ĐỀ TÀI " NHÌN NHẬN LẠI VẤN ĐỀ THÂM HỤT THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM " pot

1
NHÌN NHẬN LẠI VẤN ĐỀ THÂM HỤT THƯƠNG MẠI Ở VIỆT NAM
1

Vũ Quốc Huy
Đại học Kinh tế- Đại học Quốc gia Hà nội

Mở đầu.
Vấn đề thâm hụt thương mại gần đây đã trở thành một vấn đề được nhiều
người quan tâm và thảo luận. Sự thật là thâm hụt thương mại đã gia tăng trong
những năm gần đây, đặc biệt là từ năm 2007 khi thâm hụt thương mại đạt tới
mức 20% GDP và mặc dù có những diễn biến khác nhau, xu hướng chung có vẻ
như là thâm hụt thương mại vẫn còn duy trì ở mức cao. Những tranh luận về
nguyên nhân và giải pháp cho tình trạng này đặt ra vấn đề cần nhìn nhận lại
nguyên nhân thực sự của tình trạng thâm hụt thương mại kéo dài ở nước ta. Đã
không ít những ngộ nhận (myths) liên quan đến nguồn gốc, nguyên nhân của tình
trạng thâm hụt thương mại và do đó những giải pháp nhằm giải quyết xử lý vấn
đề này cũng mang đến không ít những ý kiến khác nhau
2
. Bài tham luận này
không đặt mục đích phân tích cụ thể nguyên nhân của tình hình THTM hiện nay,
càng không kỳ vọng đưa ra những giải pháp. Bài tham luận chỉ tập trung nêu ra
những điều có thể coi là sự ngộ nhận về tình trạng THTM để từ đó có thể có
được những cách nhìn đúng hơn về tình trạng này, từ đó mới có cơ sở chung để
thảo luận các vấn đề tiếp theo.
Tình hình thâm hụt thương mại của Việt nam từ 1995 đến nay
Thâm hụt thương mại của nước ta không phải là vấn đề mới. Trên thực tế,
thâm hụt thương mại diến ra suốt trong hơn 2 thập kỷ gần đây. Điều quan trọng
là là mức độ thâm hụt thương mại gia tăng đột biến vào thời điểm năm 2007, từ
mức 5 tỷ USD năm 2006 lên gần gấp 3 lần với khối lượng trên 14 tỷ USD vào

năm 2007 và đạt đỉnh điểm với mức trên 18 tỷ USD năm 2008 (tương đương
20% GDP). Trong bối cảnh bất ổn kinh tế vĩ mô, những lo ngại về tỷ giá, lạm
phát, g ia tăng thâm hụt thương mại lại càng trở nên vấn để được quan tâm sâu
sắc. Thêm vào đó, cơ cấu thương mại và thâm hụt thương mại cũng là một vấn
đề được chú ý, bởi lẽ có sự khác biệt lớn trong cơ cấu thương mại xét về thành
phần kinh tế, cơ cấu thị trường và mặt hàng.
Bảng 1 cho thấy, khu vực doanh nghiệp trong nước làm cho mức độ thâm
hụt thương mại trầm trọng hơn, trong khi khu vực FDI có tác dụng làm giảm nhẹ

1
Bài viết tham gia Hội thảo của Ủy Ban Kinh tế của Quốc hội về các vấn đề kinh tế vĩ mô năm 2011 tổ chức tại
Cần Thơ, 9-11 tháng 3 năm 2011
2
Bùi Tất Thắng đã đưa ra một số ‘ngộ nhận’ này trong bài viết ‘ Về những mối nguy cơ của nền kinh tế Việt
Nam trong năm 2011” tại hội thảo khoa học quốc tế: “Chất lượng tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2001 –
2010: 10 năm nhìn lại và con đường phía trước” do Trường ĐH KTQD, Diễn đàn phát triển VN và Ủy ban Kinh
tế của Quốc hội tổ chức ngày 24/1/2011 tại Hà Nội)

2
mức độ thâm hụt chung. Năm 2008, khu vực trong nước có tổng thâm hụt
thương mại lên tới gần 25 tỷ USD, trong khi đó khu vực FDI có mức thặng dư
là 6,6 tỷ USD. Như vậy có thể nói, trong một thời gian dài, khu vực FDI có tác
dụng giảm bớt mức độ thâm hụt của cả nên kinh tế. Điều đó cho thấy trong thời
gian đó, khu vực FDI hướng nhiều đến xuất khẩu hơn là khu vực trong nước.
Tình hình này đang có sự thay đổi theo hướng làm trầm trọng thêm mức gia tăng
thâm hụt thương mại. Bằng chứng là bắt đầu từ năm 2008, mức thăng dư thương
mại của khu vực FDI có chiều hướng sụt giảm. Điều này phản ánh sự chuyến
hướng của FDI ở nước ta từ việc tập trung vào các khu vực chế tác và hướng vào
xuất khẩu sang khu vực phi thương mại (non-tradable) với các dự án lớn về dịch
vụ, bát động sản

3
. Việc chuyển hướng này một mặt làm giảm mức thặng dư
thương mại do không hướng vào xuất khẩu trong khi vẫn gia tăng nhu cầu nhập
khẩu, mặt khác việc đầu tư vào khu vực phi thương mại sẽ làm tăng sức ép tăng
giá của đông Việt Nam, điều có thể làm gia tăng thêm mức thâm hụt chung do
việc kích thích nhập khẩu và suy giảm xuất khẩu. Nếu xu hướng này vấn tiếp tục
trong tương lai, thì ảnh hưởng của FDI đối với cán cân thương mại và cán cân
vãng lai, cả về phương diện các tác động trực tiếp, cũng như tác động gián tiếp
thông qua áp lực tắng giá đồng Việt Nam là vấn đề đáng được quan tâm.
Bảng 1. Thâm hụt thương mại của Việt Nam, 1995-2010, (triệu USD)
Năm

Xu
ất

khẩu

Nh
ập
khẩu
Thâm h
ụt
thương mại

Tổng số

Khu
vực
kinh tế
trong

nước
Khu
vực có
vốn đầu
tư nước
ngoài
(*)

Tổng số

Khu
vực
kinh tế
trong
nước
Khu
vực có
vốn đầu
tư nước
ngoài
Tổng số

Khu
vực
kinh tế
trong
nước
Khu
vực có
vốn đầu

tư nước
ngoài
19
95

5448.9

3975.8

1473.1

8155.4

6687.3

1468.1

2706.5

2711.5

-
5.0

1996

7255.9

5100.9

2155.0

11143.6

9100.9

2042.7

3887.7

4000.0

-
112.3

1997

9185.0

5972.0

3213.0

11592.3

8396.1

3196.2

2407.3

2424.1

-
16.8

1998

9360.3

6145.3

3215.0

11499.6

8831.6

2668.0

2139.3

2686.3

-547.0

1999
11541.4

6859.4

4682.0

11742.1

8359.9

3382.2

200.7

1500.5

-1299.8

2000

14482.7

7672.4

6810.3

15636.5

11284.5

4352.0

1153.8

3612.1

-
2458.3

2001

15029.2

8230.9

6798.3

16218.0

11233.0

4985.0

1188.8

3002.1

-
1813.3

2002

16706.1

8834.3

7871.8

19745.6

13042.0

6703.6

3039.5

4207.7

-1168.2

2003
20149.3

9988.1

10161.2

25255.8

16440.8

8815.0

5106.5

6452.7

-1346.2

2004

26485.0

11997.3

14487.7

31968.8

20882.2

11086.6

5483.8

8884.9

-
3401.1

2005

32447.1

13893.4

18553.7

36761.1

23121.0

13640.1

4
314.0

9227.6

-
4913.6

2006

39826.2

16764.9

23061.3

44891.1

28401.7

16489.4

5064.9

11636.8

-
6571.9

2007

48561.4

20786.8

27774.6

62764.7

41052.3

21712.4

14203.3

20265.5

-6062.2

2008
62685.1

28162.3

34522.8

80713.8

52831.7

27882.1

18028.7

24669.4

-6640.7

2
009

56584.0

26730.0

29854.0

68830.0

43957.0

24873.0

12246.0

17227.0

-
4981.0

2010

71629

32801

38828

84004

47526

36478

12375.0

14725.0

-

2350.0



3
Xem them Nhóm nghiên cứu WTO, Đại học Kinh tế

3
Nguồn: Tổng cục Thông kê
Những quan niệm phổ biến về THTM và những biện pháp khắc phục.
Tình trạng gia tăng thâm hụt thương mại đã đặt ra cho các nhà hoạch định
chính sách nhiệm vụ phải đề xuất các biện pháp để chủ động giải quyêt vấn đề
này. Thực chất, vấn đề thâm hụt thương mại bị tác động bởi nhiều yếu tố cả
trong và ngoài nước, cả những vấn đề có tính lâu dài cũng như những vấn đề
mang tính ngắn hạn. Tỷ giá có vai trò quan trọng trong việc ảnh hường đến tình
trạnh thương mại nói chung và thâm hụt thương mại nói riêng. Lý thuyết kinh tế
đã chỉ ra rằng về cơ bản, một đồng tiên nội tê yếu có thể tăng cường xuất khẩu
và hạn chế nhập khẩu và do vậy có thể có ảnh hưởng tích cực đến việc cải thiện
cán cân thương mại. Trường hợp Thái lan sau khủng hoảnng kinh tế châu Á và
sự cải thiện cán cân thương mại của Mỹ trong thời gian gần đây do đồng USD
mất giá là những minh chứng cho luận điểm này. Hệ thống thuế quan cũng đóng
vai trò nhất địnhtrong việc kiểm soát cán cân thương mại bởi lẽ nhập khẩu phụ
thuộc vào mức thuế. Tuy nhiên tùy theo cơ cấu kinh tế và tính chất liên kết của
các mặt hàng xuất khẩu với các ngành hàng nhập khẩu mà tác động của hệ thồng
thuế quan có thể khác nhau. Những mặt hàng ít nhạy cảm với giá cả (và do vậy
với mức thuế) sẽ không bị ảnh hưởng nhiều bởi sự thay đổi về mức thuế trong
một giới hạn nào đó. Cấu trúc nền kinh tế. mối liên kết với các nên kinh tế khác
thông qua chuỗi sản xuất khu vực hay toàn cầu đều có ảnh hưởng đến cán cân
thương mại. Những tác động trực tiếp qua các kênh nói trên thường được nhận
biết rõ hơn và do vậy các động thái chính sách khi giải quyết vấn đề thâm hụt

cán cân thương mai thường tập trung vào các lĩnh vực này, và đó là điều dễ hiểu.
Tuy nhiên tính hiệu quả, hiệu lực của các biện pháp can thiệp trực tiếp lại là một
vấn đề cần được thảo luận và đây chính là vấn đề lớn cần làm rõ trong quá trình
hoạch định và thực thi chính sách. Thông thường các biện pháp cạn thiện trực
tiếp thường kém hiệu quả và có thể gây ra những hiệu ứng phụ không cần thiết.
Điều đáng nói ở đây là thường là căn nguyên thực sự của vấn đề cán cân
thương mại, chênh lệch đầu tư – tiết kiệm trong nước, lại không hoàn toàn nằm
trong lính vực quản lý thương mại bình thường. Do vậy vấn đề mấu chốt đó
thường ít được đặt ra trong các bàn thảo chinh sách. Vì vậy những biện pháp trực
tiếp đưa ra thường hoặc là không phát huy tác dụng, hoặc mang lại nhiều chi phí
bổ sung cho các bên liên quan. Lý thuyết kinh tế đã chỉ ra rằng trong một số điều
kiện nhất định, thâm hụt thương mại chính là sự phản ánh trung thực của sự
chênh lệch đầu tư – tiết kiệm trong nước tại một thời điểm nào đó. Nói cách
khác, chùng nào sự chênh lệch giữa đâu tue và tiết kiệm trong nước chưa được
xử lý thì vấn đề thâm hụt thương mại chắc chắn sẽ bị tiếp tục duy trì. Ván đề
mấu chốt là phải giải quyêt được sự chênh lệch đó.

4
Tuy nhiên, ở Việt Nam trong thời gian vừa qua, khi phải đối mặt với tình
trạng thâm hụt thương mại gia tăng, các biện pháp của Chính phủ thường chỉ tập
trung vào các biện pháp tức thời với mong muốn có thể sớm kiếm soát được tình
hình. Những biện pháp này chủ yếu tập trung vào việc hạn chế tiếp cận tín dụng
cho nhập khẩu. áp dụng các biện pháp thuế, phi thuế, hàng rào kỹ thuật nhằm
hạn chế nhập khẩu. Tuy nhiên, thực tế đã chỉ ra rằng những biện pháp này tỏ ra
thiếu khả năng thực thi, kém hiệu quả. Việc kiểm soát danh mục các mặt hàng
hạn chế nhập khẩu áp dụng trong năm 2010 không ngăn được mức tăng 36% giá
trị các mặt hàng này trong năm 2010. Những khuyến nghị sử dụng đòn bảy tỷ
giá trong việc điều tiết cán cân thương mại thường vấp phải những lo ngại (có
phần chính đáng) về tác động lạm phát, nợ nước ngoài.
Trong bối cảnh đó việc làm rõ những nhận thức chung về nguyên nhân của

tình trạng thâm hụt thương mại, xó bỏ những định kiến, ngộ nhận về thâm hụt
thương mại là cực ký quan trọng nhằm tạo ra sự thống nhất trong các chính sách
nhắm kiểm soát tình hình thâm hụt thương mại. Dưới đây chúng tôi đi sâu phân
tích xx vấn đề chính trong việc nhận thức về những vấn đề liên quan đến thâm
hụt thương mại
1. Thâm hụt thương mại là điều khó tránh khỏi đối với các nước đang phát
triển trong quá trình công nghiệp hóa do chưa có nền công nghiệp phát
triển và cần nhập khẩu máy móc, công nghệ phục vụ cho CNH
Trước hết hiện đang tồn tại quan niệm cho rắng, thâm hụt thương mại là điều
tất yếu mà mỗi quốc gia trong quá trình phát triển từ nước nghèo lên nước thu
nhập trung bình trên thế giới không thể không đối mặt do trình độ sản xuất, liên
kết thấp kém trong khi nhu cầu về máy móc thiết bị, thậm chí nguyên vật liệu
càn thiết cho sự nghiệp công nghiêp hóa- hiện đại hóa là một thực tế khó tránh
khỏi. Nhập khẩu do vậy sẽ gia tăng trong khi xuất khẩu chưa theo kịp để đáp ưng
những nhu cầu liên quan. Luận điểm này thực ra không có cơ sở cả về thực tế
và lý luận. Các nước đang phát triển có những chiến lược công nghiệp hóa khác
nhau và điều đó có ảnh hưởng khác nhau đến tình trạng của nền kinh tế, trong đó
có tình hình thương mại nói chung. Điều đó tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác
nhau, trong đó có cả những yếu tố chính sách của các nước theo từng giai đoạn
phát triển. Bảng 1 cho thấy tình hình cán cân thương mại của một số nước ở
Đông Nam Á và Mỹ La tinh trong suốt thời kỳ từ năm 1975 đến 2007. Rõ ràng
là không có một khuôn mẫu nào về xu thế diễn biến của thâm hụt thương mại
cho tất cả các nước trong quá trình phát triển kinh tế của họ. Trong khi
Argentina và Malaysia là hai nước thường xuyên có mức thặng dư thương mại
thì một số nước như Phillipines hay Bolivia lại có nhiều năm thâm hụt thương
mại, đặc biệt là Philipines. Thái lan là trường hợp đáng chú ý. Trước khi xảy ra
khủng hoảng kinh tế châu Á năm 1997, Thái lan luôn ở trong tình trạng thâm hụt
thương mại. Tuy nhiên từ sau năm 1997, nước này luôn có mức thặng dư thương

5

mại cao. Có thế nói một trong những nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi nay là sự
thay đổi về chính sách tỷ giá. Trước đó Thái lan duy trì một chính sách tỷ giá cố
định, duy trì đồng bath ở mức cao. Điều đó không khuyến khích xuất khẩu mà
ngược lại tạo điều kiện tốt cho việc nhập khẩu. Giai đoạn sau khủng hoảng kinh
tế châu Á, Thai lan đã chuyển sang chế độ tỷ giá linh hoạt và đó có thể là một
trong những nguyên nhân quan trọng cải thiện cán cân thương mại của Thái Lan.
Bên cạnh đó, nét đặc trưng của các nước châu Mỹ La tinh là sự biến động lien
tục trong cán cân thương mại, điển hình là trường hợp Mexico với mức thăng dư
thương mại cao trong những năm 80s sang mức thâm hụt thương mại đáng kể
trong thập niên đầu của thế kỷ này (Bảng 1). Nguyên nhân của tình hình cán cân
thương mại của các nước rất khác nhau, nhưng một điều chắc chắn là các chính
sách kinh tế đóng vai trò quan trọng trong quá trình đó và không có một khuôn
mẫu cố định nào cho các nước cả.
Bảng 2. Thâm hụt thương mại của một số nước, 1976-2007 (triệu USD)
Năm Argentina

Bolivia

Brazil

Chile Malaysia

Thailand

Mexico

Philippines

1976

-1,150

-51

2,340

-650

-1,480

190


1977

-1,850

-55

100

-40

-1,540

790

770

1978

-2,910

97

1,100

430

-1,620

850

1,300

1979

-1,780

-22

2,800

350

-3,190

1,550

2,200

1,540

1980

1,370

-368

2,900

760

-2,400

1,900

3,100

1,940

1981

-710

-84

-1,200

2,670

100

2,030

3,900

2,230

1982

-2,760

-332

-800

-70

700

740

-7,100

2,650

1983

-3,720

-259

-6,500

-980

-400

2,860

-
14,200

2,480

1984

-3,980

-313

-
13,100

-360

-2,900

1,900

-
13,200

680

1985

-4,880

-160

-
12,400

-880

-3,600

1,330

-8,400

480

1986

-2,440

51

-8,300

-1,090

-3,300

-390

-5,000

200

1987

-1,020

127

-
11,100

-1,310

-5,800

400

-8,800

1,020

1988

-4,240

48

-
19,200

-2,210

-5,400

2,100

-2,600

1,090

1989

-5,710

6

-
16,100

-1,480

-4,300

2,900

-400

2,580

1990

-8,670

-55

-
10,700

-1,280

-2,500

6,800

900

4,010

1991

-4,440

44

-
10,600

-1,480

-400

6,000

7,300

3,260

1992

1,400

432

- -710

-3,100

4,200

15,900

4,680


6
15,200

1993

2,300

394

-
14,300

1,000

-3,000

4,300

13,500

6,200

1994

4,200

35

-
10,900

-700

-1,600

3,700

18,400

7,800

1995

-2,400

180

3,200

-1,400

100

8,000

-7,000

9,000

1996

-1,700

240

5,400

1,100

-3,900

9,500

-6,500

11,400
1997

2,200

470

6,600

1,400

-3,500

-1,600

0

11,200
1998

3,100

660

6,600

2,100

-17,500

-16,300

7,000

-

1999

800

490

1,300

-2,500

-22,600

-14,000

6,000

6,000

2000

-2,400

360

700

-2,100

-20,800

-11,700

8,000

6,000

2001

-7,300

300

-2,600

-1,900

-18,400

-8,600

9,000

6,300

2002

-17,230

340

-
13,200

-2,400

-18,200

-9,100

8,000

5,500

2003

-16,800

-100

-
24,800

-3,800

-25,700

-11,200

6,000

5,900

2004

-13,300

-430

-
33,700

-9,600

-27,800

-10,800

9,000

5,700

2005

-13,100

-610

-
44,400

-
10,800

-33,000

-3,000

8,000

7,700

2006

-13,900

-1,240

-
46,700

-
22,800

-38,000

-14,000

6,000

6,800

2007

-13,500

-1,220

-
40,000

-
24,000

-37,000

-27,000

10,000

8,400

Nguồn: World Development Indicators. World Bank
2. Thâm hụt thương mại có thể giảm bớt nếu hạn chế tiêu dùng các hàng xa
xỉ.
Một trong những ý kiến được đưa ra trong thời gian qua ở nước ta về nguyên
nhân của tình trạng thâm hụt thương mại là do tiêu dùng các hàng xa xỉ. Từ đó
có nhiều khuyến nghị hạn chế nhập khẩu các mặt hàng này bằng cả các biện
pháp hành chính hoặc thông qua việc áp dụng mức thuế cao, hạn chế cấp ngoại
tệ để nhập hàng, sử dụng các hang rào kỹ thuật. Các tranh luận lại càng trở nên
sôi nổi hơn khi Tổng cục thồng kế vào cuối năm 2010 đưa ra số liệu nhập khẩu
các mặt hang ‘xa xỉ’, đắt tiền lên tới 10 tỷ USD trong đó 9 tỷ USD dành cho
nhập rượu ngoại, thuốc lá, đồ trang sức, điện thoại
4
. Điều đáng nói ở đây là khái

niệm ‘hàng xa xỉ’ được đưa ra khá tùy tiện thiếu những chuẩn mực cụ thể. Vì
vậy số liệu nhập khẩu các mặt hàng này cũng khác nhau
5
. Hơn thế nữa, các biện

4

5
Một số tác giả đưa ra số liệu nhập khẩu ‘hàng xa xỉ’ chỉ là 5.7 tỷ USD (Quang Minh, Đại biểu Nhân dân,
25/01/2011. Nguyễn Đức Thành (VEPR, 17/05/2010) cho rắng giảm một nửa

7
pháp hạn chế các mặt hàng tiêu dùng có giá trị cao khó có thể phát huy tác dụng
với lý do đơn giản là các mặt hàng này ít nhạy cảm với giá cả: người mua sẵn
sàng trả giá cao hơn nếu họ thực sự có ‘nhu cầu’ mua sắm các mặt hàng đó. Sự
thật là trong năm 2010, các mặt hàng thuộc diện ‘kiểm soát nhập khẩu’ lại có
mức tăng trưởng tới 38.5%. cao hơn rất nhiều so với các mặt hàng khác
6
.
Việc đánh thuế cao vào các mặt hàng được coi là ‘xa xỉ’ khó có thể có tác
dụng giảm nhập siêu do các yếu tố phi giá cả quyết định sự lựa chọn mua sắm
của các khách hàng
3. Thâm hụt thương mại hàng hóa có thể khắc phục khi có nền công nghiệp
phụ trợ
Ý tưởng này được đề xuất trong thời gian gần đây do những nhìn nhận cho
rằng Việt Nam phải nhập quá nhiều nguyên vật liệu cho các ngành chế tác trong
nước sản xuất cả các mặt hàng xuất khẩu và tiêu dung trong nước. Gia tăng thâm
hụt thương mại với Trung Quốc và các nước trong khu vực châu Á được coi là
những minh chứng cho sự phụ thuộc của Việt Nam vào các nguồn nguyên liệu từ
nước ngoài và được coi như là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng

nhập siêu. Giải pháp được đề xuất là tăng cường phát triển công nghiệp phụ trợ,
phục vụ nhu cầu nguyên liệu trong nước, qua đó giảm nhập siêu.
Chưa nói đến tính khả thi của đề xuất này mà chỉ xem xét tính hợp lý của nó,
chúng ta đã thấy một số vấn đề nảy sinh. Trước hết, xu thế mới trong phân cồng
lao động quốc tế hiện nay là xu thê gắn với thương mại nội ngành (intra-industry
trade) thay vì phương thức thương mại liên ngành (inter-industry trade) như
trước đây
7
. Vì vậy trong bối cảnh tăng cường hội nhập kinh tế khu vực, liên kết
khu vực theo xu hướng thương mại nội ngành sẽ tạo ra liên kết sản xuất bền
vững, hiệu quả. Điều đó có thể làm gia tăng nhập khẩu nhưng kèm theo đó cũng
gia tăng xuất khẩu và do vậy hoàn toàn có thể cải thiện được cán cân thương
mại. Các ngành xuất khẩu chủ lực hiện nay như dệt may, giày dép đều có hàm
lượng nhập khẩu cao nhưng lại có tác độn tích cực đến việc cải thiện cácn cân
thương mại do phần lớn các sản phẩm đều phục vụ xuất khẩu. Việc phát triển
công nghiệp phụ trợ rất có thể rơi vào bẫy ‘thay thế nhập khẩu’ và do vậy mặc
dù hạn chế được nhập khẩu nhưng không cải thiện được cán cân thanh toán do
suy giảm năng lực xuất khẩu. Sự đóng góp tích cực của khu vực FDI cho việc cải
thiện tình hình nhập siêu trong thời gian trước năm 2008 có thể xem như một
minh chứng cho luận điểm này

nhập khẩu ô tô thì cũng chỉ giảm được 1% tổng kim ngạch nhập khẩu và không phải tất cả ô tô nhập khẩu là hang
xa xỉ
6
Doanh nghiệp Thương mại.
7
Xem Prema-Chandra Athukorala (2010) Production Networks and Trade Patterns in East Asia:
Regionalization or Globalization.

8

Do vậy việc phát triển công nghiệp phụ trợ cần được xem xét thận trọng
nhằm tránh những tác động tiêu cực do yếu tố ’thay thế nhập khẩu’ mang lại.
Nhìn nhận lại vấn đề thâm hụt thương mại
Những thiên lệch trong cách nhìn nhận về nguyên nhân và giải pháp cho
vấn đề nhập siêu nêu ra trên đây đạt ra yêu cầu nhìn nhận vấn đề nhập siêu mang
tính căn bản hơn, từ những vấn đề then chốt của nền kinh tế. Sự không thành
công của các biện pháp can thiệp tức thời cũng chứng tỏ cần có quan điểm toàn
diện hơn về vấn đề này.

Trong khi tỷ giá có thể đóng vai trò nhất định trong việc kiểm soát nhập siêu
như thực thế của nhiều nước đã chỉ ra, việc áp dụng công cụ này trong điều kiện
Việt Nam có thể liên quan đến nhiều vấn đề khác như chính sách tiền tệ, lạm
phát vì vậy phạm vi áp dụng có thể cần can nhắc. Một quan điểm bao trùm hơn
trên cách tiếp cận vĩ mô về thâm hụt thương mại cần được xem xét nhằm đảm
bảo tính khả thi, hiệu quả của các biện pháp đề ra.
1. Cán cân thương mại và cán cán tài khoản vãng lai
Trên thực tế, điều có tác động lớn đến sự ổn định vĩ mô của nền kinh tế là
cán cân tài khoản vãng lai hơn là cán cân thương mại (một bộ phận của cán cân
tài khoản vãng lai). Nếu một nên kinh tế có thăng dư tài khoản vãng lai mặc dù
thâm hụt thương mại ( do bù đắp được bởi thăng dư dịch vụ) thì những lối lo
ngại về tài khoản vốn, tỷ giá se không được đặt ra như ban đầu. Vì vậy, điều cân
quan tâm là thúc đẩy các dịch vụ như là những biện pháp đối phó hữu hiệu hơn
với tình trạng thâm hụt tài khoản thương mại.
Trong điều kiện của nước ta việc thúc đẩy xuất khẩu vẫn là chiến lược phát
triển còn có ý nghĩa trong thời gian tới và đó cũng là biện pháp hữu hiệu cho
việc cải thiện tình hình thâm hụt thương mại. Việc quay lại với thị trường nội địa
trong thời gian qua không giải quyết được vấn đề suy giảm mà còn có thể gây ra
những áp lực lớn đối với vấn đề nhập siêu. Tiếp tục thúc đẩy xuât khẩu vẫn là
một chiến lược có ý nghĩa trong thời gian tới.
Thực tế trong thời gian qua đã chỉ ra rằng, bất chấp suy thoái kinh tế toàn cầu,

xuất khẩu của nước ta vẫn duy trì được đà tăng trưởng tốt. Một trong những lý
do cho tình hình khả quan trong xuât khẩu là do xuất khẩu của nước ta vẫn nằm
ở phân khúc thị trường chất lượng thấp, giá rẻ. Suy thoái kinh tế gây ra sự giảm
sút về thu nhập do vậy người tiêu dung ở các nước phát triển có xu hướng
chuyến sang tiêu thụ các mặt hàng rẻ hơn so với trước đây. Sự chuyển hưởng
tiêu dung do tác động suy giarm thu nhập làm gia tăng nhu cầu hàng hóa giả rẻ,

9
chất lượng thấp, vốn là thị trường của hàng hóa Việt Nam. Sự phục hồi kinh tế
trong thời gian tới cũng là cơ hội cho hàng hóa Việt Nam. Điều quan trọng là cần
tiếp tục nâng cao năng lực xuất khẩu của hàng Việt Nam trong thời gian tới
2. Nhìn nhận rộng hơn trên quan điểm saving-investment gap.
Thâm hụt thương mại/cán cân vãng lai là sự phản ảnh của sự mất cân đối
giữa tiêu dùng-tiết kiệm-đầu tư trong nước. Bằng chứng rõ ràng nhất là quan hệ
thương mại giữa Mỹ và Trung quốc. Tỷ giá đóng vai trò quan trọng nhưng vấn
đề cơ bản vẫn là sự mất cân đối giữa đầu tư và tiết kiệm. Do vậy muốn giải quyết
triệt để vấn đề thâm hụt thương mại, cần xem xét đến cơ cấu tiết kiệm-đầu tư
trong nước. Đây là lĩnh vực phi truyền thồng trong các biện pháp đối phó với
tình trạng thâm hụt thương mại ở nước ta. Tuy nhiên đây lại là vấn đề mấu chốy
để giải quyết căn bản vấn đề nhập siêu
Trong thời gian qua, mức tiết kiêm thấp và đầu tư cao , kém hiệu quả có thể
coi là nguyên nhân chinh dẫn đế tình trang thâm hụt kèo dài và sâu sắc hơn. Vì
vậy nâng cao hiệu quả đầu tư, giảm bới chênh lệch đầu tư-tiết kiệm càn được đạt
ra như là nhiệm vụ trọng tâm trong việc hạn chế thâm hụt thương mại trong thời
gian tới

Thay cho phần kết
Thâm hụt thương mại đã và đang là vấn đề được quan tâm thảo luận trên
các diễn đàn và tròn quá trình hoạch định chính sách. Việc giải quyết vấn đề này
đòi hỏi cách nhìn mang tính tổng quát, đặc biệt từ góc độ cơ cấu tiêu dùng-đầu tư

của toàn bộ nền kinh tế thay vì những biện pháp tác nghiệp thương mại trực tiếp
Thúc đẩy xuất khẩu vẫn còn là một trong những biện pháp khả thi, hữu hiệu
trong giai đoạn tới do đặc điểm của tính chat thương mại của Việt Nam trong
quan hệ thương mại toàn cầu. Chính sách tỷ giả cũng cần được xem xét thận
trọng nhằm khuyến khích xuất khẩu, cải thiện tình trạng nhập siêu. Điều quan
trọng hơn cả là xử lý vấn để chênh lệch tiết kiệm-đầu tư theo hướng nâng cao
hiệu quả đâu tư, giảm bớt chi tiêu kém hiệu quả, thu hẹp khoảng cách tiết kiệm –
đầu tư.