Discovering nature an activity guide for school children docx

Că quan xut bn : Quá Quậc t v Bo vữ Thin nhin - WWF Chăng trnh òng
Dăng, Hà Nẩi, Viữt Nam
Quy ặnh sao chọp: C th sao chọp, trch dn cuận sch này nhêm phc v hot
ặẩng gio dc hoc v cc mc ặch phi thăng mi khc mà
khng côn xin phọp WWF - Chăng trnh òng Dăng, tuy
nhin côn ghi r ngun tài liữu khi sao chọp hay trch dn.
Trch dn: Matarasso, M. Nguyn Viữt Dng và ò Th Thanh Huyn.
2003.
Khm ph Thin nhin: Hèng dn thc hiữn hot ặẩng
gio dc mi trng vèi hc sinh.
Hà Nẩi. WWF Chăng trnh
òng Dăng.
Xut bn lôn ặôu: 2003
Thit k: Erika Gildersleeve
òa ch lin hữ: WWF Chăng trnh òng Dăng
53 Trôn Ph, Hà Nẩi, Viữt Nam
òiữn thoi: +84 4 7338387
Fax: +84 4 7338388
Email:
Website:
Nhà xut bn Lao ặẩng
Giy phọp xut bn sậ: 201-1565/XB cp ngày 31/12/2002
Sậ lểng xut bn: 250 cuận, khấ: 21,5 x 28cm
In ti Cng ty In Cng ặoàn VN, thng 3/2003
LI CM ăN
Cễng vèi nhng n phằm khc trong bẩ tài liữu gio dc mi trng do WWF Chăng trnh
òng Dăng bin son, cuận sch này dành tng ch Nguyn Má Hnh, mẩt ngi bn yu
qu cềa chng ti. Lng nhiữt huyt, s tn tâm v s nghiữp gio dc mi trng và tnh
yu thăng con ngi cềa ch ặ truyn cm hng cho chng ti trong tng trang sch.
Cuận sch này ặểc bin son và xut bn thng qua s tài trể cềa D n bo tn Vn

quậc gia Ct Tin, cễng vèi s ềng hẩ nhiữt tnh cềa ng Gert Polet, Cậ vn trẻng D n
và ng Trôn Vđn Mễi, Gim ặậc Vn quậc gia Ct Tin. Chng ti xin chân thành cm ăn
cc cn bẩ gio dc bo tn Vn quậc gia Ct Tin và gio vin cềa 12 trng hc vễng
ặữm ặ tham gia s dng th nghiữm tài liữu này. òc biữt, cm ăn bà Jane Story ặ gip
hiữu ặnh bn ting Anh, bà Erika Gildersleeve ặ thit k phôn trnh bày cho cuận sch.
Cuậi cễng, chng ti xin gi li cm ăn ặn tt c cc bn ặng nghiữp ti WWF-Chăng
trnh òng Dăng ặ ềng hẩ và hểp tc chng ti trong cng tc gio dc mi trng.
Ò
Muc luc
O
P
GGiiÌÌii tthhii÷÷uu

22
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 11::
S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ߆t vµ c∏c sinh vÀt
Æ«u ti™n

77
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 22
C∏c khu sinh h‰c tr™n Tr∏i ߆t
1111
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 33
Kh∏i ni÷m ßa dπng sinh h‰c
1199
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 44
CuÈc phi™u l≠u cÒa n≠Ìc
2277
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 55
N®ng l≠Óng tı Æ©u?

3311
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 66
Kh› hÀu vµ c©y xanh
3355
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 77
S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt
3399
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 88
Ngu˛ trang
4433
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 99
ßÈng vÀt ®n thfit vµ con mÂi
4455
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1100
ßi t◊m n¨i sËng
4499
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1111
Quan h÷ gi˜a c∏c loµi sinh vÀt
5511
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1122
Mπng l≠Ìi s˘ sËng
5533
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1133
Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i
6611
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1144
Ki”m so∏t x„i mfln
6699
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1155
Vflng ÆÍi

7711
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1166
ßo chi“u cao c©y
7777
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1177
T´i lµ ai ?
7799
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1188
D©n sË vµ Tr∏i ߆t
8811
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 1199
M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i
8877
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2200
V®n ho∏ vµ m´i tr≠Íng
9933
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2211
Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u?
9999
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2222
Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n
110033
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2233
MËi Æe doπ ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀt
110099
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2244
Bπn quan t©m tÌi r∏c Æ’n Æ©u?
111133
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2255
U ph©n xanh

111177
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2266
T≠ v†n x©y nhµ
112211
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2277
Ra quy’t Æfinh d˘ ∏n lµm Æ≠Íng

112255
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2288
B∏o t≠Íng Xanh
112299
HHooππtt ÆÆÈÈnngg 2299
Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n
113311
S
nngghhiiữữpp bboo ttnn tthhiinn nnhhiinn llââuu ddààii cchh cc
th ặi ặn thành cng khi mi c nhân ặu
c trch nhiữm bo vữ cc ngun tài nguyn
ặa dng sinh hc. ò khuyn khch con ngi thay
ặấi hành vi và tham gia vào hot ặẩng bo tn, mi
c nhân côn c ba ặiu. Th nht, h côn phi thy
r và hiu r nhng vn ặ mà con ngi và mi
trng ặang phi ặậi mt. Th hai, h côn bit chổc
h s ặểc lểi g nu phi thay ặấi và phi gnh chu
nhng hu qu g nu h khng thay ặấi. Và cuậi
cễng, h côn c nhng gii php thay th cho lậi
sậng nh hẻng tiu cc ặn mi trng nh hiữn
nay mà lểi ch cềa h vn ặểc ặm bo. Nhng
nguyn tổc này thc s ặng ặổn cho c ngẽi lèn

ln tr em.
T bao lâu nay, chng ta vn thng quan niữm Tr em
chnh là Tăng lai. Tht ch l khi nhổc li ặiu này và
chng ti tht s rt tâm ặổc vèi nhn xọt ặ. Dễ
sèm hay muẩn th tr em cng s là ngi ặng ra
gnh vc trch nhiữm bo vữ mi trng. Cễng vèi
th hữ cha anh, tăng lai cềa s nghiữp này tu
thuẩc vào cc th hữ con em và chu chổt cềa chng
ta trong n lc nhêm ặp ng cc nhu côu cềa cuẩc sậng hàng
ngày, ặng thi bo vữ ặểc mi trng cềa Tri òt này.
Thng thng, tr em hc tp và lnh hẩi thng qua nhng ặiu
cc em nhn và nghe thy. T khi sinh ra cho ặn ặn tuấi
trẻng thành, viữc hc cềa tr em bổt ặôu bêng ặnh hnh
tẻng, tip ặ hc cch phân tch bn cht s viữc và sau ặ
ặa ra cc quyt ặnh. Nhng kin thc mà tr em hc ặểc
hm nay s to dng nn tng cho quan ặim và gi tr mà cc
em s theo ặuấi trong tăng lai. V th, ặiu cp thit là chng
ta phi tip tc dy cho tr em v mi trng, mang ặn cho
cc em nhng că hẩi khm ph thc t thin nhin và to dng
cho cc em mậi quan tâm ặn mi trng. Chng ta cng phi
trang b cho tr em nhng ká nđng côn thit ặ cc em trẻ nn
nhng cng dân c trch nhiữm và bit sậng hài hoà vèi thin
nhin.
Gioi thieu
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
Cuận sch này ặểc bin son theo hai mc ặch ặ ặểc ặt ra. Mc ặch th nht là
nhêm tđng cng nđng lc cho gio vin trong viữc xây dng cc chăng trnh gio dc mi
trng (GDMT) ngoi kho theo hèng hành ặẩng cho cc trng trung hc că sẻ. Mc
ặch th hai là nhêm bi dẽng cho tr em ặ khi trẻng thành cc em c th theo ặuấi
cch sậng hoà hểp, ặem li tc ặẩng c lểi cho th gièi t nhin. Trong tài liữu này c 29

hot ặẩng ặ ặểc thit k, tăng ặăng vèi sậ tuôn hc hàng nđm cềa nhà trng, theo
k hoch mi tuôn thc hiữn mẩt hot ặẩng. Tài liữu hèng dn này s cung cp cho gio
vin cc cng c toàn diữn ặ thc hiữn cc hot ặẩng hc tp v mi trng mẩt cch
thch th ặậi vèi hc sinh.
Phng GDMT cềa WWF-Chăng trnh òng Dăng ặ ặa ra cc mc tiu ging dy da
trn mẩt phm vi tip cn ặa ngành cềa nhiu lnh vc mà chng ti cho rêng ngi hc
côn c cc kin thc ặ, ặ c th tham gia vào cng tc bo ặng thin nhin. Cc hot
ặẩng trong tài liữu này ặểc thit k da trn t nht mẩt mc tiu kin thc, ặng thi mi
mc tiu kin thc cng ặểc ặ cp t nht mẩt lôn. Cuận gio trnh ặôy ặề này s ặem
ặn cho hc sinh s hiu bit toàn diữn v s vn hành cềa Tri òt, v tc ặẩng cềa con
ngi ln Tri òt và nhng hành ặẩng con ngi c th làm ặ bo vữ hành tinh sậng
này. Cc mc tiu gio dc trong tài liữu này gm c:
KKhhuu vvcc vvàà vv ttrr
Gip ngi hc c ặểc ặnh hèng că bn v mi trng ặa
phăng và quậc gia. òng thi, gip h nhn thc ặểc rêng Tri òt - ngi nhà cềa
loài ngi, hiữn ặang trẻ nn ngày càng nhã hăn v thi gian, khong cch và cc
ngun tài nguyn.
KKhh qquuyynn vvàà vv ttrr
Gip ngi hc m t và ặo ặểc cc yu tậ kh hu ặăn gin
trong mi trng ặa phăng, qua ặ gip h ặnh gi cao vai tr cềa cc yu tậ này
trong qu trnh sn xut lăng thc. Gip ngi hc hiu ặểc vai tr cềa kh quyn
ặậi vèi ặi sậng cềa cc loài ặẩng, thc vt, ặng thi c kh nđng xc ặnh ặểc cc
khu sinh hc chnh ti ặa phăng h và trn th gièi.
CCcc ddnngg ặặtt,, tthhấấ nnhhẽẽnngg vvàà kkhhoonngg vvtt
Gip ngi hc bit rêng ặt lun vn ặẩng
và hiu ặểc: (a) ặt ặểc hnh thành nh th nào, (b) ặt cha cc sinh vt và gip
cây pht trin, (c) ặt b xi mn và bc màu. H cng côn hiu ặểc mậi quan hữ
gia ặt và cc sinh vt. òng thi cho hc vin thy rêng ngun tài nguyn khong
vt trn Tri òt là hu hn.
TThhcc vvtt vvàà ặặẩẩnngg vvtt

Gip ngi hc bit và c kh nđng xc ặnh v sậ cc loài
ặẩng, thc vt trong mi trng sậng cềa mnh. Gip h cm nhn ặểc ngha cềa
mng lèi s sậng và chui thc đn; hiu ặểc s tăng tc khng ngng gia ặt, kh
quyn, thc vt (tc nhân sn xut), ặẩng vt và con ngi (tc nhân tiu th). òng
thi, h cng côn nhn thc ặểc cc loài sinh vt nguy cp ẻ mc ặẩ ặa phăng và
toàn côu, cc mậi ặe do ặậi vèi chng và cc biữn php bo tn.
NNđđnngg llểểnngg
Gip ngi hc nhn bit s tn ti cềa nđng lểng dèi cc dng khc
nhau và kh nđng kim sot nđng lểng cềa con ngi. Gip h hiu ặểc cc chu
trnh nđng lểng và nđng lểng bổt ngun t mt tri. Gip ngi hc c hiu bit v
ngun gậc hnh thành nhin liữu ho thch và tc ặẩng con ngi gây ra do s dng
loi nhin liữu này.
- Gièi thiữu -
4
NNèècc
Gip ngi hc hiu rêng nèc là yu tậ khng th thiu ặậi vèi s sậng và tài
nguyn nèc c vai tr quan trng ặậi vèi con ngi. Gip h hiu v chu trnh nèc,
nhn thc ặểc vn ặ nhim nèc cng nh s c hn cềa tài nguyn nèc.
CCoonn nnggii
Gip ngi hc hiu bit v vđn ho và ngha cềa n trong ặi sậng con
ngi, bit r ặểc con ngi ặ sậng nh th nào và s dng cc mi trng khc
nhau ra sao. Ngi hc s ặểc thy viữc s dng tài nguyn bn vng trong cc nn
vđn ho khc nhau. Gip h nâng cao nhn thc v s gia tđng dân sậ và tc ặẩng cềa
n ặậi vèi ngun tài nguyn trn Tri òt. Ngi hc cng côn hiu ặểc phăng thc
con ngi s dng và tc ặẩng ặn mi trng trong ặi sậng hàng ngày.
TTấấ cchhcc xx hhẩẩii
Gip ngi hc tm hiu trch nhiữm và ặo ặc cềa c nhân và nhm
ngi ặậi vèi mi trng. H côn phi hiu tc ặẩng cềa chnh sch, qu trnh hoch
ặnh chnh sch và bit cch tham gia vào viữc xây dng và thc hiữn chnh sch. Cung
cp thng tin cho ngi hc v nhng tấ chc ặa phăng hoc quậc t hot ặẩng

trong lnh vc mi trng, ặng thi gip h nhn ra vai tr quan trng cềa s hểp tc
trng viữc gii quyt cc vn ặ mi trng toàn côu. Gip ngi hc hiu ặểc tôm
quan trng cềa lut php và nhng quy ặnh php lut v bo vữ thin nhin cp ặa
phăng, khu vc và quậc gia.
KKiinnhh tt
Gip ngi hc hiu ặểc rêng trong mi x hẩi, cc nhu côu v đn, mc và ẻ
ặu c mậi lin hữ cht ch vèi cc ngun tài nguyn sn c, và con ngi côn phi
thay ặấi hành vi ặ gim bèt cc tc ặẩng ln mi trng. H côn phi nhn thc
ặểc că cu tài nguyn trong cc lnh vc nng nghiữp, lâm nghiữp, ng nghiữp, khai
thc mã, sn xut hàng ho, dch v và giao thng - vn ti
TThhằằmm mmáá,, ặặoo ặặcc vvàà vvđđnn hhcc
Ngi hc côn bit cch s dng cc loi hnh nghữ
thut trc quan và âm nhc ặ m t và din gii v mi trng. Gip h tch luá vận
t că bn v mi trng.
MMii ttrrnngg nnhhâânn ttoo
Gip ngi hc nhn thc ặểc tc ặẩng cềa viữc viữc xây dng
nhà ca và cc cng trnh x hẩi ặn mi trng t nhin.
(Chnh l t tài liữu cềa NAEE, 1976)
Phng GDMT cềa WWF Chăng trnh òng Dăng ặ hểp tc vèi Vn quậc gia Ct Tin
ặ bin son và pht hành tài liữu này. Cuận sch này là mẩt phôn trong bẩ n phằm
GDMT cễng ặểc ban hành. Ba cuận khc trong bẩ sch này là:
Gio dc Mi trng:
Hèng dn tp hun cho tp hun vin; Cằm nang Nng lâm kt hểp: Mẩt cng c gio
dc mi trng ti cẩng ặng;
và
Gim st & ònh gi chăng trnh gio dc mi
trng ti cẩng ặng.
Chng ti hi vng cch tip cn chề ặo trong cc tài liữu
này s cung cp cho cc că quan chnh phề, phi chnh phề và cc nhà tài trể
mẩt phăng php sng to ặậi vèi cng tc bo tn, và mong muận n s

ặểc xem xọt trong qu trnh xây dng cc k hoch và chnh sch mi
trng.
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
5
S hnh thành Tri òt
G
ii tthhuuyytt cchhoo rrêênngg cccchh ặặââyy 1122 tt
nđm, trong v tr ặ xy ra mẩt "V
nấ lèn" và to ra v sậ cc mnh vẽ
v tr. ò là nhng mnh, khậi ặểc to thành
t cc ht vt cht ẻ th kh nhã nh ặôu kim.
Sau v nấ này, v tr bổt ặôu nẻ ra và hnh
thành cc hn hểp cềa ặ, bđng, bi và kh.
Khong 4,5 t nđm trèc ặây, do cc mnh vẽ
v tr va vào nhau nn ặ, bđng và bi ặ kt
hểp vèi nhau thành mẩt khậi vt cht lèn. Khậi
vt cht này chnh là dng ặôu tin cềa Tri
òt. Lc này, Tri òt cn rt nng (khong
5000
o
C). Khi b mt Tri òt nguẩi dôn, s
chnh lữch nhiữt ặẩ gia b mt và trong lng
Tri òt khin nhiữt trong lng Tri òt thot ra
ngoài và to ra hot ặẩng cềa ni la. Ni la
phun trào km theo kh và hăi nèc ặ to ra
nèc và khng kh (Ni tă và xt cc bon, cha
c oxy).
Khong 3,5 t nđm trèc ặây, b mt Tri òt trẻ nn
lnh hăn. Cc ặi dăng ặểc hnh thành và nhng s
sậng nhã bọ ặôu tin bổt ặôu xut hiữn. ò là nhng că

th sậng mẩt t bào giậng nh cc vi khuằn ln men
dễng trong sn xut bnh m ngày nay. Nhng că th
ặăn bào này khng c nhân, sậng k kh trong cc ặi
dăng dèi cc ặiu kiữn khổc nghiữt nh nng, bng
tậi và chu tc ặẩng lèn cềa tia cc tm t mt tri. Dôn
dôn, cc vi khuằn này cễng vèi to lc c kh nđng
hot ặẩng 1
Su hinh thanh Trai Dat
va cac sinh vat dau tien
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
Muc tieu:
Gip hc sinh c hiu bit
că bn v qu trnh hnh
thành Tri òt và cc sinh
vt ặôu tin.
MMcc ttiiuu kkiinn tthhcc::
Khu vc và v tr
KKáá nnđđnngg::
Thu thp và phân tch thng
tin, ặc hiu, nghin cu và
làm viữc nhm.
TThhii ggiiaann::
Mẩt tuôn chuằn b và 55 pht
trn lèp.
GGiioo cc::
Cc bn ph t trổc nghiữm
CChhuuằằnn bb::
Cc bn ph t trổc nghiữm
<
Thong tin co so

chuyn kh cc bon nc, nèc và nh sng mt tri thành kh xy thng qua qu trnh
quang hểp. Khong 545 triữu nđm trèc ặây, nhng c dân cềa ặi dăng này ặ tin ho
t dng nguyn thu nht sang dng că th ặa bào. S xut hiữn cềa kh oxy trong kh
quyn ặ to mi trng sậng cho cc loài sinh vt trn Tri òt. Khong 460-440 triữu
nđm trèc ặây, cc loài thc vt và ặẩng vt khng xăng sậng ặ bổt ặôu di c ln cn.
Sau ặ, cch ặây khong 320 triữu nđm, cc loài thc vt pht trin mnh m khổp năi và
to thành nhng khu rng ặôu tin trn Tri òt này. Cễng vèi s pht trin cềa cc khu
rng này, hàm lểng xy trong khng kh ặ tđng cao nhanh chng, thm ch cao hăn hàm
lểng xy trong khng kh ngày nay. Hàm lểng xy trong khng kh cao dn ặn s xut
hiữn cềa nhiu loài ặẩng vt khc nhau nh ặẩng vt lẽng c và b st - nhng sinh vt
c xăng sậng, ặ trng ặôu tin. Thi k này cng ghi nhn s xut hiữn và pht trin cềa
khềng long - loài b st khấng l. Khong 65 triữu nđm trèc, khềng long ặ b tuyữt
chềng. Sau ặ, cch ặây 45 triữu nđm, cc loài thc vt c hoa, rổn, chim, và ặẩng vt c
v ặ thậng tr Tri òt này. Theo cc nhà nhân chềng hc, con ngi ặôu tin ặ xut
hiữn trn Tri òt cch ặây khong 2,5 triữu nđm ti ặng Phi và con ngi hiữn ặi mèi
ch xut hiữn cch ặây 100,000 nđm.
(Palmer, 2000)
Thuyt tri dt lc òa
Nđm 1915, Alfred Wegener - mẩt nhà khoa hc ngi òc, ặ ặa ra l thuyt v ặa l
Tri òt. Theo thuyt này, ngày xa, Tri òt là mẩt khậi thậng nht c tn là lc ặa
Pangaea. Sau ặ, lc ặa này chu tc ặẩng cềa cc lc khc nhau, b vẽ thành nhiu mnh
và cuậi cễng hnh thành 7 lc ặa nh ngày nay. Nhiu nđm sau s xut hiữn l thuyt cềa
Wegener, cc nhà khoa hc ặ ặa ra nhiu bêng chng cng nhn và bấ sung cho thuyt
này.
Nhiu nhà khoa hc trn th gièi cho rêng Tri òt ặểc to thành t mẩt khậi cht lãng
nng chy bn trong và mẩt lèp vã bn ngoài. Lèp vã bn ngoài khng phi là mẩt khậi
thậng nht mà ặểc to thành t nhiu mnh khc nhau (ặa ặa tông). Cc mnh cu
thành t ặ cng này tri dt trn b mt cềa khậi cht lãng nng chy
trong lng Tri òt và ặểc gi là lèp vã gia cềa Tri òt. Bn trn lèp
vã gia này là cc khậi lc ặa. Khậi cht lãng nng chy trong lng Tri

òt khng ngng vn ặẩng khin cc mnh cu thành vã gia cềa Tri
òt b ặt gy và tri dt, kọo theo ặ là s di chuyn cềa cc khậi lc
ặa bn trn. Cc mnh cu thành lèp vã gia cềa Tri òt di
chuyn theo 3 kiu khc nhau; chng c th tch gin, ặâm
nhau hoc trểt trn nhau. Do c s vn ặẩng này, cu to
ặa l cềa b bt Tri òt lun lun thay ặấi và cc lc ặa
vn thng xuyn di chuyn mẩt cch chm chp. òiu
này gii thch cho s giậng nhau cềa cc ho thch ặẩng,
thc vt tm thy ẻ Châu Phi và Nam Má v 2 lc ặa này ặ
tng là mẩt và tri v 2 pha khc nhau.
(US Geological Survey. Enchanted Learning)
- Hot ặẩng 1: S hnh thành tri ặt và cc sinh vt ặôu tin -
8
Chu»n bfi:
Photocopy b∂n Æi“u tra
Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa tr∏i Ɔt
Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ߆t?
- Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
9
Hanh dong
1. C∏c nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi cho
rªng, Tr∏i ߆t Æ∑ Æ≠Óc h◊nh thµnh c∏ch
Æ©y:
a) 2.5 t˚ n®m
b) 4.5 t˚ n®m
c)12 t˚ n®m
2. Theo c∏c nhµ khoa h‰c,
a) Vfi tr› cÒa c∏c lÙc Æfia ngµy nay giËng h÷t
nh≠ khi Tr∏i ߆t Æ≠Óc h◊nh thµnh.
b) Vfi tr› cÒa c∏c lÙc Æfia ngµy nay lµ k’t

qu∂ cÒa s˘ tr´i dπt li™n tÙc cÒa c∏c
lÙc Æfia trong mÈt thÍi gian dµi.
c) T†t c∂ c∏c lÙc Æfia lµ mÈt khËi thËng
nh†t nh≠ng nhi“u vÔng bfi bi”n c∂ vµ
Æπi d≠¨ng bao phÒ, tπo ra s˘ ng®n
c∏ch c∏c lÙc Æfia.
3. Trong c∏c hµnh tinh d≠Ìi Æ©y, hµnh
tinh nµo c„ s˘ sËng?
a) Sao Ho∂
b) M∆t Tr®ng
c) Tr∏i ߆t
d) M∆t TrÍi
e) Sao ThÊ
f) Sao MÈc
4. C∏c nhµ khoa h‰c cho rªng, s˘ sËng
tr™n Tr∏i ߆t Æ∑ xu†t hi÷n c∏ch Æ©y:
a) 1 t˚ n®m
b) 2,5 t˚ n®m
c) 3,5 t˚ n®m
5. Theo c∏c nhµ khoa h‰c, c∏c y’u tË c«n
thi’t cho s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c sinh vÀt
Æ«u ti™n tr™n Tr∏i ߆t lµ:
a) Kh› Cacbonnic (CO
2)
b) Kh› ´xy (O
2)
c) N≠Ìc
d) ß∏ vµ bÙi
e) PhËt pho
f) Anh s∏ng m∆t trÍi

6. Theo bπn, sinh vÀt Æ«u ti™n tr™n Tr∏i
߆t lµ:
a) Sinh vÀt ƨn bµo (c¨ th” lµ mÈt
t’ bµo)
b) Sinh vÀt Æa bµo (c¨ th” c„ tı 2 t’
bµo trÎ l™n)
7. Tr∏i ߆t Æ≠Óc tπo thµnh bÎi:
a) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thu˚
quy”n
b) Thu˚ quy”n, Sinh quy”n vµ Thπch
quy”n
c) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thπch
quy”n
d) Thπch quy”n, Thu˚ quy”n, Kh›
quy”n vµ Sinh quy”n
8. Theo bπn, giÌi nµo xu†t hi÷n Æ«u ti™n
tr™n Tr∏i ߆t?
a) Th˘c vÀt
b) ßÈng vÀt
c) ßÈng vÀt vµ th˘c vÀt xu†t hi÷n
cÔng lÛc
9. Theo bπn, n≠Ìc bao phÒ bao nhi™u
ph«n tr®m di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ߆t?
a) 45 - 50%
b) 55 - 60%
c) 70 - 75%
d) 80 - 85%
TI’N HµNH
1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m kho∂ng 3 ho∆c 4 em. Ph∏t cho mÁi nh„m
mÈt b∂n træc nghi÷m

Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ߆t?
Y™u c«u
c∏c nh„m nghi™n c¯u vµ t◊m c©u tr∂ lÍi trong vflng 1 tu«n.
2. MÈt tu«n sau, gi∏o vi™n cho c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂ træc nghi÷m cÒa nh„m. H≠Ìng
d…n h‰c sinh th∂o luÀn nh˜ng nÈi dung li™n quan Æ’n bµi træc nghi÷m, v› dÙ, c∏c s˘ ki÷n
khi’n Tr∏i ߆t c„ h◊nh dπng nh≠ ngµy nay (VÙ nÊ lÌn, s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c loµi th˘c vÀt,
ÆÈng vÀt Æ«u ti™n, s˘ xu†t hi÷n cÒa con ng≠Íi, thÍi k˙ B®ng hµ vµ s˘ tuy÷t chÒng cÒa
khÒng long). Nhæc lπi cho h‰c sinh nh˜ng kh∏i ni÷m c¨ b∂n v“ s˘ h◊nh thµnh Tr∏i ߆t vµ
s˘ tr´i dπt lÙc Æfia.
Æ∏p ∏n træc nghi÷m
- Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh tr∏i Ɔt vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n -
10
10. Con ng≠Íi xu†t hi÷n c∏ch Æ©y:
a) 500,000 n®m
b) 2,5 tri÷u n®m
c) 5 tri÷u n®m
11. Trong c∏c c©u sau, c©u nµo lµ ÆÛng?
a) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ cao
6-7 km so vÌi m∆t n≠Ìc bi”n.
b) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u
10 km trong lflng Æπi d≠¨ng
c) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u
kho∂ng 10 m trong lflng Ɔt
12. KhÒng long Æ∑ bfi tuy÷t chÒng c∏ch
Æ©y:
a) 5 tri÷u n®m
b) 15 tri÷u n®m
c) 65 tri÷u n®m
C©u 1: b C©u 2: b C©u 3: c C©u 4: c
C©u 5: c C©u6: a C©u 7: d C©u 8: a

C©u 9: c C©u 10: b C©u 11: t†t c∂ C©u 12: c
f
hot ặẩng 2
Cac khu sinh hoc tren
trai dat
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
Muc tieu:
Gip hc sinh hiu v s phân
chia cc khu sinh hc cng
nh v tr cềa cc khu sinh hc
khc nhau trn Tri òt.
MMcc ttiiuu kkiinn tthhcc::
Khu vc và v tr
KKáá nnđđnngg::
V bn ặ, tấ chc, làm viữc
nhm.
TThhii ggiiaann::
90 pht.
GGiioo cc::
Bn ặ th gièi khấ lèn, sch
òa l lèp 6, bt ch hoc bt
d.
CChhuuằằnn bb
Ph t phôn Thng tin că sẻ
ặ pht cho cc nhm.
n

Khu sinh hc
T
ri òt là mẩt hành tinh sậng gm c Sinh

quyn, Kh quyn (kh), Thu quyn (nèc)
và Thch quyn (ặt và ặ). Tri òt c cc
khu sinh hc khc nhau hay cn gi là cc ặi
quôn x. Mi khu sinh hc c cc loài ặẩng, thc
vt và ặiu kiữn mi trng tăng ặậi ặng nht.
Cc khu sinh hc này ặểc ặc trng bẻi ặiu kiữn
nhiữt ặẩ, ặẩ cao, lểng ma, ngun nèc và lểng
nèc c trong vễng. Dèi ặây là mẩt sậ khu sinh
hc chnh trn Tri òt.
òònngg rruu ((ttuunnddrraa))
òng ru là vễng ặng bêng khng cây cậi, phân bậ ẻ
khong 70 ặẩ v Bổc và Nam ti cc khu vc nh Bđng òo,
Bổc Âu, Xibri và bổc Canaặa. Khu sinh hc này ặểc ặc
trng bẻi s gi lnh khổc nghiữt, săng mễ, lểng ma
thp và mễa sinh trẻng ngổn. Cc loài thc vt phấ bin
trong khu sinh hc này là ru, ặa y và cã. Cc loài ặẩng vt
thng gp là hău, gu Bổc cc, ch si, co, thã và chim
cnh ct.
RRnngg ll kkiimm
Nêm gip vễng ặng ru v pha nam, khu sinh hc này
phân bậ ẻ cc v ặẩ khong 60 ặn 50 ặẩ v Bổc, ti cc khu
vc nh Bổc Má, Nam Âu và Châu A. Rng l kim cn phân
bậ ti cc ặai cao cềa vễng kh hu n ặèi và nhiữt ặèi.
Thm thc vt ặc trng là rng l kim thng xanh, bao
gm cc loài nh thng, vân sam và linh sam. òt ặai trong
khu vc thng xuyn b bđng, tuyt bao phề và c ặẩ chua
lèn khin cho rt t cã hoc cây bi c th sinh sậng. Tuy
vy, nm và ặa y vn c kh nđng pht trin mnh m. Cc
loài ặẩng vt thng gp trong khu vc là thã, ch si, gu
và linh miu. Vễng rng l kim rẩng nht là Xibri vèi diữn

tch khong 85 triữu km
2
.
Thong tin co so





RRnngg nn ặặèèii
Gièi hn trong phm vi khong 30-45 ặẩ v Bổc ti vễng Bổc Má và khong 60 ặẩ v Bổc ti
Châu Âu và Châu A. Khu sinh hc này phân bậ ti vễng tây và trung Âu, ặng Bổc Má,
ặng Trung Quậc, Nht Bn và Hàn Quậc. Thm thc vt ặin hnh là rng rng l vèi cc
loài cây nh si, sn ặã, thng trổng, phong, thng ặã và cc loài thc vt thng xanh nh
tuyt tễng, thng và thu tễng. Dèi tn là cc loài cây bi và
thc vt c hoa. Hữ ặẩng vt giàu c v sậ lểng vèi cc
loài nh thã, sc, hău, si, co, linh miu, gu
và chim.
RRnngg ccââyy gg rrii rrcc vvàà ccââyy bbii òòaa TTrruunngg
HHii
Khu sinh hc này gièi hn trong khong
30-40 ặẩ v Bổc và Nam bn côu; phân bậ
ti òa Trung Hi, ặng nam Hoa K, trung Chi l, nam Australia và mi Nam Phi.
Thm thc vt bao gm cc loi cây bi thp thng xanh, c kh nđng chu hn tật nh l
dày và bẩ r đn sâu xuậng lng ặt. Ht cây c kh nđng chu la cao gip thc vt thch
nghi vèi hiữn tểng chy rng thng xy ra trong khu vc.
RRnngg mmaa nnhhiiữữtt ặặèèii
Khu sinh hc này gièi hn trong phm vi 23.5 ặẩ v Bổc và Nam bn côu. Rng ma nhiữt
ặèi phân bậ ẻ cc lu vc sng Amazon và sng Oricono; dc theo b Thi Bnh Dăng ti
Nam Má; Trung Má; kọo dài t Tây Phi ặn cc nèc pha òng nh Cng G, mẩt phôn

Ru-an-ặa và U-gan-ặa; phấ bin ẻ cc nèc òng Nam A t ặng An òẩ ặn Viữt Nam,
Philippine, Indonesia, Borneo, Papua New Guinea và mẩt phôn Australia. òây là nhng khu
rng giàu loài vèi lểng ma hàng nđm khong 1500 ặn 4500 mm và nhiữt ặẩ trung bnh
là 25
0
C. Thm thc vt thng c nhiu tông, tn khin nh sng khng th xuyn tèi cc
tông rng thp. Thc vt ặc trng trong rng là cc loài cây thng xanh; tông vểt tn c
th gm mẩt sậ loài rng l theo mễa. Trong rng cn c rt nhiu loài dây leo thân g,
thc vt k sinh (thc vt sậng trn cành cây khc), cc cây bi nhã và cã, hoa. òt rng
thng ngho dinh dẽng vèi ặẩ chua cao và tông ặt mãng. Hữ ặẩng vt rng rt ặa dng,
phong ph vèi nhiu loài cn trễng, ặẩng vt lèn đn cã, th mng guậc, linh trẻng và
chim.
RRnngg nnggpp mmnn
Khu sinh hc này phân bậ trong khong t 32 ặẩ v Bổc ặn 38 ặẩ v Nam, dc theo vễng ven
b bin cềa cc vễng nhiữt ặèi thuẩc Châu Phi, An òẩ, òng Nam A và Châu Má. Rng ngp
mn thng pht trin ti vễng chuyn tip gia ặt lin và bin; ặc trng bẻi cc loài thc
vt c r thẻ và c kh nđng lc muậi - yu tậ quan trng gip chng tn ti trong mi trng
nèc mn. Thc vt rng ngp mn thng sậng trong cc vễng ặt lôy nhng chng cng c
th pht trin trn cc loi ặt ct, than bễn và ặ san h. L và cành cây rng chnh là ngun
cung cp cht dinh dẽng cho cc loài to, c và cc loài ặẩng vt bin khc sinh sậng trong
rng. Rng ngp mn là năi c tr tm thi cềa rt nhiu loài chim di c; ặng thi cng là năi
sinh sn cềa nhiu loài c, tm và ặẩng vt thân mm. Mẩt sậ loài ặẩng vt khc nh lển bin,
kh đn cua, mo c, k ặà, rễa bin cng c th sinh sậng trong rng ngp mn.
- Hot ặẩng hai: Cc vễng sinh hc trn Tri ặt -
12

òònngg ccãã ssaavvaann vvàà ttrrnngg ccââyy bbii nn ặặèèii
Khu sinh hc này phân bậ chề yu trong khu vc t 28- 60 ặẩ v Bổc, ti vễng trung Bổc
Má, òng Âu, Trung A, Nga; 28-56 ặẩ v Nam ti Nam Má và 27-33 ặẩ v Nam ti ặng
nam Australia. Thm thc vt phấ bin trong vễng là cã, mẩt sậ loài thân tho c hoa, rt t
thc vt thân g hoc cây bi. Khu sinh hc này thng c kh hu khổc nghiữt bẻi mễa h
nng và mễa ặng lnh. òt ặai rt màu mẽ do qu trnh phân hu r cã cht din ra
mnh m. Chy rng c tc ặẩng lèn ặn vễng sinh thi này. òẩng vt thng gp trong
vễng là nga hoang, ch si, thã rng tai to, hău, chuẩt, ch si ặng cã, co, lng, rổn và
chim ng.
òònngg ccãã ssaavvaann vvàà ttrrnngg ccââyy bbii nnhhiiữữtt ặặèèii
Khu sinh hc này gièi hn trong phm vi t 25 ặẩ v Nam ặn 28 ặẩ v Bổc ti cc khu vc
nh Châu Phi, Nam Má (Colombia, Venezuela, Brazil, Paraguay, Uruguay, và Argentina) và
bổc Australia. Loi savan này thng phân bậ ti cc vễng kh hu nng vèi mễa ma c
lểng ma hàng nđm khong 1000-1500 mm, và mễa kh hn kọo dài km theo chy
rng. Thc vt chề yu là cã, cc loài thân tho và mẩt sậ cây to nh bao bp và bch ặàn.
òẩng vt thng gp ti cc tho nguyn Châu Phi là nga vên, voi, săn dăng, linh dăng,
trâu, s t, linh cằu, bo và ch hoang sa mc
Sa mc chim 1/5 diữn tch ặt lin trn Tri òt. Mẩt sậ sa mc lèn trn th gièi là
Sonoran, Chihuahuan, Mojave và Great Basin ẻ tây nam Hoa K, sa mc Sahara ẻ Bổc Phi,
sa mc Kalahari và Namib ẻ Nam Phi, sa mc Atacama ẻ Peru và Chi L, sa mc Gobi ẻ
Trung A. Ngoài ra cn c mẩt sậ sa mc lèn khc ẻ Mexico, Trung A, bn ặo A rp, Trung
òng, Australia, An òẩ và Pakistan. Cc sa mc thng c lểng ma thp (dèi
250mm/nđm) và bin ặẩ nhiữt trong ngày lèn. òt c thành phôn că gièi th, tông ặt
mãng và kh nđng gi nèc kọm. Thm thc vt ngho nàn vèi cc loài cây c kh nđng
chu nng tật. Thc vt thng c thân dày, ặểc bao phề bẻi mẩt lèp sp, l bin thành
gai ặ hn ch thot hăi nèc. òẩng vt thng gp trong khu vc là b st và cc loài
ặẩng vt đn ặm. òây cng là năi sinh sậng cềa lc ặà, chim, nhữn và nhiu loài cn trễng
khc.
SSnngg ssuuậậii
Cc sng lèn trn th gièi là sng Mississippi ẻ Hoa K, sng Amazon ẻ

Nam Má, sng Nile ẻ Châu Phi, sng Volga ẻ Châu Âu và sng Dăng T
ẻ Châu A. Sng và suậi là dng thu vc nèc ngt chy mẩt chiu, t
thểng ngun tèi cc thu vc lèn hăn nh ặi dăng. Ngun nèc
chy vào sng suậi thng là bđng, tuyt tan và cc khe nèc ngt. òc
tnh cềa sng suậi thng thay ặấi t thểng ngun tèi h lu. Ti
thểng ngun, nèc lnh hăn và c hàm lểng oxy cao hăn ẻ h lu.
Trong khi ặ, ti cc ca sng, nèc trẻ nn m hăn và hàm lểng
oxy gim. Chnh ặiu này ặ to ra s ặa dng sinh hc khc nhau
ti cc vễng khc nhau trong cễng mẩt lu vc sng.
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
13

AAoo vvàà hh
Ao, h là cc thu vc nèc tnh, ặểc hnh thành ti cc vễng trng và thng là kt qu
cềa hot ặẩng bđng tuyt, s hnh thành ặt gy ặa cht trong qu trnh vn ặẩng cềa lèp
vã Tri òt hoc do cc ặon sng uận khc tch ri khãi dng chy chnh. Mi ao, h
thng gm 2 ặèi chnh là ặèi ven b và ặèi trung tâm. òèi ven b là vễng nèc nng gôn
b, năi cc loài thc vt nèc, ặẩng vt lẽng c, ậc và gip xc sinh sậng. òèi trung tâm là
vễng nèc xa b, năi sinh sậng cềa cc loài thc vt phễ du; ặng thi cng là năi sinh
sậng cềa nhiu loài c nèc ngt. Ngoài ra, da vào cng ặẩ nh sng chiu trong nèc,
ao và h cng c th ặểc chia thành cc tông nèc khc nhau theo chiu thng ặng. Mi
tông nèc là năi c tr cềa cc loài thu sinh vt khc nhau.
òòtt nnggpp nnèècc
òt ngp nèc cng là thu vc nèc ặng. òây là năi c tr cềa v sậ cc loài sinh vt
thu sinh và là hữ sinh thi c tnh ặa dng sinh hc cao. òt ngp nèc c th ẻ dng ặt
ngp nèc ngt hoc ặt ngp nèc mn. Trong vễng, rt nhiu loài sinh vt khc nhau
sinh sậng nh ặẩng vt lẽng c, b st, chim, th nhã, cc loài thc vt nh lau, lch, huữ
nèc, òt ngp nèc c kh nđng lc cht nhim và bo vữ ặt lin khãi s xâm thc
cềa bin.
HHữữ ccaa ssnngg

Ca sng là mi trng chuyn tip gia sng và bin. òây là năi c s pha trẩn gia nèc
mn và nèc ngt vèi khậi lểng trôm tch và hàm lểng cht dinh dẽng cao do ặểc vn
chuyn t thểng ngun; kọo theo ặ là nđng sut sinh hc cao. Hữ ca sng ti cc vễng
nhiữt ặèi chnh là năi rng ngp mn pht trin. Khu sinh hc này là năi c tr cềa rt
nhiu loài sinh vt nh cã bin, cã ặôm lôy, giun, cua và chim.
BBiinn vvàà ặặii ddăănngg
òi dăng bao phề 70% tấng diữn tch b mt Tri òt. Cc ặi dăng lèn trn th gièi
bao gm Thi Bnh Dăng, An òẩ Dăng, òi Tây Dăng và Bổc Bđng Dăng. Khu sinh
hc này là năi c tr cềa mẩt sậ lểng lèn cc loài sinh vt nh san h, cã bin, c, ặẩng
vt thân mm, ặẩng vt nhiu chân, da gai, hi min, rễa bin, c heo, c voi, Cc tông
nèc khc nhau trong ặi dăng c mc ặẩ ặa dng sinh hc khc nhau do s khc nhau
v ặẩ sâu, nhiữt ặẩ, dng chy, ch ặẩ thu triu và kt cu ặy.
(Ricklefs và Miller, 2000; Vu, 2000; òi hc California)
- Hot ặẩng hai: Cc vễng sinh hc trn Tri ặt -
14




1. Trèc khi thc hiữn hot ặẩng 1 tuôn, chia hc sinh thành cc nhm t 4- 6 em. Yu
côu mi nhm phc tho 1 bn ặ th gièi trn ặ c cc ặng v tuyn (Hc sinh c
th tham kho sch òa l lèp 6). Hc sinh c th v bn ặ th gièi trn giy khấ rẩng
hoc tn dng giy ặ vit mẩt mt dn li vèi nhau thành khấ lèn. Sau ặ, cc nhm
phi ặin ln ặ v tr phễ hểp cềa:
a) 7 châu lc trn Tri òt (dễng ch sậ la m t I ặn VII)
I. Châu A V. Nam Má
II. Châu Âu VI. Châu Uc
III. Châu Phi VII. Châu Nam Cc
IV. Bổc Má
b) 20 con sng lèn trn th gièi. Hc sinh v sng và ặin tn sng theo sậ th t quy èc

dèi ặây:
1. Sng Nin 11. Sng MKng
2. Sng Amazon 12. Sng Ni Gi
3. Sng Mississippi 13. Sng Parana
4. Sng Ob-Irtysh 14. Sng Vn Ga
5. Sng Dăng T 15. Sng òa Nup
6. Sng Hoàng Hà 16. Sng Hêng
7. Sng Yenisey 17. Sng Brahmaputra
8. Sng Cng G/Zaire 18. Sng An
9. Sng Amur 19. Sng Tigris
10. Sng Lena 20. Sng Euphrates
c) Cc ặi dăng trn th gièi (dễng ch ci t A ặn D)
A. Thi Bnh Dăng B. òi Tây Dăng
C. An òẩ Dăng D. Bổc Bđng Dăng
2. Mẩt tuôn sau, cc nhm mang bn ặ ặn lèp và trnh bày kt qu làm viữc cềa nhm
mnh. Gio vin da vào bn ặ th gièi và phôn ặp n Tr chăi vèi bn ặ th gièi,
gip hc sinh xc ặnh ặng v tr cềa cc châu lc, ặi dăng và sng lèn trn th gièi.
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
15
Hanh dong
3. Gi∏o vi™n ph∏t cho c∏c nh„m tÍ th´ng tin c¨ sÎ vµ giÌi thi÷u cho h‰c sinh 9 k˝ hi÷u
kh∏c nhau cho 9 loπi khu sinh h‰c (Gi∏o vi™n c„ th” tham kh∂o Æ∏p ∏n Trfl ch¨i vÌi b∂n
ÆÂ th’ giÌi). Y™u c«u c∏c nh„m d˘a vµo b∂n th´ng tin v“ c∏c khu sinh h‰c trong tÍ rÍi
Th´ng tin c¨ sÎ Æ” x∏c Æfinh c∏c khu sinh h‰c tr™n B∂n Æ th’ giÌi. Khi Æ∑ x∏c Æfinh Æ≠Óc
tıng khu sinh h‰c, y™u c«u h‰c sinh Æi“n k˝ hi÷u cho khu sinh h‰c t≠¨ng ¯ng l™n b∂n
ÆÂ th’ giÌi cÒa nh„m m◊nh.
4. Khi Æ∑ lµm xong, c∏c nh„m treo b∂n Æ cÒa m◊nh l™n b∂ng. Y™u c«u h‰c sinh quan s∏t
b∂n Æ cÒa c∏c nh„m. Gi∏o vi™n h≠Ìng d…n h‰c sinh Æ∏nh gi∏ xem b∂n Æ cÒa nh„m
nµo ch›nh x∏c vµ Æãp nh†t.
- Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Ɔt -

16
òi dăng
A. Thi Bnh Dăng
B. òi Tây Dăng
C. n òẩ Dăng
D. Bổc Bđng Dăng
bn ặ th gièi
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
17
Châu lc
I. Châu
II. Châu Âu
III. Châu Phi
IV. Bổc Má
V. Nam Má
VI. Châu c
VII. Nam Cc
Sng lèn
1. Nile
2. Amazon
3. Mississippi
4. Ob-Irtysh
5. Dăng T
6. Hoàng Hà
7. Yenisey
8. Congo/Zaire
9. Amur
10. Lena
11. Mekong
12. Niger

13. Parana
14. Volga
15. Danube
16. Ganges
17. Brahmaputra
18. Sng n
19. Tigris
20. Euphrates
b∂n ÆÂ th’ giÌi
- Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Ɔt -
18
1. ßÂng r™u
2. Rıng l∏ kim
3. Rıng ´n ÆÌi
4. ßÂng c·, c©y bÙi, savan ´n ÆÌi
5. Sa mπc
6. Rıng c©y gÁ r∂i r∏c, c©y bÙi ßfia Trung H∂i
7. Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi
8. ßÂng c·, c©y bÙi, savan nhi÷t ÆÌi
9. Rıng ngÀp m∆n
òa dng sinh hc là g?
òa dng sinh hc là s giàu c v cc dng sậng trn
Tri òt. òa dng sinh hc bao gm ặa dng gen, ặa
dng loài và ặa dng hữ sinh thi.
òòaa ddnngg ssiinnhh hhcc ttrrnn TTrrii òòtt
Theo E.O.Wilson - mẩt nhà cn trễng hc, Tri òt c
khong 5-30 triữu loài sinh vt. Tuy nhin, con ngi
mèi ch bit ặn khong 1,4 triữu loài, trong ặ c
khong 751.000 loài cn trễng, hăn 41.000 loài ặẩng vt
c xăng sậng (gm khong 4.000 loài th, hăn

9.000 loài chim, hăn 10.400 loài b st và ặẩng
vt lẽng c và hăn 18.000 loài c). Con ngi
cng ặ bit ặn khong 248.000 loài thc
vt. Cn li là cc loài ặẩng vt khng
xăng sậng, nm, to và vi sinh vt. Trong
cc vễng sinh thi trn Tri òt, hữ sinh
thi rng ma nhiữt ặèi c tnh ặa
dng sinh hc cao nht. Khu sinh
hc này ch chim 7% diữn tch
b mt Tri òt, song li là năi c
tr cềa hăn 50% sậ loài sinh vt ặ bit.
(Wilson and Peter, 1988)
òòaa ddnngg ssiinnhh hhcc ẻẻ VViiữữtt NNaamm
Khong 10.500 loài thc vt ẻ Viữt Nam ặ ặểc m t.
Bn cnh ặ, cc nhà khoa hc cng ặ bit ặn khong
275 loài th, 828 loài chim, hăn 470 loài c nèc ngt,
gôn 2.000 loài c nèc mn và hàng chc nghn loài cn
trễng, giun, gip xc (V Qu, 2000). Viữt Nam cng là
năi c s ặa dng hữ sinh thi cao vèi cc hữ sinh thi t
rng ma nhiữt ặèi thng xanh hay rng l theo mễa
ặn cc hữ sinh thi rng cn nhiữt ặèi, n ặèi ni cao,
Hot ặẩng 3
Khai niem
da dang sinh hoc
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
Muc tieu:
Gip hc sinh làm quen vèi
khi niữm ặa dng sinh hc;
ặng thi gip cc em hiu ti
sao hữ sinh thi càng lèn th s

ặa dng sinh hc càng cao.
MMcc ttiiuu kkiinn tthhcc::
Thc vt và ặẩng vt
KKáá nnđđnngg::
Thu thp, tấ chc, phân tch,
din gii và làm viữc nhm.
TThhii ggiiaann::
4 gi
GGiioo cc::
Thèc dây, 4 - 9 cc (dài
khong 50 cm), 1 cuẩn dây
(khong 80-100 m), kọo, 10
ti ni lng, giy khấ rẩng,
bđng dnh, bt vit bng và t
ri pht cho hc sinh.
d
Thong tin co so

rng ngp mn, cc hữ sinh thi ặt ngp nèc ngt, hữ sinh thi ặt ngp nèc mn, ặng
cã và ặi dăng. C th tm thy ẻ Viữt Nam cc loài ặẩng vt qu him nh T gic mẩt
sng
(Rhinoceros sondaicus annamensis)
, voi Châu A
(Elephas maximus)
, Hấ òng Dăng
(Panthera tigris corbetti)
, Bo
(Panthera pardus)
, B tt
(Bos gaurus)

, Mang lèn
(Muntiacus
muntjak)
, Nai
(Cervus unicolor)
, và Lển rng
(Sus scrofa)
.
òa dng sinh hc c vai tr quan trng khng ch v chng gip to ra s hài hoà và cân
bêng trn Tri òt mà cn v nhng gi tr chng mang li cho con ngi. C th ly Vn
Quậc gia Ct Tin làm v d. Ti ặây, 150 loài cây ặ ặểc s dng làm g, 120 loài thc
vt ặểc s dng làm thuậc, 55 loài dễng làm cây cnh; 18 loài cung cp tinh dôu và sp;
33 loài cây đn qu và 40 loài thc vt phi g c ch nh mây, tre
(Becker, 1999).
- Hot ặẩng 3 Khi niữm òa dng Sinh hc -
20
Thit lp tiu chuằn là mẩt phăng php ặăn gin, d làm nhêm xc ặnh mc ặẩ giàu
c và s thay ặấi theo thi gian cềa ặa dng sinh hc trong khu vc nghin cu. Cc tiu
chuằn này cng c th ặểc s dng vào nhiu mc ặch khc nhau nh: xc ặnh thành
phôn và cu trc cềa cc quôn th ặẩng, thc vt trong mẩt khu vc ặ ặnh; theo di s
thay ặấi v sậ lểng và mt ặẩ cc loài ặẩng, thc vt c th nào ặ; ặo ặẩ cao, ặng
knh và sinh khậi cềa mẩt cây bt k trong khu vc; ặnh gi tc ặẩng cềa con ngi ặn
tài nguyn hoc sinh cnh c th nào ặ. D liữu thu ặểc t viữc lp tiu chuằn s
ặểc tp hểp li trong cc bng biu hoc ặ th. D liữu này gip cho viữc phân tch trẻ
nn d dàng hăn. Kt qu ặiu tra bêng cch lp tiu chuằn c th h trể cho qu trnh
hoch ặnh chnh sch và qun l tài nguyn thin nhin ti ặa phăng nhêm hèng tèi
viữc qun l và bo tn tài nguyn thin nhin bn vng.
Đ tiu chuằn c th ặểc s dng ặ ặiu tra nhiu loi sinh cnh khc nhau nh rng
nguyn sinh, rng th sinh, trng cây bi, trng cã, rng ngp mn, sng, suậi và cc sinh
cnh nhân to nh bi chđn th gia sc. Đ tiu chuằn c th là vung hoc hnh ch

nht, ặểc ặnh du bêng cch ặng cc và cđng dây. Kch thèc và sậ lểng tiu chuằn
ph thuẩc vào mc tiu và quy m nghin cu. Tuy vy, sậ tiu chuằn côn ặề nhiu ặ
cc sậ liữu thu ặểc c ặẩ chnh xc côn thit cho viữc phân tch và so snh.
Kch thèc cềa mẩt tiu chuằn c th là 1m
2
, 2m
2
, 5m
2
, 8m
2
,
10m
2
, 25m
2
, 100m
2
hoc lèn hăn. Cc tiu chuằn do Viữn
òiu tra Quy hoch Rng thit lp nhêm theo di mc ặẩ phc
hi rng c kch thèc 1000m x 1000m (khong 100 ha). Qu
trnh ặiu tra s dng tiu chuằn thng ặểc tin hành
trong mẩt khong thi gian nht ặnh. Khong thi gian này c
th thay ặấi tu theo mc ặch ặiu tra, nghin cu.
Lp tiu chuằn
ặiu tra ặa dng sinh hc
CHUằN B
1. Hot ặẩng này ặểc tin hành c trong nhà và ngoài tri. Viữc thu thp mu nghin cu
ặểc tin hành trong nhng khu vc t nhin hoc bn t nhin, năi c nhng loài cây
mc t nhin (rng, ba rng, ặt hoang). Hot ặẩng phân tch mu ặểc thc hiữn

trong lèp hc. Trèc ht côn thit lp mẩt tiu chuằn c kch thèc 8m x 8m. ònh
du tiu chuằn bêng cch ặng cc và cđng dây. Sau ặ, chia tiu chuằn này thành
10 nhã ( ặiu tra) nh trn hnh 3.1. Bận ặiu tra s c kch thèc 1m x1m; 3
ặiu tra c kch thèc 2m x 2m và 3 ặiu tra c kch thèc 4m x 4m. Nn chn tiu
chuằn trong vễng rng tật, thun tiữn cho viữc tip cn và ặi li cềa hc sinh trong qu
trnh ặiu tra, ặng thi khng c cc loài thc vt ặẩc hi.
2. Nn phân cng 13 hc sinh thu mu trong mi tiu chuằn kch thèc 8m x 8m. Trong
ặ, 1 hc sinh thu mu trong ba kch thèc 1m
2
, 3 hc sinh thu mu trong 3 4m
2
(mi hc sinh 1 ) và 9 hc sinh thu mu trong 3 16m
2
(mi 3 hc sinh).
2. Ph t bng
Nhn diữn cu trc l cây
ặ pht cho hc vin và chuằn b bng
Kt qu
phân loi mu
trn giy khấ rẩng. òng thi, chuằn b mẩt sậ ti ni lng ặ hc sinh
ặng mu l thu thp ặểc.
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
21
1
3
2
4
10
8
9

6
5
7
Hnh 3.1 Să ặ mẩt tiu chuằn
Hanh dong
TIN HàNH
1. òa hc sinh ặn tiu chuằn, gièi thiữu cho cc em mc tiu cềa hot ặẩng, phăng
php tin hành, v tr và să ặ tiu chuằn. Phân cng hc sinh chu trch nhiữm thu
mu ẻ cc ặiu tra.
2. Yu côu hc sinh thu thp mu l cềa tt c cc loi cây trong mnh ph trch và bã
vào ti ni lng. Lu , hc sinh ch ặểc ly mu l cềa cc loài cây mà khng ặểc thu
thp l cềa cc loài cã, hoc cc loài thân tho khc. ònh du sậ cềa ặiu tra trn
ti ni lng ặng mu tăng ng. Nhổc hc sinh cằn thn khi thu mu nhêm trnh gây
hi ặn cây cậi trong ặiu tra và cậ gổng ch thu thp 1 l ẻ mi cây. Cc nhm phi
thu thp ặôy ặề cc mu c trong ặiu tra. Hc sinh c 30 pht ặ thu thp mu.
3. Gièi thiữu và pht cho hc sinh bng
Nhn diữn cu trc l cây
. Dy hc sinh cch phân
biữt l cc loi cây khc nhau da vào cuậng l, gân l, mọp l và ặôu l. Ly 2 l cây
cềa 2 loài khc nhau và yu côu hc sinh cho bit s khc biữt gia 2 l này. Sau ặ, ly
2 l cây cềa cễng mẩt loài và hãi hc sinh xem c s khc biữt nào khng. Trong khun
khấ bài tp này, hc sinh khng nht thit phi bit tn tt c cc loài thc vt c trong
ặiu tra. òiu quan trng là cc em phi phân biữt ặểc s khc nhau cềa cc loài và
phi bit rêng ặ là cc loài khc nhau.
- Hot ặẩng 3 Khi niữm òa dng Sinh hc -
22
Hnh 3.2. Kt qu phân loi mu
(WWF, 1999 WINDOW ON THE WILD)
4. Bng kt qu phân loi mu: sau khi thu xong mu, yu côu tt c hc sinh trẻ v lèp
hc. Cc nhm côn kim tra ặ ặm bo mi loài ch thu 1 l. Nu mi loài c nhiu

hăn 1 l, yu côu hc sinh chn l ặóp nht làm mu cho loài cây ặ và loi bã cc l
khc.
5. Yu côu hc sinh dễng bđng dnh gổn mu l vào bng
Kt qu phân loi mu
ặ chuằn b
trn giy khấ rẩng theo th t t ặiu tra 1 ặn 10. Hc sinh phi gổn tt c cc mu l
trong ặiu tra 1 vào cẩt "loài" trn bng Kt qu phân loi mu. Nhng loài trong ặiu
tra ặểc gổn ln bng lôn ặôu ặểc coi là loài mèi và ặểc ặnh du trn( ) . Nh vy,
tt c cc loài trong ặiu tra 1 ặểc coi là loài mèi và ặểc ặnh du trn( ). Tip theo,
hc sinh gổn cc mu l trong ặiu tra 2 ln bng Kt qu phân loi mu. Nu mu l
trong ặiu tra 2 giậng mu l trong ặiu tra 1 (cễng loài), hc sinh khng côn gổn mu
này ln bng và ch ặnh du nhân ( ) cnh vào cẩt dành cho ặiu tra 2 ng vèi mu l
ặ gổn. Tip tc làm nh vy ặậi vèi tt c cc ặiu tra cn li. Ngha là, gổn mu l xut
hiữn lôn ặôu ln bng và ặnh du trn ( ); ặnh du chọo ( ) nu mu l giậng vèi cc
mu ặ gổn. Theo di và h trể hc sinh phân biữt cc loi l và ghi d liữu mu theo
ặng cc ặiu tra.
6. Sau khi cc nhm ặ phân loi và ặin xong bng
Kt qu phân loi mu
, yu côu hc
sinh da vào bng này ặ ặin d liữu vào bng tấng hểp kt qu nh trn Bng 3.1.
Dèi ặây là v d v 1 bng tấng hểp kt qu ặ ặểc ặin d liữu:
- Khm ph Thin nhin: Hèng dn Thc hiữn Hot ặẩng Gio dc Mi trng vèi Hc sinh -
23
1
7
7
1
1
2
5

12
1
2
3
1
13
1
3
4
1
14
1
4
5
1
15
4
8
6
0
15
4
12
7
1
16
4
16
8
1

17
16
32
9
1
18
16
48
10
2
20
16
64
Tấng diữn tch ặiu tra (m
2
)
Diữn tch ặiu tra (m
2
)
Tấng sậ loài mèi ( )
DD lliiữữuu
TThh tt ặặiiuu ttrraa
Loài mèi (lôn ặôu tin thy
trong ặiu tra - k hiữu( )
hnh 3.3 Bng tấng hểp kt qu
- Hot ặẩng 3 Khi niữm òa dng Sinh hc -
24
Hèng dn hc sinh dễng bng tấng hểp kt qu ặ v ặ th th hiữn mậi tăng quan
gia sậ loài mèi và diữn tch ặiu tra. Trn ặ th này, trc hoành X th hiữn tấng diữn
tch ặiu tra, cn trc tung Y th hiữn tấng sậ loài. Dèi ặây là ặ th th hiữn mậi tăng

quan gia diữn tch ặiu tra và sậ loài mèi theo bng tấng hểp kt qu (Bng 3.3).
7. Gii thch biu ặ và tho lun v kt qu ặiu tra ặa dng sinh hc trong tiu chuằn.
Yu côu hc sinh tr li cc câu hãi sau:
a) C tt c bao nhiu loài thc vt sậng trong tiu chuằn?
b) Khi diữn tch sinh cnh tđng, sậ loài mèi và tấng sậ loài trong sinh cnh c tđng theo
hay khng?
c) Sậ lểng cc loài s thay ặấi th nào nu diữn tch tiu chuằn nhã ặi?
ò th trn th hiữn mậi quan hữ gia sậ lểng loài và diữn tch sinh cnh. Nu sinh
cnh càng rẩng th sậ lểng loài mèi và tấng sậ lểng loài càng cao. Trong sinh cnh
rẩng, s cnh tranh v thc đn và ngun nèc càng lèn và sậ c th, sậ loài càng nhiu.
Ngểc li, trong sinh cnh hóp, sậ c th, sậ loài càng gim. V d, cc loài th đn tht ẻ
bc sinh thi cao nht khng th sậng ặểc trong mẩt vễng sinh cnh nhã hóp. Chng
côn mẩt sinh cnh lèn vèi mt ặẩ c th thp ặ sinh sậng.
(Chnh sa t tài liữu Windows on the Wild, WWF - US, 1999)
25
20
15
10
5
0
Tấng sậ loài mèi
Tấng diữn tch (m
2
)
020406080
hnh 3.4