Nhận định các vấn đề thực tiễn, và nhận định của báo chí truyền thông hiện đại

Chịu trách nhiệm xuất bản
GIÁM ĐỐC - TỔNG BIÊN TẬP
PGS.TS. PHẠM MINH TUẤN
Chịu trách nhiệm nội dung
PHÓ GIÁM ĐỐC - PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
TS. ĐỖ QUANG DŨNG
Biên tập nội dung:

ThS. PHẠM THỊ KIM HUẾ
TS. HOÀNG MẠNH THẮNG
ThS. TRỊNH THỊ NGỌC QUỲNH
ThS. NGUYỄN VIỆT HÀ

Trình bày bìa:
Chế bản vi tính:
Đọc sách mẫu:

ĐƯỜNG HỒNG MAI
LÊ MINH ĐỨC
TRỊNH THỊ NGỌC QUỲNH
VIỆT HÀ

Số đăng ký kế hoạch xuất bản: 427-2021/CXBIPH/3-365/CTQG.
Số quyết định xuất bản: 06-QĐ/NXBCTQG, ngày 18/02/2021.
Nộp lưu chiểu: tháng 04 năm 2021.
Mã ISBN: 978-604-57-6491-6.



Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam

Tạ Ngọc Tấn
Báo chí, truyền thơng hiện đại: Thực tiễn, vấn đề, nhận định / Tạ Ngọc Tấn. H. : Chính trị quốc gia, 2020. - 440tr. ; 24cm
ISBN 9786045760345
1. Báo chí 2. Truyền thơng 3. Việt Nam
079.597 - dc23
CTM0405p-CIP




LỜI NHÀ XUẤT BẢN
Chín mươi lăm năm ra đời và phát triển (1925-2020), nền báo chí
cách mạng Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc. Từ khi báo
chí cách mạng manh nha và với sự ra đời của tờ báo Thanh niên do
Nguyễn Ái Quốc sáng lập ở Quảng Châu, Trung Quốc (năm 1925), báo
chí ln là vũ khí sắc bén để truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt
Nam, động viên tinh thần yêu nước của nhân dân cần lao và cũng là cơ
quan liên lạc, tổ chức, chuẩn bị lực lượng cho sự ra đời của Đảng Cộng
sản Việt Nam. Từ đó đến nay, trải qua thời kỳ đấu tranh giành độc lập,
nhiều cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và trong thời kỳ xây dựng, phát
triển đất nước, báo chí khơng chỉ đơn thuần trở thành một trong những
phương tiện quan trọng hàng đầu trong việc tuyên truyền, phổ biến
chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước,
nhận diện các nội dung thông tin sai trái, thù địch chống phá cách
mạng Việt Nam; mà còn tạo ra sự kết nối xã hội, kết nối giữa mọi tầng
lớp, mọi không gian, thời gian, xóa bỏ khoảng cách về địa lý, tạo ra sức
mạnh to lớn trong xã hội. Những nội dung do báo chí đưa ra đều có tác
động đến các cấp ủy đảng, chính quyền, những nhà hoạch định chính
sách để tạo cơ chế, chính sách tốt hơn; đồng thời tạo được hiệu quả cao
trong lĩnh vực giám sát và phản biện xã hội.

Bước vào kỷ nguyên số, báo chí phát triển thêm một bước mới. Cách
mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, với sự phát triển của cơng
nghệ truyền thơng mới, báo chí chịu sự tác động mạnh mẽ. Sự tiến bộ
của khoa học - công nghệ đã cung cấp cho ngành báo chí, truyền thơng

5


hiện đại các công cụ và phương thức truyền thông tiên tiến vượt trội.
Các phương tiện truyền thông mới được truyền phát thông qua mạng
Internet tạo ra một không gian rộng rãi hơn cho cuộc “cách mạng” của
báo chí, truyền thông hiện đại. Sự chuyển đổi từ kỷ nguyên in ấn sang
thời đại số khiến hoạt động cạnh tranh của báo chí, truyền thơng khơng
chỉ bó hẹp trong phạm vi thu thập và đưa tin, mà cịn thơng qua việc
tích hợp các sản phẩm truyền thông để nâng cao chất lượng và giá trị
thông tin, rút ngắn thời gian, từ đó tạo ra sản phẩm truyền thơng mới,
hình thành các chuỗi sản phẩm và chuỗi giá trị trong các cơ quan báo
chí, truyền thơng. Cùng với lợi thế mà cơng nghệ truyền thông mang
lại, đạo đức nghề làm báo cũng cần được đề cao.
Nhằm cung cấp thêm tài liệu cho các nhà nghiên cứu, nhà hoạch
định chính sách, giảng viên, phóng viên, biên tập viên, cán bộ, nhân
viên trong các cơ quan báo chí, truyền thơng, học viên chun ngành
báo chí, phát thanh - truyền hình và độc giả có nhu cầu tìm hiểu vấn
đề này, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật xuất bản cuốn sách
Báo chí, truyền thông hiện đại: Thực tiễn, vấn đề, nhận định
của GS.TS. Tạ Ngọc Tấn - nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ
tịch Hội đồng Lý luận Trung ương.
Cuốn sách tổng hợp các bài viết về báo chí, truyền thơng từ thuở sơ
khai đến hiện đại, đồng thời gắn báo chí, truyền thơng với các vấn đề về
kinh tế - xã hội, chính trị, đời sống xã hội; với trách nhiệm và công tác

chuyên môn, nghiệp vụ của người làm báo. Cuốn sách được chia thành
5 phần với 35 bài viết: Hồ Chí Minh - Người khai sinh nền báo chí cách
mạng Việt Nam; Sự phát triển báo chí, truyền thơng hiện đại; Báo chí,
truyền thơng và chính trị; Báo chí, truyền thơng và đời sống xã hội;
Nhà báo và nghề nghiệp.
Xin trân trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc.
Tháng 9 năm 2020
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA SỰ THẬT

6


Phần một

HỒ CHÍ MINH - NGƯỜI KHAI SINH
NỀN BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM



1
NHẬN DIỆN HOẠT ĐỘNG BÁO CHÍ
CỦA HỒ CHÍ MINH*
Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng vĩ đại, lãnh tụ thiên tài
của cách mạng Việt Nam. Người đã sáng lập Đảng Cộng sản
Việt Nam, lãnh đạo toàn Đảng, toàn dân ta làm nên thắng lợi
vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và chiến thắng
Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu, chuẩn
bị các điều kiện tiền đề về tư tưởng, tinh thần và vật chất cho
những bước phát triển tiếp theo của cách mạng, của dân tộc
ta. Hồ Chí Minh là nhà văn lớn của dân tộc Việt Nam, nhà văn

hóa lỗi lạc của nhân loại trong thế kỷ XX theo nghĩa đầy đủ
nhất của những danh hiệu cao q đó. Người cịn là nhà báo
cách mạng số một, người khai sinh ra nền báo chí cách mạng
Việt Nam.
Nếu kể từ bài báo đầu tiên “Vấn đề dân bản xứ” đăng trên
tờ L’Humanité ngày 02/8/1919, thì trong suốt 60 năm vừa hoạt
động cách mạng vừa cầm bút, Hồ Chí Minh đã viết hàng nghìn
bài báo các loại, 276 bài thơ bằng chữ Việt và chữ Hán, gần
500 trang truyện và ký1. Khơng chỉ viết, Hồ Chí Minh cịn là
* Tạp chí Báo chí và Tun truyền, số 3 (tháng 5+6)/2001 và số 4 (tháng
7+8)/2001.
1. Xem: Hồ Chí Minh: Tuyển tập văn học, ba tập, Nxb. Văn học, Hà Nội,
1999.

9


người sáng lập, tổ chức, điều hành hoạt động, biên tập, trình
bày hàng chục tờ báo cách mạng trong những thời kỳ khác
nhau. Người cũng để lại di sản tư tưởng to lớn về báo chí với
những quan điểm cơ bản, toàn diện về nghề báo, nhà báo, chức
năng, nhiệm vụ của báo chí, cơng chúng báo chí và mối quan
hệ tác động qua lại giữa báo chí với đời sống chính trị - xã hội.
Tồn bộ hoạt động sáng tạo báo chí của Hồ Chí Minh trải
qua 4 thời kỳ chủ yếu, phù hợp với những giai đoạn phát triển
của cách mạng Việt Nam.
1. THỜI KỲ THỨ NHẤT
(từ năm 1919 đến trước năm 1930)
Đây là thời kỳ người thanh niên yêu nước Nguyễn Ái
Quốc đang bôn ba khắp các chân trời châu Âu, châu Mỹ, châu

Phi, châu Á, quan sát, nghiên cứu, lần tìm trong những kinh
nghiệm, những học thuyết đương thời một con đường cứu nước,
cứu dân. Từ thực tiễn sinh động của thời đại, Người đã đi đến
kết luận là: “Bây giờ học thuyết nhiều, chủ nghĩa nhiều, nhưng
chủ nghĩa chân chính nhất, chắc chắn nhất, cách mệnh nhất
là chủ nghĩa Lênin”1. Từ đây bắt đầu một nỗ lực phi thường
của Người nhằm truyền bá tư tưởng cách mạng của chủ nghĩa
Mác - Lênin vào Việt Nam, chuẩn bị tiến tới thành lập một
đảng cách mạng kiểu mới để lãnh đạo nhân dân vùng lên phá
ách nô lệ, giành độc lập, tự do, hịa bình và hạnh phúc cho dân
tộc, cho đất nước. Trong thời kỳ này, Người lấy tên gọi đồng
thời là bút danh chính thức là Nguyễn Ái Quốc, tức là Người
yêu nước.
1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011,
t.2, tr.289.

10


Trong thời kỳ thứ nhất, hoạt động sáng tạo báo chí của
Nguyễn Ái Quốc tập trung vào hai chủ đề là tố cáo, lên án sự
thối nát, bất công, vô nhân đạo của chủ nghĩa thực dân Pháp
và chế độ thống trị của chúng đối với các nước thuộc địa, trong
đó có Việt Nam; tuyên truyền, giới thiệu tư tưởng Mác - Lênin,
động viên tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tập hợp
tổ chức lực lượng chuẩn bị cho cuộc cách mạng trong tương
lai. Các tác phẩm báo chí thuộc chủ đề thứ nhất chủ yếu đã
được đăng tải trên các tờ báo Le Paria, L’Humanité, La Vie
Ouvrière, tập san Inprekorr và một số ấn phẩm khác trong
khoảng thời gian Người hoạt động ở Pháp, Liên Xô và Trung

Quốc. Tác phẩm nổi tiếng Bản án chế độ thực dân Pháp được
viết bằng tiếng Pháp, xuất bản lần đầu tiên tại Paris năm 1925.
Tác phẩm được viết dựa trên những tư liệu và bài viết của Hồ
Chí Minh đã đăng trên các tờ báo Le Paria, L’Humanité, La
Vie Ouvrière. Một số bài viết hay nhiều đoạn trong các bài
viết đã đăng trên báo Le Paria được đưa nguyên văn vào sách.
Tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp của Nguyễn Ái Quốc
thực sự là một bản cáo trạng đanh thép, vạch mặt, lên án chế
độ cai trị độc ác, dã man, đẫm máu và nước mắt của thực dân
Pháp tại Đông Dương. Hơn thế nữa, Bản án chế độ thực dân
Pháp đã thể hiện nhận thức chín muồi của Người về điều kiện
cần thiết và con đường cách mạng giải phóng dân tộc. Đó là
sự “hợp tác” giữa lao động ở các nước thuộc địa với “giai cấp
vô sản phương Tây” và liên minh giữa các dân tộc thuộc địa:
“khối liên minh này sẽ là một trong những cái cánh của cách
mạng vơ sản”1.
1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd, t.2, tr.134.

11


Một cuốn sách nổi tiếng của Nguyễn Ái Quốc có ý nghĩa
đặc biệt trong lịch sử cách mạng Việt Nam trong thời kỳ này
là Đường cách mệnh. Cuốn sách này tập hợp các bài giảng của
Người cho các lớp học chính trị tại Quảng Châu, Trung Quốc
trong thời gian từ năm 1925 đến năm 1927. Đường cách mệnh
là sự tiếp nối, phát triển hợp logic những tư tưởng, quan điểm
của Bản án chế độ thực dân Pháp. Đây là những bài học về
cách mạng; về vai trò lãnh đạo của Đảng, về con đường giải
phóng dân tộc, con đường xây dựng đất nước đi tới độc lập, tự

do, phồn vinh và hạnh phúc đã được Người diễn đạt một cách
giản dị, dễ hiểu, có sức thuyết phục lịng người. Đường cách
mệnh được Bộ Tuyên truyền của Hội Liên hiệp các dân tộc bị
áp bức xuất bản thành sách vào đầu năm 1927.
Khơng chỉ viết báo, Hồ Chí Minh cịn trực tiếp tổ chức,
sáng lập các tờ báo Le Paria ở Pháp, Thanh niên, Cơng nơng,
Lính cách mệnh ở Trung Quốc, v.v.. Năm 1928, sau khi đến
Thái Lan, Nguyễn Ái Quốc đổi tên tờ Đồng thanh thành Thân
ái và trực tiếp chỉ đạo việc ra báo. Tờ báo này là diễn đàn của
chi nhánh Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí hội ở
Thái Lan. Năm 1929, Nguyễn Ái Quốc đến Hương Cảng để
chuẩn bị cho việc thống nhất các tổ chức cộng sản Việt Nam.
Tại đây, Người đã trực tiếp chỉ đạo tờ báo Đỏ - cơ quan của Chi
bộ An Nam Cộng sản Đảng tại Trung Quốc. Ở những tờ báo
này, Người vừa làm Tổng biên tập hay trực tiếp chỉ đạo, vừa tổ
chức bài vở, in ấn, phát hành các tờ báo với mục đích rõ ràng
là truyền bá những tư tưởng cách mạng vào trong nước, thổi
bùng lên ngọn lửa yêu nước trong nhân dân, chuẩn bị hàng
ngũ đấu tranh nhằm thực hiện lý tưởng cứu nước, cứu nhà.
Báo Thanh niên là tờ báo có vị trí đặc biệt trong lịch sử
Việt Nam hiện đại. Nó khơng chỉ là điểm mốc mở đầu cho
12


nền báo chí cách mạng, mà cịn là sản phẩm báo chí đầu tiên
được sử dụng với ý nghĩa đầy đủ của phương tiện truyền bá
chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, động viên tinh thần yêu
nước của nhân dân cần lao và cũng là cơ quan liên lạc, tổ chức,
chuẩn bị lực lượng cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Báo Thanh niên ra số 1 vào ngày 21/6/1925. Thời kỳ đầu, báo

được in ở Quảng Châu, Trung Quốc rồi được chuyển về nước ta
theo các đường dây liên lạc bí mật. Báo ra vào chủ nhật hằng
tuần, thơng thường có 4 trang khổ giấy 13x19 cm, mỗi số báo
cũng chỉ nhân ra vài trăm bản. Trên mặt báo có các mục như:
xã luận, bình luận, phụ nữ đàm, vấn đáp, thơ ca, phê bình, trả
lời bạn đọc... Cùng tham gia viết trên báo Thanh niên cịn có
các cây bút như: Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Lê Duy Điếm,
Trương Văn Lĩnh...
Trong hơn 200 số báo Thanh niên, Nguyễn Ái Quốc trực
tiếp chỉ đạo 88 số đầu, tức là trong khoảng thời gian từ tháng
6/1925 đến tháng 4/1927. Khi công xã Quảng Châu bùng nổ
vào tháng 4/1925, chính quyền Tưởng Giới Thạch đàn áp phong
trào, lùng bắt các nhà cách mạng Trung Quốc và cả những nhà
cách mạng Việt Nam đang hoạt động tại đây, Nguyễn Ái Quốc
buộc phải rời Quảng Châu đi Liên Xô và những người đồng
chí, học trị của Người ở Tổng bộ Việt Nam Thanh niên Cách
mạng đồng chí Hội tiếp tục xuất bản báo Thanh niên cho đến
tháng 5/1929. Về 88 số báo Thanh niên do Nguyễn Ái Quốc
phụ trách, Giám đốc Sở mật thám Đơng Dương lúc đó là Louis
Marty đã nhận xét trong một bản báo cáo gửi Bộ thuộc địa
Pháp: “Những tờ Thanh niên đầu tiên nhấn mạnh về sự đồn
kết nội bộ, nhờ đó mà đồn thể có sức mạnh và những cá nhân
trong đồn thể làm việc có kết quả hơn. Đồng thời, báo cũng
cổ vũ tinh thần độc lập dân tộc và lòng yêu nước mà người
13


Việt Nam lúc bấy giờ đang háo hức chờ dịp để thi thố. Sau đó
tờ báo giúp bạn đọc nhận định về tình hình thế giới, đặc biệt là
những biến chuyển vừa xảy ra trong lịch sử các cường quốc...

Tờ báo hướng dẫn từ từ cho mọi người hiểu rằng hiện nay trên
thế giới đã có nước Nga theo chế độ Xôviết, dân ở nước Xôviết
ấy sống tự do hạnh phúc. Nguyễn Ái Quốc, người chủ biên báo
Thanh niên, tỏ ra kiên nhẫn, suốt trong 60 số báo đầu để cho
bạn đọc chuẩn bị tinh thần và tình cảm rồi sau cùng mới bày
tỏ cơng khai chủ trương của mình: chỉ có Đảng Cộng sản mới
có thể đem lại hạnh phúc cho dân tộc - Việt Nam”1.
Với việc sáng lập, tổ chức hoạt động báo Thanh niên và
sau đó là việc xuất bản một số tờ báo cách mạng khác, Nguyễn
Ái Quốc đã khai sinh ra nền báo chí cách mạng Việt Nam và
đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển mạnh mẽ của nền
báo chí Việt Nam mới trong suốt tiến trình cách mạng của đất
nước sau này.
2. THỜI KỲ THỨ HAI
(từ năm 1930 đến trước Cách mạng Tháng Tám
năm 1945)
Đây là thời kỳ Đảng Cộng sản Việt Nam dưới sự tổ chức
và chỉ đạo của Nguyễn Ái Quốc đã trực tiếp tổ chức vận động
cách mạng trong nước, giương cao ngọn cờ cách mạng vô sản,
lãnh đạo nhân dân tiến hành cuộc đấu tranh, vượt qua những
gian nan, thoái trào, kiên quyết chống thực dân, phong kiến,
giành tự do, độc lập cho dân tộc, đất nước. Đây cũng là thời
kỳ hoạt động đầy gian nan và nguy hiểm của nhà cách mạng
1. Xem: Hồng Chương: Tìm hiểu lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam,
Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tr.268.

14


Nguyễn Ái Quốc, trong đó có một năm từ tháng 8/1942 đến

tháng 9/1943, Người bị giam cầm, đày ải trong các nhà tù của
Quốc dân Đảng ở Trung Quốc.
Trong thời kỳ này, vào những năm 1936-1939 khi Mặt trận
bình dân lên cầm quyền ở Pháp, khơng khí chính trị ở Đơng
Dương phần nào được cởi mở, Đảng có điều kiện tranh thủ cử
cán bộ ra báo công khai. Suốt thời gian còn lại của thời kỳ này,
chế độ thực dân Pháp bóp nghẹt mọi quyền tự do, dân chủ của
nhân dân, đàn áp, khủng bố gắt gao mọi hoạt động của Đảng
Cộng sản. Các báo của Đảng đều phải xuất bản và phát hành
bí mật, tránh nguy hiểm, các tác giả không đề tên dưới các bài
viết đăng trên các báo và tạp chí. Vì thế, việc xác định các bài
viết của Nguyễn Ái Quốc trên các báo, tạp chí bí mật của Đảng
là rất khó khăn.
Từ tháng 12/1938 đến tháng 7/1939 trên báo Notre voix
(Tiếng nói của chúng ta) xuất hiện một số bài báo dưới đề mục
chung: “Thư từ Trung Quốc”, ký tên là Lin. Đó chính là những
bài báo của Nguyễn Ái Quốc viết dưới danh nghĩa một nhà báo
Trung Quốc. Những bài báo này hình thành hai nhóm. Nhóm
thứ nhất gồm 5 bài báo nói về những hành động dã man của
quân xâm lược Nhật và tinh thần chiến đấu ngoan cường của
nhân dân Trung Quốc chống lại chúng. Một trong số năm bài
báo này (bài “Người Nhật Bản muốn khai hóa Trung Quốc như
thế nào?”) đã được báo Dân chúng dịch và đăng toàn văn trong
3 số báo: 46, 47 và 48 ra vào các ngày 21, 24 và 28/01/1939 dưới
đầu đề “Những sự hung tàn của đế quốc Nhật”. Nhóm thứ hai
gồm 3 bài phản ánh tình hình hoạt động của những phần tử
tờrốtxkít tại Trung Quốc.
Cuối tháng 11, đầu tháng 12 năm 1940, Nguyễn Ái Quốc
viết một loạt 10 bài báo đăng trên tờ Cứu vong nhật báo của
15

Trung Quốc với bút danh Bình Sơn. Đây là những tiểu phẩm
ngắn gọn, với cái nhìn sắc sảo, cách viết châm biếm về các sự
kiện liên quan đến cục diện của các quốc gia đế quốc, thực dân
vào thời điểm mà phát xít Đức bắt đầu phát động Chiến tranh
thế giới thứ hai. Những tiểu phẩm này thể hiện phong cách
nhất quán với các tiểu phẩm của Người đã viết trong thời kỳ
hoạt động tại Pháp trước năm 1930 cũng như các tiểu phẩm
báo chí của Người cơng bố sau năm 1945. Đó là cách tiếp cận
các vấn đề, sự kiện một cách sắc sảo, bất ngờ, sự luận lý giản
dị mà thơng minh, sự châm biếm dí dỏm mà sâu cay.
Dấu ấn nổi bật trong hoạt động sáng tạo báo chí thời kỳ
này của Hồ Chí Minh là việc thành lập, tổ chức hoạt động tờ
báo Việt Nam độc lập. Sự ra đời của báo Việt Nam độc lập gắn
liền với việc đầu năm 1941, Nguyễn Ái Quốc bí mật về nước,
phát triển cơ sở cách mạng ở Cao Bằng và triệu tập Hội nghị
Ban Chấp hành Trung ương Đảng vào tháng 5/1941 nhằm
hoàn chỉnh đường lối cách mạng giải phóng dân tộc, thành
lập Mặt trận Việt Minh, phát động phong trào cách mạng tiến
tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền khi có thời cơ. Tại Đại
hội lần thứ II của Hội Nhà báo Việt Nam, tháng 4/1959, trong
câu chuyện kể về làm báo Việt Nam độc lập, Người nói: “Năm
1941, bí mật về nước. Theo lời dạy của Lênin là: Tờ báo là công
cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo. Cho nên mình
cố gắng ra một tờ báo ngay và phải làm rất bí mật vì ln
ln có mật thám của Pháp, Nhật và Bảo Đại rình mị”1. Ngày
01/8/1941, báo Việt Nam độc lập do Nguyễn Ái Quốc sáng lập
ra số đầu tiên đánh số là 101 với ý nghĩa là sự tiếp nối của
những tờ báo cách mạng trước đó. Lúc đầu, báo là cơ quan

1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd, t.12, tr.170.

16


tuyên truyền của Ban Việt Minh tỉnh Cao Bằng. Từ sau số
186 (tức là số 086), Việt Nam độc lập trở thành tờ báo của Liên
Tỉnh bộ Việt Minh 3 tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn. Sau
khi Nguyễn Ái Quốc lên đường đi Trung Quốc - tháng 8/1942,
đồng chí Phạm Văn Đồng được phân công trực tiếp chỉ đạo tờ
báo cho đến tháng 4/1945. Nguyễn Ái Quốc không chỉ tổ chức,
chỉ đạo mà còn trực tiếp duyệt bài, viết bài, sửa bài, tham gia
trình bày, minh họa và in, phát hành tờ báo. Ngồi những bài
thơng tin, chính luận, Người còn viết và đăng trên Việt Nam
độc lập nhiều tác phẩm thơ, diễn ca, trong đó có một loạt bài
theo thể lục bát, động viên cổ vũ các tầng lớp, lứa tuổi nhân
dân đứng lên đoàn kết đấu tranh, cứu nước, cứu nhà.
3. THỜI KỲ THỨ BA
(từ Cách mạng Tháng Tám năm 1945
đến chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1954)
Đây là thời kỳ hoạt động báo chí của Hồ Chí Minh gắn liền
với cuộc kháng chiến trường kỳ và thần thánh của dân tộc ta
chống thực dân Pháp xâm lược từ năm 1946 đến năm 1954.
Ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công,
đất nước lại bước vào thử thách mới. Quân đội Tàu - Tưởng
tràn vào phía Bắc kéo theo bọn tay sai gây rối, phá hoại với
mưu đồ giành quyền lãnh đạo. Phía Nam, quân đội Pháp núp
sau quân đội Anh kéo vào gây hấn hòng thiết lập lại nền thống
trị đã mất. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí
Minh, cả dân tộc dũng cảm một lần nữa đứng lên, bước vào

cuộc kháng chiến lâu dài, gian khổ, vượt qua những khốc liệt
và hy sinh để đi tới chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm
châu, chấn động địa cầu.
17


Trong thời kỳ này, trước tác của Chủ tịch Hồ Chí Minh
đặc biệt phong phú. Tác phẩm của Người vừa nhiều, đa dạng,
nhiều loại hình, thể loại khác nhau, vừa bám sát từng ngày,
từng giờ thực tế sinh động, hào hùng của cuộc kháng chiến
thần thánh của dân tộc. Bắt đầu từ đầu năm 1947, năm nào
Người cũng có thơ chúc Tết đồng bào, chiến sĩ cả nước. Mỗi
bài thơ Tết của Người như phương châm, quyết sách của cả
năm, như mệnh lệnh chiến đấu, như hồi kèn xung trận thúc
giục, động viên quân và dân ta tiến lên trong sự nghiệp kháng
chiến kiến quốc. Nhằm kịp thời tuyên truyền, vận động nhân
dân trong đấu tranh cách mạng và lao động, sản xuất, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã viết một số tập sách như: Sửa đổi lối làm
việc (1947), Cần kiệm liêm chính (1949), Thường thức chính
trị (1953), v.v.. Những tập sách này đều được thể hiện bằng
văn phong giản dị, ngắn gọn, dễ hiểu, gần gũi với nhân dân
lao động.
Do trách nhiệm công tác nặng nề cũng như sự phát triển
của tổ chức kháng chiến, Chủ tịch Hồ Chí Minh khơng trực
tiếp lãnh đạo các tịa soạn báo mà chỉ viết bài đăng trên các
báo: Sự thật, Cứu quốc, Nhân dân, Vệ quốc quân, Tập san
Sinh hoạt nội bộ, v.v.. Chiếm vị trí nổi bật trong các tác phẩm
báo chí thời kỳ này là hàng trăm bài báo của Người thể hiện
quan điểm chỉ đạo kịp thời đối với những vấn đề thời sự, những
lĩnh vực quan trọng của công cuộc kháng chiến, kiến quốc như:

“Chiến lược của quân ta và của quân Pháp” (Báo Cứu quốc,
13/12/1946), “Người tuyên truyền và cách tuyên truyền” (Báo
Sự thật, 26/6/1947), “Giữ bí mật” (Báo Sự thật, 30/7/1948),
“Dân vận” (Báo Sự thật, 15/10/1949), “Phải tẩy sạch bệnh
quan liêu” (Báo Sự thật, 02/9/1950), “Tự phê bình” (Báo Nhân
dân, 20/5/1951), “Thi đua ái quốc, hiện tại và tương lai vẻ vang
18