Một số phương tiện biểu đạt nghĩa trong tiếng Anh và tiếng Việt potx

1

PGS. TS. VÕ I QUANG





MT S PHNG TIN
BIU T NGHA TÌNH THÁI
TRONG TING ANH VÀ TING VIT

(Sách chuyên kho phc v ào to i hc
và sau i hc)








NHÀ XUT BN I HC QUC GIA HÀ NI

2

NGÔN NG LÀ QUYN LC
(LANGUAGE IS POWER)
Angela Carter (1940-1992)
N nhà báo và vn s Anh

TRI THC LÀ QUYN LC
(KNOWLEDGE IS POWER)
Françis Bacon (1561-1626)
Nhà trit hc, lun thuyt gia
và chính khách Anh




3


MC LC

Li gii thiu 5
Chng 1. PHN M U 7
1.1. Tính cp thit ca  tài chuyên kho 
1.2. Mc ích nghiên cu  
1.3. Mc tiêu nghiên cu  
1.4. Phm vi nghiên cu  
1.5. Phng pháp nghiên cu  
Chng 2. C S LÝ LUN 12

2.1. Mt s quan im v tình thái
ca các nhà nghiên cu 
2.2. Tình thái và ni dung mnh   
2.3. Ch th giao tip, ni dung mnh  và tình thái  
2.4. Các phng thc chuyn ti ngha tình thái
trong ngôn ng  
2.5. Khái nim hành vi ngôn ng và s khu bit
gia câu và phát ngôn 
Chng 3. PHNG TI N TÌNH THÁI TI!NG ANH
CHI PH"I PH#N NG NGÔN T$ TRONG C#NH
HU"NG GIAO TI!P VÀ CÁC BI%U THC
TNG NG TRONG TI!NG VI T:
NHNG TNG &NG VÀ KHÁC BI T 33
3.1. Các phng tin tình thái cung cp thông tin
v các 'c im ca cnh hung giao tip  
3.2. Các phng tin th(ng )c s* dng  cu trúc
hóa phn ng ca ng(i i thoi  

4

3.3. Tiu kt  
Chng 4. PHNG TI N TÌNH THÁI V+I VAI GIAO
TI!P TRONG TI!NG ANH VÀ CÁC CÁCH DI,N
-T TNG NG TRONG TI!NGVI T:
NHNG TNG &NG VÀ KHÁC BI T 82
4.1. Cu trúc cú pháp  
4.2. Thành ph.n hô gi / hô ng (vocatives)  
4.3. Tr) ng t/ t/ tình thái 
4.4. Tiu kt  
Chng 5. M0T S" K!T LUN 112

5.1. Các lun im )c xác lp trong phân tích i
chiu câu h1i chính danh ting Anh và ting Vit  
5.2. Tng quan i chiu gia các kiu loi câu h1i
chính danh ting Anh và ting Vit 2 phng din
biu t ngha tình thái )c xác lp trong
công trình 
5.3. Nhng tng 3ng và khác bit v các phng tin
biu hin và kiu loi thông tin tình thái th(ng g'p
trong câu h1i chính danh ting Anh và ting Vit 
5.4. Kh nng chuyn ti ngha tình thái
ca các trng ng tình thái tùy chn (TNTTTC)
trong câu t(ng thut  
5.5. Nhng vn  liên quan n  tài ca công trình
c.n )c tip tc nghiên cu 
Tài liu tham kho chính 121
Ph lc 138
Action Research: An Overview 139
Critical applied linguistics: concerns and domains 149
Tình thái trong câu - phát ngôn: Mt s vn  lý lun
c bn 184

5



LI GII THIU

Ngôn ng ti ngha. Mt trong nhng loi ngha n4i
tri )c truyn báo trong ngôn ng nh mt công c ca
giao tip liên nhân là ngha tình thái. Ngha tình thái quy

chiu t5i các cung bc khác nhau trong tình cm và nhn
thc ca con ng(i. ây là mt 6a ht nghiên cu phc
tp trong ngôn ng hc lý lun và ngôn ng hc ng
dng. V5i s hiu bit sâu s7c các vn  lý lun ca
ngha hc và dng hc hin i, v5i phng pháp nghiên
cu phù h)p, PGS. TS. Võ i Quang - tác gi ca
chuyên kho “Mt s phng tin biu t ngha tình thái
trong ting Anh và ting Vit” ã cung cp mt bc tranh
a din, a t.ng, a chiu v nhng phung thc và
phng tin c th chuyn ti ngha tình thái trong hai
ngôn ng Anh và Vit.
T/ phi cnh giao tip - tri nhn, PGS. TS. Võ i
Quang ã a ra nhng lun gii, nhng minh chng ht
sc thuyt phc v nng lc hành chc ca các kiu loi
phng tin biu t ngha liên nhân g7n v5i cnh hung
giao tip c th và v5i vai trò ca các tham th giao tip
trong tng tác ngôn t/: phng tin t/ vng, phng tin
ng pháp và phng tin ngôn iu. Tôi có n t)ng 'c
bit i v5i ph.n miêu t, nhng t bin tinh t ca tác gi
(v5i t cách là mt nhà Anh ng hc) v các phng tin

6

ngôn iu chuyn ti ngha tình thái trong ting Anh.
Ng(i c c8ng có th thu nhn t/ chuyên kho này nhng
thông tin ã )c cp nht, )c h thng hoá mt cách
h)p lý, súc tích, d9 hiu v nhng vn  lý lun c.n yu
có th )c s* dng trong các nghiên cu ngôn ng 2
trng thái hot ng.
:ng sau ngôn t/ là du n vn hóa ca cng 3ng

ngôn ng. Nhng tng 3ng và khác bit gia ting Anh
và ting Vit nh nhng h thng ký hiu 'c bit )c
xác lp trong phm vi nghiên cu ca chuyên kho 2 c
bình din hình thc và ni dung s; rt hu dng trong lnh
vc ging dy ting Anh và Vit nh nhng ngoi ng.
V5i s ánh giá cao lao ng khoa hc ca tác gi, giá
tr6 lý lun và ý ngha thc ti9n ca công trình, chúng tôi
trân trng gi5i thiu t5i các nhà nghiên cu, các nhà giáo,
nghiên cu sinh, hc viên cao hc, sinh viên các chuyên
ngành ngôn ng - ngoi ng và bn c quan tâm chuyên
kho “Mt s phng tin biu t ngha tình thái trong
ting Anh và ting Vit” ca PGS. TS. Võ i Quang.

Hà Ni, ngày 18 tháng 10 nm 2009
Ngi gii thiu
NGND. GS. TS. Nguyn Thin Giáp


7

Chng 1
PHN M U
1.1. Tính cp thit c a ! tài chuyên kho
- Nhu c.u hc thut: Tình thái là mt trong nhng loi
hình ngha c bn ca ngôn ng v5i t cách là mt công c
giao tip. :ng sau ngôn t/ là các cung bc tình cm, thái
 khác nhau ca ng(i nói i v5i ni dung ca phát
ngôn và i v5i i t)ng giao tip. Nói cách khác, tình
cm, thái  ca ng(i nói )c mã hóa theo các phng
thc khác nhau trong các ký hiu ngôn ng. Trong ngôn

ng hc hin th(i t3n ti nhng cách hiu khác nhau v ni
hàm ca khái nim tình thái, v cách phân loi tình thái.
Do vy, vic i sâu nghiên cu v tình thái có t.m quan
trng 'c bit trong giáo dc ngôn ng nói chung và trong
dy ngoi ng nói riêng.
- Nhu c.u thc ti9n: Cho n nay ã có mt s công
trình nghiên cu v ngha tình thái trong ting Anh và
ting Vit. Nhng, các công trình này ch< d/ng 2 mc
miêu t n ng ho'c i chiu song ng v ngha tình

8

thái 2 khuôn kh4 các phng tin n l=, cha có công
trình nào nghiên cu i chiu mt cách h thng các loi
hình phng tin biu t ngha tình thái trong ting Anh
và ting Vit. Công trình này )c thc hin nh:m áp
ng nhu c.u ó.
1.2. Mc ích nghiên c"u
Chuyên kho này )c thc hin nh:m cung cp cho
các cán b làm công tác ging dy và hc viên ting Anh
mt bc tranh khái quát v:
- Nhng 'c im cú pháp - ng ngha - ng dng ca
mt s phng tin biu t ngha tình thái trong ting Anh.
- Nhng tng 3ng và d6 bit n4i tri ca mt s
phng tin biu t ngha tình thái n4i tri trong ting
Anh và nhng cách di9n t tng ng trong ting Vit.
- Mt s g)i ý nh nhng gii pháp trong ging dy
cho các chuyn di tiêu cc có cn nguyên t/ nhng d6 bit
gia hai th ting trong phm vi nghiên cu.
1.3. Mc tiêu nghiên c"u

- Kho sát, h thng hóa nhng 'c im cú pháp -
ng ngha - ng dng ca nhng phng tin biu t
ngha tình thái ca ting Anh trong phm vi quan tâm ca
chuyên kho.
- Xác lp nhng tng 3ng, khác bit gia ting Anh
và Vit gia các phng tin tình thái )c xác 6nh là i

9

t)ng nghiên cu và các cách di9n t tng ng trong
ting Vit.
- Nghiên cu tìm gii pháp kh7c phc nhng l>i ng(i
Vit hc ting Anh th(ng m7c 2 các giai on khác nhau
ca quá trình th 7c ting Anh.
1.4. Phm vi nghiên c"u
Bình din cú pháp - ng ngha - ng dng ca các
phng tin sau ây trong câu nghi vn và câu t(ng thut:
- Phng tin t/ vng: t/ tình thái, h thng tr) ng
t/ tình thái, các biu thc rào ón (hedges).
- Phng tin ng pháp: thc (mood) nh mt phm
trù ng pháp ca ng t/, hô ng (vocative) nh mt thành
ph.n câu.
- Phng tin ngôn iu: ng iu và thanh iu v5i
các tham s nh cao  (pitch), âm vc (pitch range), tc
 (tempo),  vang (loudness), trng âm tng phn
(tonic syllable),
1.5. Phng pháp nghiên c"u
1.5.1. Phng hng nghiên cu: Nghiên cu i chiu
- M>i phát ngôn có th là mt câu trn v?n ho'c là mt
câu không .y . Mt phát ngôn c8ng có th là mt chit

on ca l(i nói bao g3m nhiu câu. Vic nghiên cu i
chiu trong công trình này )c thc hin trong khuôn kh4

10

câu v5i t cách là phát ngôn và ó là lý do ca vic s*
dng cách di9n t “câu - phát ngôn” trong tên  tài.
- Loi hình i chiu trong công trình này là i chiu
song ng. Ting Anh )c la chn là ngôn ng công c
và ting Vit )c xác 6nh là ngôn ng ích.
1.5.2. Phng pháp nghiên cu ch o và b tr
- Phng pháp ch o: phân tích i chiu song ng.
Vic i chiu các phng tin tình thái ting Anh v5i
ting Vit )c thc hin theo (ng h5ng tích h)p: cu
trúc - ng ngha - ng dng.  thc hin )c vic phân
tích i chiu công trình này s; s* dng kt qu ca các
phng pháp b4 tr) d5i ây.
- Phng pháp b4 tr): miêu t, h thng hóa, phm trù
hóa.
Các phng tin tình thái trong ting Anh và Vit
)c miêu t 2 c trng thái tnh trong mô hình cu trúc
ngha câu (Ms = F (S, R, I, T)) và trng thái ng trong mô
hình cu trúc ngha phát ngôn (Mu = F (p) = F (r, p)) 
xác 6nh các hàm ngha. 3ng th(i v5i vic miêu t là thao
tác h thng hóa, phm trù hóa các phng tin tình thái
thành các h thng và tiu loi da theo các tiêu chí kh
dng i v5i vic phân tích i chiu.
1.5.3. Các vn  liên quan n ng liu
- Ngu3n ng liu:
[i] Bng ghi âm các cuc thoi ca ng(i bn ng

(Anh và Vit).

11

[ii] Mt s truyn ng7n ting Anh và Vit.
- Loi hình ng liu: câu - phát ngôn trong các cuc
thoi. Chi tit v cnh hung s* dng s; )c tóm l)c khi
c.n thit.
- Cách thc x* lý ng liu:
[i] Các phng tin tình thái )c phân thành nhóm
theo tiêu chí phng thc mã hóa (coding): t/ vng hóa,
ng pháp hóa và ngôn iu hóa.
[ii] Chia các nhóm phng tin trong ting Anh thành
các tiu h thng. Sau ó, kho sát 'c im ca t/ng
phng tin c th trong các tiu h thng b:ng th pháp
quan sát, th* úng - sai, o c và quy np.
[iii] Thc hin thao tác chuyn d6ch các phng tin
tình thái ting Anh sang các biu thc tng ng trong
ting Vit. S* dng th pháp ni quan (introspection) 
phát hin nhng tng 3ng và khác bit gia hai th ting
trên ng liu ang )c phân tích.
[iv] H thng hóa nhng tng 3ng và khác bit gia
các loi hình phng tin tình thái ting Anh và Vit trên c
s2 các phng tin c th ã )c kho sát và i chiu.

12


Chng 2
C S LÝ LU#N

2.1. M$t s% quan i&m v! tình thái c a các nhà nghiên c"u
O. Jespersen (1949), khi bàn v tình thái, ã nhn xét
v các thc t(ng gii / trc thuyt, gi 6nh và c.u khin
trong cun “A Modern English Grammar on Historical
Principles I - IV, London and Copenhagen” nh sau:
“Chúng biu th6 nhng thái  nht 6nh ca ng(i nói
h5ng v ni dung ca câu, dù r:ng, trong mt s tr(ng
h)p, s la chn thc )c quyt 6nh không phi b2i thái
 ca ng(i nói mà b2i 'c im ca bn thân mnh 
và mi quan h ca nó v5i chu>i (mnh ) liên h chính
mà nó l thuc vào” [D@n theo 138, 9]. Theo nhn xét ca
F. Palmer, nhng  xut ca O. Jesperson là ít quan trng
v m't lý thuyt, ngoi tr/ nhn thc ca ông v hai loi
“thc”: (1) Bao g3m yu t ý chí; (2). Không bao g3m
g3m yu t ý chí (Thc ra, O. Jespersen c8ng ã ch< rõ
“thc” là mt s phân loi ca ng pháp).

13

V. Wright (1951), trong mt công trình có tính khai
sáng v logic tình thái, ã phân chia tình thái thành bn
loi: a/- Tình thái hin thc (the alethic modes); b/- Tình
thái nhn thc (the epistemic modes); c/- Tình thái trách
nhim (the deontic modes); d/- Tình thái t3n ti (the
existential modes). iu áng lu ý 2 ây là s phân bit
gia tình thái nhn thc và tình thái trách nhim. S phân
bit này có th )c minh ha b:ng s so sánh c'p ôi các
cách s* dng “may” và “must” trong ting Anh nh: a1.
John may be there by now (Có l lúc này John ang  ó);
a2. You may come in now (Bây gi anh có th vào c);

b1. John must be there by now (John chc là ã  ó lúc
này); b2. You must come in now (Bây gi anh phi vào).
Tuy “may” biu th6 kh nng, nhng “may” 2 a2 còn di9n
t ý ngha “)c phép”, “cho phép” (làm mt vic gì).
Tng t, “must” 2 b1 khác v5i “must” 2 b2 2 ch> trong
khi “must” 2 b1 di9n t kh nng (possibility) hay có s
suy oán logic thì “must” 2 b2 mang hàm ngha b7t buc.
Do ó “may” a1 và “must” b1 biu th6 tình thái nhn thc,
còn “may” a2 và “must” b2 biu th6 tình thái trách nhim.
Hai loi tình thái trên ây )c coi là quan trng và ph4
bin trong các ngôn ng khác nhau nên h.u nh công trình
nào nghiên cu v tình thái sau này u  cp và phân
tích v chúng mt cách khá chi tit.
N. Rescher (1968), trong gi5i hn ca khung logic
)c trình bày trong cun “Topics in philosophical logic”,
ã  ngh6 mt h thng m2 v tình thái. Nhng nhn xét
ca ông v các loi tình thái )c m2 .u b:ng câu: “Mt
phán oán )c trình bày b:ng mt câu t(ng thut. Cái

14

mà )c nhn thc nh mt t4ng th, s; là úng ho'c sai”.
Ví d: The cat is on the mat (Con mèo  trên tm thm).
Và khi mt phán oán nh vy tham gia vào mt kt cu
l5n hn cùng loi mt l.n na t nó là mt phán oán, thì
kt cu l5n hn này )c xem nh i din cho mt tình
thái i v5i phán oán gc nh: X believes “the cat
mat”. Cách hiu nh vy v tình thái to ra nhiu vn 
v m't lý lun. Bên cnh các loi tình thái hin thc, nhn
thc, trách nhim, ông  cp n các loi tình thái biu

th(i (temporal), tình thái vng cm (boulomaic), tình thái
ánh giá (evaluative), tình thái nguyên nhân (causal) và
tình thái iu kin (conditional).
J.R. Searle (1979) là ng(i ã phát trin ni hàm khái
nim tình thái lên mt b5c m5i. S tip cn ca Searle
h5ng n vn  hành vi ngôn ng. S tip cn này cung
cp mt khung ng ngha hu ích cho vic tho lun v
tình thái. Lý thuyt hành vi ngôn ng quan tâm t5i mi
quan h gia ng(i nói và cái mà anh ta nói. Mi quan h
này, nh ã bit, cha ng rt nhiu vn  ni dung tình
thái. ChAng hn, hành vi khAng 6nh (assertive) )c mô t
theo phng din lòng tin (belief). Nhng, mc  ca
“lòng tin” có th 2 mc zero. Ni dung này liên quan n
tình thái nhn thc. Hay, loi chi phi (directive) có s
tng ng rt l5n v5i tình thái trách nhim. Có th nói
r:ng, cái mà Searle gi là “khAng 6nh” và “chi phi” thc
s là trung tâm ca bt kB s tho lun nào v tình thái.
i v5i ba loi còn li thì loi cam kt (commissive) không
có s phân bit rõ ràng v5i loi chi phi (directive) vì
chúng u có khuynh h5ng “s; thc hin mt cái gì ó”.

15

Loi này ch< khác v5i loi trên 2 ch> là ng(i nói “cam
kt” làm, còn loi d5i là ng(i nghe “phi” làm. Do vy,
hai loi này cùng n:m trong phm vi tình thái trách nhim.
Loi biu cm (expressive) tng ng v5i phm trù tình
thái ánh giá (evaluative) ca Rescher. Có rt nhiu nhà
nghiên cu cho r:ng ánh giá là mt phm trù tình thái.
ChAng hn Volf, E.M. (1985) ã nhn xét r:ng “có th xem

ánh giá nh là mt trong nhng dng ca tình thái, tc là
cái )c 't ch3ng thêm cho mt ni dung mô t trong s
th hin b:ng ngôn ng”. Theo Arutiunova (1988), thì
“ánh giá )c coi là biu hin rõ ràng nht ca ngha ng
dng” [1, 62]. Loi tuyên b (declaration) tng i ging
loi khAng 6nh v phng din hiu lc ti l(i. Nói tóm
li, qua h thng phân loi các hành vi ti l(i ca Searle,
có th nhn thy r:ng có mt s tng h)p gia các hành
vi ti l(i v5i các phm trù tình thái. iu này to ra nhng
tin  lý thuyt cho vic nghiên cu v khung tình thái
trong mi tng quan v5i ni dung mnh , mt mi
tng quan có tính thng nht và tính phân loi.
T. Givón (1993) di9n t quan nim ca ông v tình
thái khá ng7n gn: “Tình thái biu th6 thái  ca ng(i
nói i v5i phát ngôn”. Theo ông, thái  bao g3m hai loi
ánh giá ca ng(i nói v thông tin ca phát ngôn )c
chuyn ti qua ni dung mnh : a/- Nhng ánh giá nhn
thc v tính hin thc, kh nng, lòng tin, s ch7c ch7n
hay b:ng chng; b/- Nhng ánh giá giá tr6 v 5c mun,
s a thích, ý 6nh, nng lc, s ràng buc hay s iu
khin. C8ng theo T. Givón, bn tiu loi chính ca tình
thái nhn thc sau ây )c th hin rõ nét nht trong

16

ngôn ng ca nhân loi: - Tin gi 6nh (presupposition); -
Xác nhn hin thc (realis assertion); - Xác nhn phi hin
thc (irrealis assertion); - Xác nhn ph 6nh (negative
assertion) [113 (tp 1), 171]. Theo W. Frawley (1992),
“Phm vi ng ngha liên quan n v6 th hin thc ca phát

ngôn là tình thái” [110, 382]. Tình thái nh h2ng t5i toàn
b ni dung ca mt s di9n t nào ó. Và nh vy, nó
liên quan n toàn b phán oán. Tình thái g)i lên không
ch< các mc  nhn thc khách quan v hin thc, mà c
các thái  và s 6nh h5ng ch quan i v5i ni dung
ca s biu t. Frawley cho r:ng “hin thc” (realis) và
“phi hin thc” (irrealis) là hai thuc tính c bn ca tình
thái, tng t nh nhn xét ca M.A.K. Halliday. Ông
c8ng cho r:ng, ba l5p tình thái th(ng )c nói t5i trong
tt c các ngôn ng là: - S ph 6nh (tình thái ph 6nh)
)c cu thành b2i s tách r(i gia th gi5i )c biu t
và th gi5i tham chiu (the expressed world and the
reference world); - Tình thái nhn thc bao g3m s hi
nhp tim tàng gia th gi5i )c biu t và th gi5i tham
chiu; - Tình thái trách nhim quan tâm n s hi nhp
b7t buc gia th gi5i biu th6 và th gi5i tham chiu.
F. Palmer [138] là ng(i ã kho cu mt cách c
th, v5i t liu có )c t/ rt nhiu ngôn ng khác nhau,
v các ni dung ca tình thái. Sau ây, chúng tôi im qua
mt s lun im )c coi là quan trng nht. Theo
Palmer, tình thái là mt hin t)ng ng ngha còn thc
(mood) là mt hin t)ng ng pháp. S khác bit gia
chúng c8ng ging nh s khác bit gia th(i gian (time) và
thì (tense), gia gi5i tính (sex) và ging (gender). Palmer

17

ã 6nh ngha tình thái nh là thông tin ng ngha g7n kt
v5i thái  và ý kin ca ng(i nói v ni dung )c nói.
Các ni dung tình thái )c Palmer  cp rt a dng.

Nhng trng tâm v@n là tình thái nhn thc và tình thái
trách nhim. Theo Palmer, tình thái nhn thc )c chia
thành hai l5p c bn: ánh giá (judgement) và b:ng chng
(evidence). Tình thái ánh giá g3m tt c các khái nim
nhn thc, tính kh nng và s c.n thit. Ông còn phân l5p
tình thái ánh giá da vào mc  tin t2ng mà ng(i nói
có trong khi khAng 6nh thành hai tiu l5p: ánh giá s c.n
thit và ánh giá kh nng. M>i tiu loi trên, theo th t,
da vào suy lun (inference) và xác tín hay ánh giá mnh
yu. Ông cho r:ng, các ngôn ng, xét v kiu dng, có th
là thiên v ánh giá, thiên v b:ng chng, ho'c pha trn c
hai. ChAng hn, ting Anh là ngôn ng c bn thiên v
ánh giá. Trong khi tình thái nhn thc )c liên h v5i
lòng tin, tri thc, s tht trong mi quan h v5i phát ngôn,
thì tình thái trách nhim li )c liên h v5i hành ng.
Tình thái trách nhim th(ng có mt thuc tính quan
trng, ó là tính phi thc hu (non-factual). F. Palmer
c8ng ã  xut mt loi tình thái th ba là tình thái
“dynamic” (có th tm d6ch là tình thái ng, tình thái linh
hot ho'c tình thái trng hung) nh là mt dng trung
gian gia tình thái nhn thc và tình thái trách nhim, mt
dng tình thái có tính “tình hung”. Ví d: - You must
come here at once (Anh phi n ây ngay); - You must go
now if you wish to catch the bus (Anh phi n ngay nu
anh mun ón c chuyn xe buýt).  ví d th hai,
ng(i nói  cp n vic ng(i nghe phi làm mt vic,

18

nhng vic ó có tính b7t buc hay không li tùy thuc vào

ng(i nghe. “i” hay “không i” 2 ây )c 't vào trong
mt tình hung liên quan v5i vic ni dung mnh  i sau
có mang tính hin thc hay không.
2.2. Tình thái và n$i dung mnh !
Nhng ni dung trình bày 2 trên cho thy, khái nim
tình thái t1 ra khá m h3 và ang còn  ng1 cho mt lot
các 6nh ngha có th có, nhng vic xác 6nh r:ng nó là
mt cái gì ó phn ánh “thái ” hay “ý kin” ca ng(i
nói d(ng nh )c tán 3ng hn c. Gia tình thái và ni
dung mnh  phát ngôn có mi quan h nht 6nh. Tuy
tình thái có th )c xem nh là nhng thông tin i kèm
v5i ni dung mnh  nhng phm vi nh h2ng ca nó
liên quan, bao cha toàn b mnh . Nó ly ni dung
mnh  làm ch> da  thc hin chc nng ca mình
(ánh giá, nhn xét). Trong nhng ý kin trình bày v mi
quan h này, cách hình dung ca T. Givón là c th và d9
hiu hn c. Ông vit: “Tình thái phát ngôn kt h)p v5i
mnh  có th ging nh mt cái v1 c bao cha rut c
(mnh ) nhng không quy nhi9u n ph.n ct lõi bên
trong. Khung phát ngôn ca các mnh  - các tham t,
kiu loi ng t/, tính chi phi - c8ng nh các yu t t/
vng dùng  lp .y các v6 trí khác nhau ca khung mnh
 v@n không ch6u nhiu nh h2ng ca tình thái bao bc
quanh nó” [113, 170]. Cách di9n t này khin ta ngh n
mt tng quan có tính Cn d khác là, nu không có s che
ch2 bao bc ca v1 c, thì bn thân con c c8ng không th

19

t3n ti nh mt c th sng )c. Ni dung mnh  c.n

có s che ch2, bao bc ca tình thái  có th t3n ti nh là
mt phát ngôn sng ng trong hot ng giao tip. Vì
vy, luôn có xu h5ng xem tình thái nh là mt yu t c.n
thit  cho mt n v6 thông tin ca ngôn ng có th xut
hin v5i t cách là mt phát ngôn. Sau ây, chúng tôi s;
bàn n các thành t ca khung tình thái trong câu h1i.
2.3. Ch th& giao tip, n$i dung mnh ! và tình thái
Ng(i nói )c xem nh là ch th tình thái g7n lin
v5i hot ng nói nng. Tình thái )c xác lp b2i ng(i
nói và nó luôn phn ánh v bn thân ng(i nói: v6 th, mc
ích, ý 6nh nói nng, vn tri thc nn, nhng 'c im
tâm lý - xã hi c hu hay tm th(i trong lúc nói, cách
thc ánh giá, quan nim c th i v5i ni dung mnh 
trong phát ngôn. V5i t cách là ch th ca hành vi phát
ngôn, ng(i nói luôn “hin din” trong câu, dù s hin
din ó là t(ng minh (c th qua i t/ 2 ngôi th nht,
các ng t/ ng vi) hay ng.m Cn.
Biu thc ngôn ng v thái , ý kin ca ng(i h1i
i v5i ni dung mnh , i v5i ng(i )c h1i, gi vai
trò nh là v6 t/ tình thái trong khung tình thái. V6 t/ tình
thái trong hành vi h1i th(ng )c th hin qua nhng
trng thái, s ánh giá khác nhau ca ng(i h1i g7n v5i
mc ích (h1i) ca phát ngôn: Ng(i h1i th hin nhu c.u
mun thu nhn thông tin và s ánh giá nht 6nh i v5i
ni dung mnh  nh: tin t2ng, hoài nghi, ngc nhiên,
V6 t/ tình thái c8ng )c th hin qua kiu tác ng n

20

ng(i nói, cách thc  cp n ni dung mnh  ca

phát ngôn. ChAng hn, khi h1i, ý 3, mc ích h1i có th
)c th hin mt cách l6ch s, nh? nhàng, không b7t
buc, b7t buc, cht vn, thô l>, xúc phm, i t)ng
giao tip - tc ng(i )c h1i - c8ng )c xem nh là mt
thành t trong khung tình thái ca hành vi h1i. C8ng nh
ch th giao tip, i t)ng giao tip có th )c  cp
n mt cách t(ng minh ho'c ng.m Cn trong phát ngôn
h1i. Ng(i )c h1i luôn “hin din” trong phát ngôn v5i
t cách là mt trong s các i t)ng ca tình thái ánh
giá, tác ng. Trong khung tình thái còn có rt nhiu yu
t khác nh không gian, th(i gian v5i nhng vai trò nht
6nh. Không gian giao tip, khong cách gia các i
t)ng giao tip có nhng tác ng nht 6nh n cuc
thoi, n các yu t 6nh v6 không gian )c s* dng
trong phát ngôn.
Gia khung tình thái, khung mnh  và cu trúc thông
báo ca câu - phát ngôn h1i và tr l(i có s thng nht. Vic
x* lý tt nhng thành t liên quan trong khung tình thái có
vai trò nh là yu t quyt 6nh s thành công ca hành vi
h1i. Vic x* lý không tt nhng thành t này có th phng
hi n s thành công ca hành vi h1i. M't khác, nu xem
xét mi quan h gia khung tình thái ca hành vi h1i và
khung tình thái ca hành vi tr l(i, ta s; thy gia chúng có
s tng h)p, thng nht rt ch't ch;.
Trong i thoi, ích tác ng ca hành vi h1i là ch
th tr l(i, và ích tác ng ca hành vi tr l(i là ch th
h1i. Nh vy, s tng h)p v m't ch th tình thái và

21

ích hành vi là rt rõ ràng. Gia h1i và tr l(i luôn có mt
quy t7c chi phi. ó là h1i cái gì thì tr l(i cái ó. Mt khi
câu tr l(i )c a ra, ng(i tr l(i ã m'c nhiên chp
nhn tt c các thông tin tình thái )c th hin trong câu
h1i. Trong tr(ng h)p không chp nhn, ng(i tr l(i có
th phn bác li thông tin tình thái ó. Nói chung, câu tr
l(i thc th s; không )c a ra, nu ng(i )c h1i
không chp nhn nhng thông tin tình thái 2 trong câu h1i.
“Các v6 t/ tình thái luôn có s i lp tng ng: Không
bit / bit; Mun )c bit / mun áp ng mong mun
)c bit; Nói  )c ng(i i thoi làm cho bit / nói
 làm cho ng(i i thoi )c bit theo mong mun”
[31, 19]. Các yu t khác nh không gian, th(i gian c8ng
có s tng ng mang tính 3ng nht: Câu tr l(i bao gi(
c8ng )c thc hin sau câu h1i. Ni dung mnh , v5i t
cách là ch> da ca thông tin tình thái, c8ng có s thng
nht tng ng v5i thông tin tình thái.
Trên ây ã  cp n nguyên t7c: h1i cái gì thì tr
l(i cái y. iu này có ngha là câu tr l(i phi h5ng n
cùng mt s tình, mt phân on thc ti v5i câu h1i. ây
c8ng chính là lý do khin S. Dick (1978) xem loi câu h1i
có s* dng t/ h1i ca ting Anh nh mt hình thc m2
(open form). ChAng hn, câu h1i Where is John going?
(John ang i âu?), )c Dick chuyn thành: - John is
going to (Please, fill in the blank) [107, 279].
Cùng h5ng n mt s tình, mt phân on thc ti c8ng
có ngha là m'c nhiên chp nhn nhng thành t v hoàn
cnh, nhng mi quan h có tính quy chiu, 6nh v6 liên
quan n hành vi h1i và hành vi tr l(i. Hay nói cách khác,

22

khi h1i, ng(i h1i v/a t xác 6nh cho hành vi h1i v/a n
6nh luôn cho hành vi tr l(i tt c nhng cái ã  cp 2
trên. Ng(i tr l(i phi chp nhn tt c nhng cái ó, nu
anh ta mun m bo r:ng nhng thông tin mà anh ta cung
cp úng là thông tin mà ng(i h1i c.n. ây là lý do khin
ng(i tr l(i có th ch< c.n cung cp b phn / phân on
thông tin c.n thit mà thôi. ChAng hn, tr2 li ví d trên,
 tr l(i câu: - Where is John going? Câu tr l(i có th ch<
là: - To the market. Tt c nhng cái ó chính là mt dng
s* dng có tính phân bit trit  gia thông tin c8 và
thông tin m5i trong vic x* lý, cung cp thông tin, theo
nguyên t7c thông tin c8 có th )c l)c b1. Tr(ng h)p
ng)c li, không có s tng h)p v ni dung mnh , s;
d@n n tình trng “ông nói gà, bà nói v6t”. S tng h)p
trên b m't ni dung mnh  không phi là nhân t hu
hiu  ngn cn tình trng “ông nói gà, bà nói v6t”. Ví d:
(Ng cnh: Th.y giáo ang ging bài, thy có cu hc sinh
l ãng quay m't ra (ng. Bc quá, th.y b5c xung véo
tai cu và h1i): - Tai này  làm gì h? - D,  eo kính
! [165, 18]. Các câu h1i không phi bao gi( c8ng cung
cp  các thông tin quy chiu, 6nh v6 liên quan n trng
tâm thông báo ca câu. Do vy, ng(i )c h1i, nu mun
cng tác giao tip thc s, thì s; h1i li nh:m xác 6nh rõ
quy chiu. Ví d: - Cái nhà ông em ông ch còn  trng
này không? - Ông nào? - Ông em ông ch tc là cái cu
li ây tháng trc mà ông phi dn phòng y mà; - Dn
lên ph c mt tun ri. [31, 21]. Trong tr(ng h)p
ng(i )c h1i, tuy mun cng tác nhng m7c l>i trong s

xác 6nh trng tâm thông báo, thì s; có câu tr l(i lch

23

h5ng. i v5i tr(ng h)p c tình vi phm s tng h)p
ni dung mnh  thì, tuy câu tr l(i có v= phù h)p trên b
m't ni dung mnh , nhng chAng n nhp gì v5i s
tình, phân on thc ti mà câu h1i ang h5ng n. Do
nhng thông tin tình thái th(ng có tính ng.m Cn nên c8ng
có tr(ng h)p ng(i ta vin vào ó  lý s cùn,  b7t b=,
ho'c  ngy bin.
Khái nim cu trúc thông báo là khái nim có tính
dng hc. Nói c th hn, mt cu trúc mnh  có th có
nhiu cu trúc thông báo khác nhau khi nó )c hin thc
hóa trong các phát ngôn. iu này ch yu tùy thuc vào
vic trng tâm thông báo n:m 2 b phn, chit on nào
trong cu trúc mnh . Ví d: im nhn có th ri vào
bt c t/ nào trong câu sau v5i nhng hàm ngha khác
nhau: Did John kill the goat? [113 (tp 2), 248]. Ng(i ta
c8ng th(ng hay  cp n tr(ng h)p cùng mt câu nói
2 dng t(ng thut có th dùng  tr l(i cho nhng câu
h1i khác nhau, tùy thuc vào t/ng ng cnh c th. Trong
tr(ng h)p ó, ng(i ta s; có nhng cu trúc thông báo
khác nhau và 3ng th(i có nhng cách tr l(i rút gn khác
nhau tùy thuc vào vic im h1i ri vào b phn nào ca
cu trúc mnh . ChAng hn, v5i s tình: Yesterday Mary
sneakily gave a kiss to John in her father's barn (Hôm qua,
Mary ã lên tng cho John mt n hôn  trong kho lúa ca
b cô ta), ng(i ta có th 't nhng câu h1i nh: a- Who
gave John a kiss? (Ai ã tng cho John n hôn?); b- What

did Mary give to John? (Mary ã tng cho John cái gì?);
c- To whom did Mary give a kiss? (Mary ã tng cho ai
mt n hôn?); d- How did Mary give John a kiss? (Mary

24

ã hôn John nh th nào?); e- When did Mary give John a
kiss? (Mary ã hôn John khi nào?); f- Where did Mary
give John a kiss? (Mary ã hôn John  âu?); g- Whose
barn was it? (Kho lúa ca ai?). Tng ng v5i các câu h1i
này, nhng câu tr l(i rút gn có th là: a'- Mary; b'- A kiss
(mt n hôn); c'- John; d'- Sneakily (mt cách thm lén /
vng trm); e'- Yesterday (ngày hôm qua); f'- In the barn
(trong kho lúa); g'- Mary's father's (B ca Mary). Vic
quan sát các câu trên cho thy r:ng, h9 im h1i ca câu
h1i ri vào b phn nào trong cu trúc ca s tình thì câu
tr l(i cho b phn ó s; có th tr2 thành câu tr l(i rút
gn tng ng. Ngay c trong tr(ng h)p a ra câu tr
l(i .y , thì b phn tng ng v5i im h1i c8ng v@n là
trng tâm thông báo ca câu và không th b6 l)c b1. Câu
h1i, nh mt hành vi kích thích, là im xut phát  hình
thành nên câu tr l(i. Ng(i h1i bao gi( c8ng m nhim
vai trò h5ng ích v m't trng tâm thông báo. Ng(i tr
l(i bao gi( c8ng )c cho bit tr5c iu này tr5c khi tr
l(i. Cu trúc thông báo )c xác lp trong câu h1i ã n
6nh, cu trúc hóa tr5c thông tin ca câu tr l(i. Nhng ví
d nêu trên là  minh ha cho các tr(ng h)p mà câu h1i
có s tp trung im h1i vào mt b phn nào ó ca cu
trúc mnh  s tình ang )c nói n. Trong tr(ng h)p
câu h1i không có mt im h1i c th thì thông tin ()c

yêu c.u gii áp) có giá tr6 thông báo )c phân b trên
toàn b các b phn ca cu trúc mnh , và, ng(i tr l(i
không th tr l(i theo cách rút gn. Ví d: - What
happened? (Chuyn gì th / ã xy ra chuyn gì?); -
Yesterday Mary sneakily gave a kiss to John in her father's

25

barn (Hôm qua, Mary ã lén tng cho John mt n hôn 
trong nhà kho ca b cô ta). Gia câu h1i và câu tr l(i
luôn có s tng ng ch't ch; v cu trúc thông báo. Mt
câu tr l(i không có cu trúc thông báo tng ng v5i câu
h1i s; không phi là mt câu tr l(i thc s, mà s; là mt
câu tr l(i lch h5ng, lc  hay mt hin t)ng bt
th(ng, ho'c n gin ch< là mt câu áp.
2.4. Các phng th"c chuy&n ti ngh'a tình thái trong
ngôn ng(
Tình thái có th )c chuyn ti b:ng phng tin
ngôn ng thông qua con (ng t/ vng hóa
(lexicalisation), ng pháp hóa (grammaticalisation) và
ngôn iu hóa (prosodifcation). Sn phCm ca quá trình
t/ vng hóa s; cung cp cho ng(i s* dng ngôn ng
các t/ / ng tình thái. Trong ting Anh t3n ti nhiu t/
tình thái thuc các t/ loi khác nhau, nhiu biu thc rào
ón (hedges) và mt h thng 13 tr) ng t/ tình thái có
th )c s* dng nh nhng phng tin tình thái
chuyên dng.
Tình thái )c tích h)p trong các tiu loi thc (mood)
nh mt phm trù ng pháp ca ng t/. Thc ch< 6nh
(indicative mood) biu th6 thái  khAng 6nh ca ng(i

nói v iu )c phát ngôn. Thc mnh lnh (imperative
mood) th hin thái  áp 't ca ng(i nói i v5i i tác
mà l(i nói h5ng t5i. Thc gi 6nh (subjunctive mood)
biu hin s mong mun, s nhn thc ca ng(i nói liên
quan n th gi5i t2ng t)ng ho'c kh hu nào ó.