bài giảng thuốc tả hạ

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (446.08 KB, 55 trang )

Trang 1<div class="page_container" data-page="1">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Thuốc tả hạ

ThS. Võ Thanh Phong

</div>Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Đại cương

3

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

Faculty of Traditional Medicine

•Hỏa khí thượng cang: Can hỏa thượng viêm, Phế Vị uất hỏa

•Thủy ẩm nội đình: cơng trục thủy ẩm, hạ đàm, giáng nghịch

•Tiện bí đơn thuần: nhuận trường thơng tiện

•Ngồi thuốc tả hạ, phối các vị tùy theo bệnh cảnh: hành khí, phá khí, thanh nhiệt, giải độc, dưỡng âm, tăng dịch, tán tà, ơn dương, ích khí

5

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

•Cấm dùng phụ nữ có thai, kinh nguyệt

•Đạt hiệu quả thì ngừng thuốc, tránh tổn thương chính khí

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Nguyên tắc lập phương

7

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

Đại hoàng – Mang tiêu

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Tiêu viêm tán kết, tả nhiệt đạo trệ, cơng hạ phá tích, thơng tiện tiêu trướng

Chủ trị Vị trường thực nhiệt gây đại tiện táo kết

Liều dùng Đại hồng 3-10g

Mang tiêu 10-15g (hịa tan nước sắc)

Kinh nghiệm

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

Faculty of Traditional Medicine

Huyền minh phấn – Qua lâu nhân

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Thanh nhiệt nhuận táo, thơng tiện tả hạ

Chủ trị Táo bón

Liều dùng Huyền minh phấn 6-10g

Qua lâu nhân 15-30g (giã nát)

Kinh nghiệm

9

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

Đại hồng – Kinh giới tuệ

Đặc điểm Nội dung

Cơng dụng Thăng thanh giáng trọc, thanh nhiệt thông tiện

Chủ trị Mắt sưng đỏ đau

Nhị tiện không thông, hậu môn đau

Liều dùng Đại hoàng 3-10gKinh giới tuệ 6-10g

Kinh nghiệm

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

Faculty of Traditional Medicine

Đại hoàng – Nhục quế

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Hàn nhiệt cùng dùng, ôn được Tỳ dương mà thơng tiện

Chủ trị Can khí uất, Vị khí nghịch gây nôn ra máuVị quản thống do hàn nhiệt thác tạp

Liều dùng Đại hoàng 3-12gNhục quế 6-10g

Kinh nghiệm Chuyên trị thổ huyết

11

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

Tàm sa – Tạo giác

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Thăng thanh giáng trọc, tiêu trướng thông tiện

Chủ trị Huyễn vựngBụng đầy đau

Đại tiện lúc đầu cứng sau nát

Liều dùng Tàm sa 6-10g

Tạo giác 6-10g (giã nát)

Kinh nghiệm Dùng Tạo giác sao tốt hơn

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

Faculty of Traditional Medicine

Đương quy đầu – Nhục thung dung

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Dưỡng huyết nhuận táo, hoạt trường thơng tiện

Chủ trị Ơn bệnh gây tân khuy mà táo bón

Táo bón ở người già, phụ nữ sau sinh, huyết hư trường táo

Liều dùng Đương quy đầu 10-15gNhục thung dung 15-60g

Kinh nghiệm Dùng được cho táo bón ở BN Parkinson

13

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

Quất hồng – Hạnh nhân

Đặc điểm Nội dung

Cơng dụng Giáng Phế khí, hoạt trường thơng tiện

Chủ trị Táo bón người già, hư nhược

Phế khí thất tuyên gây tức ngực, ho khạc đàm

Liều dùng Quất hồng 6-10gHạnh nhân 6-10g

Kinh nghiệm

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

Faculty of Traditional Medicine

Hỏa ma nhân – Úc lý nhân

Đặc điểm Nội dung

Công dụng Thơng tiện tả hạ

Chủ trị Táo bón sau nhiệt bệnh, sản hậu, người già, hư nhượcTáo bón tái phát, mạn tính

Liều dùng Hỏa ma nhân 10-15gÚc lý nhân 6-10g

Kinh nghiệm Cả hai cần giã nát rồi cho vào sắc

15

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

Bán hạ - Lưu hoàng

Đặc điểm Nội dung

Cơng dụng Bổ Mệnh mơn hỏa, hịa trường vị, hành hàn trệ, giáng trọc thông tiện

Chủ trị Mệnh môn hỏa suy làm Vị thất hòa giáng mà nấc cụcNgười già hư hàn tiện bí

Tiết tả lâu ngày do hàn thấp

Liều dùng Bán hạ 6-10gLưu hoàng 1-3g

Kinh nghiệm Dùng dạng hoàn, tán, tễ

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Hàn hạ

17

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

Khái lược

•Tác dụng thơng tiện, tiết nhiệt, trị lý nhiệt tích trệ

•Triệu chứng: sốt cao, táo bón, bụng đầy, đau bụng, nói sảng, thấp nhiệt uẩn kết, khí huyết ngừng trệ, sinh ra trường ung, rêu vàng khơ, mạch hoạt thực

•Dùng các vị đắng lạnh, tả nhiệt, thơng tiện

•Nhiệt tích: phối hành khí

•Thấp nhiệt ứ: phối lợi thấp tán ứ

•Thủy ẩm: phối trục thủy

•Cần biện chứng hỗn cấp nặng nhẹ mà chỉnh liều và phối ngẫu các vị thuốc cho phù hợp

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

Faculty of Traditional Medicine

Đại thừa khí thang

Thương hàn luận

Chủ trị Dương minh phủ thực, nhiệt kết bang lưu, lý nhiệt thực chứng chi nhiệt quyết, kính bệnh hoặc phát cuồng

Biện chứngBĩ: ngực và thượng vị đầy tức, ấn vào cứng. Mãn: thượng vị

đầy trướng. Táo: trong ruột có phân khơ, khơng đi tiêu được.

Thực: thực nhiệt nội kết, đau bụng cự án, đại tiện khơng giảm

đau, triều nhiệt, nói sảng

Bệnh cơ Thực nhiệt tích trệ nội kết trường vị, phủ khí bế trở, lý nhiệt thịnh, tân dịch đại thương

Công dụng Tuấn hạ nhiệt kết

Dược vị Đại hoàng (tẩm rượu) Hậu phác (bỏ vỏ, nướng), Chỉ thực (nướng) 16g, Mang tiêu 20g

Cách dùng Chỉ thực, hậu phác nấu sôi 10 phút, cho Đại hồng vào sắc tiếp, đổ ra chén, hịa tan Mang tiêu vào uống. Sau 2-3 giờ vẫn chưa đi tiêu được thì uống nước thứ 2. Nếu vẫn khơng đại tiện được thì ngưng

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

Faculty of Traditional Medicine

Đại thừa khí thang

Ứng dụng lâm sàng:

•Tắc ruột: gia Đào nhân, Xích thược, Lai phục tử

•Viêm tụy cấp: gia Hồng cầm, Hồng bá, Sài hồ

•Viêm túi mật cấp: gia Phan tả diệp, Mộc hương, Xuyên luyện tử, Cam thảo

•Sỏi niệu: gia Kim tiền thảo, Hải kim sa, Kê nội kim, Vương bất lưu hành, Xuyên sơn giáp, Xa tiền thảo, Mộc thông, Trạch tả

21

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

Bệnh cơ

Công dụng Tả hỏa, thơng đại tiện, thanh tích nhiệt thượng và trung tiêu

Dược vị Đại hoàng 10g, Liên kiều 12g, Bạc hà 12g, Chi tử 8g, Hoàng cầm 8g, Phác tiêu 4g, Cam thảo 4g.

Cách dùng Tán bột, mỗi lần dùng 8g, thêm vào 7 lá tre, ít mật ong, nước 1 chén, sắc cịn 7 phân, uống nóng sau ăn

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

Faculty of Traditional

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

Lương cách tán

Ứng dụng lâm sàng:

•Viêm amydale cấp

•Aphthous miệng: gia Kim ngân hoa

•Viêm mũi xoang mạn: gia Cúc hoa, Kinh giới

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Ơn hạ

25

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

Khái lược

•Tác dụng khu hàn, thông tiện dùng cho lý hàn thực chứng

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

Faculty of Traditional Medicine

Đại hoàng phụ tử thang

Kim quỹ yếu lược

Chủ trị Hàn tích lý thực

Biện chứng Bụng đau, táo bón, tay chân lạnh, rêu trắng, mạch huyền khẩn

Bệnh cơ Hàn tà tích trệ hỗ kết trường đạo, dương khí bất thơng, truyền đạo thất chức

Cơng dụng Ơn lý tán hàn, thông tiện chỉ thống

Dược vị Bào phụ tử, tế tân, Đại hồng

Cách dùng Sắc 5 chén cịn 2 chén, chia làm 3 lần uống ấm.

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

Faculty of Traditional Medicine

Đại hồng phụ tử thang

Gia giảm:

•Đau bụng nhiều, thích ấm: gia Quế chi, Bạch thược

•Bụng đầy, rêu dày: gia Chỉ thực, Thần khúc

•Người yếu, tích trệ nhẹ: dùng chế Đại hồng

•Khí hư: gia Đảng sâm, Hồng kỳ

29

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

Đại hoàng phụ tử thang

Ứng dụng lâm sàng:

•Tắc ruột: gia Can khương, Chỉ xác, Lai phục tử, Thần khúc

•Xuất huyết tiêu hóa trên: gia Nhân sâm, Tam thất, Can khương

•Abscess gan do amip: gia Bại tương thảo, Hồng đằng, Đào nhân, Xích thược, Nga truật, Đương quy, Diên hồ sách

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Nhuận hạ

31

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

Khái lược

•Thường dùng các vị thuốc vị ngọt, tính bình, có tác dầu béo

•Điều trị táo bón do nhiệt làm tổn thương chân âm, sau bệnh làm tân dịch bị hao tổn, hoặc khí hư khơng đủ lực truyền tống

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

Faculty of Traditional Medicine

Ma tử nhân hoàng

Thương hàn luận

Chủ trị Vị trường táo nhiệt, tỳ ước tiện bí

Biện chứng Đại tiện khơ, tiểu nhiều lần, rêu vàng, khơ

Bệnh cơ Thận dương hư nhược, khí hóa vơ lực, Tỳ ước bất năng bố tân, trường thất nhu nhuận

Cơng dụng Nhuận trường tả nhiệt, hành khí thơng tiện

Dược vị Ma tử nhân 100g, Hạnh nhân 50g, bạch thược 320g, Đại hoàng 40g, Chỉ xác 320g, Hậu phác 40g, Mật ong

Cách dùng Tán bột, luyện mật làm hoàn, mỗi lần 4-8g, ngày 2 lần

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

Faculty of Traditional Medicine

Ma tử nhân hồng

Ứng dụng lâm sàng:

•Trị táo bón kéo dài do thói quen, người lớn tuổi

•Trĩ, có xuất huyết: gia Hoa hòe, Địa du

35

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

Tế xuyên tiễn

Cảnh Nhạc toàn thư

Chủ trị Thận dương hư nhược, tinh tân bất túc

Biện chứng Đại tiện khô cứng, tiểu nhiều trong, rêu trắng

Bệnh cơ Thận dương hư nhược, khí hóa vơ lực, tinh tân bất túc, trường bất nhuận hạ

Cơng dụng Ơn thận ích tinh, nhuận trường thơng tiện

Dược vị Nhục thung dung 8g, Đương quy 12g, Ngưu tất 8g, Trạch tả 6g, Thăng ma 4g, Chỉ xác 4g

Cách dùng Nước 1.5 chén sắc còn 7 phân, uống trước khi ăn

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

Faculty of Traditional

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

Tế xun tiễn

Gia giảm:

•Khí hư: gia Nhân sâm

•Có hỏa: gia Hồng cầm

•Thận âm hư: gia Thục địa

•Chính khí hư nhiều: bỏ Chỉ xác

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Trục thủy

39

</div>Trang 41<div class="page_container" data-page="41">

Faculty of Traditional Medicine

Bệnh cơ Thủy ẩm đình tụ hung hiếp, tràn ra ngồi cơ thể

Cơng dụng Cơng trục thủy ẩm

Dược vị Cam toại 10g, Đại kích 10g, Nguyên hoa 10g, Đại táo 10 quả

Cách dùng Nguyên hoa, Cam toại, Đại kích tán bột. Mỗi lần dùng 2-4g, ngày 1 lần, uống với nước sắc Đại táo

</div>Trang 43<div class="page_container" data-page="43">

Faculty of Traditional Medicine

•Sau uống, nếu xuất hiện mệt mỏi, khơng dùng thêm

•Người q hư nhược, phụ nữ có thai cấm dùng

•Sau khi dùng, thủy ẩm đã hết, cần điều lý Tỳ Vị

43

</div>Trang 44<div class="page_container" data-page="44">

University of Medicine and Pharmacy

Công bổ khiêm thi

</div>Trang 45<div class="page_container" data-page="45">

Faculty of Traditional Medicine

Khái lược

•Kết hợp thuốc phù chính và thuốc tả hạ

•Bổ khí tả hạ, bổ âm tả hạ

45

</div>Trang 46<div class="page_container" data-page="46">

Hoàng long thang

Thương hàn lục thư

Chủ trị Dương minh phủ thực, khí huyết bất túc

Biện chứng Táo bón, bụng đau, cự án, sốt, khát nước, mệt mỏi, đoản hơi, rêu vàng khô, mạch hư

Bệnh cơ Trường vị táo nhiệt kết thực, kiêm khí huyết bất túc

Cơng dụng Cơng hạ thơng tiện, bổ khí dưỡng huyết

Dược vị Đại hồng 12g, Mang tiêu 16g, Đương quy 12g, Chỉ thực 8g, Nhân sâm 8g, Hậu phác 4g, Cam thảo 4g, Sinh khương 3 lát, Đại táo 3 quả, Cát cánh 8g

Cách dùng Sắc uống ngày 1 thang

</div>Trang 47<div class="page_container" data-page="47">

Faculty of Traditional

</div>Trang 48<div class="page_container" data-page="48">

Hồng long thang

Gia giảm:

•Chân âm hao tổn: bỏ Chỉ thực, Hậu phác, Cam thảo, Cát cánh, thêm Sinh địa, Huyền sâm, Tây dương sâm, Mạch môn

</div>Trang 49<div class="page_container" data-page="49">

Faculty of Traditional Medicine

University of Medicine and Pharmacy

Tóm lược

49

</div>Trang 50<div class="page_container" data-page="50">

Hàn hạ

Bài thuốcGiống nhauKhác nhau

Đại thừa khí thangTả nhiệt thơng tiệnMạnh nhấtTiểu thừa khí thangTrung bìnhĐiều vị thừa khí thangNhẹ nhất

Đại hãm hung thangTiết nhiệt trừ thấpTrị thấp nhiệt kết ở ngực

Ất tự thangThanh nhiệt, thơng phủLương huyết, giải độc, thăng dương khí

</div>Trang 51<div class="page_container" data-page="51">

Faculty of Traditional Medicine

Nhiệt hạ

Bài thuốcGiống nhauKhác nhau

Đại hoàng phụ tử thangTrừ hàn kết, thơng tiệnTả hạ trung bình, ơn lýƠn tỳ thangTả hạ mạnh

Tam vật bị cấp hồnƠn lý mạnh

51

</div>Trang 52<div class="page_container" data-page="52">

Nhuận hạ

Bài thuốcGiống nhauKhác nhau

Ma tử nhân hồnNhuận trường thơng tiệnTrừ nhiệt, hành khíNhuận trường hồnHoạt huyết, bổ huyết

Tế xun tiễnƠn thận dương, bổ thận tinh

</div>Trang 53<div class="page_container" data-page="53">

Faculty of Traditional Medicine

Trục thủy

Bài thuốcGiống nhauKhác nhau

Thập táo thangTả hạ trục thủyKiện trung tiêuChu xa hồnHành khí

Sơ tạc ẩm tửGiải biểu

53

</div>Trang 54<div class="page_container" data-page="54">

Cơng bổ khiêm thi

Bài thuốcGiống nhauKhác nhau

Hồng long thangThanh nhiệt, thơng tiệnBổ khí huyết

Tăng dịch thừa khí thangDưỡng âm sinh tân

</div>

bài giảng thuốc tả hạ

<b>Thuốc tả hạ</b>

ThS. Võ Thanh Phong

<b>Đại cương</b>

•Hỏa khí thượng cang: Can hỏa thượng viêm, Phế Vị uất hỏa

•Thủy ẩm nội đình: cơng trục thủy ẩm, hạ đàm, giáng nghịch

•Tiện bí đơn thuần: nhuận trường thơng tiện

•Ngồi thuốc tả hạ, phối các vị tùy theo bệnh cảnh: hành khí, phá khí, thanh nhiệt, giải độc, dưỡng âm, tăng dịch, tán tà, ơn dương, ích khí

•Cấm dùng phụ nữ có thai, kinh nguyệt

•Đạt hiệu quả thì ngừng thuốc, tránh tổn thương chính khí

<b>Nguyên tắc lập phương</b>

<b>Đại hoàng – Mang tiêu</b>

<b>Huyền minh phấn – Qua lâu nhân</b>

<b>Đại hồng – Kinh giới tuệ</b>

<b>Đại hoàng – Nhục quế</b>

<b>Tàm sa – Tạo giác</b>

<b>Đương quy đầu – Nhục thung dung</b>

<b>Quất hồng – Hạnh nhân</b>

<b>Hỏa ma nhân – Úc lý nhân</b>

<b>Bán hạ - Lưu hoàng</b>

<b>Hàn hạ</b>

<b>Khái lược</b>

•Tác dụng thơng tiện, tiết nhiệt, trị lý nhiệt tích trệ

•Triệu chứng: sốt cao, táo bón, bụng đầy, đau bụng, nói sảng, thấp nhiệt uẩn kết, khí huyết ngừng trệ, sinh ra trường ung, rêu vàng khơ, mạch hoạt thực

•Dùng các vị đắng lạnh, tả nhiệt, thơng tiện

•Nhiệt tích: phối hành khí

•Thấp nhiệt ứ: phối lợi thấp tán ứ

•Thủy ẩm: phối trục thủy

•Cần biện chứng hỗn cấp nặng nhẹ mà chỉnh liều và phối ngẫu các vị thuốc cho phù hợp

<b>Đại thừa khí thang</b>

<b>Đại thừa khí thang</b>

<b>Ứng dụng lâm sàng:</b>

•Tắc ruột: gia Đào nhân, Xích thược, Lai phục tử

•Viêm tụy cấp: gia Hồng cầm, Hồng bá, Sài hồ

•Viêm túi mật cấp: gia Phan tả diệp, Mộc hương, Xuyên luyện tử, Cam thảo

•Sỏi niệu: gia Kim tiền thảo, Hải kim sa, Kê nội kim, Vương bất lưu hành, Xuyên sơn giáp, Xa tiền thảo, Mộc thông, Trạch tả

<b>Lương cách tán</b>

<b>Ứng dụng lâm sàng:</b>

•Viêm amydale cấp

•Aphthous miệng: gia Kim ngân hoa

•Viêm mũi xoang mạn: gia Cúc hoa, Kinh giới

<b>Ơn hạ</b>

<b>Khái lược</b>

•Tác dụng khu hàn, thông tiện dùng cho lý hàn thực chứng

<b>Đại hoàng phụ tử thang</b>

<b>Đại hồng phụ tử thang</b>

<b>Gia giảm:</b>

•Đau bụng nhiều, thích ấm: gia Quế chi, Bạch thược

•Bụng đầy, rêu dày: gia Chỉ thực, Thần khúc

•Người yếu, tích trệ nhẹ: dùng chế Đại hồng

•Khí hư: gia Đảng sâm, Hồng kỳ

<b>Đại hoàng phụ tử thang</b>

<b>Ứng dụng lâm sàng:</b>

•Tắc ruột: gia Can khương, Chỉ xác, Lai phục tử, Thần khúc

•Xuất huyết tiêu hóa trên: gia Nhân sâm, Tam thất, Can khương

•Abscess gan do amip: gia Bại tương thảo, Hồng đằng, Đào nhân, Xích thược, Nga truật, Đương quy, Diên hồ sách

<b>Nhuận hạ</b>

<b>Khái lược</b>

•Thường dùng các vị thuốc vị ngọt, tính bình, có tác dầu béo

•Điều trị táo bón do nhiệt làm tổn thương chân âm, sau bệnh làm tân dịch bị hao tổn, hoặc khí hư khơng đủ lực truyền tống

<b>Ma tử nhân hoàng</b>

<b>Ma tử nhân hồng</b>

<b>Ứng dụng lâm sàng:</b>

•Trị táo bón kéo dài do thói quen, người lớn tuổi

•Trĩ, có xuất huyết: gia Hoa hòe, Địa du

<b>Tế xuyên tiễn</b>

<b>Tế xun tiễn</b>

<b>Gia giảm:</b>

•Khí hư: gia Nhân sâm

•Có hỏa: gia Hồng cầm

•Thận âm hư: gia Thục địa

•Chính khí hư nhiều: bỏ Chỉ xác

<b>Trục thủy</b>

•Sau uống, nếu xuất hiện mệt mỏi, khơng dùng thêm

•Người q hư nhược, phụ nữ có thai cấm dùng

•Sau khi dùng, thủy ẩm đã hết, cần điều lý Tỳ Vị

<b>Công bổ khiêm thi</b>

<b>Khái lược</b>

•Kết hợp thuốc phù chính và thuốc tả hạ

•Bổ khí tả hạ, bổ âm tả hạ