NGHIÊN CỨU SỰ CHẤP NHẬN SÁCH ĐIỆN TỬ- EBOOK CỦA SINH VIÊN TẠI VIỆT NAM - Full 10 điểm

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

Nghiên cứu sự chấp nhận sách điện tử- Ebook của
sinh viên tại Việt Nam

Chử Bá Quyết Ngày nhận bản sửa: 11/03/2019 Ngày duyệt đăng: 25/03/2019
Hồng Cao Cường

Ngày nhận: 31/12/2018

Mục đích của nghiên cứu này là khám phá tình hình sử dụng sách
điện tử của sinh viên tại Việt Nam. Hai phương pháp nghiên cứu
được sử dụng chính là nghiên cứu tài liệu và điều tra khảo sát. Đối
tượng được khảo sát là các sinh viên đang học tập trên địa bàn thành
phố Hà Nội năm học 2018-2019. Số sinh viên trả lời phiếu điều tra là
487. Kết quả nghiên cứu chỉ ra tỷ lệ 100% sinh viên đã sử dụng các
loại sách điện tử. Việc sử dụng sách điện tử đã mang lại nhiều lợi
ích cho sinh viên. Tuy nhiên, sách điện tử cũng có những hạn chế cho
sinh viên. Bài viết cũng đưa ra một số trao đổi nhằm góp ý sử dụng
sách điện tử ngày càng hữu ích hơn.
Từ khóa: sách điện tử (Ebook), sách in, đọc sách điện tử, lợi ích sách
điện tử, hạn chế sách điện tử, sự chấp nhận sách điện tử, thiết bị đọc
sách điện tử.

1. Đặt vấn đề tập cho mọi người ở mọi nơi, mọi lúc. Trong
khi nhu cầu học tập, nghiên cứu, đọc sách ngày
ới sự phát triển mạnh mẽ của tài càng gia tăng không ngừng, một lượng lớn độc
nguyên Internet trong thời gian giả đã tiếp cận và chấp nhận sách điện tử như
gần đây, những cuộc cách mạng một phương thức thay thế sách in truyền thống
trên mọi lĩnh vực của đời sống xã từ hàng chục năm qua.
hội đã và đang diễn ra trên khắp Theo PWC (2014), thời gian đầu xuất hiện

thế giới. Đối với lĩnh vực xuất bản, sự xuất hiện sách điện tử, chi phí để có được sách điện tử là
của sách điện tử đã làm thay đổi cách thức sử tương đương, thậm chí cao hơn so với sách in.
dụng sách, văn hóa đọc của công chúng. Ngày Tuy nhiên, giá nhiều loại sách điện tử đã giảm
càng có nhiều ấn bản sách xuất bản dưới cả hai đi so với sử dụng sách in trong thời gian gần
hình thức sách in và sách điện tử, thậm chí có đây. Tiếp cận sách điện tử dễ dàng, tiện lợi, với
những sách chỉ ấn bản điện tử. Sự xuất hiện chi phí hợp lý đã và đang thúc đẩy sự phát triển
của sách điện tử tạo ra khả năng đọc sách, học lĩnh vực xuất bản sách điện tử. Theo Nielsen

© Học viện Ngân hàng 63 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng
ISSN 1859 - 011X
Số 203- Tháng 4. 2019

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

Book Research (2016), chia sẻ sách điện tử đã dễ dàng và nhanh chóng hơn trên sách điện tử
tăng từ 20% đến 33% từ năm 2012 đến 2014. so với sách in trong một nghiên cứu bài viết
Theo PWC (2014), doanh số bán lẻ sách điện tử của mình. Cịn theo Larson (2010), sinh viên có
tồn cầu từ khoảng 2 tỷ USD năm 2009 đã đạt mong muốn đọc sách điện tử vì họ thấy chúng
khoảng 12 tỷ năm 2014, mức tăng trưởng trung là một phương tiện mới và hiện đại, đa năng,
bình khoảng 50% năm trong giai đoạn 2009- và có tính tương tác cao. Theo Gibson & Gibb
2014, và dự tính đạt khoảng 20 tỷ USD năm (2011), sinh viên ngày nay thích các ưu điểm
2018. Hoa Kỳ là quốc gia đứng đầu thế giới về như khả năng di chuyển qua văn bản, tính linh
doanh số và số lượng sách điện tử xuất bản, đến hoạt, khả năng tiết kiệm nhiều tài nguyên trong
tháng 2/2017 có trên 487 triệu đầu sách điện tử ổ cứng điện thoại di động cũng như khả năng
xuất bản; Anh Quốc đứng thứ hai với trên 95 sử dụng đánh dấu điện tử để ghi lại các vấn đề
triệu bản, Úc 22 triệu bản sách điện tử. ghi chú của sách điện tử so với sách in. Trong
Tại Việt Nam, sách điện tử đã ngày càng được một nghiên cứu điều tra của Letchumanan và
nhiều độc giả biết đến và sử dụng trong nhiều Tarmizi (2011) về tình hình sử dụng sách điện
công việc khác nhau. Một số nhà xuất bản, nhà tử của sinh viên tại các trường đại học của
phân phối sách và thư viện đại học đã cung cấp Malaysia đã đưa ra một số kết luận: hầu hết

sách điện tử từ vài năm nay. Nhiều người Việt sinh viên đã biết đến sách điện tử, nhận thức
Nam cũng đã mua, đọc và sử dụng các loại sách về những lợi ích của sách điện tử là dễ dàng
điện tử. Tuy nhiên, riêng đối với sinh viên, một truy cập, tính tham chiếu cao. Ashley Melinis
đối tượng đọc sách rất đông đảo trong xã hội, (2011) nghiên cứu sự ảnh hưởng của sách điện
việc chấp nhận sách điện tử của họ như thế nào. tử đến trải nghiệm đọc của sinh viên năm đầu.
Những lợi ích gì và những khó khăn gì họ gặp Các dữ liệu được thu thập thông qua quan
phải khi sử dụng sách điện tử. Các đối tượng sát, ghi lại phỏng vấn, và bảng câu hỏi về trải
này tiếp nhận sách điện tử như thế nào, loại nghiệm đọc của sinh viên trên máy tính và máy
sách nào được sử dụng, nguồn sách, tính hữu đọc sách chuyên dụng (Nook). Nghiên cứu cho
ích đối với học tập và cơng việc của sinh viên thấy, lợi ích của sách điện tử là thúc đẩy và
ra sao? thu hút sinh viên học tập, phát triển tình yêu
Trên thế giới, đã có một số lượng lớn các đọc sách, làm người học hiểu sâu rộng các kiến
nghiên cứu được thực hiện về sử dụng và chấp thức học tập tại trường. Tuy nhiên, sách điện
nhận sách điện tử, thái độ sử dụng sách điện tử, tử cũng có các tính năng gây mất tập trung học
so sánh lợi ích của sách điện tử với sách in... tập. Nghiên cứu khuyến nghị cần sử dụng sách
Nghiên cứu bởi Larson và Marsh (2005) đã cho điện tử trong giảng dạy để mở rộng kiến thức,
rằng, nhờ phát triển sách điện tử Ebook, người đam mê nghiên cứu học hỏi. Tuy nhiên, dù sinh
học có thể thu hẹp khoảng cách giữa kiến thức viên hài lòng với sách điện tử, nhưng tỷ lệ cao
tiếp nhận trên lớp. Việc đưa Ebook vào các sinh viên vẫn ưa thích sách in hơn. Hwang và
trường học giúp người học làm quen với công cộng sự (2014) đã xem xét các mơ hình sử dụng
nghệ hiện đại và có thêm những kỹ năng có giá và nhận thức đối với sách điện tử ở Hàn Quốc,
trị mới trong thế kỷ 21. Một nghiên cứu khác nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra vai trò của
của Rozel và Gardner (2000) về ảnh hưởng của thư viện số là rất quan trọng, vì hầu hết người
sách điện tử đến tiến độ học tập và sự quan dùng tìm hiểu và truy cập sách điện tử thơng
tâm tới sách điện tử của sinh viên, đưa ra kết qua các trang web của thư viện đại học, chứ
luận rằng việc sử dụng sách điện tử có ảnh không phải thông qua các cổng thông tin công
hưởng trực tiếp đến việc học tập tiến bộ của cộng như Google. Hơn nữa, họ thấy rằng những
sinh viên. Nghiên cứu bởi Minard và Mcknight người dùng có trình độ học vấn cao dễ dàng
(2006) đã thực hiện một khảo sát về tỷ lệ tương nhận ra lợi ích của sách điện tử hơn và có trải
tác của sinh viên với sách điện tử trong khi nghiệm tốt hơn với các dịch vụ sách điện tử.

Shelburne (2009) đã chỉ ra sinh viên đọc sách Sử dụng khảo sát dựa trên web, Wilson & cộng
điện tử có thể tìm kiếm các chủ đề thuận lợi, sự (2014) đã tìm hiểu mức độ mà sách điện tử

64 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

đáp ứng nhu cầu của các nghiên cứu sinh ngành theo nhiều cách hiểu. Khi mới xuất hiện, nhiều
y học của đại học New South Wales Úc trong người hiểu sách điện tử là một phiên bản điện
thực hiện nhiệm vụ học tập của họ. Theo kết tử của sách in. Sách điện tử dựa trên việc mô
quả nghiên cứu, 71% phản hồi đồng ý sách điện phỏng đặc điểm cơ bản của sách truyền thống
tử giúp cải thiện năng suất công việc nghiên trong một định dạng điện tử. Tuy nhiên, với
cứu. Tuy nhiên, hiện tại việc sử dụng sách điện việc phát triển của công nghệ thông tin, đặc biệt
tử của các nghiên cứu sinh ngành y là chưa cao, làm thế nào để một cuốn sách điện tử được sử
và họ cũng dự đoán những năm tới sách điện tử dụng hiệu quả và dễ dàng, sách điện tử đã được
sẽ được sử dụng nhiều hơn. phát triển đa dạng và cũng được hiểu theo nhiều
Nghiên cứu về tác hại và hạn chế của sách điện cách hiểu.
tử cũng được các nhà nghiên cứu quan tâm. Theo Rosso, S. (2009), sách điện tử là một ấn
Jeong (2012) đã nghiên cứu những ảnh hưởng phẩm sách ở dạng kỹ thuật số, bao gồm văn
của sách điện tử và sách in đối với học sinh 6 bản, hình ảnh hoặc cả hai, có thể đọc được trên
tuổi và đã đưa ra kết luận: sách in tốt hơn sách màn hình phẳng của máy tính hoặc các thiết bị
điện tử về sức khỏe, ít mỏi mắt hơn cho người điện tử khác. Sách điện tử có thể đọc được trên
đọc. Lecia Bushak (2015) đã phát hiện ra rằng các thiết bị đọc sách điện tử chuyên dụng như
độc giả sử dụng sách điện tử Kindles có khả Kindle của Amazon, nhưng cũng có thể trên
năng thấp hơn trong việc tóm lược cốt truyện và bất kỳ thiết bị máy tính nào có màn hình xem
sự kiện trong cuốn sách so với những người sử có thể điều khiển, bao gồm máy tính để bàn,
dụng sách in. Ngồi ra, cũng theo một nghiên máy tính xách tay, máy tính bảng và điện thoại
cứu của Đại học Harvard (2014) công bố rằng thông minh…
việc đọc sách điện tử trước khi đi ngủ đã làm Nhấn mạnh đến tính năng tương tác của sách
giảm sản xuất hormone ngủ quan trọng được điện tử, Ashley Melinis (2011) định nghĩa sách

gọi là melatonin. Kết quả là, mọi người mất điện tử ebook còn được gọi là sách tương tác
nhiều thời gian hơn để ngủ, trải qua giấc ngủ ít hoặc sách kỹ thuật số là những tài liệu nội dung
sâu hơn, và mệt mỏi hơn vào buổi sáng. ở định dạng kỹ thuật số có thể được xem trên
Tóm lại, qua các tổng quan nghiên cứu cho máy tính hoặc thiết bị đọc điện tử như Barnes
thấy, mặc dù có nhiều nghiên cứu đã được thực và Kindle của Nook hoặc Kindle của Amazon.
hiện về lợi ích và tác hại của việc sử dụng sách Văn bản chữ viết và hình minh họa cũng tương
điện tử cũng như sử dụng sách điện tử của sinh tự như sách in, nhưng sách điện tử cũng có thể
viên trong học tập qua thời gian hàng chục năm kết hợp siêu phương tiện như âm thanh, hình
gần đây, tuy nhiên khơng có nghiên cứu nào động, văn bản nổi bật, âm nhạc và mơ hình.
được tiến hành để tìm hiểu thực trạng sử dụng Hình thức sách điện tử rất đa dạng, được trình
sách điện tử của sinh viên tại Việt Nam. Bài bày bằng hình ảnh, âm thanh và các nút để
nghiên cứu này được thực hiện để trả lời các chạm để người đọc điều hướng qua các trang.
câu hỏi: (1) Nhận thức về sách điện tử của sinh Theo PWC (2014), sách điện tử là phiên bản
viên Việt Nam hiện nay như thế nào? những kỹ thuật số của sách in, được phân phối qua
lợi ích và khó khăn sử dụng sách điện tử là gì? Internet. Những tập tin này có thể được đọc trên
(2) Sinh viên tiếp nhận và sử dụng sách điện thiết bị đọc sách điện tử, máy tính bảng, máy
tử (thời gian đọc, loại sách, mục đích sử dụng tính cá nhân, điện thoại thơng minh và cả trên
sách điện tử…) như thế nào? (3) Các vấn đề tồn một số điện thoại di động.
tại cần giải quyết đối với sử dụng sách điện tử Sách điện tử có thể có hình thức của một phiên
(chính sách phát triển, loại sách điện tử, cơ sở bản duy nhất hoặc tồn tại dưới nhiều phiên bản
hạ tầng, thư viện điện tử…) là gì? định dạng (được đọc qua một loại thiết bị riêng
biệt) hoặc cho phép xem trên nhiều loại thiết bị.
2. Tổng quan lý thuyết Hiện nay có hai quan điểm về định dạng sách
điện tử, điển hình là tại Hoa Kỳ và ở Châu Âu.
Hiện nay, thuật ngữ sách điện tử được hiểu Ở Hoa Kỳ, sách điện tử của các cơng ty hàng

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 203- Tháng 4. 2019 65

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

đầu là Amazon, Barnes & Noble và Apple đều minh, ipad… có/khơng kết nối Internet.
cho phép khách hàng đọc sách đã mua của họ Trong bài nghiên cứu này, sách điện tử được
trên nhiều thiết bị. Sự cho phép này đã giảm hiểu là các loại sách có những điểm chung đã
thiểu vấn đề về các định dạng sách. Độc giả liệt kê ở trên, và để phân biệt với các loại sách
khơng hoặc ít khi cần chuyển đổi một cuốn sách in trên giấy, không bao hàm những loại sách
được lưu ở một định dạng sang một thiết bị yêu khác (sách in trên thẻ tre, sách lụa, sách khắc
cầu định dạng khác. trên đá…) đã từng tồn tại và phát triển với sự
Ở Châu Âu, nơi được đánh giá là có sự phát phát triển của lồi người trong hàng nghìn năm
triển chậm hơn tại Hoa Kỳ, các nhà xuất bản qua.
cung cấp sách điện tử ở các định dạng văn Sách điện tử và sách in đều có những ưu điểm
bản khác nhau. Vì thế, các định dạng rất quan và nhược điểm. Dưới đây là bảng tổng hợp các
trọng đối với người mua sách cũng như người ưu, nhược điểm của sách in và sách điện tử.
sử dụng. Họ luôn quan tâm đến, liệu sách điện
tử họ mua có tương thích với thiết bị của họ 3. Phương pháp nghiên cứu
khơng, có sử dụng được sách khơng, khơng
phát sinh chi phí. Để thu thập dữ liệu cho bài nghiên cứu, phiếu
Như vậy, từ cách hiểu khi sách điện tử mới điều tra được thiết kế và gửi qua email tới sinh
xuất hiện và cho đến nay, khi sách điện tử đã viên đang học tập tại các trường đại học tại Hà
trở nên rất phổ biến, sách điện tử dù có tồn tại Nội. Sinh viên là những người đang học tập
dưới hình thức định dạng khác nhau thì vẫn có tại trường đại học, cao đẳng, không bao gồm
những điểm chung sau: (1) Là ấn phẩm điện tử các đối tượng học sau đại học, học nghề tại các
của các dạng sách in, khơng nhất thiết là đã có trường nghề. Bảng câu hỏi có tiêu đề Phiếu
sách in; (2) hình thức rất đa dạng: khơng chỉ là điều tra tình hình sử dụng sách điện tử tại Việt
văn bản thể hiện bằng chữ viết, mà cịn là hình Nam và được xây dựng ở định dạng trực tuyến
ảnh, hoạt hóa, âm thanh, kể cả video clip; (3) Google Forms chỉ được gửi tới các sinh viên
việc sử dụng (đọc, xem, nghe…) phải gắn với học đại học. Thời gian thu thập dữ liệu là tháng
các thiết bị đọc sách chuyên dùng và/hoặc các 10, 11/2018. Tổng số phiếu thu được là 487.
thiết bị khác như máy tính, điện thoại thơng Mặc dù tổng thể số lượng sinh viên đang học

Bảng 1. Các ưu, nhược điểm của sách điện tử với sách in

Tiêu chí Sách điện tử Sách in
Các ưu
điểm Thuận tiện trong khi du lịch, lưu trữ số lượng lớn Dễ đọc, đánh dấu
Giá cả thường thấp hơn giá sách in Bán lại dễ dàng
Các Người mua nhận sách điện tử thường rất nhanh chóng Không cần đầu tư thiết bị
nhược Có tính năng điều chỉnh cỡ chữ to nhỏ, điều chỉnh ánh sáng, đọc,
điểm giúp người đọc tiện dụng nhất. Không cần bảo hành
Không tốn kém giấy in, mực in Không lệ thuộc vào mạng
Tiết kiệm không gian lưu trữ sách so với sách in Internet và các thiết bị điện
Tìm kiếm thơng tin trên sách rất nhanh chóng tử, phần mềm
Tương tác và kết nối với các tài liệu tham chiếu dễ dàng Tốt cho sức khỏe
Thông tin và nội dung sách đa dạng: chữ, âm thanh, hình ảnh… Đa dạng hình ảnh, tạo cảm
Cập nhật phiên bản sách nhanh chóng giác và ấn tượng tốt đẹp về
Chuyển đổi hình thức điện tử sang trang in dễ dàng văn hóa đọc.

Chi phí đầu tư ban đầu khá lớn Tốn kém không gian lưu
Phụ thuộc vào thiết bị điện tử và công nghệ trữ, bảo quản
Khó chia sẻ (bởi các quy định về bản quyền) Khó khăn vận chuyển
Có khả năng gây hại sức khỏe cho người đọc, đặc biệt về thị lực Khó cập nhật các phiên bản

Nguồn: Tác giả tổng hợp

66 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

Hình 1. hoạt động của họ. Sự khác nhau chủ yếu về loại
Thời gian bắt đầu sử dụng sách điện tử sách điện tử và thời gian đã sử dụng.

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả Về thời gian bắt đầu sử dụng sách điện tử:
Mặc dù sinh viên là những người có độ tuổi phổ
tập tại các trường đại học tại Hà Nội năm 2018 biến từ 18- 25, nhưng chỉ có 130 (26,7%) sinh
là khoảng trên 400 nghìn là tổng thể rất lớn, viên sử dụng sách dưới 1 năm. Thậm chí có đến
nhưng theo C.R. Kothari (2008), với cỡ mẫu 43 (8,9%) sinh viên đã sử dụng trên 10 năm,
trên 384 đã đảm bảo độ chính xác trên 95% và tức là khoảng độ tuổi dưới 15 tuổi đã sử dụng
có tính đại diện tổng thể. sách điện tử. Tính thời gian từ 1 đến 5 năm, có
47,8% số sinh viên đã sử dụng. Như vậy, sinh
4. Kết quả nghiên cứu viên đã sử dụng sách điện tử khá sớm, ngay từ
giai đoạn trước khi là sinh viên.
Đặc điểm của mẫu điều tra: Với tổng số 487
phiếu trả lời, số lượng 308 (63,2%) là sinh viên Phân tích các mối liên quan về thời gian bắt
nữ, và 179 (36,8%) sinh viên nam. Theo quá đầu đọc sách điện tử với quá trình học tập tại
trình học tập tại trường đại học, 120 (24,6%) trường: Bảng 2 dưới đây phản ánh thời gian bắt
sinh viên đang học năm thứ nhất, 102 (20,9%) đầu đọc sách điện tử với quá trình học tập tại
sinh viên năm thứ hai, 203 (41,6%) sinh viên trường.
đang học năm thứ 3, còn lại 62 (12,7%) là sinh Bảng 2 cho thấy có mối tương quan cùng chiều
viên năm cuối. Theo khối ngành, sinh viên về thời gian bắt đầu đọc sách điện tử với quá
đang theo học 402 (82,5%) khối ngành kinh tế trình học tập tại trường. Nếu sinh viên năm nhất
và kinh doanh, 85 (17,5%) sinh viên học khối có đến 81,7% đọc sách điện tử dưới 1 năm thì
ngành tốn- cơng nghệ thơng tin. Về đọc sách sinh viên năm hai đã giảm đi chỉ còn 31,4%, và
điện tử: 100% sinh viên đã biết đến sách điện năm ba, năm tư chỉ là 0%; trong khi thời gian
tử, và đã từng sử dụng sách điện tử trong các đọc sách từ 3- 5 năm sinh viên năm nhất và hai
rất thấp chỉ là 5,8% và 3,9% tương ứng, nhưng
đối với sinh viên năm ba thì thời gian đọc sách
từ trên 3 năm là cao nhất tương ứng 42,4% và
53%. Như vậy, sinh viên có thời gian q trình
học tại trường đại học càng ít thì đọc sách điện
tử với thời gian ngắn, và ngược lại có thời gian
quá trình học tại trường đại học dài thì đọc sách

điện tử với thời gian dài.

Bảng 2. Tổng hợp số sinh viên học tập và thời gian bắt đầu sử dụng sách điện tử

Quá trình Thời gian bắt đầu sử dụng sách điện tử
học tại
trường Dưới 1 năm 1- 3 3- 5 5- 10 Trên 10 Tổng

SV năm 1 98 (81,7%) 12 7 (5,8%) 2 1 120

SV năm 2 32 (31,4%) 61 (59,8%) 4 (3,9%) 3 2 102

SV năm 3 0 57 86 (42,4%) 43 17 203

SV năm 4 0 0 6 33 (53%) 23 62

Tổng 130 130 103 81 43 487

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 203- Tháng 4. 2019 67

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Hình 2. Loại thiết bị sử dụng để đọc sách điện tử

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
Hình 3. Nguồn sách điện tử sử dụng

Về loại thiết bị sử dụng để đọc sách: Số trả lời Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
có thiết bị để đọc sách điện tử chuyên dùng chỉ

chiếm rất nhỏ, 18 sinh viên (3,7%), trong khi có ý định mua thiết bị đọc sách điện tử chun
máy vi tính, laptop và điện thoại thơng minh dụng nếu giá dưới 200 USD (pwc, 2014), cho
được sinh viên sử dụng chủ yếu để đọc sách thấy tỷ lệ 3,7% số sinh viên có thiết bị đọc sách
điện tử. So với tại Hoa Kỳ quốc gia đứng đầu điện tử chuyên dụng tại Việt Nam là tỉ lệ thấp,
thế giới về phát triển sách điện tử, những người phản ánh đầu tư cho thiết bị đọc sách điện tử
được điều tra sở hữu thiết bị đọc sách điện tử của sinh viên Việt Nam nói riêng, và tại Việt
chuyên dụng dưới 7% năm 2016, 15% số người Nam còn chưa được coi trọng.

Về nguồn sách điện tử sử dụng: Nguồn sách

68 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Hình 4. Thời gian đọc sách hàng tuần của sinh viên

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
Hình 5. Địa điểm đọc sách điện tử của sinh viên

điện tử phổ biến nhất là sinh viên tìm kiếm Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
sách file pdf qua Internet và Google books
(hay Google Book Search) chiếm tỉ lệ lớn nhất 154 trả lời gồm sinh viên đại học và sau đại
các trả lời, khoảng 302 sinh viên (62,0%), thứ học, cũng có tỉ lệ trả lời tìm kiếm Google books
hai là đăng ký đọc sách trực tuyến nguồn mở search cao nhất là 70,8%, truy cập sách trực
và đăng ký trả phí đọc sách trực tuyến 128 sinh tuyến nguồn mở đứng chiếm tỉ lệ đứng thứ hai
viên (26,3%), thứ ba là sách CD 104 sinh viên 30,7%, đăng kí đọc trực tuyến phải trả phí đứng
(21,3%), thứ tư là thư viện số của trường đại thứ ba là 19%. Kết quả phản ánh có những
học 78 sinh viên (16,1%), và thấp nhất là mua điểm khá tương đồng, và có những điểm khác
(bao gồm cả sách điện tử chuyên dụng) chỉ biệt trong hai khảo sát điều tra. Đáng lưu ý là
chiếm tỉ lệ 3,8%. So sánh với kết quả khảo sát nguồn sách điện tử từ việc mua thiết bị đọc
tại ba trường đại học Nigeria trong một nghiên sách chuyên dụng và các nguồn khác (tặng, chia

cứu của Vera Nkiruka Akpokodje (2016) trên sẻ…) là 4,3% cao hơn tỷ lệ sinh viên có thiết bị
đọc sách chuyên dụng.

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 203- Tháng 4. 2019 69

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Hình 6. Mục đích sử dụng sách điện tử của sinh viên

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
Hình 7. Sử dụng loại sách điện tử của sinh viên tại các trường đại học

Về thời gian đọc sách điện tử trung bình hàng Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
tuần: Chiếm tỷ lệ lớn nhất 42,9% (209 sinh
viên) có thời gian đọc sách từ 100- 105 phút/ tuần cao hơn 100 phút là 57,1% thấp hơn so với
tuần, tiếp theo là 184 sinh viên (37,8%) dưới thời gian đọc sách trung bình của người Mỹ.
100 phút/tuần, và thấp nhất là 94 sinh viên Trong một nghiên cứu khảo sát của Wisconsin
(19,3%) trên 100 phút/tuần. So sánh với thời (2016) năm 2015- 2016 với 9,9 triệu sinh viên
gian đọc sách trung bình của người Mỹ 16,8 có 54% sinh viên đọc sách dưới 15 phút/ngày
phút/ngày năm 2018, giảm 2 phút so với năm tức là dưới 105 phút/tuần, có 28% sinh viên đọc
2015 là 19 phút, tức là khoảng 118- 133 phút, sách từ 15- 30 phút/ngày tức là 105- 210 phút/
tức khoảng 2 giờ/tuần (Terence P. Jeffrey, tuần; và trên 30 phút/ngày chỉ có 18%. Trong
2018), thì các sinh viên Việt Nam được điều tra điều tra khảo sát này, nếu tính tổng thời gian
có thời gian đọc sách điện tử trung bình hàng đọc sách in và sách điện tử của sinh viên Việt
Nam trên 150 phút/tuần là 184 (38,5%) thì tỉ lệ
này cao hơn so với trung bình của khảo sát của

70 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

Wisconsin. Từ kết quả điều tra cũng cho thấy, nhiệm vụ 24,2%, giải trí chỉ chiếm 13,6%. Như
sinh viên có xu hướng chuyển sang đọc sách vậy, nếu so sánh hai kết quả khảo sát điều tra
điện tử, với thời gian đọc trên 100 phút/tuần này, thì việc sử dụng sách điện tử cho các mục
có cao hơn so với đọc sách in, mặc dù mức độ đích khác nhau của sinh viên Việt Nam khá cao,
chênh lệch không lớn. đặc biệt cho mục đích giải trí cao hơn nhiều so
với kết quả khảo sát bởi VeraNkiruka.
Về địa điểm đọc sách điện tử: Năm địa điểm
được đưa ra trong câu hỏi điều tra là tại nhà, Về loại sách điện tử được sinh viên tìm đọc:
thư viện trường đại học, thư viện công cộng, Có nhiều cách phân loại sách điện tử, ở đây
trên đường di chuyển, và địa điểm công cộng. phân loại theo trường đại học tham gia khảo
Kết quả trả lời cho thấy, sinh viên đọc sách sát, sách điện tử bao gồm sáu loại: giáo trình
tại nhà (phịng trọ, kí túc xá) là cao nhất 324 điện tử, sách tham khảo, chuyên khảo, sách bài
sinh viên (66,53%), tiếp đến trên đường đi (đi tập gọi chung là giáo trình; các loại từ điển; bài
học, du lịch, về quê… ) là 36,14%; tại thư viện giảng điện tử các khóa học hoặc chương trình
trường đại học chỉ đứng vị trí thứ ba 81 sinh bồi dưỡng; tạp chí điện tử và bài báo; kỷ yếu
viên (16,63%). hội thảo khoa học điện tử; sách ngoài khóa học
và giải trí gọi chung là sách giải trí. Kết quả
Về mục đích sử dụng sách điện tử: Mục đích điều tra như sau: mặc dù mục đích sử dụng sách
sử dụng sách điện tử đối với sinh viên được xác điện tử là học tập và nghiên cứu rất cao nhưng
định gồm: cho học tập và nghiên cứu, các công bài giảng điện tử và sách giải trí là hai loại sách
việc ngồi học tập, và giải trí (đọc tiểu thuyết, điện tử được sinh viên tìm đọc cao nhất. Bốn
truyện, khám phá…). Kết quả điều tra thu được loại sách điện tử còn lại là giáo trình điện tử, từ
trả lời như sau: 379 trả lời cho mục đích học tập điển, tạp chí và kỷ yếu có kết quả tìm đọc rất
và nghiên cứu khoa học, chiếm 77,8%; 212 trả thấp. Đối chiếu với kết quả điều tra của Vera
lời cho cơng việc ngồi học tập chiếm 44,5%; Nkiruka thì có sự khác biệt rất lớn. Theo Vera
và 276 trả lời cho hoạt động giải trí chiếm Nkiruka Akpokodje (2016), tỉ lệ giáo trình điện
56,7%. Cũng theo Vera Nkiruka Akpokodje tử được sử dụng là cao nhất 64,3%, kế tiếp là từ
(2016), sử dụng sách điện tử cho học tập và điển và sách tham khảo 40%; tạp chí điện tử là
nghiên cứu là chủ yếu với tỉ lệ tương ứng là 27%.
56,1% và 56,8%, tiếp theo là thực hiện một

Hình 8. Sử dụng loại sách điện tử: ngoại văn, ngoại ngữ, và tiếng Việt Nam của sinh viên tại
các trường đại học

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả

Số 203- Tháng 4. 2019 71

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Hình 9. Nhận thức về vị thế của sách điện tử của sinh viên

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả

Bảng 3. Bảng tổng hợp khả năng tiếp cận sách điện tử

Tỷ lệ đánh giá theo Mức điểm đánh giá (%)

Các câu hỏi Hồn tồn Khơng Đồng Khá Hồn tồn
Sự sẵn có sách điện tử tại thư viện nhà trường không đồng ý đồng ý ý đồng ý đồng ý

24 37 21 13 5

Sự sẵn có các nhà phân phối sách điện tử 27 42 18 9 4

Chi phí sử dụng sách điện tử cao 18 27 23 21 11

Hỗ trợ cơ sở hạ tầng CNTT & Internet tại Trường 20 22 28 24 6

Chính sách phát triển sách điện tử tốt 12 17 38 30 3

Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả

Tình hình sử dụng loại sách điện tử ngoại dụng thay thế sách in theo năm mức: 1 Tuyệt
văn, sách học ngoại ngữ và sách viết bằng đối khơng, 2 Rất thấp, 3 Có thể 4 Khá tốt , 5
tiếng Việt Nam: sinh viên sử dụng cả ba loại Hoàn toàn tốt. Kết quả khảo sát cho thấy, thái
sách ngoại văn (không phải là sách ngoại ngữ), độ nhận thức sách điện tử có thể thay được và
sách tiếng Việt, và sách học ngoại ngữ (không thay khá tốt chiếm tỉ lệ cao nhất. Sách điện
bao gồm CD audio, clip). Kết quả khảo sát cho tử tuyệt đối không thay cho sách in chỉ chiếm
thấy, sách ngoại ngữ được sử dụng thấp nhất 7,8%. Đồng ý với nhận định sách điện tử có
3,7%, tiếp là sách ngoại văn 7,6%; chủ yếu là thể thay thế hoàn toàn tốt cho sách giấy chỉ là
sách viết bằng tiếng Việt Nam 100%. 17,04%. Khơng có phương án nào vượt quá
50%.
Nhận thức về vị thế của sách điện tử: Các câu
hỏi được khảo sát nhằm đánh giá ưu điểm sách Khả năng tiếp cận sách điện tử: về sự sẵn có
điện từ so với sách in, khả năng tiếp cận với sách điện tử, chi phí đầu tư và sử dụng sách
sách điện tử qua đánh giá vị thế của sách điện điện tử, hỗ trợ của trường nơi sinh viên học tập.
tử với sách in. Câu hỏi sách điện tử có thể sử Đánh giá về sự sẵn có của sách điện tử trên năm

72 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC
Hình 10. Về ý định mua sách điện tử của sinh viên trong tương lai

tiêu chí: sẵn có tại thư viện, sẵn có nhà phân Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả
phối, chi phí sử dụng, hạ tầng cơng nghệ thơng
tin và truy cập Internet, chính sách khuyến viên sử dụng sách điện tử từ các nguồn khơng
khích sử dụng sách điện tử. Các đánh giá này phải trả chi phí là chính. Thời gian đọc sách
đều được chia thành năm mức: 1 Hoàn toàn điện tử của sinh viên Việt Nam ở mức cao hơn
không đồng ý, 2 Không đồng ý, 3 Đồng ý, 4 không đáng kể với đọc sách in. Các loại sách
Khá đồng ý, 5 Hoàn toàn đồng ý. Kết quả điều điện tử được sinh viên đọc chủ yếu là sách tiếng

tra khảo sát được tổng hợp trong Bảng 3. Việt, bài giảng điện tử và sách giải trí, có thể vì
lí do sự sẵn có đầu sách điện tử tiếng Việt Nam
Về ý định mua sách điện tử thời gian tới: Sinh tại thư viện các trường đại học cịn thấp (giáo
viên có xu hướng mua nhiều hơn, mặc dù số trình điện tử, tạp chí điện tử…), thiếu các nhà
khơng mua sách điện tử cũng chiếm tỉ lệ cao. phân phối sách điện tử, thiếu chính sách phát
Có thể thấy, điều này cũng hồn tồn phù hợp triển sách điện tử. Chi phí sử dụng sách điện tử
với tình trạng sử dụng sách điện tử từ Google và việc hỗ trợ cơ sở hạ tầng công nghệ thông
Book search của sinh viên hiện chiếm cao nhất. tin và Internet tại các trường đại học không
Khả năng trong những năm tới, khi các loại đầu phải là vấn đề lớn đối với tiếp cận sách điện tử
sách điện tử nhiều hơn, với sự sẵn có sách tại của sinh viên.
thư viện, nhà phân phối thì sinh viên sẽ mua Kết quả nghiên cứu khảo sát có thể được sử
nhiều hơn. Với tỉ lệ trả lời 140 (28,7%) và 191 dụng để giải quyết những tồn tại hiện nay của
(39,2%) sẽ mua phụ thuộc vào giá cả so với sinh viên sử dụng sách điện tử, cũng như các
sách in phản ánh xu hướng sinh viên (và độc bên liên quan sau:
giả) sẽ mua và sử dụng sách điện tử nhiều hơn. - Các trường đại học, thư viện trường và các
nhà phân phối sách điện tử cần chú ý tới chiến
5. Một số khuyến nghị lược phát triển sách điện tử; chú ý tới phát triển
các loại đầu sách điện tử về giáo trình, tạp chí
Kết quả phân tích dữ liệu cho thấy, 100% sinh điện tử, kỷ yếu hội thảo khoa học bằng tiếng
viên đã sử dụng sách điện tử, thậm chí trước Việt Nam, sách ngoại văn và sách ngoại ngữ.
khi trở thành sinh viên đại học. Mục đích sử - Có sự hỗ trợ cơ sở hạ tầng, truy cập Internet
dụng sách điện tử cho học tập là chủ yếu nhất. tiện lợi để sinh viên khai thác sách điện tử, từ
Nguồn sách điện tử rất đa dạng, tuy nhiên sinh các nguồn sách điện tử truy cập mở. Các thư
viện trường chú trọng sưu tập và phát triển thư
viện sách điện tử cho sinh viên truy cập, đặc

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 203- Tháng 4. 2019 73

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

biệt giáo trình điện tử bằng tiếng Việt Nam. ra các khuyến nghị phù hợp. Đây là những vấn
Các thư viện cần chú ý khai thác, xây dựng các đề không mới trên thế giới, nhưng lại khá mới
nguồn sách điện tử truy cập mở, các phiên bản ở Việt Nam. Chọn cách tiếp cận sự chấp nhận
sách ebook cũ (thường có chi phí thấp). Các thư sách điện tử của sinh viên, nghiên cứu không
viện đại học cũng cần có quy định về việc cho đi sâu khảo sát các lợi ích và hạn chế sử dụng
sinh viên tải tài liệu sách điện tử, bởi qua khảo sách điện tử như các nghiên cứu trước đây
sát thì sinh viên đọc sách điện tử chủ yếu tại của Larson và Marsh (2005), Nancy Foasberg
nhà, và trên đường đi, trong khi tại thư viện vẫn (2011), Rosso, S. (2009), Sarah Smyth and
còn thiếu thiết bị đọc sách chuyên dùng và máy Andrew P. Carlin (2012) mà đi vào điều tra
vi tính. khảo sát thực trạng sử dụng sách điện tử của
- Tiếp tục nâng cao nhận thức và động lực học sinh viên. Với quan điểm về sách điện tử khá
tập về lợi ích của sách điện tử để sinh viên ngày rộng, rất may mắn là 100% sinh viên điều
càng quan tâm và chuyển sang sử dụng loại tra đều đã đọc sách điện tử. Nếu nghiên cứu
sách này. Mặc dù đa phần sinh viên đánh giá vị sinh viên sử dụng sách điện tử có thiết bị đọc
trí quan trọng của sách điện tử, có thể sử dụng chun dụng thì chỉ có 18 sinh viên tiếp tục trả
thay thế sách in, nhưng từ số liệu trả lời về mục lời, và phương pháp nghiên cứu thu thập dữ liệu
đích sử dụng sách điện tử và loại đầu sách điện đã phải thay đổi sang phỏng vấn.
tử sử dụng là bài giảng điện tử và sách giải trí Với việc thu được 487 phiếu trả lời, đã phản
cho thấy, việc sử dụng giáo trình điện tử cho ánh độ chính xác khá cao và tính đại diện của
mục đích học tập chưa được xem là cao. mẫu về thực trạng sử dụng sách điện tử của
sinh viên. Từ phân tích số liệu cho thấy, những
6. Hạn chế của nghiên cứu lợi ích của sách điện tử là rõ ràng đối với sinh
viên, và sinh viên sử dụng sách điện tử với thái
Nghiên cứu còn một số hạn chế. Về quy mô độ tiếp nhận tích cực. Mặc dù có những hạn chế
điều tra mới chỉ giới hạn bởi ba trường đại học của sử dụng sách điện tử (do các trường, nhà
khối kinh tế, kinh doanh, tài chính, thương mại, phân phối chưa quan tâm đến những đầu mục
công nghệ thông tin (các khối ngành khác như sách điện tử), nghiên cứu đã khẳng định sách
quân sự, y dược, chính trị, luật khơng được điều điện tử sẽ là sự lựa chọn lớn hơn trong thời
tra), do vậy mẫu điều tra chưa có tính đại diện gian tới của sinh viên Việt Nam. Các bên (nhà
theo các khối ngành. Ngoài ra, do chưa có các trường, nhà phân phối, người đọc… ) cần giải

nghiên cứu khảo sát trước đây trên quy mô lớn, quyết một số tồn tại, như cần có chiến lược phát
nghiên cứu thiếu dữ liệu thứ cấp để so sánh và triển sách điện tử (nhà trường, nhà phân phối),
đánh giá quá trình phát triển của sử dụng sách nâng cao nhận thức và động lực sử dụng sách
điện tử của sinh viên tại Việt Nam. điện tử cho việc học tập (sinh viên) thì chắc
chắn sách điện tử sẽ phát triển, cả cung và cầu.
7. Kết luận Một điều cần lưu ý là để thúc đẩy và khuyến
khích thói quen đọc sách, thì sách điện tử chắc
Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu nhận chắn sẽ là một giải pháp của chuyển từ đọc sách
thức về sách điện tử, sử dụng sách điện tử và in sang sách điện tử và đảm bảo việc học tập
các vấn đề khó khăn của sinh viên Việt Nam suốt đời tại Việt Nam trong thời gian tới. ■
hiện nay trong sử dụng sách điện tử, từ đó đưa

Tài liệu tham khảo

1. Ali Biranvand (2014), E-book reading and its impact on academic status of students at Payame Noor University, Iran
2. C.R. Kothari (2008), Research methodology-Methods and Techniques, second revised edition, New age international
publishers.
3. Doiron, R. (2011). Using eBooks and eReaders to Promote Reading in School Libraries: Lessons from the Field. 27th IFLA
General Conference and Assembly. Puertorico, San Juan.

74 Số 203- Tháng 4. 2019 Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng

PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC

4. Ismail, R., & Zainab, A. N. (2005). The pattern of eBook use among undergarduates in Malaysia: A case of to know is to use.
Malaysian Journal of Library & Information Science, 2(10), 1-23.
5. Jeff Staiger, “How E-books Are Used,” Reference & User Services Quarterly 51, no.4 (2012): 355–65.
6. Jones, T. & Brown, C. (2011). Reading engagement: A comparison between e-books and
7. traditional print books in an elementary classroom. International Journal of Instruction,
8. 4(2), 5-20.

9. Maynard, S., & Cheyne, E. (2005). Can electronic textbooks help children to learn? The
10. Electronic Library, 23(1), 103-115.
11. Nancy Foasberg, “Adoption of E-Book Readers among College Students: A Survey,” Information Technology and Libraries
30, no. 3 (2011): 108–28
12. Nie, M., Armellini, A., Witthaus, G., & Barklamb, K. (2011). How do e-book readers enhance learning opportunities for
distance work-based learners? Research in Learning Technology, 19(1), 19-38.
13. Picton, I. (2014). The Impact of eBooks on reading Motivation and Reading Skills of Children and Young People. National
Literacy Trust.
14. Pwc (2014), The Future of eBooks,
15. Rosso, S. (2009). What are ebooks? Advantages and disadvantages of electronic books
16. Sarah Smyth and Andrew P. Carlin, “Use and Perception of E-books in the University of Ulster: A Case Study,” New Review
of Academic Librarianship 18, no. 2 (2012): 176–205.
17. Shelburne, W.A. (2009). “E-book usage in an academic library: user attitudes and behaviors”. Library Collections,
Acquisitions, and Technical Services, Vol. 33 Nos 2/3, pp. 59-72.
18. Terence P. Jeffrey (2018), Americans Read an Average of 16.8 Minutes Per Day; Spend 166.2 Minutes Watching TV, link:
/>19. Vera Nkiruka Akpokodje (2016),Evaluating the impact of eBook on reading motivation of students of higher learning in
Nigerian Universities
20. Wells, C. (2012). Do Students Using Electronic Books Display Different Reading Comprehension and Motivation Levels Than
Students Using Traditional Print Books?” (2012). Doctoral Dissertations and Projects, Paper 623.
21. Wisconsin Rapids (2016). What kids are reading: And how they grow. />15-minutes-reading-practice-reading-growth/.

Thông tin tác giả

Chử Bá Quyết, Tiến sĩ
Trường Đại học Thương mại
Email:
Hoàng Cao Cường, Thạc sĩ
Trường Đại học Thương mại
Email:

Summary

An explored study in using of e-books at three universities in Vietnam

The purpose of this study is to explore the use of e-book by college students in three universities in Hanoi city in
Vietnam. Research uses two mainly methods, research of documentations and questionnaire surveys. Sample
for research includes 487 student who is studying in three universities in Hanoi - Vietnam. The time for survey
conduct in 45 days between 1st October to 16th November in 2018. Total responses of students is 487. The
research results indicated the rate 100% of students who have used the e-books. E-book refers to the kind of
book include three main characters: electronic form; not only the text files, but also including animations, sounds,
video clips and attach to specialized reading devices (reader or computers, smartphones, iPads...) for using.
The research finds out the advantages and some limits of e-books for students. This article also gives some
suggestions in order to use e-books more useful for students in universities.
Keywords: Ebook, Ebook reader, using the ebook, benefits of Ebook, limits of Ebook, Ebook adoption.

Quyet Ba Chu, PhD.
Thuongmai University
Cuong Cao Hoang, MEc.
Thuongmai University

Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng Số 203- Tháng 4. 2019 75