Quản lý chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện tân lạc, tỉnh hòa bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

BÙI THỊ HUYỀN

QUẢN LÝ CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN
HUYỆN TÂN LẠC, TỈNH HỊA BÌNH

CHUYÊN NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS TRẦN THỊ THU HÀ

Hà Nội, 2023

i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan, đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong
bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Nếu nội dung nghiên cứu của tơi trùng lặp với bất kỳ cơng trình nghiên
cứu nào đã cơng bố, tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận
đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.

Hịa Bình, ngày tháng năm 2023
Tác giả

Bùi Thị Huyền

ii

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập, nghiên cứu. Để hồn thành luận văn này tơi xin
bày tỏ sự kính trọng và lịng biết ơn sâu sắc tới: Giảng viên hướng dẫn khoa
học: PGS. TS Trần Thị Thu Hà, giảng viên Khoa Kinh tế và Quản trị kinh
doanh - Trường đại học Lâm nghiệp

Tơi xin trân trọng cảm ơn sự góp ý quý báu của các Thầy, Cô Trường
Đại học Lâm nghiệp đã chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ tận tình trong q trình
tơi thực hiện và hồn thành luận văn này.

Tôi xin trân trọng cảm ơn BHXH huyện Tân Lạc giúp đỡ tôi trong q
trình thu thập số liệu, thơng tin trong q trình thực hiện luận văn này.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của lãnh đạo, đồng nghiệp cơ quan và gia
đình, bạn bè đã luôn quan tâm, động viên và tạo điều kiện cho tơi trong q
trình thực hiện.

Do thời gian nghiên cứu có hạn, luận văn của tơi khơng tránh khỏi
thiếu sót và sơ xuất. Tơi rất mong nhận được sự đóng góp của các quý thầy
cô, bạn bè và đồng nghiệp để luận văn của tơi được hồn thiện hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả

Bùi Thị Huyền

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC.......................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................. vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ..........................................................................viii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI BẢO
HIỂM XÃ HỘI ................................................................................................ 5

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội ........................................ 5
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản về BHXH............................................................5
1.1.2. Vai trò của quản lý chi bảo hiểm xã hội....................................................9
1.1.3. Mục tiêu, đặc điểm của quản lý chi bảo hiểm xã hội .............................12
1.1.4. Nguyên tắc quản lý chi bảo hiểm xã hội..................................................14
1.1.5. Nội dung quản lý chi bảo hiểm xã hội .....................................................15
1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi bảo hiểm xã hội.........22

1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý chi bảo hiểm xã hội bắt buộc..................... 25
1.2.1. Kinh nghiệm quản lý chi bảo hiểm xã hội của một số địa phương.......25
1.2.2. Bài học rút ra cho Bảo hiểm xã hội huyện Tân Lạc, tỉnh Hồ Bình.....29

Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
......................................................................................................................... 31

2.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình ............................ 31
2.1.1. Điều kiện tự nhiên......................................................................................31
2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội...........................................................................32
2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến
quản lý chi BHXH ................................................................................................37

iv

2.2. Giới thiệu về bảo hiểm xã hội huyện Tân Lạc, tỉnh Hồ Bình............. 38
2.2.1. Q trình hình thành và phát triển...........................................................38
2.2.2. Chức năng, nhiệm vụ của bảo hiểm xã hội Huyện Tân Lạc..................39

2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 41
2.2.1. Phương pháp chọn điểm và đối tượng khảo sát .....................................41
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu...................................................................43
2.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu...................................................44
2.2.4. Phương pháp phân tích số liệu.................................................................44

2.3. Hệ thống chỉ tiêu sử dụng trong đề tài.................................................. 45
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng công các quản lý chi BHXH.........45
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá các yếu tố ảnh hưởng........................................46

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 47
3.1. Kết quả chi bảo hiểm xã hội trên địa bàn huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình
...................................................................................................................... 47
3.1.1. Đặc điểm của đối tượng tham gia và hưởng BHXH ..............................47
3.1.2. Kết quả chi trả BHXH giai đoạn 2020-2022 ..........................................48
3.2. Thực trạng công tác quản lý chi tại BHXH huyện Tân Lạc ................. 53
3.2.1. Phân cấp thực hiện chi trả BHXH ...........................................................53

3.2.2. Quản lý đối tượng hưởng bảo hiểm xã hội..............................................57
3.2.3. Lập dự toán chi BHXH..............................................................................58
3.2.4. Quản lý quy trình tổ chức thực hiện chi trả BHXH................................60
3.2.5. Cơng tác báo cáo quyết tốn chi BHXH .................................................64
3.2.6. Công tác kiểm tra, giám sát chi BHXH ...................................................66
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi BHXH của BHXH
huyện Tân Lạc, tỉnh Hồ Bình..................................................................... 68
3.3.1. Yếu tố pháp luật, chính sách, các quy định của Nhà nước....................68
3.3.2. Yếu tố thuộc về đối tượng hưởng BHXH.................................................70
3.3.3. Yếu tố thuộc về cơ quan quản lý...............................................................71

v

3.3.4. Yếu tố thuộc về môi trường quản lý .........................................................73
3.4. Đánh giá chung về quản lý chi BHXH tại BHXH huyện Tân Lạc, tỉnh
Hồ Bình ...................................................................................................... 74

3.4.1. Những kết quả đạt được ............................................................................74
3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ...............................................................75
3.4.3. Nguyên nhân của hạn chế .........................................................................76
3.5. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân
Lạc, tỉnh Hồ Bình....................................................................................... 79
3.5.1. Định hướng chung .....................................................................................79
3.5.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý chi bảo hiểm xã hội.....................80
KẾT LUẬN .................................................................................................... 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 90

vi

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ
Bảo hiểm thất nghiệp
1 BHTN Bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội bắt buộc
2 BHXH Bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm y tế
3 BHXHBB Bộ Lao Động Thương Binh Và Xã Hội
Bộ tài chính
4 BHXHTN Bộ Y Tế
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
5 BHYT Doanh nghiệp Nhà nước
Doanh nghiệp
6 BLĐTB&XH Tổ chức lao động Quốc tế
Người lao động
7 BTC Người sử dụng lao động
Tổng Liên Đoàn Lao Động
8 BYT Tiếp nhận và quản lý hồ sơ
Ủy ban nhân dân
9 CNH, HĐH

10 DNNN

11 DN

12 ILO

13 NLĐ

14 NSDLĐ

15 TLĐLĐ

16 TN&QLHS

17 UBND

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1.Giá trị sản xuất và cơ cấu GTSX của huyện Tân Lạc ..................... 33
Bảng 2.2.Tình hình dân số, diện tích và mật độ dân số huyện Tân Lạc ......... 34
Bảng 2.3. Số lượng điều tra phỏng vấn........................................................... 41
Bảng 2.4: Thang đo Likert .............................................................................. 42
Bảng 2.5. Thu thập thông tin thứ cấp.............................................................. 43
Bảng 3.1. Số lượng đối tượng hưởng BHXH hàng năm gai đoạn 2020 - 2022
......................................................................................................................... 47
Bảng 3.2. Diễn biến tình hình chi trả BHXH giai đoạn 2020-2022 ............... 48
Bảng 3.3. Tình hình chi trả chế độ hưu trí giai đoạn 2020-2022.................... 50
Bảng 3.4. Chế độ trợ cấp mất sức lao động, trợ cấp tuất hàng tháng và trợ cấp
TNLĐ - BNN hàng tháng................................................................................ 51
Bảng 3.5. Tình hình chi trả chế độ trợ cấp một lần giai đoạn 2020-2022 ...... 52
Bảng 3.6. Tình hình chi trả chế độ trợ cấp ngắn hạn giai đoạn 2020-2022.... 53
Bảng 3.7. Đối tượng hưởng chế độ BHXH hàng tháng giai đoạn 2020 – 2022
......................................................................................................................... 58
Bảng 3.8. Tình hình thực hiện kế hoạch chi BHXH giai đoạn 2020 - 2022... 59
Bảng 3.9. Kết quả chi lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng (2020-2022)... 61
Bảng 3.10. Kết quả chi các chế độ bảo hiểm xã hội ngắn hạn (2020-2022) .. 63
Bảng 3.11. Tổng hợp các chỉ tiêu dự toán thu, chi BHXH giai đoạn 2020 -

2022 ................................................................................................................. 65
Bảng 3.12. Tình hình giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, tiếp công dân của
BHXH huyện Tân Lạc, giai đoạn 2020 - 2022 ............................................... 67
Bảng 3.13. Đánh giá về hệ thống pháp luật, chính sách, các quy định........... 69
Bảng 3.14. Ảnh hưởng của công tác quản lý đối tượng hưởng BHXH.......... 70
Bảng 3.15. Đánh giá ảnh hưởng bộ máy quản lý và chi trả BHXH tại huyện
Tân Lạc tỉnh Hịa Bình .................................................................................... 72
Bảng 3.16. Ảnh hưởng mơi trường quản lý trong quản lý chi trả BHXH ...... 73

viii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 3.1: Quy trình chi trả chế độ BHXH hàng tháng .................................. 55
Sơ đồ 3.2. Quy trình chi trả lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội hàng tháng
......................................................................................................................... 60
Sơ đồ 3.3. Quy trình chi trả trợ cấp bảo hiểm xã hội ngắn hạn ...................... 62

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách quan trọng trong hệ thống các

chính sách của Đảng và Nhà nước ta. Trong những năm qua, Đảng và Nhà
nước ta luôn quan tâm đến công tác BHXH và xác định đây là một trong
những chính sách xã hội cơ bản nhất nhằm đảm bảo thu nhập, đời sống cho
hàng triệu người lao động, góp phần quan trọng vào việc đảm bảo an sinh xã
hội, ổn định chính trị, trật tự an tồn xã hội, thúc đẩy sự nghiệp cơng nghiệp
hố, hiện đại hoá đất nước. Nền kinh tế nước ta đang chuyển mạnh sang cơ

chế thị trường, các thành phần kinh tế đan xen lẫn nhau, các quan hệ lao động
cũng trở nên đa dạng và phức tạp hơn. Do vậy, chính sách BHXH khơng
ngừng được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với từng thời kỳ phát triển kinh tế -
xã hội của đất nước.

Cùng với sự phát triển kinh tế là sự lớn mạnh không ngừng của hệ
thống an sinh xã hội, đặc biệt là chính sách BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT) đã
phát huy vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần tích cực vào
việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh. Ở mỗi quốc gia, tùy theo hồn cảnh lịch sử, trình độ
kinh tế - xã hội khác nhau mà xây dựng một hệ thống an sinh xã hội có phạm
vi đối tượng tham gia và hưởng thụ khác nhau (Lê Bạch Hồng, 2010). BHXH
xuất hiện từ rất lâu dưới các hình thức truyền thống về tương tế, cứu trợ xã
hội để giúp đỡ những người có hồn cảnh khó khăn như những người già cô
đơn, người tàn tật, trẻ mồ côi, và những người khơng may gặp rủi ro vì thiên
tai, hoả hoạn… BHXH Việt Nam là cơ quan thuộc Chính Phủ, chịu sự quản lý
nhà nước của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về BHXH, của Bộ Y tế
về bảo hiểm y tế, của Bộ Tài chính về chế độ tài chính đối với các quỹ
BHXH, BHYT. BHXH Việt Nam được tổ chức và quản lý theo hệ thống dọc,

2

tập trung, thống nhất từ Trung ương đến địa phương. BHXH hiện nay được
coi là một chính sách xã hội lớn của Đảng và Nhà nước đối với người lao
động nhằm từng bước mở rộng và nâng cao đảm bảo vật chất, góp phần ổn
định cuộc sống cho người lao động khi gặp rủi ro như bị ốm đau, tai nạn lao
động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động, qua đời...

Chi trả BHXH là một công tác cốt yếu và là trọng tâm của ngành
BHXH góp phần thực thi chính sách BHXH của Nhà nước đối với người lao

động. BHXH là một đơn vị độc lập về tài chính, vì vậy quản lý chi BHXH là
cơng tác cơ bản góp phần quyết định đến sự tồn tại, phát triển của quỹ
BHXH, ngoài ra hoạt động quản lý chi BHXH có tác động trực tiếp tới quyền
lợi của người tham gia BHXH, thể hiện tương đối rõ nét, đầy đủ bản chất và
vai trò của BHXH. Việc quản lý chi BHXH kịp thời, đầy đủ, đúng chế độ là
u cầu có ý nghĩa vơ cùng to lớn đối với cơ quan BHXH Việt Nam cũng như
cơ quan BHXH địa phương.

Giải quyết đúng chế độ chính sách, chi trả kịp thời và đầy đủ các chế
độ BHXH cho NLĐ, đảm bảo quyền lợi về khám chữa bệnh cho người tham
gia BHYT, mở rộng đối tượng tham gia BHXH, BHYT, BHTN. Sử dụng quỹ
BHXH hợp lý và đúng mục đích. Quỹ BHXH là nguồn tài chính lớn hình
thành từ sự đóng góp của NLĐ và NSDLĐ được tồn tại lại, nguồn tài chính
này tương đối nhàn rỗi vì có thể tính tốn tương đối chính xác nhu cầu chi
BHXH, chi phí quản lý. Để bảo toàn và phát triển nguồn quỹ nhàn rỗi này
BHXH đem đầu tư lại cho nền kinh tế trong các chương trình dự án kinh tế -
xã hội sẽ phát huy tác dụng lớn và mang lại hiệu quả, đóng góp vào cơng cuộc
xây dựng đất nước.

BHXH huyện Tân Lạc trực thuộc BHXH tỉnh Hịa Bình có chức năng
trực tiếp thực hiện các chế độ chính sách BHXH của nhà nước đối với lao
động trên địa bàn huyện Tân Lạc. Qua hơn 10 năm hình thành và phát triển
BHXH huyện Tân Lạc đã đạt được nhiều kết quả quan trọng góp phần thức đẩy

3

sự phát triển kinh tế xã hội. Năm 2018, BHXH huyện Tân Lạc quản lý chi trả
trên 1300 người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng, mỗi năm
duyệt chi chế độ BHXH một lần cho hơn 300 người lao động đã nghỉ việc;
duyệt chi ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe cho trên 300 lượt

người. Tổng số tiền chi các chế độ BHXH hơn 50 tỷ đồng cho người hưởng
chế độ BHXH trên địa bàn huyện (BHXH huyện Tân Lạc, 2022: Báo cáo tổng
kết công tác BHXH năm 2022). Tuy nhiên, trong q trình thực hiện chính
sách BHXH ở huyện Tân Lạc vẫn còn bộc lộ những hạn chế thiếu sót, đặc biệt
trong cơng tác quản lý chi BHXH: chưa quản lý chặt chẽ đối tượng hưởng chế
độ dẫn đến quỹ BHXH bị trục lợi, công tác chi trả qua ATM chưa được hoàn
thiện, việc chi trả chế độ cho người lao động không được kịp thời theo quy
định....gây khó khăn trong cơng tác quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện.

Từ những thực tế trên đặt ra yêu cầu cần phải có sự nghiên cứu một
cách có hệ thống, tồn diện về vấn đề quản lý chi BHXH, đáp ứng mục tiêu
an sinh xã hội, đảm bảo quyền lợi cho người lao động, từ đó tơi đã lựa chọn
và nghiên cứu đề tài: “Quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân Lạc, tỉnh
Hịa Bình” làm luận văn thạc sĩ ngành Quản lý kinh tế của Trường Đại học
Lâm nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát

Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH, từ đó đề xuất các
giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân
Lạc, tỉnh Hịa Bình.
2.2. Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi
BHXH;

- Đánh giá thực trạng quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân Lạc,
tỉnh Hịa Bình trong thời gian qua;

- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH trên địa bàn

huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình;

4

- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý chi BHXH
trên địa bàn huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Công tác quản lý chi BHXH trên địa bàn
huyện Tân Lạc, tỉnh Hồ Bình.

- Phạm vi nghiên cứu:
+ Về nội dung: Nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác quản lý
chi trả các chế độ BHXH trên địa bàn huyện Tân Lạc, tỉnh Hịa Bình.
+ Về không gian: Đề tài nghiên cứu tại huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình.
+ Về thời gian: đề tài thu thập số liệu, tài liệu thứ cấp giai đoạn 2020-
2022 và số liệu sơ cấp thu thập trong năm 2023. Đề xuất giải pháp hồn thiện
cơng tác quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân Lạc trong thời gian tới.
4. Nội dung nghiên cứu
- Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi BHXH:
- Thực trạng quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân Lạc, tỉnh
Hồ Bình.
- Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi BHXH trên địa bàn huyện Tân
Lạc, tỉnh Hịa Bình.
- Một số giải pháp góp phần hồn thiện quản lý chi BHXH trên địa bàn
huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình trong thời gian tới.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi BHXH
Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu

Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận.

5

Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI

BẢO HIỂM XÃ HỘI

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý chi bảo hiểm xã hội
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản về BHXH
1.1.1.1. Bảo hiểm xã hội

Có nhiều khái niệm về BHXH, do có nhiều cách tiếp cận BHXH khác
nhau: Bảo hiểm là biện pháp chia sẻ rủi ro của một người hay của số ít người
cho cả cộng đồng những người có khả năng gặp rủi ro cùng loại, bằng cách
mỗi người trong cộng đồng góp một số tiền nhất định vào một quỹ chung và
từ quỹ chung đó bù đắp thiệt hại cho thành viên trong cộng đồng khơng may
bị thiệt hại do rủi ro đó gây ra. Bảo hiểm là một hình thức chuyển giao rủi ro.
Tham gia bảo hiểm thực chất có được sự an tâm, là đổi lấy cái sự khơng chắc
chắn có khả năng xảy ra thiệt hại bằng sự chắc chắn thông qua việc bù đắp
bằng tài chính (Nguyễn Văn Định, 2012).

Theo nghĩa rộng, BHXH là một phạm trù kinh tế xã hội tổng hợp, đa
dạng và phức tạp. Trong ngôn ngữ tiếng Việt, khi đưa ra khái niệm BHXH
người ta xuất phát từ khái niệm chung về bảo hiểm. Có thể hiểu: bảo hiểm là
sự đảm bảo bằng quy định hoặc thoả thuận về việc trả một khoản tiền cho bên
tham gia khi có rủi ro xảy ra với đối tượng được bảo hiểm, trên cơ sở một
khoản đóng góp vào quỹ bảo hiểm. Thơng qua bảo hiểm, những người tham
gia có thể chia sẻ một số rủi ro của cá nhân mình cho cộng đồng và nhà tổ

chức có thể tính tốn để quản lý các rủi ro đó (Hồng Mạnh Cừ, 2011).

Theo nghĩa hẹp, BHXH chỉ bao gồm trường hợp bảo hiểm thu nhập cho
người lao động. Vì vậy, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp thường được tách
ra với tên gọi riêng mặc dù đó cũng là những hình thức bảo hiểm mang tính
xã hội và phi lợi nhuận. Ở nước ta, cũng như một số nước trên thế giới khi

6

đưa ra khái niệm về BHXH, người ta cũng xuất phát từ nghĩa hẹp này (Hoàng
Mạnh Cừ, 2011).

BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của
người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn
lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào
quỹ BHXH (Luật BHXH, 2014).
1.1.1.2. Bản chất của bảo hiểm xã hội

- BHXH là hình thức bảo hiểm thu nhập cho người lao động, là sản
phẩm tất yếu khách quan của xã hội phát triển, là hình thức dịch vụ công để
quản lý và đáp ứng nhu cầu chia sẻ các rủi ro trong cộng đồng, là quyền cơ
bản của người lao động.

- BHXH vừa để thực hiện các mục đích xã hội, vừa để thực hiện các
mục đích kinh tế trong mỗi cộng đồng, quốc gia. Trong đó, mục đích kinh tế
và mục đích xã hội ln được thực hiện đồng thời, đan xen lẫn nhau, là hai
mặt không thể tách rời của BHXH. Khi đề cập đến các lợi ích kinh tế của
BHXH đối với người lao động và đối với xã hội là đã bao hàm cả mục đích xã
hội của nó. Ngược lại, các mục đích xã hội của BHXH cũng chỉ đạt được khi
nó đồng thời mang lại các lợi ích kinh tế thiết thực cho người tham gia.

* Về phương diện xã hội: BHXH là sự chia sẻ rủi ro, bảo đảm an toàn
xã hội.

* Về phương diện kinh tế: BHXH là quá trình phân phối lại thu nhập giữa
những người tham gia bảo hiểm, thơng qua việc hình thành quỹ tiền tệ chung.

* Về phương diện chính trị, pháp lý: Khi được nhà nước điều chỉnh
bằng pháp luật, BHXH đã trở thành quyền cơ bản của người lao động, xét trên
cả bình diện quốc gia và quốc tế. Đồng thời đó cũng là trách nhiệm của họ và
người sử dụng lao động phải tham gia BHXH. Vì vậy, BHXH là một chính
sách xã hội quan trọng, là bộ phận cơ bản để đảm bảo an sinh xã hội của các
quốc gia.

7

1.1.1.3. Khái niệm chi BHXH
Chi BHXH là một trong những nhiệm vụ trung tâm, đóng vai trị quan

trọng trong hoạt động của ngành BHXH. Chi BHXH được hiểu là việc cơ quan
Nhà nước (cụ thể là cơ quan bảo hiểm xã hội) sử dụng số tiền thuộc nguồn
ngân sách Nhà nước và nguồn quỹ bảo hiểm xã hội để chi trả các chế độ bảo
hiểm cho đối tượng thụ hưởng theo luật quy định (Nguyễn Văn Định, 2009).

Theo luật BHXH: Chi bảo hiểm xã hội là quá trình phân phối, sử dụng
quỹ BHXH để chi trả cho các chế độ BHXH nhằm ổn định cuộc sống của
người tham gia BHXH và đảm bảo các hoạt động của hệ thống BHXH (Quốc
hội, 2006).

Chi BHXH được thực hiện bởi hai quá trình: phân phối và sử dụng quỹ

BHXH.

- Phân phối quỹ BHXH: là quá trình phân bổ các nguồn tài chính từ quỹ
BHXH để hình thành các quỹ thành phần: Quỹ ốm đau và thai sản, quỹ
TNLĐ và BNN, quỹ hưu trí và tử tuất hoặc phân bổ cho các mục đích sử
dụng khác nhau, như: quỹ đầu tư phát triển, quỹ chi trả các chế độ BHXH…

- Sử dụng quỹ BHXH: là quá trình chi tiền của quỹ BHXH đến tay đối
tượng được thụ hưởng hoặc cho từng mục đích sử dụng cụ thể.

Các chế độ BHXH được áp dụng với người lao động nhiều hay ít, mức
độ hưởng thụ của từng loại chế độ cao hay thấp phụ thuộc vào chính sách
BHXH do mỗi nhà nước quy định bằng pháp luật. Tổ chức Lao động quốc tế
(ILO) ban hành Công ước số 102 ngày 04 tháng 6 năm 1952 về quy phạm tối
thiểu an tồn xã hội, trong đó có quy định 9 chế độ trợ cấp, bao gồm: chăm
sóc y tế; trợ cấp ốm đau; trợ cấp thất nghiệp; trợ cấp tuổi già (hưu bổng); trợ
cấp trong trường hợp tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp; trợ cấp gia
đình; trợ cấp thai sản; trợ cấp tàn tật và trợ cấp tiền tuất. Ở Việt Nam hiện
nay, đang được áp dụng như sau: Chế độ trợ cấp ốm đau; chế độ trợ cấp thai
sản; chế độ hưu trí; chế độ tử tuất; chế độ trợ cấp thất nghiệp; hỗ trợ học
nghề; hỗ trợ tìm việc làm..

8

1.1.1.4. Khái niệm quản lý bảo hiểm xã hội.
Trước hết nói về khái niệm bảo hiểm xã hội. Luật Bảo hiểm xã hội

được Quốc hội nước Cộng hồ xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI thơng qua
ngày 29/6/2006 đã xác định: "Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc
bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu

nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp,
hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH" [33, tr.10].

Như vậy, BHXH là một hình thức bảo vệ người lao động trên cơ sở sử
dụng nguồn tiền đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và tài
trợ của Nhà nước để trợ cấp vật chất cho người đóng BHXH, trong trường
hợp họ bị giảm hoặc mất thu nhập, hoặc chết theo quy định của pháp luật. Do
vậy, bảo hiểm xã hội có những đặc trưng cơ bản, đó là:

Thứ nhất, BHXH là sự bảo hiểm cho người lao động trong và sau quá
trình lao động.

Thứ hai, các rủi ro của người lao động liên quan đến thu nhập của họ
như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, mất việc làm, già
yếu, chết. Do những rủi ro này mà người lao động bị giảm hoặc mất nguồn
thu nhập. Họ cần phải có nguồn thu nhập khác bù vào để ổn định cuộc sống.
Đây là đặc trưng cơ bản nhất của BHXH.

Thứ ba, người lao động muốn được quyền hưởng trợ cấp BHXH phải
có nghĩa vụ đóng BHXH. Người sử dụng lao động cũng phải có trách nhiệm
đóng BHXH cho người lao động mà họ quản lý, thuê mướn, sử dụng. Sự
đóng góp đó gọi là sự đóng góp của các bên tham gia BHXH. Nó hình thành
nên một quỹ tài chính gọi là quỹ BHXH. Quỹ này dùng để chi trả các trợ cấp
khi có phát sinh các nhu cầu về hưởng chế độ bảo hiểm xã hội.

Thứ tư, các hoạt động về BHXH được thực hiện trong khuôn khổ pháp
luật. Các chế độ BHXH cũng do luật định. Nhà nước bảo trợ các hoạt động
của BHXH.

9

BHXH là hình thức bảo hiểm được thực hiện ở tất cả các quốc gia và
Nhà nước ở tất cả các quốc gia đều tham gia quản lý BHXH. Vậy quản lý
BHXH là gì?

Quản lý BHXH có thể được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau.
Trên cơ sở vận dụng khái niệm quản lý nói chung vào lĩnh vực BHXH, chúng
ta có thể xác định khái niệm quản lý BHXH như sau: Quản lý BHXH là sự tác
động của cơ quan quản lý tới hoạt động BHXH nhằm thực hiện các mục tiêu
xác định trong từng thời kỳ.
1.1.2. Vai trò của quản lý chi bảo hiểm xã hội

Vai trò của quản lý chi BHXH thể hiện trên các khía cạnh sau:
Thứ nhất, quản lý chi BHXH tốt sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho chi trả
các chế độ BHXH đúng, đủ, kịp thời và chính xác, trên cơ sở đó động viên
kịp thời cả về vật chất và tinh thần cho NLĐ và những thành viên trong gia
đình họ. Làm cho họ gắn bó, hiểu biết và ngày càng nâng cao được nhận thức
về BHXH, tầm quan trọng của BHXH. Thông qua việc chi trả BHXH tới từng
đối tượng, sẽ nắm bắt được tâm tư nguyện vọng của họ, từ đó, có những biện
pháp kịp thời để nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH và hồn thiện các chế
độ, chính sách BHXH.
Thứ hai, quản lý chi BHXH góp phần quan trọng vào việc điều chỉnh
thu nhập, đảm bảo hài hịa lợi ích và cơng bằng xã hội cho NLĐ. Đồng thời
ngăn chặn, giảm thiểu hành vi tiêu cực trong quá trình xét duyệt đối tượng
hưởng trợ cấp BHXH.
Hoạt động quản lý chi BHXH của cơ quan BHXH là bộ phận trung gian
điều chỉnh thu nhập, đảm bảo hài hịa lợi ích và cơng bằng xã hội cho NLĐ
thơng qua các chính sách BHXH, trên cơ sở lấy số đông bù số ít, do đó khi
tham gia BHXH, NLĐ sẽ được san sẻ bớt phần gánh nặng khi gặp rủi ro, góp
phần đảm bảo cuộc sống, hạn chế sự phân biệt đối xử và giảm bớt khoảng

cách giàu nghèo.

10

Thông qua quản lý chi BHXH giúp cơ quan BHXH phát hiện những sai
sót trong q trình xét duyệt hưởng trợ cấp BHXH, phát hiện những đối tượng
hưởng sai trợ cấp để từ đó có những biện pháp ngăn chặn, giảm thiểu hành vi
giả mạo hồ sơ, chứng từ để hưởng trợ cấp BHXH, trên cơ sở đó tạo sự bình
đẳng, góp phần ổn định chính trị, bảo đảm trật tự an ninh an toàn xã hội.

Thứ ba, quản lý chi BHXH góp phần quan trọng vào việc đảm bảo
quyền lợi cho NLĐ, trên cơ sở đó tạo niềm tin và khuyến khích mọi người
tham gia đóng góp vào quỹ BHXH, tăng nguồn vốn nhàn rỗi cho đầu tư phát
triển kinh tế - xã hội.

Thông qua quản lý chi BHXH sẽ kiểm tra được tính đúng đắn, hợp lý
cũng như những tồn tại bất cập của chính sách BHXH để kịp thời sửa đổi, bổ
sung chính sách BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi cho NLĐ; hạn chế tối đa
tình trạng khiếu nại, đảm bảo công bằng giữa các đối tượng tham gia BHXH.

Trên cơ sở quản lý chi BHXH có thể kiểm tra, đánh giá được nguyên
nhân làm tăng, giảm chi để có những giải pháp và quyết sách kịp thời nhằm
tiết kiệm chi, đảm bảo chi đúng, chi đủ; hạn chế tối đa tình trạng khiếu kiện,
đảm bảo công bằng giữa các thành viên tham gia BHXH. Quản lý chi BHXH
tốt sẽ tạo niềm tin cho NLĐ đối với Đảng, Nhà nước về chính sách BHXH,
kích thích NLĐ và người SDLĐ đóng góp vào quỹ BHXH đầy đủ, đồng thời
cũng tiết kiệm được chi, tránh tình trạng gây thất thốt quỹ, tạo điều kiện để
có nguồn vốn nhàn rỗi lớn đầu tư phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ tư, quản lý chi BHXH tốt sẽ góp phần quan trọng vào giải quyết

các mâu thuẫn phát sinh giữa các bên tham gia vào BHXH.

Lợi ích của các bên tham gia vào hoạt động BHXH là rất khác nhau, do
đó, nếu quản lý chi BHXH tốt sẽ góp phần quan trọng vào việc giải quyết
những mâu thuẫn phát sinh giữa các bên tham gia vào hoạt động BHXH, từ
đó đảm bảo quyền lợi hợp pháp và trách nhiệm của các bên tham gia. Tham
gia BHXH bao gồm: Người SDLĐ, NLĐ và cơ quan BHXH. Trong mối quan

11

hệ lợi ích giữa các bên tham gia BHXH, thì: chủ SDLĐ thường muốn đóng
góp càng ít càng tốt, đặc biệt cịn có một số đơn vị tìm mọi cách để trốn tránh
trách nhiệm đóng góp của mình; cịn NLĐ lại muốn đóng góp ở mức thấp
nhưng lại muốn được đảm bảo quyền lợi ở mức cao; cơ quan BHXH muốn
đưa ra các biện pháp nhằm tăng cường thu BHXH, tiết kiệm chi BHXH để
bảo vệ quyền lợi của mình…Vì vậy, để đảm bảo hài hịa lợi ích giữa các bên
tham gia BHXH thì Nhà nước với tư cách là chủ thể duy nhất quản lý xã hội
cần đứng ra làm trọng tài để đảm bảo cho quản lý chi BHXH có hiệu quả
nhất, tạo niềm tin cho NLĐ.

Theo Nguyễn Văn Định (2003), chi BHXH là một nhiệm vụ quan trọng
của ngành BHXH góp phần thực thi chính sách BHXH của Đảng và Nhà
nước đối với người lao động. Vai trò của chi BHXH được thể hiện rõ nét ở
những điểm sau đây:

- Chi trả BHXH đầy đủ, kịp thời, chính xác tới từng đối tượng hưởng
BHXH giúp người lao động có nguồn thu nhập kịp thời để chữa bệnh, ni
con, phục hồi sức khoẻ, ổn định cuộc sống; góp phần động viên kịp thời về
mặt vật chất cũng như tinh thần cho họ.

- Thông qua chi trả các chế độ BHXH kiểm tra tính đúng đắn, hợp lý
cũng như những tồn tại bất cập của chính sách BHXH để kịp thời sửa đổi, bổ
sung đảm bảo quyền lợi cho người lao động; hạn chế tối đa tình trạng khiếu
nại, đảm bảo cơng bằng giữa các đối tượng tham gia BHXH.

- Thông qua chi BHXH giúp cơ quan BHXH phát hiện những sai sót
trong q trình xét duyệt hưởng trợ cấp BHXH, phát hiện những đối tượng
hưởng sai trợ cấp để từ đó có những biện pháp ngăn chặn, giảm thiểu hành vi
giả mạo hồ sơ, chứng từ để hưởng trợ cấp BHXH.

- Từ thực trạng chi có thể đánh giá được nguyên nhân tăng, giảm chi để
có giải pháp kịp thời trong việc tính phí BHXH, tiết kiệm chi, đảm bảo chi
đúng, chi đủ và bảo toàn quỹ BHXH…