nhân tố ảnh hưởng tới ý định áp dụng kế toán quản trị hiện đại trong các doanh nghiệp việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (681.79 KB, 15 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

---NGUYỄN QUỐC HƯNG

NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI Ý ĐỊNH ÁP DỤNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI

TRONG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN

HÀ NỘI – 2021

</div>Trang 2<div class="page_container" data-page="2">

---NGUYỄN QUỐC HƯNG

NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI Ý ĐỊNH ÁP DỤNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI

TRONG CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

Chun ngành: Kế tốn, kiểm tốn và phân tích Mã số: 9340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Quang

HÀ NỘI – 2021

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

LỜI CAM ĐOAN

Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Do vậy, trong quá trình chấp bút, việc tham khảo những dữ liệu thứ cấp hoặc những nhận định của các nghiên cứu trước đây đều được ghi rõ nguồn trích dẫn.

Tơi xin cam kết bằng danh dự cá nhân, đề tài luận án tiến sĩ “Nhân tố ảnh hưởng

tới ý định áp dụng kế toán quản trị hiện đại trong các doanh nghiệp Việt Nam” được

nghiên cứu một cách nghiêm túc và công phu của riêng tôi.

Hà Nội, ngày tháng năm 2021

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Quốc Hưng

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ... 7

1.1. Các nghiên cứu về kế tốn quản trị cơng bố ở nước ngoài ... 7

1.1.1. Tổng quan nghiên cứu về thực trạng áp dụng KTQT ... 8

1.1.2. Tổng quan nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng tới việc áp dụng KTQT ... 16

1.2. Các nghiên cứu về kế toán quản trị công bố ở trong nước ... 21

1.2.1. Tổng quan nghiên cứu về thực trạng áp dụng KTQT ... 21

1.2.2. Tổng quan nghiên cứu về nhân tố ảnh hưởng tới việc áp dụng KTQT ... 34

1.3. Những vấn đề rút ra từ tổng quan nghiên cứu và khoảng trống nghiên cứu . 37 1.3.1. Những vấn đề rút ra từ tổng quan nghiên cứu ... 37

1.3.2. Khoảng trống nghiên cứu ... 38

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ... 40

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MƠ HÌNH NGHIÊN CỨU ... 41

2.1. Cơ sở lý thuyết về kế toán quản trị hiện đại ... 41

2.1.1. Các khái niệm về KTQT... 41

2.1.2. Sự phát triển của KTQT ... 43

2.1.3. Một số phương pháp KTQT hiện đại ... 48

2.2. Cơ sở lý thuyết cho mơ hình nghiên cứu... 62

2.2.1. Lý thuyết khuyếch tán sự đổi mới DOI (Diffusion of Innovations) ... 62

2.2.2. Lý thuyết ý định hành vi ... 64

2.2.3. Lý thuyết bất định ... 70

2.2.4. Lý thuyết thể chế ... 71

2.3. Mơ hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu ... 73

2.3.1. Khái niệm về các nhân tố trong mô hình ... 74

2.3.2. Các giả thuyết nghiên cứu ... 76

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ... 78

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 79

3.1. Thiết kế nghiên cứu ... 79

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

3.1.1. Quy trình nghiên cứu ... 79

3.1.2. Thiết kế thang đo sơ bộ ... 80

3.2. Nghiên cứu định tính ... 83

3.2.1. Mục đích phỏng vấn các nhà quản trị và xin ý kiến góp ý các nhà khoa học .. 83

3.2.2. Đối tượng phỏng vấn và xin ý kiến góp ý ... 84

3.2.3. Kết quả nghiên cứu định tính ... 85

3.2.4. Diễn đạt và mã hoá thang đo ... 87

3.3. Nghiên cứu định lượng ... 90

3.3.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ... 90

3.3.2. Nghiên cứu định lượng chính thức ... 94

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ...101

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...102

4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ...102

4.1.1. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo phân bố địa lý ...102

4.1.2. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo loại hình DN ...102

4.1.3. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo lĩnh vực hoạt động sản xuất kinh doanh ...103

4.1.4. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo quy mô vốn kinh doanh ...103

4.1.5. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo quy mô lao động ...104

4.1.6. Cơ cấu mẫu nghiên cứu theo số năm hoạt động ...104

4.2. Thực trạng áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ...105

4.3. Phân tích nhân tố và kiểm định độ tin cậy của thang đo chính thức ...107

4.3.1. Phân tích nhân tố ...107

4.3.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo chính thức ...110

4.3.3. Thống kê mơ tả mức độ đồng ý của các biến sau khi phân tích EFA...114

4.3.4. Mơ hình nghiên cứu điều chỉnh ...117

4.4. Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...119

4.5. Kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm DN tới ý định áp dụng KTQT hiện đại ...123

4.6. Phân tích hồi quy tuyến tính ...125

4.6.1. Kiểm định hệ số tương quan ...125

4.6.2. Phân tích hồi quy tuyến tính ...127

KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ...129

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...130

5.1. Kết luận về kết quả nghiên cứu ...130

5.1.1. Thực trạng áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ở Việt Nam ...130

5.1.2. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...132

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

5.1.3. Kết quả kiểm định sự khác biệt về ý định áp dụng KTQT theo nhóm DN 137

5.1.4. Mơ hình hồi quy tuyến tính giữa các nhân tố ...138

5.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu ...139

5.2.1. Các giả thuyết nghiên cứu ...139

5.2.2. Kết quả kiểm định sự khác biệt về ý định áp dụng KTQT hiện đại theo nhóm DN ...143

5.2.3. Mơ hình hồi quy ...143

5.3. Một số đề xuất và khuyến nghị...145

5.4. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ...150

5.4.1. Hạn chế của nghiên cứu ...150

5.4.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo ...150

KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 ...151

KẾT LUẬN...152

DANH MỤC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ...153

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...154

PHỤ LỤC ...171

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

3 CIMA Viện hành nghề kế toán quản trị Anh Quốc

7 IFAC Liên đồn kiểm tốn quốc tế

11 KTQTCP Kế toán quản trị chi phí

12 R-TAM Mơ hình mở rộng nguồn lực chấp nhận công nghệ

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Phân loại một số kỹ thuật KTQT ... 47

Bảng 2.2: Thống kê các nghiên cứu về áp dụng phương pháp KTQT hiện đại ... 49

Bảng 3.1. Phương pháp và thời gian nghiên cứu ... 80

Bảng 3.2. Thang đo sơ bộ cảm nhận tính hữu ích ... 81

Bảng 3.3. Thang đo sơ bộ về cảm nhận dễ áp dụng ... 81

Bảng 3.4. Thang đo sơ bộ về các yếu tố thuộc về DN ... 82

Bảng 3.5. Thang đo sơ bộ về các yếu tố bên ngoài DN ... 82

Bảng 3.6. Thang đo sơ bộ về thái độ của nhà quản trị ... 83

Bảng 3.7. Thang đo sơ bộ về ý định áp dụng KTQT hiện đại ... 83

Bảng 3.8. Bảng điều chỉnh và bổ sung cách diễn đạt thang đo ... 85

Bảng 3.9. Bảng thang đo đã được hiệu chỉnh và mã hoá thang đo ... 88

Bảng 3.10. Kết quả đánh giá sơ bộ độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha ... 91

Bảng 3.11. Kết quả đánh giá lại độ tin cậy thang đo “Các yếu tố thuộc về DN” sau khi loại bỏ biến không phù hợp bằng Cronbach’s Alpha ... 94

Bảng 3.12. Kết quả thu thập và sàng lọc bảng hỏi ... 96

Bảng 4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo phân bố địa lý ...102

Bảng 4.2. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo loại hình DN ...103

Bảng 4.3. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo lĩnh vực hoạt động ...103

Bảng 4.4. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo quy mô vốn kinh doanh ...104

Bảng 4.5. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo quy mô lao động ...104

Bảng 4.6. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu theo số năm hoạt động của DN ...105

Bảng 4.7. Thống kê mơ tả mẫu nghiên cứu về tình hình áp dụng KTQT ...105

Bảng 4.8. Bảng kết quả kiểm định KMO and Bartlett's Test ...108

Bảng 4.9. Ma trận nhân tố xoay ...108

Bảng 4.10. Đánh giá độ tin cậy thang đo chính thức bằng Cronbach’s Alpha ...111

Bảng 4.11. Thống kê mô tả mức độ đồng ý của các biến sau phân tích EFA ...115

Bảng 4.12. Ma trận hệ số tương quan ...126

Bảng 4.13. Kết quả mơ hình hồi quy được lựa chọn ...127

Bảng 5.1. Khái quát thực trạng áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ...130

Bảng 5.2. Thực trạng áp dụng và hiệu quả áp dụng các phương pháp KTQT hiện đại trong các DN ...131

Bảng 5.3. Tóm tắt kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ...133

Bảng 5.4. Tóm tắt kết quả kiểm định sự khác biệt về ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các nhóm DN ...138

Bảng 5.5. Mức độ tác động của các biến độc lập trong mơ hình hồi quy...139

Bảng 5.6. Bảng dự báo ý định áp dụng KTQT hiện đại dựa trên cơ sở giả định ...145

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 2.1: Mơ hình phân bổ chi phí ABC ... 51

Sơ đồ 2.2: Mơ hình các bước xác định chi phí mục tiêu ... 53

Sơ đồ 2.3: Mơ hình Bảng điểm cân bằng - Từ chiến lược đến thước đo hoạt động .... 56

Sơ đồ 2.4. Mô hình nhân tố ảnh hưởng tới việc đổi mới trong tổ chức (DOI) ... 63

Sơ đồ 2.5. Mơ hình lý thuyết hành động hợp lý (TRA) ... 65

Sơ đồ 2.6. Mơ hình lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB) ... 66

Sơ đồ 2.7. Mơ hình chấp nhận cơng nghệ (TAM) ... 68

Sơ đồ 2.8. Mơ hình mở rộng nguồn lực chấp nhận công nghệ (R-TAM) ... 69

Sơ đồ 2.9. Mơ hình nghiên cứu đề xuất của tác giả ... 74

Sơ đồ 3.1. Quy trình nghiên cứu ... 79

Sơ đồ 4.1. Mơ hình nghiên cứu điều chỉnh ...118

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài

Chủ đề nghiên cứu về kế tốn quản trị (KTQT) nói chung đã được rất nhiều học

giả trên thế giới quan tâm. Một số hướng nghiên cứu chính về KTQT như: nghiên cứu thực trạng áp dụng KTQT; nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới việc áp dụng KTQT; nghiên cứu hiệu quả của việc áp dụng KTQT; nghiên cứu mơ hình KTQT áp dụng cho từng lĩnh vực sản xuất kinh doanh đặc thù... Mỗi hướng nghiên cứu đều đã được thực hiện ở các quốc gia khác nhau và ở những thời điểm khác nhau. Các kết quả nghiên cứu ngoài những kết luận chung có nhiều điểm giống nhau, cịn có những kết luận khác biệt. Chính vì vậy Ittner và Larcker [80] cho rằng, để đưa ra những kết luận về lợi ích và mức độ áp dụng KTQT thì cần phải tiếp tục điều tra, nghiên cứu cụ thể từ thực tế. Đồng quan điểm này, Brierley và các cộng sự [28] cũng cho rằng, để nghiên cứu quá trình phát triển của KTQT thì cần phải tiếp tục nghiên cứu ở những thời điểm khác nhau tại các quốc gia khác nhau để so sánh với những nghiên cứu trước đó. Điều này có nghĩa là, cùng một hướng nghiên cứu có thể tiến hành trên cùng một đối tượng ở những thời điểm khác nhau. Và dĩ nhiên, các kết quả nghiên cứu trên cùng một đối tượng ở những thời điểm khác nhau có thể khác nhau là do sự vận động và phát triển của sự vật hiện tượng.

Sự biến động của môi trường kinh doanh đang đặt ra không ít những thách thức cho các doanh nghiệp (DN). Phần lớn thách thức mà DN phải đối mặt xuất phát từ chính nội bộ DN. Nguyên nhân chính ngồi một số nguồn lực có hạn như nguồn vốn, chất lượng nguồn nhân lực, khả năng ứng dụng công nghệ,...phải kể đến năng lực của các nhà quản trị DN cịn hạn chế. Nhiều DN khơng chú trọng phân tích năng lực nội tại cũng như nghiên cứu môi trường kinh doanh để thiết lập lộ trình phát triển cụ thể nhằm xây dựng chiến lược mang tính lâu dài. Do vậy, hệ quả là các DN không khai thác và phát huy được những lợi thế cạnh tranh để tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đây là vấn đề đã và đang được các quốc gia và nhiều nhà khoa học quan tâm.

Với vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế ở cả các nước phát triển và đang phát triển, khu vực DN đã và đang được rất nhiều nghiên cứu tập trung và quan tâm [120]. Trong khi các DN đang phải đối mặt với các vấn đề liên quan đến phát triển bền vững và chịu tác động của các yếu tố như tồn cầu hóa, tiến bộ cơng nghệ, cạnh tranh thị trường và những hạn chế về nguồn lực ([6]; [122]; [116]). Do vậy, việc áp dụng các phương pháp quản trị khoa học trong các DN nhằm sử dụng hiệu quả tối đa các nguồn lực hạn chế luôn đặt ra đối với các nhà quản trị. Các nghiên cứu trên góc độ KTQT đã chứng minh tác dụng của KTQT và khẳng định việc áp dụng KTQT đã góp

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

phần cải thiện tính bền vững của đơn vị [102]. Điều này đã và đang thu hút rất nhiều học giả tập trung nghiên cứu nhằm thúc đẩy việc áp dụng các kỹ thuật của KTQT trong các DN.

Kế toán quản trị là công cụ quản lý hữu hiệu nhằm hỗ trợ nhà quản trị trong quá trình thực hiện các chức năng quản lý và ra quyết định. Vai trò của KTQT đã được nhiều học giả và các tổ chức nghề nghiệp trên thế giới đánh giá cao. Kế toán quản trị cung cấp các kỹ thuật phân tích thơng tin tài chính và phi tài chính. Theo Senftlechner và Hiebl [157], DN muốn tồn tại và duy trì bền vững thì họ cần phải phân tích thơng tin tài chính cũng như thơng tin phi tài chính trước khi ra quyết định. Do vậy, việc vận dụng các kỹ thuật của KTQT để phân tích thơng tin là rất quan trọng đối với các nhà quản trị. Ở Việt Nam, môn học KTQT mới được đưa vào giảng dạy trong các trường đại học từ giữa những năm 1990s, kể từ đó tới nay, KTQT đã được nhiều người biết đến, đặc biệt là các nhà quản trị. Mặc dù, Bộ Tài chính [23] cũng đã ban hành Thông tư số 53/2006/TT-BTC ngày 12/6/2006 về hướng dẫn áp dụng KTQT trong DN. Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu gần đây nhất của Le, O.T.T và cộng sự [102] cho thấy, thực tế tại các DN còn gặp rất nhiều vướng mắc trong việc áp dụng KTQT và chủ yếu áp dụng

áp dụng một số phương pháp cơ bản của KTQT để đưa ra các khuyến nghị hoặc định hướng DN áp dụng theo mơ hình của các tác giả. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây đã có một số nghiên cứu tìm hiểu sự tác động của các nhân tố tới việc vận dụng KTQT ở một số lĩnh vực hoặc phạm vi hoạt động kinh doanh nhất định. Một số yếu tố được các học giả trong nước tìm hiểu sự tác động của nó tới việc áp dụng KTQT như: quy mô DN, kiến thức về KTQT của các nhà quản trị, trình độ áp dụng khoa học cơng nghệ, văn hố doanh nghiệp, mơi trường kinh doanh.Theo tìm hiểu của tác giả, cho tới nay, việc vận dụng các lý thuyết ý định hành vi để nghiên cứu hành vi của nhà quản trị đối với việc chấp nhận áp dụng KTQT tại các DN vẫn chưa được nhiều học giả quan tâm. Trong khi việc áp dụng hay không áp dụng các kỹ thuật của KTQT lại chịu sự ảnh hưởng rất lớn bởi thái độ và hành vi của nhà quản trị. Do vậy, để tìm hiểu lý do vì sao KTQT nói chung, KTQT hiện đại nói riêng vẫn chưa được các DN quan tâm/áp dụng thì việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới thái độ và ý định hành vi của nhà quản trị đối với việc áp dụng KTQT hiện đại là một hướng nghiên cứu cần được quan tâm.

Với những lý do nêu trên, đề tài “Nhân tố ảnh hưởng tới ý định áp dụng KTQT

hiện đại trong các DN Việt Nam” được lựa chọn để nghiên cứu.

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án

Mục tiêu chung: Xác định những nhân tố ảnh hưởng tới ý định áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ở Việt Nam. Ngoài mục tiêu trên, luận án cịn cung cấp thơng tin về tình hình áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ở Việt Nam.

Mục tiêu cụ thể nhằm:

- Đánh giá thực trạng áp dụng KTQT hiện đại tại các DN Việt Nam tại thời điểm nghiên cứu.

- Tìm ra những nhân tố ảnh hưởng tới ý định áp dụng KTQT hiện đại tại các DN. - Đánh giá mức độ tác động của các nhân tố tới ý định áp dụng KTQT hiện đại tại các

DN.

- Đưa ra các khuyến nghị nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của KTQT hiện đại trong công tác quản trị tại các DN.

3. Câu hỏi nghiên cứu

Để đạt được các mục tiêu đã đề ra, luận án cần phải trả lời được các câu hỏi nghiên cứu sau:

1. Thực trạng áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ở Việt Nam là như thế nào?

2. Nhân tố nào có ảnh hưởng tới ý định áp dụng KTQT hiện đại tại các DN ở Việt Nam?

3. Ý định áp dụng KTQT hiện đại có khác nhau giữa các nhóm DN theo đặc điểm nhân khẩu học hay không? Câu hỏi này được cụ thể hoá như sau:

3.1. Ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các loại hình DN (DN tư nhân; Công ty TNHH; Công ty Cổ phần; DN Nhà nước; DN có vốn đầu tư nước ngồi; Hợp tác xã) có khác nhau khơng?

3.2. Ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các nhóm DN hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau (sản xuất; xây dựng; thương mại; dịch vụ; khác) có khác nhau không?

3.3. Ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các nhóm DN có quy mơ lao động khác nhau (dưới 50 người; từ 50 - 100 người; từ 100 - 500 người; trên 500 người) có khác nhau khơng?

3.4. Ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các nhóm DN có quy mơ vốn kinh doanh khác nhau (dưới 5 tỷ đồng; từ 5 - 10 tỷ đồng; từ 10 - 50 tỷ đồng; trên 50 tỷ đồng) có khác nhau không?

3.5. Ý định áp dụng KTQT hiện đại giữa các nhóm DN có số năm hoạt động khác nhau (dưới 5 năm; từ 5 - 10 năm; trên 10 năm) có khác nhau khơng?

</div>