Báo cáo: Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009 potx

3
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Lời nói đầu
Cuc Tng điu tra dân s và nhà  năm 2009 đưc tin hành vào thi đim 0 gi ngày 1 tháng 4
năm 2009, theo Quyt đnh s 94/2008/QĐ-TTg ban hành ngày 10 tháng 7 năm 2008 ca Th tưng
Chính ph. Đây là cuc Tng điu tra dân s ln th tư và điu tra v nhà  ln th ba, đưc tin hành
 Vit Nam k t sau thng nht đt nưc vào năm 1975. Mc đích ca cuc tng điu tra này là thu
thp s liu cơ bn v dân s và nhà  trên toàn b lãnh th nưc Cng hoà Xã hi Ch nghĩa Vit
Nam, phc v công tác lp k hoch phát trin kinh t - xã hi giai đon 2011-2020.
Bên cnh báo cáo “Tng điu tra dân s và nhà  Vit Nam năm 2009: Các kt qu ch yu” đã đưc công
b vào tháng 7/2010, mt s ch đ quan trng như sinh, cht, di cư và đô th hóa, cu trúc tui-gii tính
ca dân s, tình hình giáo dc, tip tc đưc khai thác phân tích sâu nhm cung cp nhng thông tin
quan trng v thc trng và nhng khuyn ngh v chính sách phù hp v nhng ch đ đó.
Chuyên kho “Di cư và đô th hóa  Vit nam: Thc trng, xu hưng và nhng khác bit” đã đưc xây
dng, s dng s liu điu tra mu 15% ca cuc Tng điu tra dân s và nhà  năm 2009, nhm
cung cp thông tin cp nht ti đc gi v ch đ này  Vit Nam.
Kt qu phân tích s liu cho thy xu hưng tăng ca di cư c v s lưng tuyt đi ln t l  Vit
Nam, và s đóng góp mnh m ca di cư vào khu vc thành th, đc bit là các thành ph ln. Di cư có
đóng góp tích cc cho bn thân ngưi di cư và s phát trin ca nơi đn, nhưng di cư cũng góp phn
làm gia tăng khong cách kinh t - xã hi gia nơi đn và nơi đi, gia thành th và nông thôn, và gia
các vùng. Cùng vi quá trình công nghip hóa và đô th hóa, dân cư  các vùng thành th đang tăng
trưng mnh m. Dân cư thành th có nhiu li th so vi dân cư nông thôn trong quá trình phát trin.
Tuy nhiên, tình trng đô th hóa quá ti  Vit Nam, dn đn tình trng mt b phn dân cư thành th
không có điu kin tip cn vi các tin nghi cơ bn, ngay c  nhng đô th phát trin nht như thành
ph Hà Ni và thành ph H Chí Minh. Chuyên kho cũng đã đưa ra nhng gi ý cho các chính sách
phát trin ca Vit Nam cn chú trng hơn đn vn đ di cư và đô th hóa hin nay đ đm bo di cư
và đô th hóa s đóng góp tt nht cho tăng trưng và phát trin kinh t xã hi  Vit Nam.
Tng cc Thng kê xin trân trng cm ơn Qu Dân s Liên hp quc đã h tr v tài chính và k
thut cho cuc Tng điu tra dân s và nhà  năm 2009, đc bit cho vic phân tích s liu và chun
b Báo cáo chuyên kho này. Chúng tôi đc bit cm ơn Tin s Nguyn Thanh Liêm, Vin Dân s, Sc
khe và Phát trin và Tin s Nguyn Hu Minh, Vin Gia đình và Gii, thuc Vin Khoa Hc Xã Hi

Vit Nam, đã phân tích s liu và dày công biên son bn Báo cáo. Chúng tôi bày t li cm ơn chân
thành ti các chuyên gia trong nưc và quc t, các cán b Văn phòng UNFPA, cán b TCTK đã làm
vic nhit tình cùng các tác gi và có nhng góp ý sâu sc trong quá trình biên son và hoàn thin
Báo cáo, cũng như ti văn phòng T chc Di cư Quc t (IOM) và Chương trình Đnh cư Con ngưi
Liên hp quc (UNHABITAT) đã có góp ý cho bn tho ca báo cáo này.
Chúng tôi hân hnh đưc gii thiu vi bn đc trong và ngoài nưc n phm chuyên sâu v ch đ
di cư và đô th hóa đang thu hút s quan tâm ca các nhà nghiên cu, các nhà qun lý, các nhà lp
chính sách và c xã hi. Chúng tôi mong nhn đưc ý kin đóng góp ca đc gi, rút kinh nghim
cho các xut bn phm tip theo ca Tng cc Thng kê.
Tng cc Thng kê

5
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Mục Lục
LI NÓI ĐU 3
MC LC 5
DANH MC BIU PHÂN TÍCH 7
DANH MC BIU PH LC 8
DANH MC HÌNH 9
DANH MC BN Đ 11
CÁC CH VIT TT 12
TÓM TT 13
CHƯƠNG I: GII THIU VÀ PHƯƠNG PHÁP 15
1.Gii thiu chung 15
2. Mc tiêu nghiên cu 16
3. Phương pháp 16
4. Cu trúc ca báo cáo 18
CHƯƠNG II: THC TRNG, XU HƯNG VÀ NHNG KHÁC BIT CA DI CƯ 19
1. Các khái nim cơ bn và đnh nghĩa 19
2. Thc trng di cư qua thi gian 21

3. Các dòng di cư gia khu vc nông thôn và thành th 24
4. Chn lc tui ca dân s di cư 28
5. Khác bit v di cư theo vùng 30
6. Lao đng di cư và điu kin sng 41
7. Di cư và giáo dc 46
8. Di cư và điu kin nhà  49
CHƯƠNG III: ĐÔ TH HÓA VÀ TĂNG TRƯNG ĐÔ TH 57
1. Mt s khái nim 60
2. Quá trình đô th hóa  Vit Nam 61
6
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
3. Dân s đô th: phân b và s thay đi quy mô 63
4. Các đc trưng đô th hóa 67
5. Xu hưng và trin vng đô th hóa 88
CHƯƠNG IV: DI CƯ VÀ ĐÔ TH HÓA 95
1. Di cư và đô th hóa 95
2. Di cư phân theo loi đô th 96
CHƯƠNG V: KT LUN VÀ KHUYN NGH CHÍNH SÁCH 99
1. Tóm tt các kt qu chính ca di cư và khuyn ngh chính sách 99
2. Đô th hóa  Vit Nam và các gi ý chính sách 101
3. Kt lun chung 103
TÀI LIU THAM KHO 105
PH LC 107
7
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Danh Mục biểu phân Tích
Biu 2.1: Dân s di cư và không di cư theo loi hình di cư 21
Biu 2.2: T l gia tăng dân s hàng năm phân theo tình trng di cư 23
Biu 2.3: Dân s di cư t 5 tui tr lên ti nơi đn phân theo các dòng di cư và năm điu tra 25
Biu 2.4: Các tnh có dân s di cư thun thp nht và cao nht giai đon 2004-2009 40

Biu 2.5: Các tnh có t l ngưi di cư gia các tnh thp nht và cao nht năm 2009 41
Biu 3.1: T l dân s đô th theo vùng kinh t - xã hi năm 2009 63
Biu 3.2: Phân b dân s đô th theo quy mô thành ph: Vit Nam, 1979,1989, 1999 và 2009 64
Biu 3.3: Dân s đô th  thành ph H Chí Minh và Hà Ni : 1979, 1989, 1999 và 2009 66
Biu 3.4: T s ph thuc theo loi hình đô th năm 2009 69
Biu 3.5: Quy mô h theo mc đ đô th hóa năm 2009 70
Biu 3.6: T s gii tính theo tui và nơi cư trú năm 2009 71
Biu 3.7 T l dân s chưa kt hôn theo tui, gii tính, và nơi cư trú năm 2009 72
Biu 3.8: Trình đ hc vn cao nht đt đưc (đã tt nghip) ca dân s t 5 tui tr lên
chia theo mc đ đô th hóa 76
Biu 3.9: Trình đ chuyên môn k thut ca dân s t 15 tui tr lên chia theo mc đ
đô th hóa năm 2009 78
Biu 3.10. T l có vic làm to thu nhp trong 7 ngày trưc TĐTDS chia theo gii tính,
loi hình kinh t và nơi cư trú năm 2009 81
Biu 3.11. T l ngưi tht nghip theo nhóm tui và gii tính chia theo các loi hình
đô th 2009 84
Biu 3.12: Đc trưng v nhà  theo mc đ đô th hóa và nơi cư trú năm 2009 85
Biu 3.13: Đc trưng v điu kin sng theo nơi cư trú năm 2009 86
Biu 3.14: T l dân s đô th chia theo tnh năm 1989, 1999 và 2009 88
Biu 4.1: Dân s di cư và t l trên tng dân s theo tng loi đô th năm 2009 97
8
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Danh Mục biểu phụ Lục
Biu A-2.1: Dân s di cư và không di cư trong tng dân s, 1989-2009 107
Biu A-2.2: T l dân s di cư và không di cư trong tng dân s, 1989-2009 108
Biu A-2.3: Cơ cu gii tính ca dân s di cư và không di cư , 1989-2009 109
Biu A-2.4: Các dòng di cư nông thôn-thành th, 1999-2009 110
Biu A-2.5: T l dân s nam, n theo loi hình di cư và dòng di cư gia nông thôn và thành th,
1999-2009 111
Biu A-2.6: Trung bình và trung v tui ca ngưi di cư và không di cư theo gii tính,

1989-2009 112
Biu A-2.7: S lưng và t l phn trăm ngưi di cư và không di cư theo gii tính và
vùng cư trú, 2009 113
Biu A-2.8: S ngưi nhp cư, xut cư và di cư thun ca dòng di cư gia các tnh theo
thành th - nông thôn và theo vùng, 2009 113
Biu A-2.9: S ngưi di cư gia các tnh theo vùng, 2004-2009 115
Biu A-2.10: T l dân s di cư trong nưc theo tnh (%) 116
Biu A-2.11: S lưng ngưi di cư trong nưc theo tnh 119
Biu A-2.12: Nhp cư, xut cư và di cư thun ca dòng di cư gia các tnh theo nơi 
thành th nông-thôn và theo tnh 122
Biu A-2.13: Điu kin kinh t-xã hi ca h gia đình theo loi hình di cư, 2009 125
Biu A-2.14: Dân s lao đng có k năng trong dân s đ tui 15-55 theo loi hình di cư 126
Biu A-2.15: Tình trng đi hc ca tr em t 6-10 tui theo loi hình di cư và gii tính 127
Biu A-2.16: Tình trng đi hc ca dân s t 11-18 tui theo loi hình di cư và gii tính 128
Biu A-2.17: Điu kin nhà  theo loi hình di cư 129
Biu A-2.18: Ngun nưc s dng cho ăn ung theo loi hình di cư 131
Biu A-2.19: S dng h xí hp v sinh theo loi hình di cư 132
Biu A-3. 1: Danh sách các đô th Vit Nam 2009 133
Biu A-3. 2: Danh sách các th xã còn li 134
Biu A-3. 3: Mc đ đô th hóa (%) ti mt s vùng ca th gii: 1970-2000 135
Biu A-3. 4: Mc đ đô th hóa (% dân s đô th)  các nưc Đông Nam Á: 1970-2000 136
9
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Biu A-3. 5: T l tăng trưng hàng năm (%) ca dân s đô th  các nưc Đông Nam Á 137
Biu A-3. 6: Các trung tâm đô th vi hơn 100 000 dân trong năm 1979, 1989, 1999, 2009 138
Biu A-3. 7: T l chưa kt hôn theo gii tính và nhóm tui năm 1989, 1999 và 2009 140

Danh Mục hình
Hình 2.1: Nơi thưng trú ti thi đim 5 năm trưc thi đim tng điu tra 20
Hình 2.2: T l ngưi di cư qua thi gian 22

Hình 2.3: Dân s di cư và không di cư 1999-2009 và d báo đn năm 2019 23
Hình 2.4: T l n di cư qua thi gian 24
Hình 2.5: Dân s di cư 5 năm t 1999 đn 2009 và d báo ti 2019 26
Hình 2.6: T l ngưi di cư phân theo các dòng di cư gia nông thôn và thành th trên tng s
dân ti nơi đn 1999-2009 và d báo đn năm 2019 27
Hình 2.7: T l dân s n trong các dòng di cư gia nông thôn và thành th 27
Hình 2.8: Tháp dân s theo các loi hình di cư và không di cư, 2009 28
Hình 2.9: Tui trung v ca ngưi di cư và không di cư phân theo gii tính 29
Hình 2.10: Tháp dân s theo các dòng di cư gia nông thôn và thành th, 2009 30
Hình 2.11: T l ngưi di cư phân theo vùng kinh t - xã hi, 2009 31
Hình 2.12: S dân nhp cư, xut cư và di cư thun trong 5 năm trưc thi đim TĐTDS
năm 2009 ca dòng di cư gia các tnh theo vùng kinh t - xã hi 32
Hình 2.13: S dân nhp cư, xut cư và di cư thun trong 5 năm trưc thi đim điu tra
1999 ca dòng di cư gia các tnh theo vùng 33
Hình 2.14: S dân nhp cư, xut cư và di cư thun trong 5 năm trưc TĐTDS năm 2009
ca dòng di cư gia các tnh phân theo khu vc thành th-nông thôn và vùng kinh t - xã hi 34
Hình 2.15: S lưng ngưi di cư gia các vùng theo nơi thc t thưng trú vào thi đim
1/4/2004 và 1/4/2009 35
Hình 2.16: T l ngưi t 15 đn 55 tui đã đưc đào to chuyên môn k thut 42
Hình 2.17: T l ngưi t 15 đn 55 tui đã đưc đào to phân theo dòng di cư 43
Hình 2.18: Mc sng ca h ngưi di cư và không di cư năm 2009 44
Hình 2.19: Mc sng h gia đình phân theo dòng di cư năm 2009 45
10
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Hình 2.20: T l dân s t 15 tui tr lên đã tt nghip tiu hc phân theo gii tính và
loi di cư (2009) 46
Hình 2.21: T l dân s t 15 tui tr lên đã tt nghip tiu hc phân theo nhóm tui và
dòng di cư (2009) 47
Hình 2.22: T l dân s t 15 tui tr lên đã tt nghip tiu hc phân theo dòng di cư năm 2009 48
Hình 2.23: T l đi hc ca tr em t 6 đn 10 tui 48

Hình 2.24: T l đi hc ca tr em t 11 đn 18 tui 49
Hình 2.25: Tình trng nhà  ca ngưi dân t 5 tui tr lên phân theo tình trng di cư 50
Hình 2.26: Tình trng nhà  phân theo dòng di cư ca ngưi dân t 5 tui tr lên 51
Hình 2.27: T l ngưi t 5 tui tr lên s dng ngun nưc hp v sinh 52
Hình 2.28: T l ngưi s dng ngun nưc hp v sinh phân theo dòng di cư 53
Hình 2.29: Loi nhà v sinh ca ngưi dân t 5 tui tr lên phân theo tình trng di cư 54
Hình 2.30: Loi nhà v sinh ca ngưi dân t 5 tui tr lên phân theo dòng di cư 55
Hình 3.1. T l dân cư thành th toàn quc t năm 1931 đn 2009 62
Hình 3.2: T l tăng trưng dân s đô th hàng năm  Vit Nam 1931-2008 65
Hình 3.3. Tháp dân s thành th Vit Nam năm 2009 theo các loi hình đô th 67
Hình 3.4. T l ngưi có trình đ cao đng, đi hc tr lên theo nhóm tui và nơi cư trú
theo loi hình cư trú và gii tính (năm 2009) 75
Hình 3.5: T l dân s t 15 tui tr lên tham gia các hot đng kinh t chia theo gii tính
và nơi cư trú (năm 2009) 80
Hình 3.6. T l dân s t 15 tui tr lên tham gia các hot đng kinh t chia theo gii tính
và nơi cư trú theo mc đ đô th hóa (năm 2009) 80
Hình 3.7. T s gii tính theo nhóm tui  khu vc đô th 92
Hình 3.8. T s gii tính theo nhóm tui  khu vc đô th (đã điu chnh) 92
Hình 3.9. T l chưa tng kt hôn ca nam, n đô th theo nhóm tui, 1999 và 2009 93
Hình 4.1: T l dân s di cư và t l dân s đô th phân chia theo tnh thành 95
Hình 4.2: Đưng cong th hin mi quan h gia t l dân s di cư và t l dân s đô th
sau khi loi b các trưng hp ngoi l 96
11
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Danh Mục bản đồ
Bn đ 2.1: S ngưi nhp cư giai đon 2004-2009 36
Bn đ 2.2: T l ngưi nhp cư 2004-2009 trên tng dân s ti nơi đn vào 1/4/2009 37
Bn đ 2.3: S ngưi xut cư giai đon 2004-2009 38
Bn đ 2.4: T l ngưi xut cư 2004-2009 trên tng s dân ti nơi đi vào 1/4/2004 39
Bn đ 3.1: T l dân s sng  các khu vc đô th năm 1999 58

Bn đ 3.2: T l dân s sng  các khu vc đô th năm 2009 59
các chữ viếT TắT
ASFR T sut sinh đc trưng theo tui
BCĐTW Ban Ch đo Tng điu tra dân s và nhà  Trung ương
CBR T sut sinh thô
TT-TT (Di cư) Thành th ti thành th
TT-NT (Di cư) Thành th ti nông thôn
TPHCM Thành ph H Chí Minh
MDG Mc tiêu phát trin thiên niên k
NT-TT (Di cư) Nông thôn ti thành th
NT-NT (Di cư) Nông thôn ti nông thôn
SMAM Tui kt hôn trung bình ln đu
SXKD Sn xut kinh doanh
TCTK Tng cc Thng kê
TĐTDS Tng điu tra dân s và nhà 
TFR Tng t sut sinh
UNESCAP y ban Liên hp quc v kinh t xã hi khu vc Châu Á-Thái Bình Dương
UNFPA Qu Dân s Liên hp quc
13
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
TóM TắT
Kt qu phân tích s liu mu ca TĐTDS năm 2009 cho thy xu hưng tăng ca di cư c v s lưng
tuyt đi ln t l. Các kt qu phân tích cũng cho thy nhng đóng góp ca di cư vào khu vc
thành th, đc bit là ti các thành ph ln. Các kt qu này gi ý rng các chính sách phát trin cn
chú trng hơn đn dân s di cư, đc bit là nhóm di cư t nông thôn ra thành th là nhóm di cư có
tc đ tăng nhanh nht. Các chính sách liên quan đn di cư cn tính đn s đa dng hay nhng khác
bit ln trong di cư và ca ngưi di cư. S liu TĐTDS đã làm sáng t mt s đc trưng ca nhóm dân
s di cư “lâu dài hơn” nhưng b qua nhóm di cư tm thi, là nhóm dân s cn nhn đưc s quan
tâm nhiu hơn ca các nghiên cu tip theo. Mi quan h gia di cư và phát trin là tương đi phc
tp: trong khi di cư có đóng góp tích cc cho bn thân ngưi di cư và s phát trin ca nơi đn, di

cư cũng góp phn làm gia tăng khong cách kinh t - xã hi gia nơi đn và nơi đi, gia thành th
và nông thôn, và gia các vùng. Các khu vc nông thôn và các vùng xut cư ch yu như Bc Trung
B và Duyên hi min Trung, Đng bng sông Cu Long chu nhiu thit thòi hơn trong khi khu vc
thành th, đc bit các tnh-thành ph ln, và các vùng nhp cư ch yu như vùng Đông Nam B
đưc li t nhng ngưi di cư tr tui, thưng là nhng ngưi có vn xã hi tt hơn. Các k hoch
và chính sách phát trin vùng và quc gia cn tính đn nhng bin pháp đ đm bo đóng góp tt
nht ca di cư ti phát trin. Nhng phát hin t TĐTDS cũng cho thy cn đc bit quan tâm đn
ph n và tr em di cư.
Trong thp niên va qua, cùng vi quá trình công nghip hóa và đô th hóa, đang din ra s tăng
trưng mnh m dân cư  các vùng thành th. Đng thi li sng đô th ngày càng đưc đnh hình
rõ nét. Đc đim nhân khu hc ca dân cư thành th khác bit đáng k so vi dân cư nông thôn:
quy mô gia đình  thành th nh hơn; ngưi dân thành th kt hôn mun hơn và có ít con hơn. Dân
cư thành th cũng có đưc nhiu li th so vi dân cư nông thôn trong quá trình phát trin: điu
kin nhà  tt hơn, có nhiu cơ hi tip cn vi tin nghi cuc sng như đin lưi, nưc hp v sinh
và điu kin hc tp cũng như đưc làm vic trong môi trưng đòi hi đưc đào to chuyên môn.
Nhng li th này th hin rõ nét ti nhng đa bàn có mc đ đô th hóa cao. Điu này càng làm
tăng thêm sc hp dn ca các thành ph ln và thúc đy s tăng trưng dân s mnh m  các
khu vc này.
Tuy nhiên, cũng quan sát thy tình trng đô th hóa quá ti  Vit Nam. Điu này dn đn hin tưng
mt b phn dân cư thành th không có điu kin tip cn vi các tin nghi cơ bn như nhà v sinh,
ngun nưc hp v sinh, ngay c  nhng đô th phát trin nht như thành ph Hà Ni và thành
ph H Chí Minh. T l tht nghip ca cư dân thành th là cao hơn so vi nông thôn. Như vy, mt
b phn nh cư dân thành th đã không có cơ hi chia s nhng li th ca các khu vc thành th.
Vi tc đ phát trin và dân s thành th như hin nay, Vit Nam s phi đi mt vi ngày càng nhiu
vn đ phc tp ny sinh t quá trình đô th hóa: tăng mt đ dân s  thành th; gii quyt vic làm;
thiu nhà ; ô nhim môi trưng, v.v Điu đó đòi hi phi có s quan tâm ln hơn đn vn đ đô
th hóa  Vit Nam hin nay.

15
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT

1. GII THIU CHUNG
Tng điu tra dân s và nhà  (TĐTDS) năm 2009 là cuc Tng điu tra dân s ln th tư và điu tra
nhà  ln th ba đưc tin hành  nưc ta k t khi đt nưc thng nht năm 1975. Mc tiêu chính
ca TĐTDS là thu thp các d liu cơ bn v dân s và nhà  nhm phc v công tác nghiên cu và
phân tích xu hưng phát trin dân s ca c nưc cũng như ca tng đa phương; cung cp thông
tin đánh giá vic thc hin k hoch phát trin kinh t - xã hi giai đon 2001-2010 cũng như xây
dng k hoch phát trin kinh t - xã hi trong giai đon 2011-2020; và giám sát vic thc hin cam
kt ca Chính ph trong vic thc hin các mc tiêu phát trin Thiên niên k ca Liên hp quc
(BCĐTW, 2009).
Tng điu tra dân s và nhà  đưc thc hin  nưc ta 10 năm mt ln. Cuc TĐTDS đu tiên đưc
thc hin vào năm 1979, sau đó là vào các năm 1989, 1999 và 2009. Tng điu tra dân s năm 1979
thu thp các thông tin đơn gin và nhn đưc rt ít h tr k thut t cng đng quc t. Ba cuc
TĐTDS tip theo đã thu thp đưc nhiu thông tin hơn và nhn đưc nhiu h tr k thut và tài
chính hơn t phía cng đng quc t. Các thông tin t TĐTDS bao gm nhng ch tiêu kinh t - xã
hi cơ bn nht. Ba cuc TĐTDS gn đây có khá nhiu thông tin ging nhau v dân s và nhà  và vì
th có th s dng vào mc đích so sánh và phân tích xu hưng.
Bên cnh điu tra toàn b đ thu thp thông tin ca tt c các công dân Vit Nam hin cư trú trên
lãnh th Vit Nam ti thi đim TĐTDS, mt mu điu tra, thu thp nhiu thông tin cũng đưc tin
hành cùng vi điu tra toàn b hơn. Mc đích ca điu tra chn mu này là: 1) M rng ni dung
điu tra; 2) Nâng cao cht lưng điu tra, nht là đi vi các câu hi nhy cm và phc tp; và 3)
Gim chi phí cho TĐTDS. Phương án điu tra mu năm 2009 đã đưc thông qua vi c mu suy rng
là 15% dân s ca c nưc. Tương t như vy, các cuc điu tra mu ca TĐTDS cũng đã đưc thc
hin trong các cuc TĐTDS năm 1989 (vi c mu 5%) và 1999 (vi c mu 3%) (BCĐTW, 2009).
Chuyên kho này trình bày nhng phát hin t kt qu phân tích sâu các vn đ di cư và đô th hóa
 Vit Nam s dng các s liu điu tra mu ca ba cuc TĐTDS gn đây nht. Di cư và đô th hóa đã
tr thành mt phn thit yu ca tăng trưng kinh t nhanh ti Vit Nam k t sau ci cách kinh t
và đó cũng là nhng vn đ then cht ca dân s và phát trin. Trong bi cnh rng hơn ca khu
vc châu Á, có th thy di cư đã tăng lên nhanh chóng vi tc đ chưa tng thy trong hai thp k
qua (Deshingkar, 2006); dân s thành th cũng tăng trưng  tc đ rt cao trong vòng mt thp k
rưi gn đây (UNESCAP, 2007). Chuyên kho này c gng cung cp mt bc tranh chung v di cư và

đô th hóa  Vit Nam trong hai thp k qua. Chuyên kho cũng c gng xem xét mi liên kt gia
di cư, đô th hóa và mt s kt qu đt đưc trong vic thc hin các mc tiêu thiên niên k hay nói
rng hơn là mi liên h gia di cư, đô th hóa và phát trin.
chƯƠng i: giỚi ThiỆu vÀ phƯƠng pháp
16
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
2. MC TIÊU NGHIÊN CU
Chuyên kho này nhm mô t và phân tích mô hình, xu hưng và trin vng ca di cư và đô th hóa
ti Vit Nam. Chuyên kho ch yu s dng s liu t cuc TĐTDS năm 2009 và s liu ca các cuc
TĐTDS trưc đó vào các năm 1989 và 1999.
Các mc tiêu c th ca chuyên kho này là:
• MôtảthựctrạngdicưtạiViệtNam;
• Môtảnhữngkhácbiệtcủatìnhhìnhdicưtrongnướctheocácyếutốchủyếunhưvùng,
tnh/thành ph, loi hình di cư, dòng di cư gia thành th và nông thôn và gii tính ca
ngưi di cư;
• Môtảxuhướngcủadicưtrongnướctrong20nămqua(kểtừ1989)vàtriểnvọng;
• MôtảthựctrạngđôthịhóaởViệtNam;
• Môtảnhữngkhácbiệtcủađôthịhóatheocácyếutốchínhnhưtheovùngvàtheotỉnh;
• Môtảxuhướngbiếnđổicủađôthịhóatrong20nămquavàtriểnvọng;
• ĐưarakếtluậnvềnhữngđặcđiểmchínhcủadicưtrongnướcvàđôthịhóaởViệtNamtrong
20 năm qua; và
• ĐưaracácgợiýchínhsáchchoquảnlýdânsốvàđôthịởViệtNam.
3. PHƯƠNG PHÁP
Như đã đ cp, chuyên kho này s dng s liu mu ca ba cuc TĐTDS gn đây nht (c mu ln
lưt là 15%, 3% và 5% ca các cuc TĐTDS năm 2009, 1999 và 1989) cho phân tích. Nhng mu này
mang tính đi din không ch  cp quc gia mà còn  cp tnh. Riêng năm 2009, mu đưc chn
mang tính đi din ti cp huyn. Đơn v ly mu ca TĐTDS là đa bàn điu tra. Mu nghiên cu
đưc xây dng da trên phương pháp chn mu chùm c khi. Các thông tin chi tit v phương
pháp chn mu, kích thưc mu, phiu điu tra, phương pháp kho sát và vic thc hin điu tra
dân s đã đưc trình bày trong các n phm xut bn trưc đây ca Ban ch đo Tng điu tra dân

s và nhà  Trung ương (xem BCĐTW, 2009; BCĐTW, 2000; BCĐTW, 1999; BCĐTW, 1991).
Phương pháp phân tích mô t hay phân tích đơn bin đưc s dng đ đưa ra thc trng v di cư
và đô th hóa. Phương pháp d báo theo mt s mô hình đơn gin cũng đưc áp dng nhm xem
xét xu hưng bin đi trong tương lai ca di cư và đô th hóa. Phân tích hai bin đưc dùng đ tìm
hiu nhng khác bit ca di cư và đô th hóa theo các đc trưng v khu vc, nhân khu hc và kinh
t - xã hi chính bao gm: vùng nơi cư trú, tnh/thành ph nơi cư trú, tui ca ngưi tr li, điu kin
sng ca h gia đình ngưi tr li, trình đ đào to, trình đ hc vn và điu kin nhà . Gii tính ca
ngưi tr li đưc xem là mt vn đ xuyên sut và đưc đưa vào trong hu ht các phân tích. Phân
tích xu hưng bin đi cũng đưc s dng đ nm bt xu hưng bin đi ca di cư, tăng trưng
đô th và đô th hóa trong hai thp k va qua. Hu ht các bin s s dng trong chuyên kho này
đưc xây dng da theo cách xây dng 56 ch tiêu chun ca TĐTDS năm 2009 ca BCĐTW (xem
BCĐTW, 2010a) và theo phân loi đô th ca Chính ph.
Các so sánh đưc thc hin không ch gia các nhóm di cư khác nhau mà còn gia ngưi di cư và
ngưi không di cư. Các công c h tr trc giác, bao gm các hình và bn đ, cũng đưc s dng
17
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
nhm giúp ngưi đc có th hiu các kt qu phân tích mt cách d dàng hơn. Các kt qu phân
tích s liu chi tit dùng cho các hình và bn đ đưc trình bày trong các biu ph lc.
S liu TĐTDS cũng như s liu mu ca TĐTDS có nhng đim mnh và cũng còn có hn ch nht
đnh có nh hưng đn phm vi phân tích s liu. Vì vy, phn này trình bày nhng ưu đim và hn
ch chính ca s liu TĐTDS và mu suy rng  Vit Nam nhm cung cp thông tin cơ bn và gii
thích cho nhng hn ch ca vic phân tích trong chuyên kho này.
Ưu đim ln nht ca s liu TĐTDS và điu tra chn mu kt hp trong TĐTDS là phm vi bao ph
toàn quc hay tính đi din cao. Kích thưc mu và s liu ca điu tra chn mu ln cho phép đưa
ra các phân tích thng kê có tính đi din không ch  cp vùng mà còn  các cp thp hơn; điu tra
chn mu ca TĐTDS có nhiu thông tin chi tit cho phép phân tích nhiu vn đ đn cp tnh và
thm chí là cp huyn vi s liu 2009. Đây là mt li th ln ca s liu TĐTDS, cho phép thu thp
nhng thông tin vĩ mô cho vic xây dng các chin lưc và chính sách. Kích thưc mu ln ca điu
tra chn mu cho phép thc hin các mô t và phân tích đi vi các nhóm có dân s nh như dân
tc thiu s, các nhóm dân s bin đng mnh như ngưi di cư và các vn đ phc tp như đô th

hóa. Ngoài ra, s sn có ca các thông tin kinh t - xã hi cơ bn ca ngưi tr li như tui, gii tính,
trình đ hc vn, dân tc, ngh nghip và các đc đim cng đng như nông thôn/thành th còn
cho phép xem xét sâu hơn nhng khác bit ca di cư trong nưc và đô th hóa cũng như nhng vn
đ nghiên cu khác liên quan đn nhng yu t này.
S liu TĐTDS có nhng hn ch nht đnh. TĐTDS ch bao gm mt s ít các câu hi đưc chn lc
rt k và không th có đưc các thông tin sâu vì ngun lc có hn trong khi mc tiêu li rt ln là thu
thp thông tin t toàn b dân s. Vì vy, kt ni gia di cư và đô th hóa và nhng vn đ kinh t - xã
hi khác đưc gii hn  nhng vn đ chính s dng nhng thông tin sn có trong phiu điu tra
dân s. Nhng thông tin hn ch này ca TĐTDS cho phép đưa ra thc trng và mt s nhng khác
bit ca di cư và đô th hóa nhưng không cho phép đi sâu gii thích v nhng khác bit này vì không
có thông tin v các yu t gii thích.
Các cuc TĐTDS  Vit Nam không thu thp nhng thông tin quan trng liên quan đn quá trình
di cư như lý do di cư, nơi sinh, và thi gian cư trú. Vic so sánh nơi thưng trú thc t ti thi đim
5 năm trưc thi đim điu tra và nơi thưng trú thc t hin ti đ xác đnh ngưi di cư có nhng
hn ch nht đnh. Không th xác đnh đưc thi đim di chuyn ln gn đây nht và thi gian cư
trú ti nơi  hin ti ca ngưi di cư. Các nhóm dân di cư theo mùa v, di cư tm thi và các dòng hi
cư xy ra trong vòng 5 năm trưc thi đim điu tra cũng không đưc tính đn trong TĐTDS. Nhng
hn ch đó dn đn kt qu tt yu là các s liu v di bin đng tính đưc t b s liu TĐTDS s
thp hơn so vi các con s thc t. Nhng hn ch này đã đưc ch ra trong mt s n phm đưc
xut bn sau khi công b các kt qu ch yu ca TĐTDS năm 1999; tuy nhiên, TĐTDS năm 2009 vn
còn nhng hn ch này và vì th vn cn lưu ý đn nhng hn ch này khi s dng s liu TĐTDS
năm 2009. Tuy nhiên, cách thu thp s liu ging ht nhau gia các cuc TĐTDS cho phép so sánh
các mô hình di cư gia hai cuc điu tra 1999 và 2009.
S liu TĐTDS không bao gm thông tin v ta đ đa lý ca khu vc kho sát qua thi gian nên
không th phân tích đưc các yu t có tác đng ti quá trình đô th hóa. Qua 20 năm hay qua 3
cuc TĐTDS gn đây nht, có rt nhiu thay đi v ranh gii đa lý  cp tnh, huyn và xã. Rõ ràng,
quá trình phát trin kinh t - xã hi nhanh k t “Đi mi” không ch làm gia tăng các dòng di cư
mà còn nh hưng đn vic m rng nhanh chóng các khu vc thành th. Kt qu là, quá trình đô
18
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT

th hóa ti Vit Nam trong hai đn ba thp k qua có s đóng góp quan trng ca c di cư ln s m
rng phm vi đa lý ca các khu vc thành th. Tuy nhiên, rt khó có th đánh giá chính xác t l đóng
góp ca tng yu t trên ti quá trình đô th hóa t nhng thông tin hin có.
4. CU TRÚC CA BÁO CÁO
Chuyên kho bao gm 5 chương. Chương đu tiên trình bày các thông tin cơ bn và phương pháp
nghiên cu. Chương này cung cp các thông tin rt cơ bn và thit yu v bi cnh, lý do và mc
tiêu nghiên cu, phương pháp nghiên cu, các đc đim cơ bn ca s liu TĐTDS, gii hn và phm
vi nghiên cu. Chương hai tp trung vào di cư. Do có nhiu cách đnh nghĩa di cư và cũng có nhiu
loi hình di cư khác nhau, phn đu tiên trong chương này trình bày các khái nim cơ bn và đnh
nghĩa di cư đưc s dng trong chuyên kho này. Phn tip theo trong chương này trình bày thc
trng và xu hưng ca các loi hình di cư và các dòng di cư. Phn này cũng trình bày các đc đim cơ
bn ca ngưi di cư và nhng khác bit ca di cư gia các nhóm dân s khác nhau. Đô th hóa đưc
trình bày trong chương th ba. Tương t như Chương Hai, Chương Ba bt đu vi các khái nim cơ
bn, đnh nghĩa, và các thông tin chung. Tip đn là các kt qu phân tích thc trng, xu hưng và
nhng khác bit ca đô th hóa trong hai thp k qua. Chương Bn đi sâu xem xét mi liên h gia
di cư và đô th hóa. Chương cui cùng tóm tt nhng kt qu chính, nhn đnh và đưa ra mt s gi
ý chính sách rút ra trc tip t các kt qu nghiên cu.
19
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
1. CÁC KHÁI NIM CƠ BN VÀ ĐNH NGHĨA
Trong chuyên kho này, ngưi di cư đưc đnh nghĩa là nhng ngưi có nơi thưng trú ti thi đim
5 năm trưc thi đim điu tra khác vi nơi thưng trú hin ti. Ngưi không di cư là nhng ngưi
có nơi thưng trú ti thi đim 5 năm trưc thi đim điu tra cũng là nơi thưng trú hin ti. Theo
đnh nghĩa này, rõ ràng là ch có nhng ngưi t 5 tui tr lên mi có đ điu kin xem xét. Chính vì
lý do đó và đ so sánh gia các nhóm di cư và không di cư có ý nghĩa, các phân tích trong chuyên
kho này s không tính đn nhóm dân s dưi 5 tui.
Mc dù có rt nhiu cách đnh nghĩa ngưi di cư, cách đnh nghĩa trên là cách duy nht có th s
dng vi s liu ca TĐTDS. Mt hn ch ca cách đnh nghĩa này là không phân loi đưc mt s
loi hình di cư như di cư tm thi, di cư theo mùa v và hi cư do các nhóm này n trong các nhóm
dân s không di cư hoc di cư theo đnh nghĩa trên.

D liu hin có ca TĐTDS cho phép phân loi di cư theo các cp (đa gii) hành chính và theo các
dòng di cư gia nông thôn và thành th. Theo phân loi đa gii hành chính hin nay, Vit Nam đưc
chia thành 6 vùng; dưi cp vùng là 63 tnh; dưi cp tnh có 690 đơn v hành chính cp huyn
1
và
dưi cp huyn có 11.066 đơn v hành chính cp xã
2
. Do các chính sách phát trin thưng đưc xây
dng theo tng cp hành chính, vic phân loi di cư theo các cp hành chính có vai trò quan trng
trong vic tính đn ngưi di cư trong các k hoch phát trin  tng cp. Trong chuyên kho này,
các nhóm ngưi di cư và không di cư đưc xác đnh theo cách phân loi di cư theo cp hành chính
như sau:
• Nhậpcưquốctế:baogồmnhữngngườitừ5tuổitrởlênhiệnđangsốngởViệtNamvàcónơi
thưng trú ti thi đim 5 năm trưc thi đim TĐTDS là  nưc ngoài.
• Dicưgiữacácvùng:Baogồmnhữngngườitừ5tuổitrởlênhiệnđangsốngởViệtNamvà5
năm trưc thi đim TĐTDS sng  vùng khác vi vùng hin đang cư trú.
• Dicưgiữacáctỉnh:Baogồmnhữngngườitừ5tuổitrởlênhiệnđangsốngởViệtNamvà5
năm trưc thi đim TĐTDS sng  tnh khác vi tnh hin đang cư trú.
• Dicưgiữacáchuyện:Baogồmnhữngngườitừ5tuổitrởlênvà5nămtrướcthờiđiểmTĐTDS
sng trong cùng tnh nhưng khác qun huyn so vi nơi thưng trú hin ti.
• Dicưtronghuyện:Baogồmnhữngngườitừ5tuổitrởlênvà5nămtrướcthờiđiểmTĐTDS
sng trong cùng qun huyn nhưng khác xã/phưng/th trn so vi nơi thưng trú hin ti.
1 Bao gm c các huyn đo.
2 Theo s liu Tng điu tra dân s và nhà  2009; trong đó bao gm c các xã đo.
chƯƠng ii: ThỰc TRẠng, Xu hƯỚng
vÀ những khác biỆT cỦa Di cƯ
20
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
• Mỗinhómngườidicưcónhómdânsốkhôngdicưtươngứnghaynóicáchkhác,ngườikhông
di cư cũng đưc phân loi theo các cp hành chính. Ví d, ngưi không di cư gia các tnh bao

gm nhng ngưi t 5 tui tr lên và 5 năm trưc thi đim điu tra sng trong cùng tnh vi
nơi thc t thưng trú hin ti. Trong chuyên kho này, nhóm không di cư gia các tnh s đi
din cho tt c các nhóm dân s không di cư và gi chung là nhóm không di cư bi s khác
bit gia các nhóm không di cư phân theo các cp hành chính là gn như không đáng k
3
.
Hình 2.1 tóm tt đnh nghĩa các nhóm dân s di cư và không di cư. Dân s di cư vào mt năm c th
đưc hiu là dân s di cư đn (hay nhp cư) trong vòng 5 năm trưc thi đim đó; ví d, dân s di cư
vào năm 2009 cn đưc hiu là dân s nhp cư trong giai đon 2004-2009.
Hình 2.1: Nơi thưng trú ti thi đim 5 năm trưc thi đim tng điu tra và loi hình di cư

Theo dòng di cư gia nông thôn và thành th, các dòng di cư sau đưc xác đnh da trên đc đim
nông thôn hay thành th ca nơi thưng trú ti thi đim 5 năm trưc thi đim điu tra và nơi
thưng trú hin ti:
• Dicưtừkhuvựcnôngthônđếnnôngthôn(NT-NT);
• Dicưtừkhuvựcnôngthônđếnthànhthị(NT-TT)
• Dicưtừkhuvựcthànhthịđếnnôngthôn(TT-NT);và
• Dicưtừkhuvựcthànhthịđếnthànhthị(TT-TT).
Hai nhóm dân s không di cư đưc s dng làm nhóm so sánh bao gm:
3 Điu này đưc thy rõ trong Biu 2.1 trong phn tip theo. Theo đnh nghĩa trong chuyên kho này: dân s
không di cư gia các huyn = dân s không di cư gia các xã + dân s di cư trong huyn; dân s không di
cư gia các tnh = dân s không di cư gia các huyn + dân s di cư gia các huyn. Do dân s di cư trong
huyn và di cư gia các huyn chim t l rt nh trong tng dân s, dân s không di cư cp xã và huyn
theo th t chim ti 96% và 98% tng dân s không di cư gia các tnh.
Nưc ngoài Vit Nam
⇓
Tnh khác Cùng tnh
⇓
Qun/huyn khác Cùng qun/huyn
⇓

Xã/phưng khác Cùng xã/phưng
⇓ ⇓
Nhp cư
Di cư gia các
tnh
Di cư gia các
huyn
Di cư trong huyn
Không di cư gia các
xã
Không di cư gia các huyn
Không di cư gia các tnh / Không di cư
Không nhp cư quc t
21
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
• Khôngdicưởnôngthônhaylànhữngngườikhôngdicưhiệnsốngởkhuvựcnôngthôn;và
• Khôngdicưởthànhthịhaylànhữngngườikhôngdicưhiệnsốngởkhuvựcthànhthị.
So vi TĐTDS năm 2009 và 1999, TĐTDS năm 1989 không hi v tình trng di cư  cp xã/phưng,
và cũng không hi đc đim nơi thưng trú 5 năm trưc là thuc khu vc nông thôn hay thành th.
Do đó, các phân tích trong chuyên kho có s dng nhng thông tin này s gii hn trong s liu
ca hai cuc TĐTDS 1999 và 2009.
2. THC TRNG DI CƯ QUA THI GIAN
Dân s di cư theo cách xác đnh trong nghiên cu này chim mt t l nh trong tng dân s. Tuy
nhiên, s lưng tuyt đi ca dân s di cư cũng không phi là nh do tng dân s nưc ta tương đi
ln. Trong s hơn 78 triu dân t 5 tui tr lên trong năm 2009, có 2,1% hay tương ng vi 1,6 triu
ngưi di cư trong huyn; 2,2% hay 1,7 triu ngưi di cư gia các huyn; 4,3% hay 3,4 triu ngưi di
cư gia các tnh, và có mt t l rt nh chim 0,1% hay 40.990 ngưi nhp cư quc t. Kt qu t
các cuc điu tra 1999 và 1989 cũng cho thy mô hình tương t (Xem Biu 2.1).
Di cư quc t đã không đưc đưa vào mt cách đy đ trong TĐTDS do nhiu ngưi Vit Nam đang
cư trú ti nưc ngoài ti thi đim TĐTDS có th chưa đưc tính đn. Ngoài ra, dân s nhp cư cũng

không đưc thng kê đy đ vì công dân ngưi nưc ngoài hin sng  Vit Nam cũng không đưc
tính đn trong TĐTDS. Vì nhng lý do này và vì s lưng dân s nhp cư quc t quá nh, chuyên
kho này s không đi sâu phân tích dòng di cư quc t. Do đó, thut ng di cư đưc dùng trong
nhng phn sau ca chuyên kho đưc hiu là di cư trong nưc.
Biu 2.1: Dân s di cư và không di cư theo loi hình di cư, 1989-2009
Xu hưng gia tăng di cư c v s lưng ln t l ngưi di cư đưc quan sát thy trong hai thp k
qua, nhưng xu hưng gia tăng này ch ni bt rõ rt trong vòng mt thp k va qua. Có rt nhiu
lý do có th dn ti s gia tăng này, trong đó phi k đn vic gim thiu h thng hp tác xã, vic
chuyn đi nn kinh t t tp trung bao cp sang kinh t th trưng, vic d b các quy đnh hn
ch s phát trin ca khu vc tư nhân, s phát trin ca giao thông vn ti (Đng Nguyên Anh và
các tác gi khác, 1997), s gia tăng khác bit gia các vùng (PWG, 1999), và s ni lng các quy đnh
1989 1999 2009
S ngưi % S ngưi % S ngưi %
Di cư trong huyn - - 1.342.568 2,0 1.618.160 2,1
Không di cư trong huyn - - 64.493.309 93,5 71.686.913 91,4
Di cư gia các huyn 1.067.298 2,0 1.137.843 1,7 1.708.896 2,2
Không di cư gia các huyn 51.797.097 95,5 65.835.877 95,5 73.305.072 93,5
Di cư gia các tnh 1.349.291 2,5 2.001.408 2,9 3.397.904 4,3
Không di cư gia các tnh 52.864.395 97,4 66.973.720 97,1 75.013.968 95,7
Nhp cư quc t 65.908 0,1 70.389 0,1 40.990 0,1
Không nhp cư quc t 54.213.686 99,9 68.975.128 99,9 78.411.872 99,9
22
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
hn ch di cư (Doãn và Trnh, 1998; Guest, 1998). Dân s di cư gia các huyn tăng nh t 1,07 triu
ngưi vào năm 1989 lên 1,14 triu ngưi vào năm 1999, sau đó tăng thêm hơn 50% và lên ti 1,7
triu ngưi vào năm 2009. T l dân s di cư gia các huyn gim t 2% xung 1,7% trong giai đon
1989-1999 nhưng sau đó tăng lên 2,2% trong năm 2009.
Dân s di cư gia các tnh có xu hưng ngày càng gia tăng rõ rt. S ngưi di cư gia các tnh tăng
t 1,3 triu ngưi năm 1989 lên 2 triu ngưi năm 1999 và lên ti 3,4 triu ngưi năm 2009. T l
ca nhóm di cư này trong tng dân s cũng tăng tương ng t 2,5% trong năm 1989 lên 2,9% năm

1999 và 4,3% năm 2009. Nhng kt qu này cho thy t l tăng dân s di cư cao hơn t l tăng dân
s t nhiên.
Xem xét di cư  các cp đa gii hành chính cho thy  cp càng cao thì t l tăng dân s di cư
cũng cao hơn. Hình 2.2 cho thy nhóm dân s di cư gia các tnh tăng mnh m nht, di cư gia
các huyn tăng chm hơn, và tăng chm nht là trong nhóm di cư trong huyn. Mc dù s liu
ca TĐTDS không cho bit lý do ca s khác bit này, vic tăng thu nhp h gia đình, ci thin
giao thông vn ti, tăng cơ hi hc hành và thông tin phong phú hơn thông qua các phương tin
truyn thông đi chúng rõ ràng đã đem li nhiu cơ hi la chn cho ngưi dân đ di chuyn và
to điu kin đ h có th di chuyn trong khong cách dài hơn và vưt ra ngoài ranh gii quen
thuc ca h.
Hình 2.2: T l dân s di cư qua thi gian, 1989-2009

S liu t ba cuc TĐTDS đã cho thy tc đ tăng trưng dân s di cư trong thp k qua cao hơn tc
đ tăng trưng dân s không di cư (Biu 2.2). Thêm vào đó, t l tăng dân s di cư trong giai đon
1999-2009 cũng cao hơn so vi giai đon 1989-1999, trong khi tc đ tăng trưng dân s không di
cư trong giai đon 1999-2009 thp hơn so vi giai đon 1989-1999. Do đó, t l dân s di cư đã tăng
nhanh hơn trong thp k va qua.
98
97
96
95
94
93
92
1989 1999 2009
6
5
4
3
2

1
0
Không di cư
Không di cư
Di cư trong
huyện
Di cư giữa
các huyện
Di cư giữa
các tỉnh
23
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
6
5
4
3
2
1
0
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Dân số không di cư

Dân số di cư
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Không di cư
Di cư trong
huyện
Di cư giữa
các huyện
Di cư giữa
các tỉnh
Biu 2.2: T l gia tăng dân s hàng năm phân theo tình trng di cư, 1989-2009

Đơn v tính: %
Hình 2.3 đưa ra mt d báo đơn gin v dân s di cư và không di cư t 5 tui tr lên. D báo này
không căn c vào cơ cu tui-gii, mc sinh và mc cht ca tng nhóm di cư và không di cư mà
ch da vào t l tăng dân s bình quân hàng năm ca tng nhóm dân s di cư và không di cư trong
giai đon 1999-2009 và gi đnh rng t l tăng dân s trung bình hàng năm vn gi nguyên trong
10 năm ti. Mô hình d báo cho thy, đn năm 2019 dân s di cư gia các tnh t 5 tui tr lên s
là gn 6 triu ngưi; dân s di cư gia các huyn s có khong 2 triu ngưi và dân s di cư trong
huyn s có khong 2,6 triu ngưi; dân s không di cư s tăng t 75 triu ngưi năm 2009 lên 84
triu ngưi vào năm 2019. Do dân s không di cư có s lưng ln và mc tăng chm, đưng th hin
tăng trưng dân s không di cư qua thi gian có hình dng tương t đưng th hin tăng trưng
dân s qua thi gian. T l dân s di cư gia các tnh tăng nhanh hơn so vi di cư gia các huyn và
di cư trong huyn. Đn năm 2019, t l dân s di cư gia các tnh, di cư gia các huyn và di cư trong
huyn trên tng dân s s ln lưt là 6,4%, 3,0% và 2,4%.
Hình 2.3: Dân s di cư và không di cư 1999-2009 và d báo đn năm 2019
Giai đon Di cư trong huyn
Di cư gia các
huyn
Di cư gia các tnh Không di cư
1989 - 1999 - 0,6 4,0 2,4
1999 - 2009 1,9 4,2 5,4 1,1
24
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
S liu TĐTDS đã cung cp bng chng rõ ràng v mt hin tưng rt đưc chú ý trong các nghiên
cu di cư thưng đưc bit vi tên gi “n hóa di cư”. Điu này đưc th hin rt rõ qua hai ch s.
Th nht, dân s n di cư chim khong mt na tng s dân di cư. Th hai, t l dân s n di cư
trên tng s dân di cư liên tc tăng trong hai thp k qua. Ngay t năm 1989, n gii đã chim hơn
mt na dân s di cư trong huyn và di cư gia các huyn trong giai đon 1984-1989. N gii chim
dưi mt na dân s di cư gia các tnh năm 1989 nhưng đn năm 1999, t l nam và n trong dân
s di cư đã cân bng. Đn năm 2009, s lưng n gii đã nhiu hơn s lưng nam gii trong tt c
các nhóm dân s di cư. Kt qu phân tích các b s liu khác như Điu tra quc gia v v thành niên

và thanh niên Vit Nam 2003, Điu tra Di cư 2004, hay Điu tra bin đng dân s 1/4/2007 cũng cho
các kt qu tương t (Nguyn, 2009). S gim cu lao đng trong các hot đng nông nghip ti
nông thôn và gia tăng các cơ hi vic làm cho ph n ti các thành ph và các khu công nghip là
nhng lý do chính cho hin tưng gia tăng s lưng và t l n gii di cư này (Đng, 2003; Kabeer
và Trn, 2006). Xu hưng ngưc li đưc quan sát thy trong nhóm dân s không di cư vi t l dân
s n không di cư gim dn theo thi gian (xem Hình 2.4).
Mt xu hưng nht quán đưc thy qua c ba cuc TĐTDS đó là n gii di cư trong phm vi đa gii
hành chính nh hơn. Hình 2.4 cho thy rõ ràng rng t l n di cư trong c ba cuc điu tra đu cao
nht trong dân s di cư trong huyn, nh hơn trong di cư gia các huyn và nh nht trong nhóm
dân s di cư gia các tnh.
Hình 2.4: T l n di cư qua thi gian, 1989-2009

3. CÁC DÒNG DI CƯ GIA KHU VC NÔNG THÔN VÀ THÀNH TH
Ngưi di cư đóng góp vào dân s thành th nhiu hơn là dân s nông thôn (Biu 2.3). Kt qu này
không nm ngoài d đoán khi có nhiu bng chng cho thy s gia tăng bt bình đng gia khu
vc nông thôn và khu vc thành th vi nhiu li th nm  khu vc thành th (Đng và các tác gi
100
50
0
Di cư trong huyện Di cư giữa các huyện Di cư giữa các tỉnh Không di cư
1989 1999 2009
25
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
khác, 2007; TCTK & UNFPA, 2006). Tng cng, ngưi di cư t 5 tui tr lên đóng góp 3,8 triu ngưi
vào dân s thành th, hay nói cách khác 16% dân s thành th t 5 tui tr lên năm 2009 là ngưi
nhp cư trong giai đon 2004-2009. Cũng trong giai đon đó, dân s di cư t 5 tui tr lên đóng góp
2,7 triu ngưi vào dân s nông thôn nhưng ch chim 5% dân s nông thôn t 5 tui tr lên do dân
s nông thôn chim t trng ln trong cơ cu dân s c nưc.
Biu 2.3: Dân s và cu trúc dân s di cư t 5 tui tr lên ti nơi đn phân theo các dòng di cư
và năm điu tra, 1999-2009

Mt d báo dân s đơn gin da trên tc đ tăng trưng dân s trung bình hàng năm đưc dùng đ
ưc tính dân s di cư ca các dòng di cư đn năm 2019. D báo cho thy, dân s di cư t nông thôn
ti nông thôn s có s lưng ln nht vi 6,4 triu ngưi di cư vào năm 2019. Dân s di cư t nông
thôn ra thành th s đt 5 triu ngưi, nhiu hơn đáng k so vi dân s di cư t thành th đn nông
thôn vi 1,4 triu ngưi di cư vào năm 2019. Và cui cùng, dân s di cư t thành th ti thành th s
tăng t 1,7 triu ngưi năm 2009 lên 3 triu ngưi năm 2019 .
1999 2009 T l gia
tăng hàng
năm (%)
4
S ngưi % S ngưi %
Khu vc thành th
Di cư TT-TT 9 7 1 . 4 8 6 8 , 2 1.719.056 7,4 5,9
Di cư NT-TT 8 5 5 . 9 4 3 7 , 2 2.062.171 8,9 9,2
Không di cư  TT 10.089.625 8 4 , 7 19.413.699 83,7 6,8
Tng 11.917.055 100 23.194.927 100 6,9
Khu vc nông thôn
Di cư TT-NT 2 1 9 . 7 1 8 0 , 6 547.626 1,0 9,6
Di cư NT-NT 760.939 2 , 2 2.204.430 4,0 11,2
Không di cư  NT 33.778.197 9 7 , 2 52.273.214 95,0 4,5
Tng 34.758.854 100 55.025.270 100 4,7
4 T l gia tăng hàng năm này là t l trung bình cho giai đon 1999-2009.
26
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Hình 2.5: Dòng di cư gia khu vc thành th và nông thôn, 1999-2009 và d báo ti 2019

T l ca tt c các nhóm dân s dân di cư gia nông thôn và thành th, tr nhóm dân di cư ĐT-ĐT,
trên tng s dân  nơi đn đu tăng lên trong 10 năm ti. Dòng di cư t nông thôn ra thành th s
nh hưng mnh m đn dân s thành th trong khi di cư t nông thôn ti nông thôn tip tc nh

hưng mnh hơn đn dân s nông thôn. T l dân s di cư nông thôn-nông thôn và nông thôn-
thành th trong tng dân s ti nơi đn s gia tăng nhanh hơn và t l dân s di cư thành th đn
nông thôn s tăng chm hơn. D báo cho thy t l dân s di cư nông thôn ra thành th trên tng
s dân thành th s tăng t 8,9% năm 2009 lên 11% năm 2019, trong khi t l ngưi di cư t thành
th ti thành th trên tng s dân thành th s gim t 7,4% năm 2009 xung 6,7% năm 2019.  các
vùng nông thôn, t l ngưi di cư t thành th v nông thôn trên tng s dân nông thôn s tăng nh
t 1% năm 2009 lên 1,6% năm 2019 và t l ngưi di cư t nông thôn ti nông thôn trên tng s dân
nông thôn s tăng t 4% năm 2009 lên 7,3% năm 2019.
7
6
5
4
3
2
1
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012

2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
TT- TT
NT - TT
TT- NT
NT - NT
27
DI CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA ở VIệT NAm: Thực Trạng, Xu hướng và những khác biệT
Hình 2.6: T l dân s di cư trong tng dân s nơi đn phân theo các dòng di cư , 1999-2009 và
d báo đn năm 2019

Ngày càng có nhiu ph n t các vùng nông thôn tham gia vào dân s di cư. Trong s bn dòng di cư
gia thành th và nông thôn, n gii di cư chim t l cao hơn trong các dòng di cư t khu vc nông
thôn. N gii chim t l cao nht trong dòng di cư t nông thôn ti nông thôn trong các nhóm di cư
trong huyn và di cư gia các huyn, và t l này đã liên tc tăng lên trong mưi năm qua.
Hình 2.7: T l dân s n di cư theo loi hình di cư và dòng di cư gia nông thôn và thành th,
1999-2009
12
10
8
6
4
2
0
1999

2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
TT- TT
NT - TT
TT- NT
NT - NT
1999 1999 1999 200920092009
Di cư trong huyện Di cư giữa các huyện Di cư giữa các tỉnh
100
50
0
NT-NT NT-T T TT-NT TT-TT