NGHIÊN CỨU - TRA CỨU ĐÓI BIỆN PHÁP GIÁO DỤC TẠI TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN - ĐIỂM CAO

NGHIÊN CỨU - TRA o ĐÒI

BIỆN PHÁP GIÁO DỤC TẠI TRƯỜNG GIÁO DƯỠNG THEO QUY ĐỊNH
CỦA BỘ LUẬT HÌNH sự VÀ MỘT số KIẾN NGHỊ HỒN THIỆN

NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA *

Tóm tắt: Giáo dục tại trường giáo dưỡng là biện pháp tư pháp áp dụng đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội. Mặc dù biện pháp này được quy định ngay trong Bộ luật Hình sự đầu tiên của Việt Nam và
duy trì cho đến nay nhưng rất ít tài liệu phân tích về bản chất và căn cứ áp dụng của biện pháp này.
Hơn nữa, quy định hiện hành của nước ta về biện pháp này vẫn chưa phù hợp với chuẩn mực quốc tế
về tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên. Bài viết phân tích bản chất của biện pháp tư pháp
giáo dục tại trường giáo dưỡng và thông qua việc so sánh quy định của Việt Nam về biện pháp này với
các chuẩn mực quốc tể, bài viết đề xuất một sổ kiến nghị sửa đổi quy định của BLHS năm 2015 (sửa
đổi, bổ sung năm 2017) về nguyên tắc xử lí đoi với người dưới 18 tuổi phạm tội và căn cứ áp dụng
biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Từ khoả: Biện pháp tưpháp; người dưới 18 tuối phạm tội; trách nhiệm hình sự

Nhận bài: 18/10/2021 Hồn thành biên tập: 29/8/2022 Duyệt đãng: 29/8/2022

EDUCATIONAL MEASURES IN REFORMATORY INSTITUTIONS UNDER THE CRIMINAL
CODE AND SOME RECOMMENDATIONS FOR IMPROVEMENT

Abstract: Educational measures in Reformatory Institutions is a judicial measure applicable to
juveniles under the Vietnamese Criminal Code. Although this measure has been in placefrom thefirst
Criminal Code to the current one, there are a few researches on the nature and grounds for the
application of this measure. Additionally, the current regulations of Vietnam are not fully in line with
the international standards on juvenile justice. In this paper, the author analyzes the nature of this
measure, and compares the the regulations under the Vietnamese Criminal Code with international
norms and standards on juvenile criminal justice. From that background the author provides some

recommendations to amend the provisions of the Vietnamese Criminal Code 2015 (amended in 2017)
on the principles ofdealing withjuvenile offenders and the groundsfor applying this measure.

Keywords: Judicial measures; juvenile criminals; criminal responsibility
Received: Oct 18th, 2021; Editing completed: Aug 2fh, 2022; Acceptedfor publication: Aug 2f\ 2022

Giáo dục tại trường giáo dường là biện Biện pháp này đã được quy định truyền
pháp xử lí hình sự đặc thù, chỉ được áp thống trong luật hình sự Việt Nam, ngay từ
dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tộiB1.*1ộ luật Hình sự (BLHS) đầu tiên cho đến

* Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Trường Đại học Luật dưới 18 tuổi”. Ngoài ra, trong các văn kiện quốc tế
Thành phố Hồ Chí Minh về tư pháp hình sự đối với người chưa thành niên,
E-mail: ntphoafajhcmulaw.edu.vn thuật ngữ “ưẻ em” cũng được coi là “người chưa
thành niên”. Do vậy, trong bài viết này, thuật ngữ:
1 Theo Công ước quốc tế về Quyền trẻ em năm 1989, “người dưới 18 tuổi phạm tội” cũng được hiểu là
“trẻ em” là người dưới 18 tuổi, vì vậy trong bài viết “người chưa thành niên phạm tội”.
này, thuật ngữ “trẻ em” cũng có nghĩa là “người

36 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022

NGHIÊN cứu - TRA o ĐÓI

nay. Tuy nhiên, BLHS năm 2015, sửa đổi, Trong xu hướng đó, BLHS năm 2015 mở
bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt là BLHS rộng các trường hợp miễn trách nhiệm hình
năm 2015) đã có những thay đổi trong quy sự đối với người dưới 18 tuổi và áp dụng
định về biện pháp này, bao gồm: điều chỉnh biện pháp giám sát, giáo dục. Một trong các
tên gọi, xác định lại thứ tự ưu tiên áp dụng biện pháp tư pháp áp dụng với người dưới 18
biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng so tuổi phạm tội quy định tại BLHS năm 1985
với hình phạt. Ngoài ra, các BLHS trước đây và 1999 là biện pháp giáo dục tại xã, phường,
quy định hai loại biện pháp tư pháp đối với thị trấn đã được BLHS năm 2015 chuyển

người chưa thành niên là: giáo dục tại xã, thành biện pháp giám sát, giáo dục trong
phường, thị trấn và đưa vào trường giáo trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự.
dường. Tuy nhiên, BLHS năm 2015 đã điều Các quy định mới của BLHS năm 2015 dẫn
chuyển biện pháp giáo dục tại xã, phường, đến yêu cầu làm rõ bản chất của biện pháp
thị trấn sang nhóm các biện pháp giám sát, giáo dục tại trường giáo dưỡng ưong hệ thống
giáo dục trong trường hợp được miễn trách các biện pháp xử lí hình sự.
nhiệm hình sự và theo Ban soạn thảo, đây là
một biểu hiện của xử lí chuyển hướng2. Trước hết, biện pháp giáo dục tại trường
giáo dưỡng chỉ được áp dụng khi người dưới
Xử lí chuyển hướng ngày càng được 18 tuổi bị xác định đã phạm một tội được
nhấn mạnh, đặc biệt là trong tư pháp hình sự quy định tại BLHS. Vì vậy, đây là một dạng
đối với người chưa thành niên, vậy giáo dục hậu quả pháp lí bất lợi phát sinh do việc thực
tại trường giáo dường có phải là một biện hiện tội phạm. Hậu quả pháp lí này được quy
pháp xử lí chuyển hướng? Căn cứ áp dụng định trong BLHS và do toà án có thẩm
biện pháp này có phù hợp với các chuẩn mực quyền áp dụng (Điều 91 BLHS năm 2015).
quốc tế về xử lí người chưa thành niên phạm Nói cách khác, về bản chất, biện pháp giáo
tội và có những hạn chế nào cần khắc phục? dục tại trường giáo dường là một dạng (một
Quy định về ưu tiên áp dụng biện pháp này hình thức) của trách nhiệm hình sự. Điều này
so với hình phạt có phù hợp với tính nghiêm cũng khẳng định sự khác biệt giữa biện pháp
khắc của biện pháp này và chuần mực quốc giáo dục tại trường giáo dưỡng với các biện
tế về tư pháp hình sự đối với người chưa pháp tư pháp khác, ví dụ: biện pháp bồi
thành niên? thường thiệt hại về sức khoẻ hoặc tài sản do
hành vi phạm tội gây ra là những biện pháp
1. Bản chất của biện pháp giáo dục tại dân sự trong việc giải quyết vụ án hình sự.
trường giáo dưỡng Những biện pháp đó khơng phải là một dạng
của trách nhiệm hình sự, bởi lẽ dù hành vi
Như đã đề cập, quan diêm xử lí hình sự của chủ thể gây thiệt hại về sức khỏe hoặc
đối với người chưa thành niên phạm tội trên tài sản không cấu thành tội phạm theo luật
thế giới ngày càng gia tăng tính nhân đạo, hình sự thì người gây thiệt hại vẫn phải bồi
nhấn mạnh vấn đề xử lí chuyển hướng. thường những thiệt hại gây ra theo quy định

của luật dân sự. Điều này có nghĩa là khơng
2 Mục 1(12) Bàn Thuyết minh chi tiết về Dự thảo phải mọi biện pháp tư pháp đều là hình thức
BLHS (sửa đổi) của Ban soạn thảo BLHS (sửa đổi)
vào tháng 4/2015.

TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022 37

NGHIÊN CỬU - TRÁ o ĐĨI

của trách nhiệm hình sự, trong khi đó, biện chuyển hướng đối với trẻ em vi phạm pháp
pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng chính là luật hình sự như sau:
một hình thức của trách nhiệm hình sự, một
dạng hậu quả pháp lí bất lợi của việc thực “3. Các quốc gia thành viên phải tìm
hiện tội phạm do luật hình sự quy định. Có cách thúc đấy việc thiết lập những đạo luật,
quan điểm cho rằng các biện pháp tư pháp là thủ tục, các cơ quan và thể chế áp dụng
một dạng của trách nhiệm hình sự. Tuy riêng cho những trẻ em bị tình nghi, bị cáo
nhiên, quan điểm này có mâu thuẫn nội tại buộc hay bị xác nhận là đã vỉ phạm luật hình
khi cho rằng biện pháp tư pháp được áp sự, và cụ thể là:
dụng cả đối với người không phạm tội. Mặt
khác, cùng quan điểm với chúng tơi, có tác b. Bất kì khi nào thay thích hợp và cần
giả xác định một số biện pháp tư pháp trong thiết cần đề ra các biện pháp xử lí những trẻ
BLHS khơng quy định trách nhiệm hình sự em vi phạm pháp luật hình sự mà khơng phải
của người phạm tội3. sử dụng đến thủ tục tư pháp, miễn là các
quyền con người và những bảo vệ pháp lí
Ngồi ra, giáo dục tại trường giáo dưỡng được tơn trọng đầy đủ ” 4.
có phải là một trong các biện pháp xử lí
chuyển hướng? Đe trả lời được câu hỏi này Tiếp nối quy định này, Đoạn 8 Bình luận
cần xuất phát từ định nghĩa “xử lí chuyển chung số 24 đưa ra định nghĩa: “Chuyển hướng:
hướng”, về cơ bản, xử lí chuyển hướng nhấn các biện pháp chuyên trẻ em ra khỏi hệ
mạnh việc xử lí khoan hồng hơn đối với thống tư pháp, bất cứ thời điếm nào trước

người chưa thành niên phạm tội, tránh cho hoặc trong quả trình tố tụng liên quan ”5.
họ phải chịu ảnh hưởng của các cách thức và Ngồi ra, Đoạn 18(e) Bình luận chung số 24
biện pháp cưỡng chế hình sự truyền thống. lưu ý: “Các biện pháp xử lí chuyển hướng
Việt Nam chưa có quan điểm chính thức về không bao gồm sự tước tự do”. Đồng thời,
mặt pháp lí như thế nào là xử lí chuyển Đoạn 8 của văn bản này giải thích: “Tước tự
hướng, vì vậy trong bài viết này, tác giả dựa do là bất cứ hình thức giam giữ hoặc đưa
vào Công ước quốc tế về Quyền trẻ em năm một người vào tù hoặc vào nơi giam giữ có
1989 (sau đây gọi tắt là Cơng ước về Quyền tỉnh chất cơng khai hoặc bí mật theo lệnh
trẻ em) và Bình luận chung số 24 của ủy ban của bất cứ một chủ thê có thâm quyền về tư
về Quyền trẻ em (sau đây gọi tắt là Bình pháp hoặc hành chính hoặc quyền lực cơng
luận chung số 24) để đưa ra quan điểm. khác mà người đó khơng được rời khỏi
Điểm b khoản 3 Điều 40 Công ước về những nơi này theo ý chí của mình Khi
Quyền trẻ em đặt ra những tiền đề về xử lí người dưới 18 tuổi phạm tội bị đưa vào
trường giáo dưỡng từ 1 đến 2 năm, họ không
3 Trần Đinh Thắng, “Biện pháp tư pháp - Thực trạng thể rời khỏi Trường giáo dưỡng theo ý chí
và giải pháp”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số của mình. Đối chiếu với các quy định đã
09(409)/2020, tr. 11, 13; Nguyễn Thị Ánh Hồng,
“Biện pháp tư pháp trong Luật hình sự Việt Nam 4 Công ước về quyền trẻ em tại: Convention on the
và vấn đề bảo vệ quyền con người”, Tạp chi Khoa Rights of the Child I OHCHR, hr.
học pháp lí, số 03/2012, tr. 30. org/en/instruments-mechanisms/instruments/conven
tion-rights-child, truy cập 10/8/2022.

5 Xem tạ: CRƠƠGC/24 (ohchr.otg), truy cặp 10/8/2022.

38 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022

NGHIÊN CỨU - TRA o ĐÓI

viện dẫn, biện pháp giáo dục tại trường giáo chọn biện pháp xử lí hình sự đối với tất cả
dưỡng khơng phải là một biện pháp xử lí người phạm tội trong đó có người chưa

chuyển hướng vì đây là một biện pháp mang thành niên; 2) căn cứ đặc thù trong ngun
tính tước tự do6. Ngồi ra, thời điểm áp dụng tắc xử lí người dưới 18 tuổi phạm tội và 3)
biện pháp này khá muộn, đó là khi người căn cứ riêng biệt của biện pháp giáo dục tại
phạm tội đã bị áp dụng các biện pháp tố tụng trường giáo dưỡng. Trong các căn cứ đã nêu,
toà án, đã bị kết án bằng một bản án của toà thứ tự ưu tiên áp dụng bị chi phối bởi quy
án. Vì vậy, ở góc độ này, giáo dục tại trường định tại Điều 90 BLHS năm 2015, theo đó
giáo dưỡng cũng không phải là biện pháp xử căn cứ đặc thù đối với người chưa thành niên
lí chuyển hướng. được ưu tiên áp dụng khi có những nội dung
khác với quy định chung. Bài viết chỉ tập
Tóm lại, biện pháp tư pháp giáo dục tại trung vào nhóm căn cứ đặc thù khi lựa chọn
trường giáo dưỡng đối với người dưới 18 biện pháp xử lí với người chưa thành niên
tuổi phạm tội là một hình thức của trách phạm tội và căn cứ riêng biệt của chính biện
nhiệm hình sự và theo chuẩn mực quốc tế thì pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng.
đây là một biện pháp tước tự do.
- Căn cứ đặc thù trong nguyên tắc xử lí
2. Căn cứ áp dụng biện pháp giáo dục đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
tại trường giáo dưỡng và kiến nghị
Đoạn 2 khoản 1 Điều 91 BLHS năm 2015
Căn cứ áp dụng biện pháp giáo dục tại quy định: “Việc xử lí người dưới 18 tuổi
trường giáo dường là những cơ sở mà toà án phạm tội phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng
dựa vào đó để áp dụng biện pháp giáo dục nhận thức của họ về tính chất nguy hiếm cho
tại trường giáo dưỡng. Vì giáo dục tại trường xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và
giáo dưỡng là một biện pháp xử lí đối với điều kiện gây ra tội phạm”. Theo quy định
người chưa thành niên phạm tội; các căn cứ này, khi lựa chọn các biện pháp xử lí đối với
để áp dụng biện pháp giáo dục tại trường dưới 18 tuổi phạm tội trong đó có biện pháp
giáo dưỡng bao gồm: 1) căn cứ chung để lựa giáo dục tại trường giáo dưỡng, toà án phải
căn cứ thêm một số yếu tố. Thứ nhất, độ tuổi
6 Mục 3 Chương X Luật Thi hành án hình sự năm của người phạm tội. Độ tuổi liên quan chặt
2019. Xem them: Nghị định số 52/2001/NĐ-CP chẽ với mức độ phát triển về thể chất, tâm lí
ngày 23/8/2001 của Chính phủ hướng dẫn thi hành và nhận thức xã hội của người phạm tội.

biện pháp tư pháp đưa vào trường giáo dường; Mức độ phát triển này liên quan chặt chẽ với
Thông tư liên tịch số 43/2015/TT-BCA ngày khả năng nhận thức và khả năng điều khiển
09/9/2015 của Bộ Công an quy định về thăm gặp; hành vi. Một người càng phát triển về thể
nhận, gửi thư, tiền, quà; liên lạc điện thoại đối với chất, tâm lí, xã hội thì càng nhận thức rõ
học sinh trường giáo dường, trại viên cơ sở giáo ràng và đầy đủ hơn về các u cầu, địi hỏi
dục bắt buộc; Thơng tư liên tịch số 20/2015/TT-BCA của xã hội. Người dưới 18 tuổi phạm tội
ngày 14/5/2015 của Bộ Công an về ban hành Nội (người chưa thành niên) là những người
quy trường giáo dưỡng. Tuy các nghị định và thông chưa phát triển đầy đủ và hoàn thiện, càng
tư liên tịch nêu trên đã hết hiệu lực theo khoản 4 nhỏ tuổi thì sự phát triển càng hạn chế. Đây
Điều 154 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp
luật năm 2014 (sửa đổi, bổ sung năm 2020) nhưng
vẫn có giá trị tham khảo nhất định khi chưa có văn
bản mới.

TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022 39

NGHIÊN CỬU - TRA o ĐĨI

chính là lí do cần xem xét độ tuổi của người thành niên cần cung cấp biện pháp xử lí “cá
chưa thành niên phạm tội để lựa chọn biện nhân hoá”. Đồng thời, Quy tắc 1.2 Các quy
pháp xử lí phù hợp. Căn cứ đặc thù này phù tắc, chuẩn tối thiểu của Liên hợp quốc về
hợp với các quy định khung của Liên hợp những biện pháp khơng giam giữ năm 1990
quốc về tư pháp hình sự đối với người chưa (Quy tắc Tokyo) cũng khẳng định: “Những
thành niên. Cụ thể, khoản 1 Điều 40 Công nguyên tắc này nhằm khuyến khích sự tham
ước về Quyền trẻ em quy định: “Các quốc gia nhiều hơn của cộng đồng vào quản lí tư
gia thành viên cơng nhận quyền của mọi trẻ pháp người chưa thành niên, đặc biệt là sự
em bị tình nghi, bị cảo buộc hay bị xác nhận xử lí người chưa thành niên, đồng thời
là đã vi phạm luật hình sự được đổi xử theo khuyến khích những người phạm tội nhận
cách thức phù hợp với việc thúc đẩy nhận thức trách nhiệm đối với xã hội ”. Điều này
thức của trẻ em về nhân cách và phẩm giá cho thấy rằng nhà làm luật Việt Nam quy

vốn có, một cách thức tăng cường sự tơn định căn cứ này là phù hợp với mục tiêu cá
trọng của trẻ em đối với những quyền và tự nhân hố biện pháp xử lí và phù hợp với
do cơ bản của người khác và có tính đến độ mục đích khi áp dụng các biện pháp xử lí là
tuối của trẻ em cũng như mong muôn thúc khuyến khích người dưới 18 tuổi phạm tội
đẩy sự tái hòa nhập của trẻ và giúp trẻ em nhận thức trách nhiệm của họ đối với xã hội.
đảm đương một vai trị có tỉnh chất xây dựng
trong xã hội ”. Tuy nhiên, căn cứ đã nêu chỉ đề cập khả
năng nhận thức của người phạm tội về “tính
Đoạn 2 Bình luận chung số 24 nêu: “Trẻ chất” nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm
em khác với người lớn về sự phát triền thế tội mà không đề cập khả năng nhận thức của
chất và tâm lí. Sự khác nhau này tạo nên cơ người phạm tội về “mức độ” nguy hiêm cho
sở cho việc thừa nhận trách nhiệm nhẹ hơn xã hội của hành vi phạm tội7. Khoản 4 Điều
và một hệ thong riêng với cách tiếp cận khác 40 Công ước về Quyền ưẻ em khi đề cập về
biệt và cá nhãn hoả ”. sự đa dạng các biện pháp xử lí đối với người
chưa thành niên yêu cầu các biện pháp này
Thứ hai, khả năng nhận thức về tính chất cần tưong xứng với lợi ích của trẻ em, hoàn
nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. cảnh và “tộiphạm của họ”. Quy tắc 17(l)(a)
Trong khi căn cứ thứ nhất về độ tuổi có liên Quy tắc của Liên hợp quốc về chuẩn mực tối
quan chặt chẽ đến khả năng nhận thức xã hội thiểu về hoạt động tư pháp người chưa thành
của người chưa thành niên nhưng căn cứ thứ niên năm 1985 (Quy tắc Bắc Kinh) và Quy
nhất dừng ở mức độ chung, phổ quát cho tắc 2.3 Quy tắc Tokyo cũng đề cập việc xem
một độ tuổi nhất định. Căn cứ thứ hai tập xét tính chất và mức độ nguy hiểm của tội
trung vào sự nhận thức của người phạm tội phạm (nature and gravity of the crime). Vì
chưa thành niên cụ thể đối với chính hành vi
phạm tội mà họ đã thực hiện. Căn cứ này có 7 Quy định này đã được duy tri từ BLHS năm 1985
sự tưcmg thích nhất định với khung pháp lí đến nay. Xem đoạn 2 khoản 1 Điều 59 BLHS năm
quốc tế về tư pháp hình sự đối với người 1985; đoạn 2 khoản 1 Điều 69 BLHS năm 1999 và
chưa thành niên. Bình luận chung số 24 nhấn đoạn 2 khoản 1 Điều 91 BLHS năm 2015.
mạnh rằng hệ thống tư pháp người chưa

40 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022

NGHIÊN CỬU - TRA o ĐƠI

vậy để tồn diện hơn, Đoạn 2 khoản 1 Điều người phạm tội bao gồm những yếu tố như
91 BLHS năm 2015 cần sửa lại như sau: tình trạng xã hội, hồn cảnh gia đình. Những
“Việc xử lí người dưới 18 tuổi phạm tội phải yếu tố này có liên quan đến nguyên nhân và
căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức của điều kiện phạm tội. Tuy nhiên, cách diễn đạt
họ về tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã “nguyên nhân và điều kiện gây ra tội phạm”
hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và là chưa phù hợp. Diễn đạt này có tính chất
điều kiện gây ra tội phạm”. của văn nói và khơng thật chính xác. Điều
kiện của tội phạm là những yếu tố không có
Thứ ba, nguyên nhân và điều kiện gây ra khả năng trực tiếp “gây ra” tội phạm, điều
tội phạm. Nhà làm luật bổ sung căn cứ này kiện chỉ tạo ra môi trường thuận lợi để tội
trong việc chọn lựa các biện pháp xử lí đối phạm phát sinh8. Do vậy, sẽ hoàn thiện hơn
với người dưới 18 tuổi phạm tội, trong đó có nếu sửa lại là “nguyên nhân và điều kiện của
biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng là tội phạm”. Mặt khác, cũng cần đề cập rằng
phù hợp. Căn cứ này cũng phù hợp với các so với quy định của Công ước về Quyền trẻ
nguyên tắc khung của Liên hợp quốc về xừ lí em và các quy tắc đã viện dẫn, cụm từ
người chưa thành niên phạm tội. Khoản 4 “nguyên nhân và điều kiện của tội phạm” có
Điều 40 Cơng ước về Quyền trẻ em u cầu nội hàm hẹp hơn “hoàn cảnh sổng” của
các quốc gia thành viên “đưa ra nhiều biện người phạm tội. Có những yếu tố trong hoàn
pháp khác nhau... nhằm bảo đảm cho trẻ em cảnh sống của người phạm tội tương tác, làm
được đối xử phù họp với phúc lợi của trẻ và phát sinh hoặc thúc đẩy việc thực hiện tội
tương xứng với hoàn cảnh cũng như tội phạm nhưng cũng có những yếu tố trong
phạm của trẻ”. Quy tắc 5.1 Quy tắc Bắc hoàn cảnh sống của người phạm tội không
Kinh nêu: “Hệ thong tư pháp người chưa hiện diện trong “nguyên nhân và điều kiện”
thành niên phải nhấn mạnh sự phát triển tốt của tội phạm.
của người chưa thành niên và cũng cần phải
bảo đảm bất cứ biện pháp xử lí nào đổi với Nhìn chung, các căn cứ đặc thù khi xử lí

người chưa thành niên phạm tội phải luôn người dưới 18 tuổi phạm tội cũng là những
tương xứng với hoàn cảnh của người phạm căn cứ cần phải cân nhắc khi áp dụng biện
tội và tội phạm ”. Ngoài ra, Quy tắc 16.1 của pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng. Các
văn bản này cũng nêu: “Trong tất cả các vụ căn cứ này phù hợp với khung pháp lí của
án, trừ những vụ có liên quan đến hành vi
phạm pháp ít nghiêm trọng, trước khi cơ 8 “Khác với nguyên nhăn của tình hình tội phạm,
quan có thảm quyền đưa ra quyết định cuối điều kiện của tình hình tội phạm lại là những nhân
cùng để đi đến tuyên án, cần phải điều tra kĩ tố khơng có khả năng trực tiếp làm phát sinh tình
hồn cảnh sổng của người chưa thành niên hình tội phạm, điều kiện chỉ đóng vai trị tạo ra mơi
đó hay những điều kiện dẫn đến phạm tội, đê trường thuận lợi đê tình hình tội phạm có thê phát
tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan có thấm sinh, phát triển ”, Võ Thị Kim Oanh và Lê Nguyên
quyền xét xử đưa ra được một phán quyết Thanh (Chủ biên, 2014), Giáo trình Tội phạm học,
cơng minh”. Bình luận về Quy tắc 5.1 giải Nxb. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam, tr. 177, 207.
thích thêm rằng hoàn cảnh cá nhân của Xem thêm: Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình
tội phạm học, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội,
tr. 138’ 162.

TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022 41

NGHIÊN CỨU - TRA o ĐƠI

Liên hợp quốc. Đe hồn thiện hơn, pháp luật cần đưa người đó vào một tổ chức giáo dục
cần có sự sửa đổi, bổ sung như đã đề cập. có kỉ luật chặt chẽ”.

- Căn cứ riêng biệt của biện pháp giáo Trong các căn cứ đã nêu chỉ có “mơi
dục tại trường giáo dưỡng trường sống” là có điểm mới, riêng biệt.
Mơi trường sống có thể hiểu là tồn bộ nói
Khoản 1 Điều 96 BLHS năm 2015 quy chung những điều kiện trong đó người
định: “Tồ án cỏ thể áp dụng biện pháp giáo phạm tội sinh sống9. Giáo dục tại trường
dục tại trường giáo dưỡng từ 01 năm đến 02 giáo dưỡng là biện pháp giáo dục mang tính

năm đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, cường chế trong một điều kiện nghiêm ngặt,
nếu thấy do tỉnh chất nghiêm trọng của hành vì vậy với căn cứ này, có thể hiểu rằng nếu
vi phạm tội, do nhân thân và môi trường môi trường sống của người phạm tội dưới
sống của người đó mà cần đưa người đó vào 18 tuổi không giúp họ nhận được sự giáo
một tổ chức giáo dục có ki luật chặt chẽ”. dục phù hợp thì cần đưa người dưới 18 tuổi
phạm tội vào trường giáo dưỡng. Quy định
Theo quy định trên, bên cạnh các căn cứ này cũng tương thích tốt với yêu cầu của
chung nêu tại nguyên tắc xử lí đối với người Công ước về Quyền trẻ em và các quy tắc
dưới 18 tuổi phạm tội, căn cứ cụ thể cần phải trong hệ thống tư pháp hình sự đối với
xem xét khi áp dụng biện pháp giáo dục tại người chưa thành niên về việc điều tra kĩ
trường giáo dưỡng gồm: tính chất nghiêm “hoàn cảnh sống” của họ.
trọng của hành vi phạm tội, đặc điểm nhân
thân của người phạm tội và môi trường sống. 3. Ưu tiên áp dụng biện pháp giáo dục
Tính chất nghiêm trọng của hành vi phạm tội tại trường giáo dưỡng so với các hình phạt
và đặc điểm nhân thân đã là những căn cứ và kiến nghị
cần xem xét áp dụng biện pháp xử lí hình sự
đối với người phạm tội nói chung, người Theo quy định tại khoản 4 Điều 91
dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Do vậy, việc BLHS năm 2015, biện pháp giáo dục tại
nhắc lại các căn cứ này trong điều luật chỉ có trường giáo dưỡng được ưu tiên áp dụng so
tính chất nhấn mạnh thêm, chú ý hơn khi với các hình phạt: ‘‘Khỉ xét xử, toà án chỉ áp
quyết định lựa chọn biện pháp này. Tuy dụng hình phạt đổi với người dưới 18 tuổi
nhiên, như đã phân tích ở trên về sửa đổi phạm tội nếu xét thay... việc áp dụng biện
đoạn 2 khoản 1 Điều 91 BLHS năm 2015, để pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng quy
đầy đủ hon căn cứ này, nên bổ sung “mức định tại Mục 3 Chương này không bảo đảm
độ” nghiêm trọng của hành vi phạm tội. Như hiệu quả giáo dục, phòng ngừa”. Quy định
vậy, khoản 1 Điều 96 BLHS năm 2015 cần này có một số hạn chế cần thảo luận.
sửa đổi như sau: “Tồ án có thể áp dụng biện
pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng từ 01 Thứ nhất, các hình phạt được áp dụng
năm đến 02 năm đối với người dưới 18 tuổi với người dưới 18 tuổi phạm tội bao gồm:
phạm tội, nếu thấy do tính chất, mức độ

nghiêm trọng của hành vi phạm tội, do nhân 9 Để hiểu khái niệm môi trường sống, tác giả tham
thân và môi trường sống của người đó mà khảo khái niệm “môi trường” trong Từ điển tiếng
Việt, Hoàng Phê (Chủ biên, ủy ban khoa học xã
hội Việt Nam, Viện Ngôn ngữ học), Từ điển tiếng
Việt, Nxb. Khoa học xã hội, 1988, tr. 665.

42 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022

NGHIÊN CỨU - TRA o ĐƠI

hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không chấp hành sự cường chế giáo dục trong mơi
giam giữ và tù có thời hạn. Trong các hình trường hạn chế tự do, cách li ra khỏi đời
phạt đã nêu, xét về tính chất nghiêm khắc, sống xã hội.
hình phạt cảnh cáo, phạt tiền và cải tạo
khơng giam giữ có tính chất ít nghiêm khắc Như vậy, trong các hình phạt được phép
hơn so với biện pháp tư pháp giáo dục tại áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội,
trường giáo dưỡng. Cụ thể, tính chất cưỡng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng chỉ
chế của hình phạt cảnh cáo chỉ dừng lại ở tác ít nghiêm khắc hơn hình phạt tù có thời hạn.
động về tinh thần, là sự khiển trách công Biện pháp này nghiêm khắc hơn các hình
khai của nhà nước đối với người phạm tội101. 1 phạt còn lại. Việc nhà làm luật quy định chỉ
Tính chất cưỡng chế của hình phạt tiền là sự áp dụng hình phạt nếu việc áp dụng biện
tác động về tinh thần và vật chất, tước của pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng không
người bị kết án một khoản tiền để sung vào đảm bảo hiệu quả giáo dục, phịng ngừa đã
cơng quỳ11. Hình phạt này tước bỏ một phần làm bất lợi cho người dưới 18 tuổi phạm tội.
quyền về tài sản nhưng không ảnh hưởng Điều này mâu thuẫn với đường lối xử lí đối
đến các tự do cơ bản của con người. Tính với họ tại khoản 1 Điều 91 BLHS năm 2015
chất cường chế của hình phạt cải tạo không và quy định tại khoản 2 Điều 37 Công ước
giam giữ là sự tác động đến tinh thần và hạn về Quyền trẻ em13.
chế một số tự do nhất định của người phạm
tội, bắt buộc họ phải thay đổi, cải tạo với sự Thứ hai, về bản chất hình phạt tù có thời

giám sát, giúp đỡ của gia đình, cơ quan, tổ hạn nghiêm khắc hơn so với biện pháp giáo
chức hoặc chính quyền địa phương12. Hình dục tại trường giáo dưỡng. Tuy nhiên, người
phạt này áp đặt một số bất lợi lên người bị kết án phạt tù không quá 3 năm có thể
phạm tội về các tự do cơ bản nhưng vần cho được toà án cho hưởng án treo khi đáp ứng
phép họ cải tạo trong môi trường gia đình, xã các điều kiện luật định. Trong thực tế, điều
hội bình thường. Đối với biện pháp giáo dục kiện chấp hành thực tế của án treo ít nghiêm
tại trường giáo dường, người phạm tội phải khắc hơn so với điều kiện chấp hành thực tể
của biện pháp giáo dục tại trường giáo
10 Trần Thị Quang Vinh (Chủ biên), Giáo trình Luật dưỡng. Người bị phạt tù nhưng được hưởng
Hình sự Việt Nam - Phần chung (Tái bản lần thứ án treo không bị cách li ra khỏi xã hội, trong
nhất, có sửa đổi, bổ sung), Nxb. Hồng Đức - Hội khi người phải chấp hành biện pháp giáo dục
Luật gia Việt Nam, Hà Nội, 2019, tr. 270. tại trường giáo dưỡng bị hạn chế nhiều tự do
cơ bản của con người14. Nhìn ở khía cạnh
11 Trần Thị Quang Vinh (Chủ biên), sđd, tr. 272.
12 Trần Thị Quang Vinh (Chủ biên), sđd, tr. 274; các 13 Nguyên văn: “No child shall be deprived of his or
her liberty unlawfully or arbitrarily. The arrest,
điều 99, 100 và 101 Luật Thi hành án hình sự năm detention or imprisonment of a child shall be in
2019 về nghĩa vụ của người chấp hành án phạt cải conformity with the law and shall be used only as a
tạo không giam giữ; giải quyết việc vắng mặt tại measure of last resort and for the shortest
nơi cư trú, thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc appropriate period oftime
cùa người chấp hành án phạt cải tạo không giam
giữ và việc lao động, học tập cùa người chấp hành 14 Điều 87 Luật Thi hành án hình sự năm 2019 về
án phạt cải tạo không giam giữ. nghĩa vụ của người được hưởng án treo và xem các

TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022 43

NGHIÊN CỬU - TRA o ĐĨI

khác, có thể có ý kiến cho rằng, tuy điều Mặc dù số liệu đã nêu khơng phân tích
kiện chấp hành thực tế của án treo ít nghiêm riêng đối với người chưa thành niên nhưng

khắc hơn giáo dục tại trường giáo dưỡng số lượng chung của tất cả người phạm tội
nhưng thời hạn thử thách thường dài hơn và cũng đã phản ánh tỉ lệ vi phạm điều kiện
cịn phải chịu nguy cơ bị chấp hành hình thử thách của án treo rất thấp. Như vậy, đại
phạt tù. Cụ thể: thời gian thử thách của án đa số người được hưởng án treo có điều
treo ít nhất là 01 năm và thơng thường bằng kiện chấp hành án nhẹ nhàng hơn người
hai lần hình phạt tù đã tuyên, tối đa là 05 được áp dụng biện pháp giáo dục tại trường
nãm (khoản 1 Điều 65 BLHS năm 2015). giáo dưỡng.
Trong khi đó, biện pháp giáo dục tại trường
giáo dưỡng chỉ được áp dụng trong thời hạn Khoản 2 Điều 37 Công ước về Quyền trẻ
từ 01 năm đến 02 năm (khoản 1 Điều 96 em yêu cầu: “Việc bắt, giam giữ hoặc bỏ tù
BLHS năm 2015). Trong thời gian thử thách, trẻ em phải đợc tiến hành phù hợp với pháp
nếu người chấp hành án treo vi phạm những luật và chỉ được coi là biện pháp cuối cùng
điều kiện luật định thì phải chấp hành hình và áp dụng trong thời gian thích hợp ngắn
phạt tù đã tuyên. Như vậy, án treo sẽ nghiêm nhất”. Với tính chất là biện pháp tước tự do,
khắc hơn giáo dục tại trường giáo dưỡng nếu giáo dục tại trường giáo dường cần phải
người bị kết án vi phạm điều kiện thử thách được cân nhắc áp dụng sau các hình phạt
và buộc phải chấp hành hình phạt tù đã không mang tinh chất tước tự do hoặc án
tuyên. Tuy nhiên, điều này khơng mang tính treo. Ngoài ra, bên cạnh biện pháp miễn
tất yếu, đây chỉ là một số trường họp vi phạm trách nhiệm hình sự, trước khi cân nhắc áp
điều kiện thử thách của án treo. Tác giả thu dụng hình phạt hoặc biện pháp tư pháp đối
thập số liệu thống kê về trường hợp vi phạm với người dưới 18 tuổi phạm tội, toà án cần
án treo ở một số tỉnh để thấy rõ hơn bức tranh cân nhắc cả biện pháp miễn hình phạt.
thực tế. Theo số liệu thống kê, tỉ lệ trung bình
vi phạm điều kiện thử thách của án treo Vì vậy, quy định tại khoản 4 Điều 91
trong 05 năm (2016 - 2020) tại Thành phố BLHS năm 2015 cần sửa đổi để xác định thứ
Hồ Chí Minh là 0,67% (91/14.906 người tự các biện pháp được ưu tiên xem xét áp
được hưởng án treo). Tỉ lệ tương ứng tại các dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
tỉnh: Bạc Liêu, Long An và An Giang là như sau: 1) miễn trách nhiệm hình sự theo
0,59% (1/170 người được hưởng án treo), các quy định chung đối với người phạm tội
0,45% (9/1996 người được hưởng án treo) mà không cần phải áp dụng các biện pháp

và 0% (0/71 người được hưởng án treo)15. giám sát, giáo dục; 2) miễn trách nhiệm
hình sự và áp dụng một trong các biện pháp
chế độ của người chấp hành biện pháp giáo dục tại giám sát, giáo dục; 3) miễn hình phạt; 4)
trường giáo dưỡng tại Mục 3 Chương X Luật Thi các hình phạt khơng hạn chế tự do (cảnh
hành án hình sự năm 2019. cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ); 5)
15 Nguồn: Thống kê từ Viện kiểm sát nhân dân Thành hình phạt tù nhưng cho hưởng án treo; 6)
phố Hồ Chí Minh, Bạc Liêu, Long An và An Giang. biện pháp tư pháp và 7) hình phạt tù khơng
cho hưởng án treo.

44 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022

NGHIÊN CỨU - TRA o ĐĨI

Với những phân tích trên, khoản 4 pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng, khoản
Điều 91 BLHS năm 2015 cần được sửa đổi 4 và khoản 6 Điều 91 BLHS năm 2015 cần
như sau: được sửa đổi để thể hiện rõ các hình phạt
không giam giữ được ưu tiên áp dụng so với
“Khi xét xử, toà án chỉ áp dụng hình phạt biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo
đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nếu xét dường. Ngoài ra, án treo cũng được cân
thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp nhắc ưu tiên áp dụng so với biện pháp tư
dụng một trong các biện pháp quy định tại pháp này.
Mục 2 Chương này, miễn hình phạt khơng
bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa”. Đối với căn cứ xử lí người dưới 18 tuổi
nói chung và căn cứ áp dụng biện pháp tư
Ngoài ra, để bảo đảm tính thống nhất, pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng nói
khoản 6 Điều 91 BLHS năm 2015 cũng cần riêng quy định tại đoạn 2 khoản 1 Điều 91 và
sửa đổi như sau: khoản 1 Điều 96 BLHS năm 2015, bên cạnh
“tính chất” nguy hiểm của tội phạm cần bổ
“Toà án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời sung thêm “mức độ” nguy hiểm của tội
hạn và không cho hưởng án treo đối với phạm để bảo đảm tính chính xác và đầy đủ./.

người dưới 18 tuổi phạm tội khi xét thấy các
hình phạt không giam giừ, án treo và biện TÀI LIỆU THAM KHẢO
pháp tư pháp khơng có tác dụng răn đe,
phịng ngừa”. 1. Võ Thị Kim Oanh và Lê Nguyên Thanh
(Chủ biên, 2014), Giáo trình Tội phạm học,
Tóm lại, biện pháp tư pháp giáo dục tại Nxb. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam.
trường giáo dưỡng là một dạng hậu quả pháp
lí bất lợi của việc thực hiện tội phạm đã 2. Nguyễn Thị Ánh Hồng, “Biện pháp tư pháp
được quy định truyền thống trong luật hình trong Luật hình sự Việt Nam và vấn đề
sự Việt Nam. Mục đích của biện pháp này là bảo vệ quyền con người”, Tạp chí Khoa
giáo dục, phịng ngừa người dưới 18 tuổi học pháp lí, số 03/2012.
phạm tội. Tính nghiêm khắc của biện pháp
này cao hơn một số hình phạt không giam 3. Hoàng Phê (Chủ biên), Từ điển tiếng Việt,
giữ được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1988.
phạm tội, bao gồm: cảnh cáo phạt tiền và cải
tạo khơng giam giữ vì giáo dục tại trường 4. Trần Đình Thắng, “Biện pháp tư pháp -
giáo dường là biện pháp tước tự do xét theo Thực trạng và giải pháp”, Tạp chi Nghiên
chuẩn mực quốc tế về tư pháp hình sự đối cứu lập pháp, số 09(409)/2020.
với người chưa thành niên. Vì vậy, cần phải
cân nhắc khi áp dụng biện pháp này. Đây 5. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình
khơng phải là một biện pháp xử lí chuyển tội phạm học, Nxb. Công an nhân dân.
hướng đối chiếu với Công ước về quyền trẻ
em và Bình luận chung số 24. 6. Trần Thị Quang Vinh (Chủ biên), Giáo trình
Luật Hình sự Việt Nam - Phần chung (Tái
Đe khắc phục các hạn chế trong quy định bản lần thứ nhất, có sửa đối, bơ sung),
hiện hành của BLHS liên quan đến biện Nxb. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam,
Hà Nội, 2019.

TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 8/2022 45