nguyễn Ngọc Ất vẫn băn khoăn. Theo ông thì
"Lời Người lời của nước non" là công trình nghệ thuật sử thi chưa đạt tới mức
hoàn thiện.
Đáng tiếc một vài chi tiết do đã quá coi trọng thư pháp hư cấu mà có lúc đi
quá xa sự kiện lịch sử có thật.
Ví như chuyện cụ Nguyễn Thị Thanh ra thăm Bác Hồ năm 1945 chẳng
hạn, trong vở diễn cả ngôn ngữ nhân vật, khung cảnh lịch sử chưa thực sự thuyết
phục người xem.
Hư cấu về lãnh tụ như Chủ tịch Hồ Chí Minh phải tôn trọng bản chất sự
kiện lịch sử mới có sức lan tỏa. Hy vọng vở diễn sẽ được chỉnh sửa, hoàn thiện
để tiếp tục đưa hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh đến với đồng bào cả nước chân
thực, xúc động hơn
Tố Lan
25
