LUẬN VĂN: Bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa kỳ pdf

LUẬN VĂN:

Bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam
và pháp luật Hoa kỳ








Mở Đầu

1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Chúng ta đang sống trong một thế giới mà các quốc gia ngày càng trở lên liên đới
chặt chẽ với nhau hơn. Sau 11 năm gian nan đàm phán với rất nhiều nỗ lực, Việt Nam đã
chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương mại thế giới (WTO) - thiết
chế thương mại lớn nhất toàn cầu. Vận hội mới đã đến với toàn dân tộc cũng như các
thương nhân Việt Nam. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp của chúng ta được tham gia
trong một "sân chơi" chung với vô vàn cơ hội nhưng cũng không ít thách thức. Để có thể
sánh vai cùng thiên hạ, không có cách nào khác là chúng ta phải năng động tìm lấy lợi thế
cạnh tranh cho mình. Trong cuộc đua đó, sở hữu trí tuệ (SHTT) đóng một vai trò vô cùng
quan trọng bởi đó là một công cụ đắc lực để phát triển kinh tế, góp phần làm nên sự thịnh

vượng của mỗi quốc gia.
Trong tiến trình lịch sử, bảo hộ SHTT đã có từ gần 600 năm nay. Tài sản trí tuệ
vừa là sản phẩm vừa là công cụ thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của kinh tế và văn
hoá, xã hội. Đối với các nước phát triển, tri thức và kinh nghiệm trong khai thác và bảo
hộ SHTT đã phát triển đến một trình độ rất cao với bề dày lịch sử hàng trăm năm. Với
Việt Nam, một đất nước đang phát triển mà mục tiêu là nhanh chóng, chủ động hội nhập
sâu rộng trong quan hệ kinh tế quốc tế thì việc bảo hộ SHTT vốn đã mới mẻ lại càng trở
nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Bảo hộ SHTT của nước ta với sự khởi đầu là Nghị định số
31/CP của Hội đồng Chính phủ (nay là Chính phủ) ban hành ngày 23/01/1981 cho đến
nay mới tròn 25 năm, so với kinh nghiệm hàng trăm năm của các nước phát triển quả là
một khoảng cách quá lớn, đầy thách thức cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn áp dụng.
Trong khi đó, cùng với sự phát triển của khoa học, công nghệ và thương mại, các
đối tượng của quyền SHTT ngày càng phát triển như vũ bão, có ảnh hưởng mạnh mẽ đến
vị thế cạnh tranh của chủ sở hữu nắm giữ quyền và xa hơn nữa là của chính quốc gia có
quyền sở hữu đối tượng SHTT đó.



Để hoà vào dòng chảy chung của xu hướng hội nhập nhưng không bị "hoà tan"
mà vẫn giữ được vị thế trên thương trường, một mặt chúng ta phải cạnh tranh trên chính
sân nhà (tức là thị trường trong nước), mặt khác, các doanh nghiệp Việt Nam phải tìm
cách vươn ra và thi thố tài năng ở những môi trường rộng lớn hơn. Trong cuộc trường
chinh này, tài sản trí tuệ vừa là bệ đỡ, vừa là động lực và ngày càng trở nên quan trọng.
Việc nghiên cứu xây dựng hệ thống bảo hộ SHTT tương thích với đòi hỏi của thế giới và
thiết lập cơ chế thực thi chúng một cách hiệu quả, do vậy trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Trong các đối tượng SHTT, tuy mỗi đối tượng đều có vai trò nhất định nhưng xét
trong tính chất quan hệ thương mại hàng hóa quốc tế của Việt Nam trong giai đoạn hiện
nay, nhãn hiệu (NH) trở nên nổi bật hơn cả. Nó gắn chặt với quá trình lưu thông hàng hóa
và là một trong những tài sản có giá trị, thậm chí là một trong những nguồn vốn chủ yếu
của doanh nghiệp trong cuộc cạnh tranh khốc liệt, gay gắt với các đối thủ của mình.

Theo số liệu thống kê của Cục SHTT, trong số các đơn đăng ký xác lập quyền sở
hữu công nghiệp ở Việt Nam thì số đơn về NH chiếm phần lớn (khoảng 70%). Con số
này là minh chứng cho thấy ý nghĩa quan trọng của NH với các nhà sản xuất, kinh doanh.
NH là phương thức ghi nhận, bảo vệ và thể hiện thành quả phát triển, tạo ra danh tiếng và
lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Mặt khác, NH cũng góp phần quan trọng trong việc
bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và trật tự xã hội nói chung.
Trong khi đó, vi phạm liên quan đến NHHH đã và đang diễn ra phổ biến, ngày
càng tinh vi và phức tạp, gây hậu quả tiêu cực cho chủ sở hữu, cho người tiêu dùng và
cho xã hội. Do đó, bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với NHHH luôn là vấn đề bức
xúc được quan tâm hàng đầu ở hầu hết các nước trên thế giới mà Việt Nam cũng không
là một ngoại lệ.
Cổ nhân có câu: "Biết mình, biết người, trăm trận, trăm thắng", biết mình để phát
huy điểm mạnh, khắc phục điểm yếu, nhưng như thế vẫn chưa đủ mà cần phải hiểu
người, hiểu luật chơi chung và luật chơi của từng đối tác, từng thị trường, nhất là những
thị trường chiến lược. Trong các đối tác thương mại đầy tiềm năng của Việt Nam, Hoa
Kỳ - một thị trường có dung lượng nhập khẩu khổng lồ, cường quốc số một về tiềm lực



kinh tế, công nghệ và các sản phẩm trí tuệ - là một trong số những tiêu điểm hấp dẫn đối
với các nhà kinh doanh Việt Nam.
Mặc dù được đánh giá là đầy tiềm năng song đây cũng là thị trường khó tính,
không chỉ bởi các rào cản kỹ thuật mà còn bởi các rào cản pháp lý khác. Trong lĩnh vực
pháp luật về NHHH, vốn là một trong số những người đi tiên phong nên Hoa Kỳ có hệ
thống pháp luật bảo hộ NH tương đối hoàn thiện và cơ chế thực thi khá hiệu quả. Tuy
nhiên, các quy định về bảo hộ NHHH của Hoa Kỳ vẫn còn là nguồn tri thức khá mới mẻ
với các doanh nghiệp cũng như giới nghiên cứu Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu
về bảo hộ NHHH theo pháp luật Hoa Kỳ trong tương quan so sánh với pháp luật Việt
Nam là một việc làm quan trọng và cần thiết trong giai đoạn hiện nay, bởi nó không chỉ
có ý nghĩa lý luận mà còn liên quan chặt chẽ với hoạt động thực tiễn của các thương nhân

đất Việt trên con đường chinh phục thị trường chiến lược này. Hiểu rõ về pháp luật bảo
hộ NHHH của Hoa Kỳ sẽ giúp chúng ta biết cách tiếp thu một cách chọn lọc các quy
chuẩn tiến bộ về bảo hộ NHHH, hoàn thiện và tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực thi
pháp luật trong nước, mặt khác hạn chế rủi ro và chủ động hơn trong cuộc chơi tại thị
trường nước bạn.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Cho đến nay, SHTT nói chung, NHHH nói riêng vẫn còn là mảnh đất mới khai
phá còn đầy mới mẻ và phức tạp đối với các nhà hoạt động thực tiễn cũng như các nhà lý
luận Việt Nam. Tư duy pháp lý về tài sản trí tuệ mới thực sự được du nhập cấp tập vào
nước ta trong khoảng 10 đến 15 năm năm trở lại đây - một con số quá là ngắn ngủi so với
lịch sử hình thành và phát triển của tài sản vô hình và pháp luật bảo hộ chúng. Tuy vậy,
trong khoảng thời gian đó, các nhà khoa học, các nhà hoạt động thực tiễn đã làm được
khá nhiều công việc có ý nghĩa đối với việc phát triển những tri thức khoa học về quyền
SHTT cũng như về pháp luật bảo hộ quyền SHTT, góp phần nâng cao hiểu biết, nhận
thức của doanh nghiệp, của nhân dân về vấn đề này. Số lượng các công trình khoa học,
các cuộc hội thảo, các bài viết về quyền SHTT ngày càng nhiều và có chất lượng cao.



Tuy nhiên, riêng đối với NHHH thì số lượng các công trình khoa học là chưa nhiều.
Việc nghiên cứu được đề cập trong một số công trình khoa học, một số luận án, luận văn và
chủ yếu dừng lại ở các bài viết trên các tạp chí. Cụ thể, đã có một số bài viết như "Một số vấn
đề về nhãn hiệu hàng hóa nổi tiếng" của tác giả Nguyễn Như Quỳnh (Tạp chí Luật học, số
2/2001), "Bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa ở Việt Nam" của Thạc sĩ Lê Hoài Dương (Tạp chí Toà
án nhân dân, số 10-2003) v.v…; Đề tài nghiên cứu khoa học cấp ĐHQG năm 2002: "Một số
vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch vụ trên thế giới và
phương hướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu dịch
vụ" của TS. Nguyễn Thị Quế Anh; các luận văn thạc sĩ: "Một số vấn đề về bảo hộ quyền sở
hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa tại Việt Nam theo quy định của pháp luật dân
sự" của Vũ Thị Hải Yến; "So sánh pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa của Việt Nam

với các điều ước quốc tế và pháp luật một số nước công nghiệp phát triển" của Vũ Thị
Phương Lan; "Pháp luật bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hàng hóa ở
Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn thiện" của Hồ Ngọc Hiển; "Bảo hộ nhãn hiệu hàng
hóa theo pháp luật Việt Nam" của Trần Nguyệt Minh; v.v… Như vậy, bảo hộ NHHH được
nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau, nhưng bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và
pháp luật Hoa Kỳ trong mối liên hệ, đánh giá, so sánh về từng khía cạnh của vấn đề là một
đề tài độc lập và không trùng lặp với các đề tài trên. Mặc dù vậy, tác giả luôn có ý thức kế
thừa, học hỏi những kết quả mà các công trình khoa học, luận án, luận văn, các bài viết đã
đạt được cũng như các kinh nghiệm thực tiễn có liên quan đến đề tài.
3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận văn là:
Về mặt lý luận:
- Làm sáng tỏ các quy định về bảo hộ NHHH trong pháp luật Việt Nam và pháp
luật Hoa Kỳ
- Trên cơ sở phân tích, so sánh các quy định về bảo hộ NHHH của Việt Nam và
Hoa Kỳ, đề xuất một số quan điểm, phương hướng, biện pháp phù hợp nhằm hoàn thiện
pháp luật Việt Nam về bảo hộ NHHH và tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực thi chúng.



Về mặt thực tiễn:
- Trang bị kiến thức cơ bản về đăng ký và bảo hộ NHHH tại Hoa Kỳ; khuyến cáo
các điểm lưu ý đối với các nhà sản xuất, xuất khẩu và kinh doanh hàng hóa trong thị
trường Hoa Kỳ.
4. Phạm vi nghiên cứu
Bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa kỳ là một đề tài rộng
và phức tạp, nhất là liên quan đến thực tiễn bảo hộ NHHH của hai nước còn ngổn ngang
bao vấn đề cần có lời giải đáp. Không thể cầu toàn, với vốn hiểu biết còn hạn hẹp cùng
với sự hạn chế về thời gian, không gian nghiên cứu nên trong luận văn này, tác giả chỉ
tập trung nghiên cứu về nội dung pháp luật thực định của hai nước về vấn đề bảo hộ

NHHH.
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp quyền, các quan điểm về xây
dựng và thực thi pháp luật, về đường lối đổi mới và chính sách mở cửa, hội nhập quốc tế
của Đảng và Nhà nước được thể hiện trong các văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt
Nam và các văn bản pháp luật của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Đồng thời, luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở các phương pháp chủ yếu
trong nghiên cứu khoa học nói chung, khoa học pháp lý nói riêng như: phương pháp phân
tích; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương pháp thống kê; phương pháp tổng hợp và
các phương pháp khác, kết hợp lý luận và thực tiễn để giải quyết các vấn đề đặt ra.
6. ý nghĩa thực tiễn và những đóng góp của đề tài
Khi nghiên cứu đề tài này, người viết không đặt ra quá nhiều tham vọng mà trước
hết là trang bị thêm kiến thức chuyên sâu cho bản thân; đồng thời, góp một phần nhỏ bé
của mình vào tiếng nói chung của giới luật học nhằm hoàn thiện pháp luật về NHHH của
Việt Nam cùng cơ chế thực thi chúng; góp thêm đôi điều vào việc xây dựng hành trang
kiến thức cho các thương nhân Việt Nam để hạn chế rủi ro, chủ động trong cuộc chơi trên



thị trường Hoa Kỳ - xứ sở vốn có những đòi hỏi khá khắt khe với các doanh nghiệp nước
ngoài.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về nhãn hiệu hàng hóa và pháp luật bảo
hộ nhãn hiệu hàng hóa
Chương 2: Nội dung cơ bản của pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa Kỳ về bảo
hộ nhãn hiệu hàng hóa
Chương 3: Những đề xuất và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và tăng

cường hiệu lực, hiệu quả thực thi pháp luật bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa của Việt Nam và
hạn chế rủi ro trong đăng ký - bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa của thương nhân Việt Nam tại
Hoa Kỳ.



Chương 1
MộT Số VấN Đề Lý LUậN CƠ BảN Về nhãn hiệu hàng hóa Và PHáP LUậT BảO
Hộ nhãn hiệu hàng hóa

1.1. Lý luận chung về nhãn hiệu hàng hóa
1.1.1. Quá trình hình thành, phát triển của nhãn hiệu hàng hóa và pháp luật
bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
1.1.1.1. Việc sử dụng nhãn hiệu hàng hóa từ thời tiền sử cho đến giai đoạn
sụp đổ của đế chế La Mã
Từ thời xa xưa trong lịch sử nhân loại, con người đã biết sử dụng các dấu hiệu
nhận biết để định rõ quyền sở hữu của mình. Ban đầu, những người nguyên thuỷ sử dụng
các dấu hiệu để chỉ rõ quyền sở hữu đối với vật nuôi. Sau đó, các dấu hiệu nhận biết được
sử dụng để chỉ rõ người sản xuất hàng hóa và nghĩa vụ của họ đối với chất lượng hàng
hóa. Việc sử dụng này đạt tới đỉnh cao dưới thời La mã cổ đại [40].
Từ khoảng 5000 năm trước Công nguyên, loài người đã biết dùng một miếng kim
loại nung đỏ để tạo ra dấu hiệu trên cổ những con bò, từ đó giúp chủ sở hữu dễ dàng phân
biệt chúng với những con bò khác. Ngày nay, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy trên vách hang
động hình ảnh của những chú bò rừng Bizon cùng với các ký hiệu của chúng có nguồn gốc
từ thời kỳ đó. Ngoài ra, nhiều dấu hiệu dạng NH còn được tìm thấy trên các đồ gốm cùng
thời [40].
3500 năm trước Công nguyên, các nhà sản xuất đã biết sử dụng những dấu hiệu
hình trụ để gắn lên hàng hóa của mình (các nhà khảo cổ học đã tìm thấy những con dấu
bằng đá dùng để ghi các dấu hiệu lên hàng hóa tại Cnossos, Crete) [40].
Khi khai quật được những viên gạch, đá, ngói và đồ gốm từ thời vua Ai Cập đầu

tiên (khoảng 3000 năm trước công nguyên), các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng trên
đó còn lưu giữ các dấu hiệu dùng để nói lên người làm ra chúng [40].



2000 năm trước công nguyên, những người thợ gốm Hy Lạp đã biết dùng những
con dấu để gắn các dấu hiệu nhận biết lên sản phẩm của mình. Những con dấu được các
nhà khảo cổ học tìm thấy ở gần thành Corinth là minh chứng cho điều đó [40].
Từ thế kỷ 6 đến thế kỷ 3 trước Công nguyên: thay vì khắc các dấu hiệu như trên,
những người thợ gốm ở Hy lạp đã dán các dấu hiệu nhận biết lên sản phẩm [40].
500 năm trước Công nguyên đến 500 năm sau Công nguyên: Các NH được sử
dụng rộng rãi ở La Mã. Hàng ngàn viên gạch đã được gắn NH sau khi sản xuất. Người ta
tin rằng các thợ thủ công đã sử dụng NH cho nhiều mục đích khác nhau, bao gồm sử
dụng để quảng cáo cho người sản xuất, làm bằng chứng để khẳng định các sản phẩm
thuộc về một thương gia cụ thể nào đó khi có tranh chấp về sở hữu đồng thời chúng cũng
được sử dụng như một sự bảo đảm về chất lượng [40].
Như vậy, có thể thấy rằng, mặc dù những ký hiệu được sử dụng như trên không
thể đồng nhất với khái niệm NHHH trong pháp luật hiện đại song ngay từ thời kỳ đó,
chúng đã có những chức năng nhất định để phân biệt nguồn gốc của sản phẩm cũng như
bảo chứng cho chất lượng sản phẩm. Việc gắn chúng chỉ mang tính tình cờ, tự phát và
không được điều chỉnh bởi bất cứ một quy phạm nào.
1.1.1.2. Thời kỳ phục hưng của nhãn hiệu hàng hóa
Có rất ít tư liệu nói về việc sử dụng NHHH từ khi đế chế La mã sụp đổ cho đến
thời kỳ này. Chỉ có điều, mục đích sử dụng NHHH đã thay đổi nhanh chóng. Nếu như
trước đây NH được sử dụng để khẳng định quyền sở hữu của chủ sở hữu hoặc người sản
xuất thì đến lúc này NH được sử dụng trước hết để chỉ ra loại hàng đó do ai sản xuất
nhằm bảo vệ người tiêu dùng. Dần dần, NHHH được thừa nhận là lợi ích của chính các
nhà sản xuất. Cuối cùng, giá trị kinh tế của NH cũng đã được thừa nhận, tuy nhiên, việc
bảo hộ chúng bằng pháp luật vẫn chưa thực sự rõ ràng [40]. Cụ thể:
Vào khoảng thế kỷ thứ 12, khi xuất hiện những hiệp hội của các nhà buôn, hiệp hội

các thợ thủ công, việc gắn NHHH trên sản phẩm, dịch vụ đã quay trở lại và ngày càng phổ
biến. Chẳng hạn, trong một hiệp hội chuyên về sản xuất dao, mỗi người thợ thủ công làm ra
một bộ phận của sản phẩm: người thợ rèn tạo ra lưỡi dao, người thợ mộc làm ra thân dao,



người thợ da làm ra vỏ dao, v.v… Trong trường hợp này, mỗi người trong số họ đều có trách
nhiệm đối với sản phẩm mà mình làm ra, do vậy đều có gắn "nhãn hiệu" của mình lên sản
phẩm đó.
Vào thế kỷ thứ 13, những nhà sản xuất bắt đầu sử dụng một loại NHHH mới, đó
là NH giấy (dưới dạng Hình mờ, có thể nhìn thấy khi soi lên ánh sáng). Loại NH này xuất
hiện lần đầu tiên ở Italia [40].
Năm 1266, văn bản pháp luật đầu tiên liên quan đến NHHH được thông qua bởi
nghị viện Anh với tên gọi: "Luật ghi nhãn hiệu của các nhà sản xuất bánh mì" (Bakers
Marking Law). Theo quy định của văn bản này, mỗi người thợ nướng bánh phải gắn dấu
hiệu riêng của mình lên bánh mỳ nhằm mục đích "nếu như bánh được nướng không đủ
trọng lượng thì sẽ biết được ai là người có lỗi" [22], [40].
Năm 1365, những người sản xuất dao kéo ở Luân Đôn đã bảo vệ quyền đối với
NHHH của mình bằng cách đăng ký chúng tại cơ quan chính quyền của thành phố [40].
Năm 1373, một Sắc lệnh được thông qua, trong đó yêu cầu các nhà sản xuất rượu
phải gắn NHHH lên các chai rượu hoặc các thùng chứa rượu bằng da để tránh bị tráo hàng. Và
chỉ bằng cách đó sản phẩm của họ mới được công nhận [40].
Năm 1452 là năm ghi dấu ấn khá đặc biệt trong lịch sử hình thành và phát triển
của NHHH bởi đây là năm diễn ra vụ kiện đầu tiên liên quan đến NHHH. Đó là trường
hợp một quả phụ được cho phép sử dụng NHHH của người chồng quá cố [40].
Cho đến khoảng cuối thế kỷ XV và thế kỷ XVI, việc sử dụng NHHH tăng lên nhanh
chóng. Vào thời kỳ này, việc gắn NH cơ bản được thực hiện tuân thủ theo những quy định
mang tính chất điều lệ của các xưởng sản xuất. Việc gắn NH có mục đích chủ yếu để chỉ ra
rằng người sản xuất thuộc về một tổ chức nào đó - một xưởng thủ công hay một hiệp hội các
nhà buôn - bằng cách đó gián tiếp công nhận rằng nhà sản xuất đó có quyền sản xuất hay

buôn bán chủng loại hàng tương ứng. Dấu hiệu được thể hiện trên hàng hóa còn đồng thời là
minh chứng bảo đảm cho việc hàng hóa được thợ sản xuất tuân thủ theo đúng những chuẩn
mực kỹ thuật, thẩm mỹ đã được đặt ra và đã trải qua sự kiểm tra, giám sát nhất định của hiệp
hội. Dấu hiệu được gắn trên hàng hóa còn có vai trò như là một dấu hiệu về chất lượng sản



phẩm. Thông thường, trong giai đoạn này, dấu hiệu không thuộc về cá nhân một người mà
thuộc về một hiệp hội nào đó. Những hiệp hội này theo dõi rất sát sao việc tuân thủ những
quy định đã được đặt ra về gắn NH và áp dụng những chế tài mạnh đối với những ai vi phạm
chúng. Bên cạnh đó, vào thời kỳ này, ở một số ngành sản xuất có ý nghĩa xã hội đặc biệt
quan trọng (ví dụ như ngành sản xuất vũ khí, làm đồ vàng bạc) cũng tồn tại một số NH mang
tính chất cá nhân mà việc sử dụng chúng có tính chất bắt buộc. Những NH này được sử dụng
nhằm mục đích chỉ rõ người sản xuất ra sản phẩm [22], [40].
Năm 1618 là năm diễn ra vụ xâm phạm NHHH khá nổi tiếng: một người sản xuất
vải đã gắn NHHH của một nhà sản xuất danh tiếng lên sản phẩm của mình [40]. Sự kiện
này được coi như chiếc cầu nối giữa NHHH của các thương gia trong thời kỳ trung đại và
NH thương mại hiện đại.
1.1.1.3. Nhãn hiệu hàng hóa và cuộc cách mạng công nghiệp
Cho đến trước cuộc cách mạng công nghiệp, NHHH cũng chỉ có phạm vi áp
dụng rất hạn hẹp với lý do: phần lớn hàng hóa vào thời kỳ bấy giờ được sản xuất ra dưới
dạng cân đong từ các thùng, hộp hoặc các vật đựng đơn giản khác, hiếm khi có các dạng
bao bì đặc chủng dùng riêng cho từng loại hàng hóa của các nhà sản xuất khác nhau. Do
đó, rất khó phân biệt hàng hóa của mỗi nhà sản xuất [22].
Việc sử dụng các NH với tính chất là các dấu hiệu phân biệt trên sản phẩm, dịch
vụ trở nên cần thiết hơn bao giờ hết trong khuôn khổ các quan hệ sản xuất mới: quan hệ
sản xuất tư bản đang dần thay thế cho các quan hệ sản xuất phong kiến trước đây. Nhu
cầu này xuất phát từ một loạt các nhân tố như: mở rộng quy mô sản xuất, tăng cường giao
lưu thương mại, sự gia tăng cạnh tranh trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Phần lớn lợi
nhuận của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa nằm trong tương quan tỷ lệ trực tiếp với khối

lượng tiêu thụ sản phẩm trên thị trường. Quy mô thị trường trong từng giai đoạn cụ thể
thì lại là một đại lượng vô cùng hạn chế. Do đó, vấn đề quan tâm sống còn, luôn đeo bám
các nhà sản xuất và kinh doanh là làm sao để người tiêu dùng mua những sản phẩm, dịch
vụ của mình mà không phải là những sản phẩm/dịch vụ cùng loại của nhà sản xuất/cung
cấp khác.



Nếu như ở giai đoạn hợp tác giản đơn và công trường thủ công, việc gắn NH vẫn
chủ yếu có ý nghĩa như một công cụ để bảo chứng cho chất lượng sản phẩm thì khi
phương thức sản xuất tư bản chuyển sang hình thức mới - công nghiệp máy móc - chức
năng và quy mô gắn NH cho hàng hóa đã có những biến đổi quan trọng. Nền công nghiệp
máy móc cho ra đời hàng loạt những sản phẩm cùng loại đã dẫn tới sự cạnh tranh không
ngừng trên thị trường. Trong điều kiện như vậy, vai trò của việc quảng cáo thông qua
NHHH như là một công cụ để tiêu thụ hàng hóa ngày càng được chú trọng. Cùng với sự
phát triển của cách mạng công nghiệp, người ta bắt đầu sử dụng các hình thức đóng gói
cá nhân cho các sản phẩm cùng loại. Điều đó tạo ra khả năng sử dụng NHHH vừa với
tính chất là phương tiện phân biệt sản phẩm/dịch vụ vừa là phương tiện để quảng cáo. Có
thể kể ra đây câu chuyện như là một ví dụ điển hình về việc sử dụng NHHH trong giai
đoạn này. Đó là câu chuyện của công ty sản xuất xà bông và đèn cầy Procter & Gamble
(Hoa Kỳ). Cho đến trước năm 1880, xà phòng được sản xuất trong điều kiện gia đình và
được bán theo trọng lượng. Trong cửa hàng, theo yêu cầu của người mua, người ta cắt
những mẩu xà phòng giống như là bơ vậy. Công nghệ sản xuất xà phòng còn rất thấp, bởi
vậy, chất lượng xà phòng có sự khác nhau rõ rệt giữa các mẻ hàng khác nhau. Procter &
Gamble đã nghiên cứu và tìm ra công nghệ ưu việt hơn đảm bảo được chất lượng thường
xuyên của xà phòng. Những người chủ công ty này đã sử dụng tên gọi IVORY để làm NH
cho sản phẩm của mình. Tháng 12 năm 1881, công ty P & G (Procter & Gamble) đã đăng
bài quảng cáo đầu tiên về một sản phẩm xà bông thơm có tên là IVORY, "nổi trên mặt
nước, trắng như ngà, và 99,44 phần trăm tinh khiết" [23]. Cho đến ngày nay, NHHH này
không chỉ có chức năng phân biệt mà còn được sử dụng để quảng cáo cho biểu tượng

chất lượng của sản phẩm.
Trong quá trình cạnh tranh chiếm lĩnh thị trường tiêu thụ sản phẩm, hiện tượng
bắt chước NH của nhau và gây thiệt hại cho chủ NH ngày càng nhiều. Số vụ xử kiện tại
các toà án ngày càng tăng. Vấn đề mà các toà án thời đó cần phải phán quyết là quyền đối
với một NHHH cụ thể nào đó thuộc về ai. Trong các vụ xét xử, nguyên tắc thường được
các toà án áp dụng là: quyền thuộc về người đầu tiên sử dụng NHHH. Lúc đầu, các sổ
NH chỉ dùng để theo dõi các NH bị tranh chấp, sau đó ghi cả các NH khác chưa bị tranh



chấp để đề phòng các tranh chấp sẽ có trong tương lai. Cuối cùng, ngay cả các NH chưa
được sử dụng nhưng chủ các NH có ý định sử dụng cũng được ghi nhận vào sổ. Sổ theo
dõi NHHH dần dần trở thành sổ đăng bạ nhãn hàng, từ đó hình thành phương thức đăng
ký NHHH tại toà án (thường gọi là trình toà)
.
[32]. Việc đăng ký NH như vậy được thực
hiện theo thông lệ chứ không theo quy định của một văn bản pháp luật nào. Vấn đề bảo
hộ NHHH được ghi nhận lần đầu tiên trong Luật về xí nghiệp, cơ sở chế tạo và lò xưởng
thủ công năm 1809 của Pháp. Luật này quy định hành vi làm giả NHHH bị xử phạt như
tội tự ý làm giả các văn bản giấy tờ. Ngày 23/6/1857, Pháp ban hành Luật về ký hiệu, NH
chế tạo. Theo luật này, quyền đối với NHHH thuộc về người thực hiện sớm nhất một
trong hai việc: sử dụng NH và đăng ký NH theo quy định của luật. Nếu một người đăng
ký một NH nhưng thời điểm sử dụng NHHH của người đó lại sau người đăng ký thứ hai
thì quyền đối với NH thuộc về người thứ hai. Tiếp theo Pháp, lần lượt các nước Italia
(ngày30/8/1868), Bỉ (ngày 01/4/1879), Hoa Kỳ (ngày 03/03/1881), Anh (ngày
25/8/1883), Đức (ngày 12/3/1894), Nga (ngày 26/02/1896), Nhật Bản (1875), v.v… đã
lần lượt ban hành pháp luật về NHHH của mình. Các đạo luật trên đều quy định khá chi
tiết về cơ chế bảo hộ đối với NHHH: thủ tục xác lập quyền, sử dụng và bảo vệ NHHH;
phạm vi các dấu hiệu có thể được bảo hộ, tập trung hoá quá trình đăng ký NHHH Từ đó
có thể thấy rằng, ngay từ những bước đi đầu tiên trong quá trình hình thành các văn bản

pháp luật bảo hộ NHHH, các quốc gia đã thiết lập được một loạt nguyên tắc cơ bản về
bảo hộ loại đối tượng này. Sau đại chiến thế giới lần thứ hai, hầu hết các nước đã thông
qua những đạo luật mới về bảo hộ NHHH, đáp ứng yêu cầu phát triển không ngừng của
hoạt động sản xuất và cung ứng hàng hóa/dịch vụ trong thời đại mới.
Sự phát triển của sản xuất đã tạo ra nhu cầu to lớn cho sự hình thành và phát triển
của thương mại quốc tế. Đến nửa cuối thế kỷ XIX, việc trao đổi sản phẩm qua biên giới
quốc gia đã tạo nên một làn sóng toàn cầu hoá tới các cường quốc công nghiệp. Cùng với
sự phát triển của thương mại hàng hóa xuyên quốc gia, tình trạng làm hàng giả, hàng nhái
NHHH cũng gia tăng. Điều đó là một cản trở lớn cho quá trình phát triển giao lưu thương
mại. Người ta bắt đầu nhận thấy tính chất quốc tế trong vấn đề bảo hộ SHTT, trong đó có
bảo hộ NHHH. Cũng từ đó nảy sinh nhu cầu bảo hộ NHHH vượt ra khỏi phạm vi các quốc



gia. Kết quả là vào cuối thế kỷ XIX, các điều ước quốc tế liên quan đến bảo hộ NHHH đã
lần lượt ra đời. Phản ánh sự đấu tranh đồng thời với sự hợp tác, dung hoà quyền lợi giữa
các nhóm lợi ích khác biệt trên thế giới, các điều ước này đã đóng một vai trò vô cùng
quan trọng trong việc bảo hộ quốc tế đối với NHHH, thúc đẩy sự phát triển của thương
mại trên phạm vi toàn cầu.
Văn bản đầu tiên là Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công nghiệp được ký kết
ngày 20/3/1883 tại Paris, được xem xét lại và sửa đổi tại Roma năm 1886, tại Mađrit năm
1890, tại Brussels năm 1897 và 1900, tại Washington năm 1911, tại La Hay năm 1925, tại
Luân Đôn năm 1934, tại Lisbon năm 1958, tại Stockholm năm 1967 và được sửa đổi vào
năm 1979. Tính đến ngày 15/01/2002, có 162 nước là thành viên của Công ước này [24].
Việc bảo hộ NHHH theo Công ước Paris được thể hiện trên hai khía cạnh: một là
thiết lập những nguyên tắc bảo hộ chung cho tất cả các đối tượng SHCN được quy định
trong Công ước, trong đó có NHHH; hai là, đưa ra những quy định riêng về chế độ bảo
hộ đối với NHHH.
Sự phát triển của việc bảo hộ các đối tượng SHCN, trong đó có NHHH trong
khoảng thời gian hơn 100 năm qua đã nói lên sự đóng góp to lớn của Công ước Paris.

Tuy nhiên, dưới góc độ lập pháp quốc tế, Công ước chưa giải quyết được một số vấn đề
quan trọng như việc đăng ký NHHH vẫn phải được tiến hành tại từng quốc gia nơi người
nộp đơn yêu cầu bảo hộ. Công ước cũng chưa quy định một cách cụ thể về NH dịch vụ;
chưa thiết lập được một hệ thống đăng ký quốc tế NHHH; v.v…
Nhằm khoả lấp một phần những khoảng trống trong Công ước Paris liên quan
đến NHHH, năm 1891, Thỏa ước Mađrit đã được thông qua tại Tây Ban Nha. Tính đến
ngày 18/01/2002, Thỏa ước đã thu hút được 52 quốc gia thành viên [24]. Những quy định
của Thỏa ước mở ra cơ hội cho việc thiết lập cơ chế đăng ký quốc gia và quốc tế cho
cùng một NH, trong đó mỗi nước thành viên Thỏa ước đều có nghĩa vụ công nhận đăng
ký này. Thỏa ước không thiết lập một chế độ bảo hộ duy nhất đối với NHHH ở tất cả các
nước thành viên tham gia mà chỉ làm đơn giản hơn quá trình đăng ký bảo hộ đồng thời ở
nhiều quốc gia, tạo điều kiện cho người nộp đơn có thể xin đăng ký bảo hộ NHHH của



mình ở nhiều quốc gia mà không phải đăng ký trực tiếp ở từng quốc gia đó. Chính điều
này sẽ dẫn tới việc giảm thiểu đáng kể những chi phí đăng ký cho người nộp đơn.
Cho đến thời điểm hiện tại, Thỏa ước Mađrit vẫn là điều ước quốc tế quan trọng
nhằm khắc phục nguyên tắc lãnh thổ trong bảo hộ NHHH tại các quốc gia. Tuy nhiên,
bên cạnh những ưu điểm, Thỏa ước vẫn còn có những điểm bất cập:
Thứ nhất, đó là tình trạng về quá trình đăng ký hai giai đoạn: đầu tiên là ở cấp độ
quốc gia, sau đó là ở cấp độ quốc tế. Điều này sẽ tạo ra những bất lợi nhất định cho người
nộp đơn tại nước nơi mà thủ tục xét nghiệm về NH được tiến hành cẩn trọng, khắt khe
hơn hoặc nơi mà việc sử dụng NH được coi là điều kiện bắt buộc để NH có thể được
đăng ký.
Thứ hai, quy định về thời hạn từ chối đăng ký NH của quốc gia thành viên trong
vòng 12 tháng làm cho thời gian xét nghiệm NH một cách nghiêm túc trở nên quá ngắn,
nhất là trong điều kiện số lượng lớn đơn nộp yêu cầu bảo hộ.
Thứ ba, mức lệ phí tương đối thấp cho việc đăng ký NH ở các cơ quan có thẩm
quyền tại các quốc gia không thể chi trả hết được những chi phí cho việc tiến hành xét

nghiệm NH một cách nghiêm túc.
Thứ tư, sự phụ thuộc của hiệu lực đăng ký quốc tế vào hiệu lực đăng ký cơ sở
(cho dù chỉ là trong vòng 5 năm đầu tiên) không đáp ứng được lợi ích của người nộp đơn
ở các quốc gia nơi mà NH thường hay bị đình chỉ, huỷ bỏ vì nhiều lý do khác nhau.
Xuất phát từ những lý do kể trên nên mặc dù Thỏa ước Mađrit ra đời từ hơn một
trăm năm nay và đã qua nhiều lần sửa đổi song vẫn vắng bóng sự tham gia của một số
cường quốc về NHHH, trong đó có Hoa Kỳ, Nhật Bản và Anh.
Với mục đích nhằm mở rộng hệ thống đăng ký, thu hút nhiều nước tham gia hơn
nữa, năm 1995, Nghị định thư Mađrit đã ra đời. So với Thỏa ước Mađrit, Nghị định thư
đã có một số cải cách cơ bản như: Việc đăng ký quốc tế không chỉ dựa trên cơ sở đăng ký
quốc gia mà còn có thể dựa trên đơn đăng ký quốc gia; Thời hạn từ chối đăng ký cho mỗi
quốc gia là 18 tháng thay vì 1 năm như trước đây; Mức lệ phí được tăng lên và các quốc



gia được phép thu lệ phí riêng cho việc đăng ký; Một đăng ký quốc tế bị huỷ bỏ có thể
chuyển thành một đăng ký quốc gia ở mỗi quốc gia được chỉ định.
Tính đến ngày 18/01/2002 đã có 55 quốc gia là thành viên của Nghị định thư
Mađrit [24]. Việt Nam đã gia nhập Điều ước quốc tế này từ ngày 11/7/2006. Trong số các
cường quốc về bảo hộ NHHH, Hoa Kỳ vẫn là nước tiếp tục không tham gia Nghị định
thư. Bởi vì, về cơ bản, Hoa Kỳ tuy chấp nhận những điều kiện của Nghị định thư, nhưng
lại không đồng ý với cơ chế bỏ phiếu của Nghị định thư (chấp nhận cả các lá phiếu độc
lập của từng nước Châu Âu lẫn lá phiếu của Liên minh EC). Hoa Kỳ cho rằng, một
nguyên tắc cần được tôn trọng khi tham gia bất kỳ thoả thuận quốc tế nào là các thành
viên phải có quyền bầu cử như nhau.
Các thủ tục đăng ký NHHH ở mỗi nước được quy định là tương đối khác nhau.
Những thủ tục này đôi khi đòi hỏi các thể thức rất khác nhau, gây ít nhiều khó khăn cho
người nộp đơn và chủ sở hữu NHHH. Một thành công đáng kể trong việc tiến tới hài hoà
hoá, đơn giản hoá các thể thức đó là việc thông qua Hiệp ước luật NHHH ngày 27 tháng
10 năm 1994.

Các quy định của Hiệp ước đưa ra những tiêu chuẩn tối đa về thủ tục mà cơ quan
có thẩm quyền đăng ký NHHH được phép hay không được phép đòi hỏi người nộp đơn
hoặc chủ sở hữu NHHH. Hiệp ước loại bỏ một số yêu cầu được coi là gánh nặng (như
việc hợp pháp hoá chữ ký); đề ra một số điểm tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiến hành
các thủ tục; v.v…
Nhìn chung, Hiệp ước luật NHHH mang lại lợi ích không chỉ cho người nộp đơn,
chủ sở hữu NHHH mà còn cho cả cơ quan đăng ký của các quốc gia và các đại diện
SHTT.
Tính đến tháng 10/ 2004, tức là chỉ sau 10 năm ra đời, Hiệp ước đã được 27 nước
phê chuẩn, trong đó có Hoa Kỳ [24]. Với Việt Nam, mặc dù chúng ta chưa tham gia Hiệp
ước song hệ thống pháp luật của nước ta có hầu hết các quy định trong hiệp ước. Tuy
nhiên có một số điều bị cấm và thiếu một số quy định bắt buộc.



Cũng trong năm 1994, một điều ước quốc tế vô cùng quan trọng đã được thông
qua mà sự xuất hiện của nó đã mang lại những thay đổi cơ bản trong lĩnh vực SHTT
(trong đó có NHHH). Đó chính là Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương
mại của quyền SHTT (TRIPS).
Hiệp định TRIPS quy định việc bảo hộ nhiều đối tượng SHTT khác nhau, trong
đó có NHHH. Hiệp định TRIPS đã khẳng định lại và mở rộng các chuẩn mực và quy định
của Công ước Paris. Hơn nữa, Hiệp định TRIPS đã vượt ra ngoài Công ước Paris khi lần
đầu tiên đưa ra một nguyên tắc mới là đối xử tối huệ quốc (MNF), đồng thời quy định các
biện pháp thực thi quyền SHTT khá chặt chẽ và hệ thống hình phạt đối với các thành viên
không đảm bảo sự bảo hộ tối thiểu về quyền SHTT, kể cả các tiêu chuẩn tối thiểu về
nghĩa vụ thực thi quyền. Các hình phạt này hoàn toàn không có trong Công ước Paris.
Cũng với mục đích tăng cường bảo hộ các đối tượng của quyền SHTT trong đó
có NHHH trên quy mô toàn thế giới, năm 1970, Tổ chức SHTT thế giới (WIPO) đã được
thành lập và chính thức đi vào hoạt động.
1.1.2. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa

Một trong những vấn đề quan trọng hàng đầu mà các nhà lập pháp quan tâm khi
quy định về bảo hộ NHHH là vấn đề xác định cho được NHHH là gì, tức phải xác định
cho được những đối tượng nào được coi là NHHH.
Khoản 1 Điều 15 Hiệp định TRIPS quy định:
Bất kỳ một dấu hiệu, hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào, có khả năng phân
biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp với hàng hóa hoặc dịch vụ
của các doanh nghiệp khác, đều có thể làm nhãn hiệu hàng hóa. Các dấu hiệu
đó, đặc biệt là các từ, kể cả tên riêng, các chữ cái, chữ số, các yếu tố hình hoạ
và tổ hợp các mầu sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu đó, phải có khả
năng được đăng ký là nhãn hiệu hàng hóa [16].
Như vậy, khái niệm NHHH được quy định rất khái quát và mang tính quy chuẩn
cao. Điều này thể hiện nhận thức đúng đắn của các nhà làm luật về tính phong phú, đa
dạng của sự phát triển tư duy con người trong phát triển kinh tế nói chung và trong việc



xây dựng NHHH nói riêng. Pháp luật của hầu hết các quốc gia trên thế giới đều đi theo
xu hướng chung đó khi đưa ra khái niệm về NHHH. Tuy nhiên, mỗi nước có những điều
kiện, hoàn cảnh cụ thể khác nhau nên cách định nghĩa về NHHH cũng có những điểm
khác nhau.
Luật NHHH Hoa Kỳ, phần định nghĩa quy định:
Nhãn hiệu hàng hóa bao gồm bất kỳ từ, tên gọi, biểu tượng, hay hình
vẽ hoặc sự kết hợp giữa chúng (…)để xác định và phân biệt hàng hóa của
người đó, bao gồm cả các hàng hóa đặc chủng, với những hàng hóa cùng loại
được sản xuất hoặc được bán bởi những người khác để chỉ rõ nguồn gốc của
hàng hóa thậm chí khi mà không xác định được nguồn gốc đó và không có
nhãn hiệu hàng hóa nào có khả năng phân biệt hàng hóa của người nộp đơn
với những hàng hóa của những người khác lại bị từ chối đăng ký vào sổ đăng
ký (15U.S.C.A. 1052) [36, tr. 156].
Điều 785 Bộ luật dân sự Việt Nam năm 1995 quy định: "Nhãn hiệu hàng hóa là

những dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất
kinh doanh khác nhau. Nhãn hiệu hàng hóa có thể là từ ngữ, hình ảnh hoặc sự kết hợp các
yếu tố đó được thể hiện bằng một hoặc nhiều màu sắc" [7].
Khái quát hơn, khoản 16 Điều 4 Luật SHTT Việt Nam năm 2005 định nghĩa:
"Nhãn hiệu là dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân
khác nhau" [12].
Điểm chung của các cách tiếp cận này là sự thể hiện tính mở của quy định, theo
đó bất kỳ dấu hiệu nào thoả mãn điều kiện phân biệt được hàng hóa/dịch vụ của một
người với hàng hóa/dịch vụ cùng loại của các chủ thể khác đều được coi là NHHH. Tính
mở của khái niệm cho phép các loại dấu hiệu mới có thể được cấp bảo hộ. Xu hướng khái
quát hoá như vậy hoàn toàn phù hợp với thực tiễn phát triển của NHHH. Bởi cùng với sự
phát triển không ngừng của khoa học và công nghệ, các dấu hiệu được dùng để phân biệt
hàng hóa/dịch vụ của các nhà sản xuất khác nhau sẽ ngày càng phong phú, đa dạng. Việc
liệt kê do vậy sẽ không tránh khỏi bị lạc hậu, lỗi thời.



Mặc dù vậy, thực tiễn giải thích và áp dụng pháp luật ở các nước tương đối khác
nhau. Dựa vào việc giải thích quy định mở tại Điều 2 Luật NHHH Hoa Kỳ, ngoài những
dấu hiệu truyền thống như từ, tên gọi, biểu tượng, hình vẽ hay sự kết hợp các yếu tố đó
thì các dấu hiệu khác đáp ứng được yêu cầu có khả năng phân biệt hàng hóa/dịch vụ
cùng loại của các chủ thể kinh doanh khác nhau như âm thanh hay mùi cũng được thừa
nhận là NHHH và được đăng ký. Trên thực tế, Hoa Kỳ là quốc gia đi tiên phong trong
việc công nhận các dấu hiệu mới như âm thanh, mùi là NHHH khi chúng đáp ứng yêu
cầu tính phân biệt. Chẳng hạn NHHH mùi thơm tươi mát của nước hoa Plumeria dùng
cho mặt hàng chỉ may và sợi thêu đã được cấp đăng ký vào năm 1990 [46, Chapter 2,
para. 2.323, 2.324].
ở Việt Nam, khái niệm NHHH tại Điều 785 Bộ luật dân sự năm 1995 cũng thể
hiện tính mở vì ngay trong ngôn ngữ của điều luật bao gồm cụm từ "có thể là", tức là
ngoài từ ngữ, hình ảnh hoặc sự kết hợp các yếu tố đó thì NHHH còn có thể là những yếu

tố khác. Tuy nhiên, cách quy định như vậy chưa thể hiện tính khái quát cao, nhất là trong
bối cảnh công việc giải thích pháp luật ở Việt Nam nhìn chung chưa được thực hiện tốt,
Toà án không có thẩm quyền giải thích pháp luật thì tính mở của khái niệm NHHH đã bị
giới hạn đáng kể. Thực tiễn bảo hộ NHHH ở Việt Nam cho thấy NHHH được đăng ký
bảo hộ chỉ bao gồm các dấu hiệu truyền thống là hình ảnh, từ ngữ và sự kết hợp giữa
chúng. Các loại dấu hiệu khác dù thoả mãn điều kiện có tính phân biệt các hàng hóa/dịch
vụ cùng loại như âm thanh, mùi, dấu hiệu được nhận biết qua xúc giác hoặc sự kết hợp
giữa các dấu hiệu đó, thậm chí cả màu sắc cũng chưa được thừa nhận và bảo hộ tại Việt
Nam.
Được coi là cầu nối trong thương mại giữa hai nước, Hiệp định thương mại Việt
Nam - Hoa Kỳ đưa ra một khái niệm NHHH có tính xác định các loại dấu hiệu nhưng đã
mở rộng hơn so với quy định của Bộ luật dân sự năm 1995. Điều 6, Chương 2 của Hiệp
định quy định:
Trong Hiệp định này, nhãn hiệu hàng hóa được cấu thành bởi dấu hiệu
bất kỳ hoặc sự kết hợp bất kỳ của các dấu hiệu có khả năng phân biệt hàng hóa
hoặc dịch vụ của một người với hàng hóa hoặc dịch vụ của người khác, bao



gồm từ ngữ, tên người, hình, chữ cái, chữ số, tổ hợp màu sắc, các yếu tố hình
hoặc hình dạng của bao bì hàng hóa [18].
Như vậy, các loại âm thanh, mùi cũng không được quy định trong Hiệp định
thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ.
Khắc phục những hạn chế của Điều 785 Bộ luật dân sự năm 1995, Luật SHTT
năm 2005 đã đưa ra khái niệm NH mang tính khái quát, bao trùm hơn. Theo đó, NHHH
là các dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau.
Rõ ràng, có thể nói cách tiếp cận trong việc đưa ra khái niệm NH của pháp luật Việt Nam
nhìn chung đã tiếp thu những kinh nghiệm của các nước. Điều này cho thấy chúng ta đã
nhận thức rõ ràng yêu cầu khách quan của việc tương thích hoá, hài hòa hoá pháp luật
của mình phục vụ cho công cuộc hội nhập với thế giới.

Mặc dù có những điểm khác nhau trong quy định pháp luật của mỗi nước song
các khái niệm về NHHH đều thể hiện những điểm cơ bản sau đây:
Thứ nhất, về mục đích sử dụng của NHHH là nhằm phân biệt hàng hóa của nhà
sản xuất kinh doanh này với hàng hóa cạnh tranh khác. Chính mục đích sử dụng của NH
đã quy định điều kiện để một dấu hiệu muốn trở thành NHHH là phải có tính phân biệt.
Thứ hai, các loại dấu hiệu có khả năng là NHHH.
Như đã đề cập ở trên, một dấu hiệu thoả mãn điều kiện có khả năng phân biệt
hàng hóa/dịch vụ của một chủ thể kinh doanh này với hàng hóa/dịch vụ của một chủ thể
kinh doanh khác và được sử dụng cho mục đích phân biệt là NHHH. Do đó, pháp luật về
NHHH các nước cũng như các điều ước quốc tế đều không liệt kê một danh sách các dấu
hiệu cố định mà chỉ đưa ra các loại dấu hiệu phổ biến, cơ bản. Các loại dấu hiệu có khả
năng là NHHH vì vậy rất đa dạng. Thực tiễn bảo hộ NHHH ghi nhận những loại dấu hiệu
sau:
+ Từ ngữ: là loại dấu hiệu phổ biến nhất và chiếm số lượng rất lớn trong thực tiễn
bảo hộ NHHH. Loại dấu hiệu này bao gồm tên công ty, họ, tên, khẩu hiệu và bất kỳ từ ngữ
nào được sáng tạo hay không [46, Chapter 2, C, para. 2.320]. Từ ngữ không nhất thiết phải
có nghĩa, chẳng hạn như NH SONY, NH KODAK v.v…



+ Chữ cái và con số: Đây cũng là một loại dấu hiệu được sử dụng làm NHHH
một cách khá phổ biến trên thế giới. ở Việt Nam, không phải mọi chữ cái và con số đều được
thừa nhận là NHHH. Các chữ cái đơn lẻ và không được cách điệu thì thường được coi là
không có khả năng phân biệt và do vậy không được đăng ký làm NHHH. Theo quy định tại
khoản 2 Điều 74 Luật SHTT năm 2005, các chữ số, chữ cái thuộc các ngôn ngữ không
thông dụng bị loại trừ. Tuy nhiên, nếu chúng đã được sử dụng và thừa nhận rộng rãi với
danh nghĩa một NH thì vẫn được chấp nhận.
+ Hình vẽ: Bao gồm các hình hoạ, các nét vẽ, biểu tượng hoặc hình hoạ hai chiều
của hàng hóa hoặc bao bì. Pháp luật của nhiều nước trong đó có Việt Nam không chấp
nhận cho đăng ký các hình và hình học đơn giản như hình chữ, hình vuông, hình tròn…

vì chúng bị coi là không có khả năng phân biệt (khoản 2 Điều 74 Luật SHTT năm 2005).
+ Sự kết hợp của các yếu tố kể trên: Là những dấu hiệu được tạo ra từ sự kết hợp
các dấu hiệu từ ngữ, chữ cái, con số, hình vẽ với nhau. Loại dấu hiệu này được sử dụng
rất rộng rãi tại Việt Nam cũng như ở các nước khác.
+ Màu sắc: Loại dấu hiệu này bao gồm các từ ngữ, hình vẽ và bất kỳ sự kết hợp nào
giữa chúng mà có mầu sắc hoặc sự tổ hợp của bản thân các màu sắc. Hiệp định TRIPS và
Hiệp định thương mại Việt Nam Hoa Kỳ đều quy định tổ hợp màu sắc là một loại dấu hiệu có
thể đăng ký làm NHHH. Tuy nhiên, Luật SHTT năm 2005 không thừa nhận dấu hiệu màu sắc
có thể được đăng ký là NHHH mà chỉ xác định màu sắc là phương thức thể hiện của các loại
dấu hiệu khác.
+ Dấu hiệu ba chiều: Là loại dấu hiệu hình khối có khả năng được đăng ký là
NHHH. Dạng điển hình nhất của dấu hiệu ba chiều là hình dáng hàng hóa hoặc bao bì. Ngoài
ra có thể kể đến một số NHHH ba chiều tiêu biểu như ngôi sao ba cánh nổi nằm trong vòng
tròn của xe Mercedes, con sư tử đứng hai chân nổi của xe Peugeot, hình con ngựa bay đúc
nguyên khối của xe Rolls-Royce. NHHH ba chiều là loại NH phức tạp vì khi thể hiện trên
bản vẽ người ta chỉ mô tả được nó chứ đó không phải là bản thân NH. Do vậy, pháp luật các
nước khi đã thừa nhận loại dấu hiệu này thường yêu cầu thêm điều kiện dấu hiệu ba chiều đó
phải có khả năng mô tả được theo hình hoạ hai chiều. Tuy nhiên, Bộ luật dân sự 1995 và các



văn bản hướng dẫn về NHHH trước đây cũng như Luật SHTT năm 2005 đều không quy định
rõ về điều kiện để một dấu hiệu ba chiều có thể được đăng ký làm NHHH. Theo quy định tại
điểm a khoản 2 Điều 74 Luật SHTT, các hình và hình học đơn giản thì không có khả năng
phân biệt. Từ đó có thể suy luận rằng các hình học đơn giản trong không gian ba chiều như
hình lập phương, hình cầu, hình trụ, hình chóp… không được pháp luật Việt Nam thừa nhận
là NHHH.
+ Các dấu hiệu âm thanh (thính giác): Là loại dấu hiệu mới được các chủ thể
kinh doanh sử dụng làm NHHH. Về cơ bản, có hai loại dấu hiệu âm thanh được thừa
nhận làm NH là các đoạn nhạc sáng tác và âm thanh mô phỏng từ tự nhiên (chẳng hạn,

tiếng chim hót, tiếng gầm của mãnh thú, tiếng nước chảy). Chuỗi các dấu hiệu âm thanh
có thể được đăng ký như các dấu hiệu hình nhưng cái được bảo hộ không phải là các tiết
tấu nhạc thực sự mà là chuỗi các dấu hiệu âm thanh được đăng ký chống lại sự sử dụng
các dấu hiệu tương tự. Là quốc gia có nền kinh tế và khoa học, công nghệ phát triển, Hoa
Kỳ đã đi tiên phong trong việc cấp đăng ký NHHH cho dấu hiệu âm thanh. Hiện nay, ở
Hoa Kỳ đã có khá nhiều NHHH âm thanh được đăng ký. Để phục vụ cho thủ tục đăng ký,
âm thanh phải được ghi vào băng cát-xét và nộp cho Cơ quan sáng chế và NHHH Hoa
Kỳ (USPTO) [46, Chapter 2, C, para. 2.324].
+ Dấu hiệu mùi (khứu giác): Đây cũng là loại dấu hiệu mới được thừa nhận làm
NHHH. Tuy nhiên, NH mùi chưa có sự phát triển như NH âm thanh. Điều này xuất phát
từ lý do mùi là loại dấu hiệu khó mô tả hơn, đặc biệt là mùi nhân tạo và người tiêu dùng
cũng gặp nhiều trở ngại trong việc chỉ thông qua mùi mà nhận ra hàng hóa hay dịch vụ
mà mình mong đợi. Hiện nay, chỉ có một số quốc gia phát triển trên thế giới, trong đó
điển hình là Hoa Kỳ, cho đăng ký NH mùi trong thực tiễn.
+ Cách thức trình bày sản phẩm: ở Hoa Kỳ, cách thức trình bày sản phẩm (cách thức
trình bày hàng hóa để bán) cũng có thể là một NH. Theo GS.TS. Michael P. Ryan - Trường
Đại học Tổng hợp Georgetown, cách trình bày hàng hóa xứng đáng được bảo hộ nếu
chúng hoặc vốn có khả năng phân biệt ở sự kết hợp các yếu tố và ấn tượng chung mà
cách trình bày hàng hóa đó tạo ra đối với người quan sát chúng, hoặc đạt được ý nghĩa
thứ hai. Tuy nhiên, một cách trình bày hàng hóa đã trở nên thông thường đối với các đối



thủ cạnh tranh trong một khu vực thị trường nhất định được coi là cách trình bày hàng
hóa chung và do đó mất đi địa vị NH của chúng [41].
Đối với các loại dấu hiệu âm thanh, mùi và cách thức trình bày sản phẩm, pháp
luật Việt Nam chưa có quy định để bảo hộ và thực tiễn cũng không thừa nhận hai loại dấu
hiệu này. Theo chúng tôi, điều này phản ánh đúng trình độ phát triển của khoa học, công
nghệ cũng như nền kinh tế thị trường Việt Nam nói chung hiện nay. Tuy nhiên, pháp luật
cần có tính dự liệu và trong tương lai, khi đã hội đủ các điều kiện cần thiết, chúng ta cần

tiến tới bảo hộ cho cả các loại dấu hiệu này. Đây cũng là một trong các yêu cầu quan
trọng khi chúng ta đang tích cực, chủ động hội nhập với nền kinh tế thế giới.
Ngoài ra, người ta còn dự liệu những dấu hiệu khác (chẳng hạn như các dấu hiệu có
thể nhận biết qua xúc giác) cũng có thể có khả năng trở thành NHHH.
Với sự phát triển của khoa học, công nghệ, với khả năng sáng tạo bất tận của của
con người và với hầu hết các hệ thống pháp luật có tính mở như hiện nay thì việc xuất
hiện thêm các loại dấu hiệu mới có khả năng được đăng ký làm NHHH luôn được tính tới
và hoàn toàn có thể xảy ra.
1.1.3. Vai trò của nhãn hiệu hàng hóa
1.1.3.1. Vai trò của nhãn hiệu hàng hóa đối với doanh nghiệp
* NHHH là một trong những tài sản quan trọng nhất của doanh nghiệp
Chuyên gia nổi tiếng về quảng cáo Larry Light trong một lần trả lời phỏng vấn của tờ
báo Journal of Advertising Research đã không một chút do dự khi khẳng định rằng NHHH là
"tài sản quý giá nhất của doanh nghiệp" [23]. Nhận xét đó hoàn toàn có cơ sở bởi nếu như
trước đây, giá trị của một công ty được đánh giá theo giá trị tài sản hữu hình như đất đai, nhà
xưởng, thiết bị, v.v thì đến nay, người ta đã thừa nhận giá trị thực sự của doanh nghiệp nằm
bên ngoài chính bản thân doanh nghiệp, là hình ảnh đọng lại trong tâm trí của khách hàng tiềm
năng. Chính vì vậy, có những giao dịch đạt đến mức giá không thể đo lường được theo
những tiêu chuẩn đã thiết lập trước đây. Nestle đã mua lại Rowntree với giá gấp ba lần vốn
cổ phần và gấp 26 lần kết quả kinh doanh của công ty mang NH đó [23]. NHHH là một công
cụ không thể thiếu để doanh nghiệp giao thiệp với công chúng. NHHH, thông qua những giá trị



đặc biệt của mình, làm phong phú và tăng cường mối quan hệ giữa khách hàng/người tiêu
dùng với hàng hóa và dịch vụ của doanh nghiệp chủ sở hữu NHHH đó. Nó không chỉ xác
định nguồn gốc của hàng hóa mà còn thiết lập mối quan hệ với người tiêu dùng trên cơ sở
niềm tin thông qua việc khẳng định uy tín, danh tiếng của doanh nghiệp cũng như đảm bảo
chất lượng ổn định của hàng hóa. Do đó, khi hàng hóa đã được người tiêu dùng chấp nhận và
tin tưởng thì NHHH sẽ góp phần tạo ra lợi nhuận rất lớn cho doanh nghiệp thông qua sản xuất

hàng hóa mang NH đó hoặc ký hợp đồng li-xăng cho phép doanh nghiệp khác sử dụng
NHHH. Rõ ràng, khi đó NHHH đã trở thành tài sản rất quan trọng của doanh nghiệp. Giá trị
tài sản này tăng lên hàng ngày vì hàng hóa mang NH được bán ra càng nhiều thì NHHH
càng được nhiều người biết đến. Khi NH trở nên nổi tiếng thì đó là tài sản vô giá. Tư liệu sau
đây do Business Week cung cấp vào tháng 7 năm 2005 là những con số ngoạn mục về giá trị
của các NH nổi tiếng:
Nhãn hiệu Giá trị (tỉ USD) Nước xuất xứ
Coca-cola 67,52 Hoa Kỳ
Microsoft 59,94 Hoa Kỳ
IBM 53,37 Hoa Kỳ
GE 46,99 Hoa Kỳ
Intel 35,58 Hoa Kỳ
Nokia 26,45 Phần Lan
Disney 26,44 Hoa Kỳ
McDonalds 26,01 Hoa Kỳ
Toyota 24,83 Nhật Bản
Marlboro 21,18 Hoa Kỳ
* NHHH góp phần duy trì và phát triển lượng khách hàng, giảm chi phí trong
hoạt động marketing, là nhân tố đem lại sự ổn định và đi lên của doanh nghiệp
Từ lâu, người ta đã sớm nhận ra vai trò to lớn của khách hàng trong sự tồn tại và
phát triển của doanh nghiệp. Khi sản xuất ra hàng hóa, doanh nghiệp chỉ có thể thu hồi



vốn và có lợi nhuận nếu hàng hóa đó được tiêu thụ bởi khách hàng. Tuy nhiên, "Lòng
trung thành của khách hàng không phải là bất biến" (Filser). Yếu tố tâm lý khách hàng
được các chủ doanh nghiệp khá coi trọng. Các hoạt động Marketing được đẩy mạnh
không ngoài yếu tố tìm tòi và duy trì tâm lý khách hàng, quảng bá thương hiệu, tạo niềm
tin nơi khách hàng vào NHHH của mình. Khách hàng là người lựa chọn và đưa ra quyết
định cuối cùng có sử dụng sản phẩm hàng hóa/dịch vụ hay không. Một NHHH mà khi

nhắc đến người ta có thể nghĩ ngay đến sản phẩm cũng như đặc trưng, lợi ích và thậm chí
cả nền văn hoá của doanh nghiệp sở hữu NH đó tức là NH đang trên bước đường thành
công vì đã nằm trong tiềm thức và tình cảm của khách hàng. Và như vậy, những doanh
nghiệp có NHHH mạnh luôn thu hút được lượng khách hàng lớn với nguồn lợi nhuận
cao.
NHHH là công cụ tiếp thị hữu hiệu, một phương tiện quảng cáo, xúc tiến thương
mại nhằm khuyếch trương việc kinh doanh của hàng hóa/dịch vụ mang chính NH đó. Chi
phí cho hoạt động Marketing cũng đương nhiên giảm bớt. Do đó, vấn đề thâm nhập vào
thị trường mới với một NH nổi tiếng sẽ giảm bớt được rất nhiều khó khăn nếu không
muốn nói là có nhiều người mong chờ, đón nhận so với những NHHH ít được biết đến
hoặc chưa được biết đến bao giờ.
* NHHH góp phần đem lại lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp
Một NHHH được công chúng biết đến một cách rộng rãi sẽ tạo được niềm tin nơi
khách hàng và vì vậy hàng hóa mang NH dễ dàng nằm trong sự lựa chọn của họ. Nhờ đó,
thị phần của doanh nghiệp sẽ tăng lên, cũng có nghĩa là doanh nghiệp đã giành được lợi
thế cạnh tranh trong cuộc đua quyết liệt với các đối thủ khác trên thương trường. Mặt
khác, một NHHH mạnh cũng góp phần làm tăng lợi thế cạnh tranh về giá cho hàng hóa,
đem lại nguồn lợi nhuận lớn hơn.
1.1.3.2. Nhãn hiệu hàng hóa góp phần bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng
Đứng trước vô vàn sản phẩm trên thị trường, người tiêu dùng luôn phải đối mặt
với vấn đề lựa chọn giữa những sản phẩm giống nhau của các nhà sản xuất. Người tiêu
dùng cần có những tiêu chí nhất định để lựa chọn sản phẩm một cách chính xác và nhanh