KHẢO SÁT VỀ ĐẶC TẢ YÊU CẦU PHẦN MỀM

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

Đặc tả yêu cầu

<small>Giáo viên: Nguyễn Dũng </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

Nội dung

• _{Khái niệm và tầm quan trọng}

• _{Phân loại các yêu cầu}

• _{Phân tích và xác định u cầu}

• _{Đặc tả yêu cầu}

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

Khái niệm và tầm quan trọng

• _{Xác định và đặc tả yêu cầu}

• _{Là khâu kỹ thuật đầu tiên của q trình phát}

triển phần mềm. Thiếu nó khơng thể tiếp tục q trình

• _{Là sự phối hợp của nhà phát triển và khách}

hàng

• _{Nó quyết định chất lượng phần mềm đạt được}

với chi phí dự kiến và thời hạn cho trước

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

Các yêu cầu và mục tiêu

• <i><b>_{Các yêu cầu là các mô tả trừu tượng đến chi tiết}</b></i>

về <i><b>dịch vụ mà hệ thống cung cấp </b></i>cũng như các

<i><b>ràng buộc</b></i> lên sự phát triển và hoạt động của nó

• _{Mục đích của các u cầu:}

• _{Làm cơ sở cho việc mời thầu (cần có giải thích}

từ phía chủ đầu tư)

• _{Làm cở sở cho việc ký hợp đồng thầu (cần đủ}

và chi tiết)

• _{Làm tư liệu đầu vào cho thiết kế và triển khai}

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

Các loại yêu cầu

<small>•</small> <i><b>_{Yêu cầu người sử dụng}</b></i>

<small>•</small> _{Đơn giản, dễ hiểu}

<small>•</small> _{Diễn đạt bằng ngơn ngữ tự nhiên và sơ đồ về dịch vụ hệ}

<small>thống cần cung cấp và các ràng buộc trong hoạt động của nó </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

Yêu cầu người sử dụng

<small>•</small> _{Nên mơ tả}

<small>•</small> _{u cầu chức năng} <small>•</small> _{Yêu cầu phi chức năng}

<small>•</small> _{Dễ hiểu đối với người sử dụng}

<small>•</small> _{Khơng có kiến thức chi tiết về kĩ thuật/tin học}

<small>•</small> _{Nên được mơ tả bởi:}

<small>•</small> _{Ngơn ngữ tự nhiên}

<small>•</small> _{Ưu điểm: Dễ hiểu, dễ sử dụng} <small>•</small> _{Hạn chế:}

<small>•Khơng rõ ràng, thiếu chính xác, nhập nhằng </small>

<small>•Lẫn lộn giữa u cầu chức năng và phi chức năng </small>

<small>•</small> _{Quá mềm dẻo (trình bày nhiều cách)}

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

Yêu cầu hệ thống

• _{Là đặc tả chi tiết hơn yêu cầu người sử dụng}

• _{Phục vụ cơ bản cho bước thiết kế}

• _{Có thể sử dụng làm một phần của hợp đồng}

• _{Có thể sử dụng các mơ hình để mơ tả}

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Tài liệu đặc tả

•_{Các yêu cầu đối với tài liệu đặc tả}

•_{Đặc tả hành vi bên ngồi của hệ thống}

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Những người đọc yêu cầu

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

Yêu cầu từ nghiệp vụ

<small>•</small> <i><b>_{Các u cầu chức năng (Function requirement):}</b></i>

<small>•</small> _{Mơ tả các chức năng hay các dịch vụ mà hệ thống phần}

<small>mềm cần cung cấp </small>

<small>•</small> <i><b>_{Các yêu cầu phi chức năng (Non-Function requirement):}</b></i>

<small>•</small> _{Mơ tả các ràng buộc đặt lên dịch vụ và quá trình phát}

<small>triển hệ thống (về chất lượng, về môi trường, chuẩn sử dụng, qui trình phát triển,…) </small>

<small>•</small> <i><b>_{Các u cầu miền/lĩnh vực ngồi:}</b></i>

<small>•</small> _{Những u cầu đặt ra từ miền ứng dụng, phản ánh}

<small>những đặc trưng miền đó. </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Các u cầu chức năng

• <i><b>_{Mơ tả chức năng hay dịch vụ của hệ thống}</b></i> • _{Chúng phụ thuộc vào:}

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Ví dụ

•_{Người sử dụng có thể tìm kiếm tài liệu dựa}

trên các từ khóa có trong tài liệu hoặc tên

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Các yêu cầu phi chức năng

<small>•</small> _{Định nghĩa các tính chất và ràng buộc của hệ thống}

<small>•</small> _{u cầu tiến trình}

<small>•</small> _{u cầu về lưu trữ dữ liệu}

<small>•</small> _{Yêu cầu phi chức năng có thể quan trọng hơn yêu cầu}

<small>chức năng. Nếu yêu cầu phi chức năng không được đáp </small>

<small>ứng  hệ thống trở nên vô dụng 14 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

Các yêu cầu phi chức năng

• <i><b>_{Yêu cầu về sản phẩm:}</b></i>

• _{Tốc độ, độ tin cậy, bộ nhớ cần, giao diện,…}

• <i><b>_{Yêu cầu về tổ chức/tiến trình phát triển:}</b></i>

• _{Các chuẩn áp dụng, phương pháp thiết kế,}

ngơn ngữ lập trình, mơ trình tiến trình,…

• <i><b>_{u cầu từ bên ngồi:}</b></i>

• _{Về chi phí, thời gian, bản quyền, liên kết,…}

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

Các loại yêu cầu phi chức năng

<small>16 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

Ví dụ

•_{u cầu về sản phẩm}

•_{Chỉ sử dụng tối đa 256 MB bộ nhớ}

•_{Yêu cầu về tổ chức}

•_{Tiến trình phải đáp ứng chuẩn DO178}

•_{u cầu bên ngồi}

•_{Hệ thống khơng được để lộ thông tin của}

khách hàng.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

Tiến trình kỹ nghệ u cầu

• _{Các hoạt động của tiến trình kỹ nghệ}

• _{Nghiên cứu khả thi  Báo cáo khả thi}

• _{Phân tích, xác định u cầu  Mơ hình hệ}

thống

• _{Đặc tả yêu cầu  Các yêu cầu được đặc tả}

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

Tiến trình kỹ nghệ yêu cầu

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

Nghiên cứu khả thi

<small>•</small> _{Nhằm trả lời câu hỏi:}

<small>•</small> <i><b>_{Có nên phát triển hệ thống hay khơng?}</b></i>

<small>•</small> _{Nội dung nghiên cứu khả thi tập trung để trả lời các câu}

<small>hỏi: </small>

<small>•</small> <i><b>_{Hệ thống được xây dựng sẽ giúp ích gì cho tổ chức?}</b></i> <small>•</small> <i><b>_{Hệ thống sử dụng cơng nghệ nào, kinh phí bao nhiêu,}</b></i>

<i><b><small>thời gian bao nhiêu? </small></b></i>

<small>•</small> <i><b>_{Hệ thống cần phải tích hợp với hệ thống nào đang sử}</b></i>

<small>dụng? </small>

<small>20 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

Triển khai nghiên cứu khả thi

<small>•</small> _{Báo cáo khả thi được viết dựa trên các thông tin, báo cáo}

<small>thu thập được, những đánh giá ban đầu về hệ thống hiện tại và phác thảo các phương án dự kiến </small>

<small>•</small> _{Câu hỏi đặt ra cho người của tổ chức:}

<small>•</small> <i>_{Cái gì xảy ra nếu hệ thống không được triển khai?}</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

Phân tích và xác định yêu cầu

• _{Làm rõ:}

• _{Phạm vi lĩnh vực ứng dụng}

• _{Các dịch vụ hệ thống cần cung cấp} • _{Các ràng buộc đặt lên hệ thống}

• _{Bằng cách xây dựng các mơ hình phân tích (mơ}

hình nghiệp vụ của hệ thống) để làm rõ các yêu

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

Những khó khăn của phân tích

<small>•</small> _{Khách hàng thương mơ hồ về u cầu, khơng biết rõ}

<small>mình muốn gì, dễ lẫn lộn giữa yêu cầu và mong muốn </small>

<small>•</small> _{Họ thể hiện yêu cầu theo thuật ngữ riêng}

<small>•</small> _{Khách hàng đa dạng, các yêu cầu có thể mâu thuẩn nhau}

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

Mục tiêu, mong muốn và yêu cầu

• <i><b>_{Mục tiêu, mong muốn: là cái hướng tới}</b></i>

• _{Chẳng hạn: xây dựng giao diện thân thiện với}

người dùng

• <i><b>_{Yêu cầu: là cái cụ thể, kiểm tra được}</b></i>

• _{Chẳng hạn: giao diện đồ họa, các lệnh được}

chọn bằng thực đơn hay biểu tượng

 Nhiệm vụ của người phân tích là gợi mở, xác định đúng, đầy đủ, chính xác các yêu cầu

<small>24 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

Tiến trình phân tích u cầu

<small>•</small> _{Các hoạt động chính:}

<small>•</small> _{Tìm hiểu miền ứng dụng} <small>•</small> _{Phát hiện, thu thập yêu cầu} <small>•</small> _{Phân loại yêu cầu}

<small>•</small> _{Giải quyết xung đột (nếu có)} <small>•</small> _{Sắp xếp ưu tiên các u cầu}

<small>25 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

Các ngun lý

• <i><b>_{Mơ hình hóa miền thơng tin:}</b></i>

• _{Xác định các}<i><b>_{thực thể}</b></i>_{dữ liệu (đối tượng)} • _{Xác định các}<i><b>_{thuộc tính}</b></i>_{của chúng}

• _{Thiết lập}<i><b>_{mối quan hệ}</b></i>_{giữa các dữ liệu}

• <i><b>_{Mơ hình hóa chức năng:}</b></i>

• _{Bản chất của phần mềm là biến đổi thơng tin}

<small>•</small> _{Xác định các}<i><b>_{chức năng}</b></i>_{(biến đổi thơng tin)}

<small>•</small> _{Xác định cách thức dữ liệu (thơng tin)}<i><b>_{di chuyển}</b></i>

<small>trong hệ thống (luồng dữ liệu) </small>

<small>•</small> _{Xác định các}<i><b>_{tác nhân}</b></i>_{tạo và nhận dữ liệu} ²⁶

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

Các ngun lý

<small>•</small> <i><b>_{Mơ hình hóa hành vi}</b></i>

<small>•</small> _{Xác định các trạng thái của hệ thống}

<small>•</small> _{Xác định các dữ kiện làm thay đổi hành vi của hệ thống}

<small>•</small> _{Phân hoạch, làm mịn: biểu diễn các mô tả ở các mức chi tiết}

<small>khác nhau </small>

<small>•</small> _{Làm mịn các mơ hình dữ liệu}

<small>•</small> _{Tạo cây (biểu đồ) phân rã chức năng}

<small>•</small> _{Biểu diễn hành vi ở các mức chi tiết khác nhau}

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

Đặc tả yêu cầu

• _{Đặc tả u cầu là}_{mơ tả u cầu một cách đặc}

biệt. Yêu cầu nên được biểu diễn ở nhiều mức trừu tượng khác nhau: đầy đủ, chính xác dần, nhiều đối tượng có thể đọc:

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

Các mức trừu tượng của yêu cầu

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

Ví dụ: Chức năng kiểm tra chính tả

<small>•</small> _{Định ra u cầu: Thơng báo lỗi chính tả của văn bản}

• _{Đặc tả:}

• _{Các lỗi chính tả được gạch đỏ bên dưới} • _{Lỗi soạn thảo được gạch xanh bên dưới}

Lỗi chính tả

<small>•</small> _{Từ đơn khơng có trong từ điển} Lỗi soạn thảo

<small>•</small> _{Thừa dấu cách}

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

Đòi hỏi đặc tả yêu cầu

• <i><b>_{Đầy đủ}</b></i>_{: Mọi yêu cầu của người dùng phải được}

mơ tả

• <i><b>_{Khơng mâu thuẫn với nhau}</b></i>

• <i><b>_{Chính xác}</b></i>_{: u cầu khơng được mơ hồ}

• _{Chỉ được hiểu theo một nghĩa duy nhất}

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

<small></small>_{Nhiều cách biểu diễn cho một khái niệm}

<small></small>_{Khó phân hoạch, khó sửa đổi} ₃₂

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

<small>•</small> _{Mơ hình luồng dữ liệu}

<small>•</small> _{Mơ hình thực thể - mối quan hệ (ERD)} <small>•</small> _{Mơ hình dữ liệu quan hệ}

<small>•</small> _{Các mơ hình nghiệp vụ, mơ hình phân tích hướng đối tượng với}

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

Đặc tả hình thức

• _{Biểu diễn mơ hình tốn học}

• _{Khái niệm và ký pháp tốn học}

• _{Quy tắc khai báo và biểu diễn biểu thức} • _{Các luật biểu diễn biểu thức}

_{Có thể tự động hóa giải mơ hình}

_{Sử dụng mơ hình cho chứng minh, kiểm}

chứng

_{Khó hiểu, khó sử dụng}

<small>34 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

Thẩm định u cầu

• _{Liên quan đến việc kiểm tra tính đúng đắn, tính}

đầy đủ, tính nhất quán, tính hiện thực và kiểm tra được của yêu cầu. Cụ thể trả lời được các câu

hỏi:

• _{Cịn nhu cầu nào của người dùng chưa kể đến?} • _{Có mâu thuẩn gì giữa các u cầu?}

• _{Chức năng, ràng buộc gì chưa kể?} • _{Có thực hiện được khơng?}

•

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

Các kỹ thuật thẩm định yêu cầu

• _{Xem xét lại yêu cầu:} • _{Kiểm tra tính thực hiện được}

• _{Tạo ca kiểm thử (test case)}

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

Phương pháp xác định, đặc tả u cầu

• _{Mơ hình nghiệp vụ (Chức năng)}

• _{Biểu đồ phân rã chức năng (FDD)} • _{Mơ hình ca sử dụng (use case)}

• _{Biểu đồ hoạt động (Activity Diagram)}

• _{Biểu đồ chuyển trạng thái} • _{Mơ hình luồng dữ liệu (DFD)}

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

Biểu đồ phân rã chức năng

<small>•</small> <i><b>_{FDD – Function Decomposition Diagram}</b></i>

<small>•</small> <i>_{Xác định phạm vi của hệ thống}</i> <small>•</small> <i>_{Phân hoạch chức năng}</i>

<small>•</small> <i>_{Tạo nền tảng cho thiết kế kiến trúc hệ thống}</i>

<small>38 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

Ví dụ:

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

Biểu đồ luồng dữ liệu

•<i><b>_{DFD – Data Flow Diagram}</b></i>

•_{Mơ tả q trình xử lý thơng tin nghiệp vụ} •_{Biểu diễn cách thức dữ liệu di chuyển,}

được xử lý, lưu trữ trong hệ thống và trao đổi với mơi trường

•_{Có nhiều mức trừu tượng khác nhau} •_{Làm cở sở cấu trúc phần mềm}

<small>40 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 41</span><div class="page_container" data-page="41">

Biểu đồ luồng dữ liệu

<small>•</small> _{Khái niệm}

<small>•</small> _{Tác nhân: người, tổ chức, hệ khác}

<small>•</small> _{Đối tượng ngồi hệ thống}

<small>•</small> _{Phát sinh hoặc tiếp nhân dữ liệu/thơng tin}

<small>•</small> _{Tiến trình: hoạt động nghiệp vụ}

<small>•</small> _{Dãy hoạt động tác động lên dữ liệu}

<small>•</small> _{Luồng dữ liệu: dữ liệu di chuyển}

<small>•</small> _{Dữ liệu di chuyển từ nguồn tới đích}

<small>•</small> _{Kho dữ liệu: dữ liệu được lưu trữ}

<small>•</small> _{Dữ liệu được lưu trữ ở một vị trí}

<small>Tên luồng dữ liệu </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 42</span><div class="page_container" data-page="42">

Ví dụ: DFD mức 0 bán vé tàu

<small>42 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 43</span><div class="page_container" data-page="43">

Mơ hình thực thể mối quan hệ

</div><span class="text_page_counter">Trang 44</span><div class="page_container" data-page="44">

Tầm quan trọng của ERD

• _{Phân tích dữ liệu độc lập với lưu trữ và xử lý}

• _{Nghiên cứu phạm vi miền thơng tin}

• _{Tạo ra mơ hình trừu tượng hướng khách hàng}

(mơ hình khái niệm), trực quan

• _{Xác định các mối quan hệ mang tính cấu trúc giữa}

các dữ liệu. Dễ dàng chuyển sang mơ hình thiết

</div><span class="text_page_counter">Trang 45</span><div class="page_container" data-page="45">

Phương pháp thu thập yêu cầu

• _{Phỏng vấn}

• _{Quan sát}

• _{Điều tra bằng bảng hỏi}

• _{Nghiên cứu tài liệu}

</div><span class="text_page_counter">Trang 46</span><div class="page_container" data-page="46">

Tài liệu u cầu

•_{u cầu:}

•_{Chỉ mơ tả chức năng, ràng buộc}

•_{Khơng mơ tả về phương thức cài đặt} •_{Phải dể thay đổi}

_{Khó xác định chính xác, đầy đủ ngay} _{Phải qua nhiều bước xét lại}

<small>46 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 47</span><div class="page_container" data-page="47">

Định dạng tài liệu yêu cầu

<small>•</small> <i><b><small>Giới thiệu:</small></b></i><small> Mơ tả sự cần thiết của hệ thống </small>

<small>•</small> <i><b>_{Thuật ngữ:}</b></i>_{Định nghĩa các khái niệm kỹ thuật được sử dụng}

<small>trong tài liệu này </small>

<small>•</small> <i><b>_{Định nghĩa yêu cầu người sử dụng:}</b></i>_{yêu cầu chức năng và phi}

<small>chức năng </small>

<small>•</small> <i><b>_{Kiến trúc hệ thống}</b></i>

<small>•</small> <i><b>_{Đặc tả u cầu hệ thống:}</b></i>_{Mơ tả u cầu cơ bản chi tiết hơn} <small>•</small> <i><b>_{Mơ hình hệ thống:}</b></i>_{Mơ hình đối tượng, mơ hình luồng dữ liệu}

<small>và ngữ nghĩa dữ liệu,… </small>

<small>•</small> <i><b>_{Phát triển/thay đổi của hệ thống:}</b></i>_{Các giả thiết, các dự đoán về}

<small>phát triển phần cứng, yêu cầu người dùng </small>

<small>•</small> <i><b>_{Phụ lục}</b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 48</span><div class="page_container" data-page="48">

Question

<small>48 </small>

</div>