ứng dụng kỹ thuật siêu âm trong chẩn đoán bệnh lý hệ tiết niệu trên chó

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.24 MB, 75 trang )

M
Ụ
C L
Ụ
C

Trang

PH
Ầ
N I: M
Ở

ĐẦ
U 1

1.1
Đ
ặ
t v
ấ
n
đ
ề
1

1.2 M
ụ
c

đ
ích 1

1.3 Yêu c
ầ
u 1

PH
Ầ
N II. T
Ổ
NG QUAN 2

2.1 V
ậ
t lý h
ọ
c c
ủ
a sóng âm 2

2.1.1 B
ả
n ch
ấ
t sóng âm 2

2.1.2. C
ơ
s

ở
v
ậ
t lý c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp ghi hình siêu âm và các y
ế
u t
ố
quy
ế
t
đ
ị
nh 2

2.1.2.1 T
ố
c
độ
truy
ề
n c
ủ
a sóng siêu âm 3

2.1.2.2 Tr

ở
kháng âm 3

2.1.2.3 Các qui lu
ậ
t chi ph
ố
i s
ự
truy
ề
n âm 3

2.1.2.4 S
ự
h
ấ
p th
ụ
c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c và
độ
suy gi
ả
m c

ủ
a n
ă
ng l
ư
ợ
ng tia siêu âm, khu
ế
ch
đ
ạ
i bù 4
2.1.2.5 Thông s
ố
c
ủ
a sóng siêu âm và kích th
ư
ớ
c hình h
ọ
c c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c 4

2.1.3. K

ỹ
thu
ậ
t c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp t
ạ
o hình b
ằ
ng siêu âm 5

2.1.3.1. Nguyên lý t
ạ
o
ả
nh 5

2.1.3.2. Các hình th
ứ
c th
ể
hi
ệ
n 5

2.1.3.3. Thi
ế

t b
ị
ghi hình b
ằ
ng siêu âm 6

2.1.3.
Ả
nh gi
ả
9

2.1.4. Thu
ậ
t ng
ữ
mô t
ả
hình
ả
nh siêu âm 11

2.1.5.
Ư
u - khuy
ế
t
đ
i
ể

m c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp siêu âm 12

2.2. GI
Ả
I PH
Ẫ
U C
Ơ
TH
Ể
H
Ọ
C H
Ệ
TI
Ế
T NI
Ệ
U 12

2.2.1. Th
ậ
n 13

2.2.1.1. Hình thái 13

2.2.1.2. V
ị
trí 14

2.2.1.3. C
ấ
u t
ạ
o 14

2.2.1.4. Ch
ứ
c n
ă
ng 16

2.2.2. Ni
ệ
u qu
ả
n 16

v

2.2.2.1. V
ị

trí 16

2.2.2.2. C
ấ
u t
ạ
o 16

2.2.3. Bàng quang 16

2.2.3.1. Hình thái 16

2.2.3.2. V
ị
trí 17

2.2.3.3. C
ấ
u t
ạ
o 17

2.2.4.
Ố
ng thoát ti
ể
u 18

2.2.4.1. Trên chó
đ

ự
c 18

2.2.4.2. Trên thú cái 19

2.3. HÌNH
Ả
NH SIÊU ÂM BÌNH TH
Ư
Ờ
NG C
Ủ
A H
Ệ
TI
Ế
T NI
Ệ
U 19

2.3.1. Hình
ả
nh siêu âm bình th
ư
ờ
ng c
ủ
a th
ậ
n 19

2.3.2. Hình
ả
nh siêu âm bình th
ư
ờ
ng c
ủ
a bàng quang 20

2.4. CÁC B
Ệ
NH LÝ H
Ệ
NI
Ệ
U TH
Ư
Ờ
NG G
Ặ
P 21

2.4.1. S
ỏ
i ni
ệ
u 21

2.4.2. Viêm th

ậ
n 23

2.4.3. Th
ậ
n
ứ
n
ư
ớ
c 24

2.4.4.Viêm bàng quang 26

2.5. CÁC TRI
Ệ
U CH
Ứ
NG THÔNG TH
Ư
Ờ
NG C
Ủ
A B
Ệ
NH H
Ệ
TI
Ế
T NI

Ệ
U 27

2.5.1. Nh
ữ
ng bi
ể
u hi
ệ
n
ở
n
ư
ớ
c ti
ể
u 27

2.5.2. Phù th
ũ
ng 28

2.6. M
Ộ
T S
Ố
CH
Ỉ
TIÊU XÉT NGHI
Ệ

M SINH HÓA MÁU VÀ N
Ư
Ớ
C TI
Ể
U 29

2.6.1. Ch
ỉ
tiêu sinh hóa máu 29

2.6.2. Ch
ỉ
tiêu n
ư
ớ
c ti
ể
u 29

2.7. L
Ư
Ợ
C DUY
Ệ
T CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C
Ứ
U LIÊN QUAN
Đ
Ế

N
Đ
Ề

TÀI 31

PH
Ầ
N III: N
Ộ
I DUNG VÀ PH
Ư
Ơ
NG PHÁP KH
Ả
O SÁT 32

3.1
Đ
ị
a
đ
i
ể
m và th
ờ
i gian kh
ả
o sát 32

3.2
Đ
ố
i t
ư
ợ
ng kh
ả
o sát 32

3.3. Thi
ế
t b
ị
-v
ậ
t li
ệ
u 32

3.4. N
ộ
i dung kh
ả
o sát và ch
ỉ
tiêu kh
ả
o sát 32

vi

3.5. Ph
ư
ơ
ng pháp ti
ế
n hành 33

3.5.1. Khám lâm sàng 33

3.5.2. Ti
ế
n hành siêu âm 33

3.5.2.1. Ph
ư
ơ
ng pháp siêu âm th
ậ
n 35

3.5.2.2. Ph
ư
ơ
ng pháp siêu âm bàng quang 36

3.5.3. Xét nghi
ệ
m sinh hóa máu và n
ư
ớ
c ti
ể
u h
ổ
tr
ợ
cho siêu âm 37

3.5.3.1. Cách l
ấ
y m
ẫ
u máu 37

3.5.3.2. L
ấ
y m
ẫ
u n
ư
ớ
c ti
ể
u 37

3.5.3.3. Ph
ư
ơ
ng pháp xét nghi
ệ
m 37

3.5.3.4. M
ộ
t s
ố
ch
ỉ
tiêu xét nghi
ệ
m 37

3.6. X
ử
lý s
ố
li
ệ
u 38

PH
Ầ
N IV: K
Ế

T QU
Ả
TH
Ả
O LU
Ậ
N 39

4.1. B
Ệ
NH LÝ
Ở
TH
Ậ
N 40

4.1.1. T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n theo nhóm gi
ố
ng 40

4.1.2. T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n theo gi
ớ
i tính. 41

4.1.3. T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n theo l
ứ
a tu
ổ
i 42

4.1.4. T
ỷ
l
ệ
các d
ạ
ng b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n 42

4.1.4.1. Viêm th
ậ
n 43

4.1.4.2. Th
ậ
n
ứ
n
ư
ớ
c 46

4.1.4.3. S
ỏ
i th

ậ
n 49

4.1.4.4. Nang th
ậ
n 50

4.1.4.5. Th
ậ
n xu
ấ
t huy
ế
t 51

4.2. B
Ệ
NH LÝ
Ở
BÀNG QUANG 52

4.2.1. T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
bàng quang theo nhóm gi

ố
ng 52

4.2.2.T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
bàng quang theo gi
ớ
i tính. 52

4.2.3. T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
bàng quang theo l
ứ
a tu
ổ
i 53

4.2.4. T

ỷ
l
ệ
các d
ạ
ng b
ệ
nh lý
ở
bàng quang 53

4.2.4.1. Viêm bàng quang 54

4.2.4.2. S
ỏ
i bàng quang 54

4.2.4.3. C
ặ
n bàng quang 56

vii

4.2.4.4. Huy
ế
t kh
ố

i bàng quang 57

4.2.4.5. Rách bàng quang 58

PH
Ầ
N V: K
Ế
T LU
Ậ
N VÀ
Đ
Ề
NGH
Ị
59

5.1. K
ế
t lu
ậ
n 59

5.2.
Đ
ề
ngh
ị
59

TÀI LI
Ệ
U THAM KH
Ả
O 60

PH
Ụ
L
Ụ
C TH
Ố
NG KÊ SINH H
Ọ
C 62

viii

DANH SÁCH CÁC B
Ả
NG

Trang

B
ả
ng 4.1: T
ỷ
l
ệ
ca b
ệ
nh

đ
ư
ợ
c ch
ỉ

đ
ị
nh siêu âm t
ổ
ng quát 39

B
ả
ng 4.2: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u 40

B
ả

ng 4.3: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí
ở
th
ậ
n 41

B
ả
ng 4.4: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí
ở
th
ậ
n theo gi
ớ
i tính 41

B
ả

ng 4.5: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n theo l
ứ
a tu
ổ
i 42

B
ả
ng 4.6: T
ỷ
l
ệ
các d
ạ
ng b
ệ
nh lí
ở
th
ậ

n 43

B
ả
ng 4.7: K
ế
t qu
ả
xét nghi
ệ
m sinh hóa máu và n
ư
ớ
c ti
ể
u 6 chó b
ệ
nh viêm th
ậ
n c
ấ
p 44

B
ả
ng 4.8: K
ế
t qu
ả
xét nghi

ệ
m sinh hóa máu và n
ư
ớ
c ti
ể
u 5 cho b
ệ
nh viêm th
ậ
n mãn 45

B
ả
ng 4.9: K
ế
t qu
ả
xét nghi
ệ
m sinh hóa máu và n
ư
ớ
c ti
ể
u 5 chó b
ệ
nh th
ậ
n

ứ
n
ư
ớ
c 48

B
ả
ng 4.10: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí
ở
bàng quang theo nhóm gi
ố
ng 52

B
ả
ng 4.11: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí theo gi
ớ

i tính 52

B
ả
ng 4.12: T
ỷ
l
ệ
b
ệ
nh lí
ở
bàng quang theo l
ứ
a tu
ổ
i 53

B
ả
ng 4.13: T
ỷ
l
ệ
các d
ạ
ng b
ệ
nh lí
ở

bàng quang 53

ix

DANH SÁCH CÁC HÌNH

Trang

Hình 2.1: Hình th
ể
hi
ệ
n ph
ư
ơ
ng pháp TM - 1 mode 6

Hình 2.2: Máy siêu âm 7

Hình 2.3: Hi
ệ
n t

ư
ợ
ng bóng l
ư
ng và t
ă
ng c
ư
ờ
ng âm 10

Hình 2.4: Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng d
ộ
i l
ạ
i các m
ặ
t ph
ẳ
ng d
ộ
i l
ạ
i 11

Hình 2.5: H
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u trên chó
đ
ự
c 13

Hình 2.6: Th
ậ
n 13

Hình 2.7: Th
ậ
n 14

Hình 2.8:
Đ
ơ
n v
ị
th
ậ
n 15

Hình 2.9: Bàng quang 17

Hình 2.10: H
ệ
ni
ệ
u d
ụ
c chó
đ
ự
c 18

Hình 2.11: H
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u chó cái 19

Hình 2.12: Minh h
ọ
a s
ỏ
i ni
ệ
u 21

Hình 3.1. Minh h
ọ
a quét r

ẻ
qu
ạ
t 34

Hình 3.2. Minh h
ọ
a
độ
ng tác lia
đ
ầ
u dò 34

Hình 4.1: Hình
ả
nh siêu âm viêm th
ậ
n c
ấ
p tính 44

Hình 4.2: Hình
ả
nh siêu âm viêm th
ậ
n mãn 45

Hình 4.3: Hình
ả

nh th
ậ
n
ứ
n
ư
ớ
c
độ
1 do s
ỏ
i 47

Hình 4.4: Hình
ả
nh siêu âm th
ậ
n
ứ
n
ư
ớ
c
độ
2 47

Hình 4.5: Hình th
ậ
n
ứ

n
ư
ớ
c
độ
3 47

Hình 4.6: Hình
ả
nh siêu âm s
ỏ
i th
ậ
n 49

Hình 4.7: Hình
ả
nh siêu âm th
ậ
n
đ
a nang 50

Hình 4.8: Hình th
ậ
n lo
ạ
n s
ả
n

đ
a nang 50

Hình 4.9: Hình th
ậ
n xu
ấ
t huy
ế
t 51

Hình 4.10: Hình
ả
nh siêu âm viêm bàng quang 54

Hình 4.11: S
ỏ
i bàng quang 55

Hình 4.12: Hình siêu âm c
ặ
n bàng quang 56

Hình 4.13: Huy
ế
t kh
ố
i bàng quang 57

Hình 4.14: Hình

ả
nh siêu âm rách bàng quang 58

x

TÓM T
Ắ
T LU
Ậ
N V
Ă
N

Đ
ề
tài nghiên c
ứ
u “
Ứ
ng d
ụ
ng k
ỹ
thu
ậ

t siêu âm trong ch
ẩ
n
đ
oán b
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t
ni
ệ
u trên chó”
đ
ư
ợ
c ti
ế
n hành t
ạ
i Tr
ạ
m Ch
ẩ
n
đ
oán- Xét nghi
ệ
m và

Đ
i
ề
u tr
ị
, Chi c
ụ
c
Thú y thành ph
ố
H
ồ
Chí Minh t
ừ
ngày 22/1/2007 – 22/5/2007.
Trong th
ờ
i gian
đ
ó, Tr
ạ
m ti
ế
p nh
ậ
n 3917 ca b
ệ
nh, trong
đ
ó có 715 ca

đ
ư
ợ
c ch
ỉ

đ
ị
nh siêu âm t
ổ
ng quát. Qua k
ỹ
thu
ậ
t siêu âm
đ
ã phát hi
ệ
n
đ
ư
ợ
c 297 ca có b
ệ
nh lý trên

đ
ư
ờ

ng ti
ế
t ni
ệ
u chi
ế
m t
ỷ
l
ệ
41,54 %, bao g
ồ
m 83 ca có b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n và 214 ca b
ệ
nh

lý
ở
bàng quang.

B
ệ
nh lý
ở

th
ậ
n chi
ế
m 27,95 % b
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u, bao g
ồ
m các b
ệ
nh: viêm
th
ậ
n c
ấ
p, viêm th
ậ
n mãn, th
ậ
n
ứ
n
ư
ớ

c, s
ỏ
i th
ậ
n, nang th
ậ
n và th
ậ
n xu
ấ
t huy
ế
t. Qua
kh
ả
o sát, chúng tôi ghi nh
ậ
n không có s
ự
khác bi
ệ
t có ý ngh
ĩ
a v
ề
m
ặ
t th
ố
ng kê gi

ữ
a
gi
ố
ng ngo
ạ
i nh
ậ
p và gi
ố
ng
đ
ị
a ph
ư
ơ
ng c
ũ
ng nh
ư
gi
ữ
a con
đ
ự
c và con cái
ả
nh h
ư
ở

ng
đ
ế
n
kh
ả
n
ă
ng m
ắ
c ph
ả
i b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n. Riêng y
ế
u t
ố
l
ứ
a tu
ổ
i có liên quan
đ
ế
n t

ỷ
l
ệ
m
ắ
c ph
ả
i
b
ệ
nh lý
ở
th
ậ
n và
đ
ặ
c bi
ệ
t là
đố
i v
ớ
i nh
ữ
ng chó t
ừ
6 tu
ổ
i tr

ở
lên.
B
ệ
nh lý
ở
bàng quang chi
ế
m 72,05 % b
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u bao g
ồ
m các b
ệ
nh:
viêm bàng quang, s
ỏ
i bàng quang, c
ặ
n bàng quang, huy
ế
t kh
ố
i bàng quang và rách

bàng quang. Trong
đ
ó viêm bàng quang và s
ỏ
i bàng quang chi
ế
m t
ỷ
l
ệ
r
ấ
t cao. V
ề

ph
ư
ơ
ng di
ệ
n th
ố
ng kê, không có s
ự
khác bi
ệ
t gi
ữ
a các y
ế

u t
ố
nhóm gi
ố
ng c
ũ
ng nh
ư

gi
ữ
a các l
ứ
a tu
ổ
i lên kh
ả
n
ă
ng m
ắ
c ph
ả
i b
ệ
nh lý
ở
bàng quang. Tuy nhi
ệ
n có s

ự
khác
bi
ệ
t v
ề
gi
ớ
i tính v
ề
kh
ả
n
ă
ng m
ắ
c ph
ả
i b
ệ
nh lý
ở
bàng quang trên chó.

xi
1

1.1
Đ
ặ
t v
ấ
n

đ
ề

PH
Ầ
N I: M
Ở

ĐẦ
U

B
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u là m
ộ
t trong nh
ữ
ng b
ệ
nh th
ư
ờ
ng g

ặ
p,
đ
ặ
c bi
ệ
t là: s
ỏ
i h
ệ
ti
ế
t
ni
ệ
u, suy th
ậ
n mãn tính, d
ị
t
ậ
t b
ẩ
m sinh… Tuy nhi
ệ
n nh
ữ
ng b
ệ
nh lý này ch

ỉ

đ
ư
ợ
c phát
hi
ệ
n khi
đ
ã có bi
ế
n ch
ứ
ng.
Đ
ể
ch
ẩ
n
đ
oán s
ớ
m và chính xác b
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t ni

ệ
u,
đ
ư
a ra
phác
đồ

đ
i
ề
u tr
ị

đ
úng lúc nh
ằ
m nâng cao k
ế
t qu
ả

đ
i
ề
u tr
ị
, các xét nghi
ệ
m, và th

ă
m dò
h
ỗ
tr
ợ
chi
ế
m v
ị
trí quan tr
ọ
ng, trong
đ
ó ph
ả
i k
ể

đ
ế
n nh
ữ
ng th
ă
m dò hình
ả
nh và ch
ứ
c n

ă
ng
c
ủ
a h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u b
ằ
ng k
ỹ
thu
ậ
t siêu âm.
T
ạ
i các n
ư
ớ
c tiên ti
ế
n, k
ỹ
thu
ậ
t siêu âm, trong l
ĩ

nh v
ự
c Thú y s
ớ
m
đ
ư
ợ
c
ứ
ng

d
ụ
ng và
đ
ư
ợ
c xem là m
ộ
t d
ị
ch v
ụ
r
ấ
t thi
ế
t y

ế
u t
ạ
i các b
ệ
nh vi
ệ
n, các tr
ư
ờ
ng
đ
ạ
i h
ọ
c hay
t
ạ
i các phòng m
ạ
ch thú y t
ư
nhân.
Ở
Vi
ệ
t Nam, trong l
ĩ
nh v
ự

c Thú y, siêu âm ch
ỉ

m
ớ
i
đ
ư
ợ
c
đ
ư
a vào s
ử
d
ụ
ng trong vài n
ă
m g
ầ
n
đ
ây. Do
đ
ó, có r
ấ
t ít tài li
ệ
u và công trình
nghiên c

ứ
u nên vi
ệ
c phát tri
ể
n chuyên ngành siêu âm c
ủ
a ngành Thú y m
ộ
t cách
có h
ệ
th
ố
ng còn nhi
ề
u khó kh
ă
n.

Xu
ấ
t phát t
ừ
th
ự
c ti
ễ
n trên, v
ớ

i m
ụ
c
đ
ích tìm hi
ể
u vai trò c
ủ
a siêu âm trong
ch
ẩ
n
đ
oán b
ệ
nh trên chó
đ
ặ
c bi
ệ
t trên h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u,
đ
ư
ợ

c s
ự

đồ
ng ý c
ủ
a khoa Ch
ă
n nuôi Thú
y Tr
ư
ờ
ng
Đ
ạ
i h
ọ
c Nông Lâm TP. HCM và Chi c
ụ
c Thú y TPHCM, d
ư
ớ
i s
ự

h
ư
ớ
ng
d

ẫ
n khoa h
ọ
c c
ủ
a Ti
ế
n s
ĩ
Nguy
ễ
n Nh
ư
Pho và BSTY Phan Th
ị
Kim Chi, chúng tôi
th
ự
c hi
ệ
n
đ
ề
tài:
“
Ứ
ng d
ụ
ng k
ỹ

thu
ậ
t siêu âm trong ch
ẩ
n
đ
oán b
ệ
nh lý h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u trên chó”

1.2 M
ụ
c
đ
ích

Kh
ả
o sát t
ỷ
l
ệ
m
ắ

c ph
ả
i b
ệ
nh lý
ở
h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u chó d
ự
a vào k
ĩ
thu
ậ
t ch
ẩ
n
đ
oán siêu
âm
đồ
ng th
ờ
i ghi nh
ậ
n ph

ư
ơ
ng th
ứ
c và k
ế
t qu
ả

đ
i
ề
u tr
ị
góp ph
ầ
n xây d
ự
ng d
ữ
li
ệ
u tham
kh
ả
o.
1.3 Yêu c
ầ
u

- Xác
đ
ị
nh hình
ả
nh b
ệ
nh lý trên các c
ơ
quan thu
ộ
c h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u b
ằ
ng k
ỹ
thu
ậ
t siêu
âm.
- K
ế
t h
ợ
p các ph

ư
ơ
ng pháp ch
ẩ
n
đ
oán khác nh
ư
khám lâm sàng, xét nghi
ệ
m máu
và n
ư
ớ
c ti
ể
u (n
ế
u có)
đ
ể
xác
đ
ị
nh chính xác các b
ệ
nh
ở
h
ệ

ti
ế
t ni
ệ
u chó
đồ
ng th
ờ
i
ghi nh
ậ
n ph
ư
ơ
ng th
ứ
c và k
ế
t qu
ả

đ
i
ề
u tr
ị
.
2

PH
Ầ
N II. T
Ổ
NG QUAN

2.1 V
ậ
t lý h
ọ
c c
ủ
a sóng âm

2.1.1 B
ả
n ch
ấ
t sóng âm

V
ề
b
ả
n ch
ấ

t sóng âm là sóng c
ơ
h
ọ
c do
đ
ó tuân theo m
ọ
i qui lu
ậ
t
đố
i v
ớ
i sóng c
ơ
, có
th
ể
t
ạ
o ra sóng âm b
ằ
ng cách tác
độ
ng m
ộ
t l
ự
c vào môi tr

ư
ờ
ng truy
ề
n âm.
Âm thanh là k
ế
t qu
ả
c
ủ
a s
ự
lan truy
ề
n n
ă
ng l
ư
ợ
ng âm trong v
ậ
t ch
ấ
t d
ư
ớ
i d
ạ
ng

m
ộ
t sóng t
ạ
o nên hi
ệ
n t
ư
ợ
ng nén và giãn l
ặ
p
đ
i l
ặ
p l
ạ
i. Chuy
ể
n
độ
ng v
ậ
t lý gi
ữ
a các phân
t
ử

t
ạ
o nên nh
ữ
ng sóng có áp l
ự
c giúp cho âm thanh
đ
ư
ợ
c truy
ề
n
đ
i.
Các
đ
ạ
i l
ư
ợ
ng
đ
ặ
c tr
ư
ng c
ủ
a sóng âm: v
ậ

n t
ố
c truy
ề
n âm; t
ầ
n s
ố
; chu k
ỳ
và
độ

dài sóng âm.

Sóng âm
đ
ư
ợ
c phân lo
ạ
i theo

- Ph
ư
ơ
ng dao
độ
ng

Sóng ngang

Sóng d
ọ
c

- T
ầ
n s
ố

Sóng âm có t
ầ
n s
ố
c
ự
c th
ấ
p hay còn g
ọ
i là vùng h
ạ
âm (Infrasound)

f < 16 Hz

Sóng âm t

ầ
n s
ố
nghe th
ấ
y (Audible sound)

f = 16Hz – 20kHz

Sóng siêu âm (Ultrasound)

f > 20kHz

2.1.2. C
ơ
s
ở
v
ậ
t lý c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp ghi hình siêu âm và các y
ế
u t
ố
quy
ế

t
đ
ị
nh

C
ơ
s
ở
c
ủ
a k
ỹ
thu
ậ
t ghi hình siêu âm chính là s
ự
t
ư
ơ
ng tác c
ủ
a các tia siêu âm v
ớ
i
các t
ổ
ch
ứ
c trong c

ơ
th
ể
, s
ự
t
ư
ơ
ng tác này ph
ụ
thu
ộ
c vào:
- T
ố
c
độ
truy
ề
n c
ủ
a sóng âm trong môi tr
ư
ờ
ng.

- Tr
ở
kháng âm c
ủ

a môi tr
ư
ờ
ng.

- Các qui lu
ậ
t chi ph
ố
i s
ự
truy
ề
n âm.

- S
ự
h
ấ
p th
ụ
c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c.

- Thông s

ố
c
ủ
a sóng siêu âm và c
ấ
u trúc hình h
ọ
c c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c.
3

2.1.2.1 T
ố
c
đ
ộ
truy
ề
n c
ủ
a sóng siêu âm

Đ

ư
ợ
c ký hi
ệ
u là ch
ữ
“v” hay “c”, r
ấ
t ph
ụ
thu
ộ
c vào môi tr
ư
ờ
ng truy
ề
n. T
ố
c
độ

truy
ề
n c
ủ
a sóng siêu âm trong nh
ữ
ng môi tr
ư

ờ
ng khác nhau là r
ấ
t khác nhau. T
ố
c
độ

truy
ề
n c
ủ
a sóng siêu âm trong nh
ữ
ng mô m
ề
m v = 1540 m/s. Bi
ế
t
đ
ư
ợ
c v
ậ
n t
ố
c truy
ề
n,
khi

đ
o th
ờ
i gian
đ
i v
ề
c
ủ
a sóng siêu âm ta xác
đ
ị
nh
đ
ư
ợ
c
độ
sâu c
ủ
a b
ề
m
ặ
t ph
ả
n x
ạ

(Nguy
ễ
n Ph
ư
ớ
c B
ả
o Quân, 2002).

2.1.2.2 Tr
ở
kháng âm

Đ
ư
ợ
c g
ọ
i là
độ
vang hay
độ
d
ộ
i c
ủ
a sóng âm trong môi tr
ư
ờ
ng:

z = c x p

Trong
đ
ó: p(kg/m
3
) – m
ậ
t
độ
c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng

c(m/s) – v
ậ
n t
ố
c lan truy
ề
n c
ủ
a sóng âm trong môi tr
ư
ờ
ng

Tr
ở
kháng âm c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng có m
ộ
t vai trò quy
ế
t
đ
ị
nh
đố
i v
ớ
i biên
độ
c
ủ
a sóng
ph
ả
n x
ạ

Tr

ở
kháng âm c
ủ
a m
ộ
t s
ố
môi tr
ư
ờ
ng sinh h
ọ
c

Môi tr
ư
ờ
ng Z(rayls)

Không khí

Ph
ổ
i
M
ỡ

N
ư
ớ

c
Gan
Máu
Th
ậ
n
C
ơ

X
ư
ơ
ng

0,004 x 10
6

0,18 x 10
6

1,34 x 10
6

1,48 x 10
6

1,65 x 10
6

1,65 x 10
6

1,65 x 10
6

1,71 x 10
6

7,8 x 10
6

2.1.2.3 Các qui lu
ậ
t chi ph
ố
i s
ự
truy
ề
n âm

S
ự
ph
ả
n h
ồ
i

Khi g
ặ
p m
ộ
t giao di
ệ
n âm, hình th
ứ
c sóng ph
ả
n chi
ế
u tùy vào kích th
ư
ớ
c và sóng
b
ề
m
ặ

t c
ủ
a giao di
ệ
n. M
ộ
t giao di
ệ
n r
ộ
ng và t
ư
ơ
ng
đố
i tr
ơ
n láng, s
ẽ
ph
ả
n h
ồ
i âm
4

thanh t
ự

a nh
ư
t
ấ
m g
ư
ơ
ng soi ph
ả
n chi
ế
u ánh sáng. Nh
ữ
ng giao di
ệ
n nh
ư
v
ậ
y
đ
ư
ợ
c g
ọ
i

là m
ặ
t ph

ả
n x
ạ
ph
ả
n h
ồ
i

Các m
ặ
t ph
ả
n x
ạ
ph
ả
n h
ồ
i

- C
ơ
hoành

- Thành bàng quang c
ă
ng
đ
ầ

y n
ư
ớ
c ti
ể
u

- D
ả
i n
ộ
i m
ạ
c t
ử
cung

S
ự
khúc x
ạ

M
ộ
t hi
ệ
n t
ư
ợ

ng khác có th
ể
x
ả
y ra khi sóng âm
đ
i t
ừ
m
ộ
t mô này sang m
ộ
t mô
khác mà t
ố
c
độ
lan truy
ề
n trong môi tr
ư
ờ
ng sau cao h
ơ
n ho
ặ
c th
ấ
p h
ơ

n so v
ớ
i trong
môi tr
ư
ờ
ng tr
ư
ớ
c,
đ
ó là s
ự

đổ
i chi
ề
u c
ủ
a h
ư
ớ
ng sóng khi ti
ế
p t
ụ
c. S
ự

đổ

i chi
ề
u này g
ọ
i
là s
ự
khúc x
ạ
.

S
ự
tán x
ạ

M
ộ
t hi
ệ
n t
ư
ợ
ng quan tr
ọ
ng khác trong t
ạ
o hình b
ằ

ng siêu âm,
đ
ó là hi
ệ
n t
ư
ợ
ng

tán x
ạ
c
ủ
a tia siêu âm khi g
ặ
p các c
ấ
u trúc nh
ỏ
ho
ặ
c v
ớ
i b
ề
m
ặ
t không
đồ
ng

đ
ề
u. Khi

đ
ó tia siêu âm s
ẽ
b
ị
tán x
ạ

đ
i kh
ắ
p các h
ư
ớ
ng, và ch
ỉ
có m
ộ
t ph
ầ
n r
ấ
t nh
ỏ
ch
ắ

c ch
ắ
n t
ớ
i
đ
ư
ợ
c
đ
ầ
u dò.
Ư
u
đ
i
ể
m c
ủ
a nó là không ph
ụ
thu
ộ
c vào góc t
ớ
i c
ủ
a tia siêu âm và r
ấ
t quan

tr
ọ
ng trong vi
ệ
c xác
đ
ị
nh c
ấ
u trúc nh
ỏ
.
Ví d
ụ
:
độ

đồ
ng
đ
ề
u c
ủ
a nhu mô gan, t
ụ
y hay vách liên th
ấ
t

2.1.2.4 S

ự
h
ấ
p th
ụ
c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c và
đ
ộ
suy gi
ả
m c
ủ
a n
ă
ng l
ư
ợ
ng tia siêu âm, khu
ế
ch

đ
ạ
i bù

Khi sóng âm thanh
đ
i trong t
ổ
ch
ứ
c thì n
ă
ng l
ư
ợ
ng và biên
độ
c
ủ
a tia siêu âm c
ũ
ng
b
ị
suy gi
ả
m theo kho
ả
ng cách.
Các nguyên nhân gây ra s
ự
suy gi
ả

m c
ủ
a n
ă
ng l
ư
ợ
ng tia siêu âm
đ
ó là:

S
ự
ph
ả
n x
ạ
và tán x
ạ
trên các t
ổ
ch
ứ
c.

S
ự
h
ấ

p thu c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng do m
ộ
t ph
ầ
n c
ủ
a tia siêu âm b
ị
chuy
ể
n
đổ
i thành
n
ă
ng l
ư
ợ
ng c
ủ
a các dao
độ
ng nhi
ệ
t, nh

ư
ng trong siêu âm ch
ẩ
n
đ
oán, ph
ầ
n n
ă
ng l
ư
ợ
ng
này quá nh
ỏ
và không th
ể
gây ra các bi
ế
n
đổ
i v
ề
nhi
ệ
t
độ
.
2.1.2.5 Thông s
ố

c
ủ
a sóng siêu âm và kích th
ư
ớ
c hình h
ọ
c c
ủ
a t
ổ
ch
ứ
c

Vì sóng siêu âm ph
ả
n x
ạ
trên m
ặ
t phân cách do
đ
ó n
ă
ng l
ư
ợ
ng ph
ả

n x
ạ
còn ph
ụ

thu
ộ
c vào kích th
ư
ớ
c c
ủ
a m
ặ
t phân cách và
độ
dài b
ư
ớ
c sóng c
ủ
a chùm tia. Sóng siêu
5

âm có t
ầ
n s

ố
càng cao, t
ứ
c b
ư
ớ
c sóng càng nh
ỏ
càng d
ễ
phát hi
ệ
n và phân bi
ệ
t
đ
ư
ợ
c các
v
ậ
t nh
ỏ
, song c
ũ
ng do
đ
ó mà khó vào sâu
đ
ư

ợ
c
2.1.3. K
ỹ
thu
ậ
t c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp t
ạ
o hình b
ằ
ng siêu âm

2.1.3.1. Nguyên lý t
ạ
o
ả
nh

Theo Nguy
ễ
n Ph
ư
ớ
c B
ả

o Quân (2002),
đ
ầ
u dò khi
đ
ư
ợ
c kích thích b
ở
i xung
đ
i
ệ
n v
ớ
i chi
ề
u dài và c
ư
ờ
ng
độ
có th
ể

đ
i
ề
u ch
ỉ

nh
đ
ư
ợ
c thì phát ra xung sóng âm lan
truy
ề
n theo h
ư
ớ
ng c
ủ
a
đ
ầ
u dò vào môi tr
ư
ờ
ng; sóng âm s
ẽ
g
ặ
p các m
ặ
t ph
ả
n h
ồ
i trên
đ

ư
ờ
ng truy
ề
n và t
ạ
o ra các sóng ph
ả
n x
ạ
và tán x
ạ
quay tr
ở
v
ề

đ
ầ
u dò và
đ
ư
ợ
c thu
nh
ậ
n t
ạ
i
đ

ây.
Đ
ầ
u dò s
ẽ
bi
ế
n
đổ
i h
ồ
i âm thành tín hi
ệ
u
đ
i
ệ
n thông qua hi
ệ
u
ứ
ng áp
đ
i
ệ
n tín hi
ệ
u
này mang hai thông tin chính:
- Thông tin v

ề

độ
l
ớ
n biên
độ
, thông tin này ph
ả
n ánh tính ch
ấ
t âm h
ọ
c c
ủ
a môi

tr
ư
ờ
ng.

- Thông tin v
ề
v
ị
trí c
ủ
a ngu

ồ
n t
ạ
o tín hi
ệ
u.

Các thông tin này sau
đ
ó
đ
ư
ợ
c x
ử
lý và th
ể
hi
ệ
n thành hình
ả
nh trên màn hình.

2.1.3.2. Các hình th
ứ
c th
ể
hi
ệ
n

A – mode (Amplitude mode)

Tín hi
ệ
u h
ồ
i âm
đ
ư
ợ
c th
ể
hi
ệ
n b
ằ
ng xung hình gai trên dao
độ
ng ký qua h
ệ

th
ố
ng tr
ụ
c tung và tr
ụ
c hoành, chi

ề
u cao c
ủ
a xung th
ể
hi
ệ
n
độ
l
ớ
n c
ủ
a biên
độ
tín hi
ệ
u

h
ồ
i âm, v
ị
trí c
ủ
a xung th
ể
hi
ệ
n kho

ả
ng cách t
ừ

đ
ầ
u dò
đ
ế
n m
ặ
t ph
ả
n h
ồ
i (Nguy
ễ
n

Ph
ư
ớ
c B
ả
o Quân, 2002).

B – mode (Brightness mode)

Tín hi
ệ

u h
ồ
i âm
đ
ư
ợ
c th
ể
hi
ệ
n b
ở
i nh
ữ
ng nét ch
ấ
m sáng,
độ
sáng c
ủ
a các ch
ấ
m này
th
ể
hi
ệ
n biên
độ
tín hi

ệ
u h
ồ
i âm, v
ị
trí các ch
ấ
m sáng xác
đ
ị
nh kho
ả
ng cách t
ừ

đ
ầ
u
dò
đ
ế
n m
ặ
t ph
ả
n h
ồ
i (Nguy
ễ
n Ph

ư
ớ
c B
ả
o Quân, 2002).

TM – mode (Time Motion Mode)

Dùng
đ
ể
th
ể
hi
ệ
n s
ự
chuy
ể
n
độ
ng cùng ph
ư
ơ
ng v
ớ
i tia siêu âm c
ủ
a các v
ậ

t th
ể

theo th
ờ
i gian b
ằ
ng cách th
ể
hi
ệ
n hình
ả
nh B – mode theo di
ễ
n bi
ế
n th
ờ
i gian v
ớ
i các

t
ố
c
độ
quét khác nhau. K
ế

t qu
ả
là n
ế
u ngu
ồ
n h
ồ
i âm
đ
ứ
ng yên thì s
ẽ
t
ạ
o ra
đ
ư
ờ
ng
6

th
ẳ
ng ngang qua màn hình, còn n
ế
u m
ặ

t ph
ả
n h
ồ
i chuy
ể
n
độ
ng thì s
ẽ
ra
đ
ư
ờ
ng cong ph
ả
n
ả
nh s
ự
chuy
ể
n
độ
ng c
ủ
a m
ặ
t ph
ả

n h
ồ
i.

Hình 2.1: Hình th
ể
hi
ệ
n ph
ư
ơ
ng pháp TM - 1 mode

Ph
ư
ơ
ng pháp A –mode, B - mode g
ọ
i chung là siêu âm m
ộ
t chi
ề
u

Ư
u
đ
i
ể

m c
ủ
a siêu âm m
ộ
t chi
ề
u là ph
ư
ơ
ng pháp t
ư
ơ
ng
đố
i
đ
ơ
n gi
ả
n, r
ẻ
ti
ề
n, có

th
ể
xác
đ
ị

nh
đ
ư
ợ
c chính xác v
ị
trí c
ủ
a b
ề
m
ặ
t ph
ả
n x
ạ
và trong ki
ể
u TM có th
ể

đ
o
đ
ư
ợ
c biên
độ

chuy

ể
n
độ
ng c
ủ
a v
ậ
t theo ph
ư
ơ
ng song song v
ớ
i chùm tia siêu âm.
Nh
ư
ợ
c
đ
i
ể
m c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp: không cho
đ
ư
ợ
c hình

ả
nh t
ổ
ng th
ể
c
ủ
a v
ậ
t c
ầ
n
ch
ẩ
n
đ
oán. Không
đ
ánh giá
đ
ư
ợ
c các chuy
ể
n
độ
ng có ph
ư
ơ
ng vuông góc v

ớ
i ph
ư
ơ
ng
truy
ề
n c
ủ
a tia siêu âm (Nguy
ễ
n Ph
ư
ớ
c B
ả
o Quân, 2002).
2.1.3.3. Thi
ế
t b
ị
ghi hình b
ằ
ng siêu âm

S
ơ

đồ
c

ấ
u t
ạ
o c
ủ
a máy:

Đ
ầ
u dò
Đ
i
ề
u khi
ể
n

&
x
ử
lý

Màn hình

L
ư
u tr
ữ

7

-
Đ
ầ
u dò

C
ấ
u t
ạ
o
Hình 2.2: Máy siêu âm

Theo Nguy
ễ
n Ph
ư
ớ

c B
ả
o Quân (2002),
đ
ầ
u dò v
ừ
a
đ
óng vai trò
đ
ầ
u phát sóng v
ừ
a
đ
óng vai trò
đ
ầ
u thu sóng. V
ề
m
ặ
t k
ỹ
thu
ậ
t vi
ệ
c này

đ
ư
ợ
c th
ự
c hi
ệ
n nh
ư
sau: tinh
th
ể
g
ố
m c
ủ
a
đ
ầ
u dò
đ
ư
ợ
c nuôi b
ằ
ng các chu
ỗ
i xung cao t
ầ
n, c

ứ
sau m
ỗ
i xung phát,
đ
ầ
u

dò l
ạ
i làm nhi
ệ
m v
ụ
ti
ế
p nh
ậ
n sóng h
ồ
i âm.
Đ
ộ
l
ặ
p l
ạ
i các chu
ỗ
i xung ph

ụ
thu
ộ
c vào các
độ

sâu t
ố
i
đ
a c
ầ
n ch
ẩ
n
đ
oán.
- Các lo
ạ
i
đ
ầ
u dò

Linear Array

Nguyên lý làm vi
ệ
c:
đ

ầ
u dò
đ
ư
ợ
c c
ấ
u t
ạ
o t
ừ
m
ộ
t dãy n tinh th
ể

đ
ơ
n. Tia siêu âm

đ
ư
ợ
c t
ạ
o thành t
ừ
nhóm g
ồ
m m

đ
ơ
n tinh th
ể

đ
ứ
ng c
ạ
nh nhau và
đ
ư
ợ
c quét b
ằ
ng cách

t
ắ
c tinh th
ể
cu
ố
i cùng. Nh
ư
v
ậ
y tia siêu âm s
ẽ

đ
ư
ợ
c d
ị
ch
đ
i m
ộ
t kho
ả
ng a
z
= a
e.

Ư
u
đ
i
ể
m:

Vùng th
ă
m khám r
ộ
ng.

Kh
ả
n
ă
ng th
ể
hi
ệ
n các vùng g
ầ
n b
ề
m
ặ
t t
ố
t.
Th
ự
c hi
ệ
n
đ
ư
ợ
c k
ỹ
thu
ậ
t focus

độ
ng.
Không có ph
ầ
n c
ơ
khí.

Nh
ư
ợ
c
đ
i
ể
m:

Kích th
ư
ớ
c l
ớ
n.

Đ
ộ
phân gi
ả
i theo chi

ề
u d
ọ
c và ngang khác nhau.

B
ị
nhi
ễ
u m
ạ
nh và hi
ệ
u
ứ
ng tia th
ứ
nhi
ề
u h
ơ
n
đ
ầ
u dò c
ơ
khí.
8

Ứ
ng d
ụ
ng:
Vùng b
ụ
ng.
S
ả
n, ph
ụ
khoa.
Tuy
ế
n giáp.
M
ạ
ch g
ầ
n b
ề
m
ặ
t.

Các
ứ
ng d
ụ

ng
đ
ặ
c bi
ệ
t:
đ
ầ
u dò sinh thi
ế
t, n
ộ
i soi ph
ẫ
u thu
ậ
t

Đ
ầ
u dò Convex

Nguyên lý làm vi
ệ
c: gi
ố
ng h
ệ
t
đ

ầ
u dò Linear, ch
ỉ
khác
ở
ch
ỗ

đ
ơ
n tinh th
ể
không x
ế
p
theo hàng ngang mà x
ế
p theo hình cong.
Ư
u
đ
i
ể
m:

Quét theo hình r
ẽ
qu
ạ

t mà không c
ầ
n c
ơ
khí và
đồ
ng b
ộ
pha. B
ề

m
ặ
t ti
ế
p xúc nh
ỏ
h
ơ
n Linear.
Và có d
ạ
ng cong nên có kh
ả
n
ă
ng áp vào nhi
ề
u vùng c
ủ

a thân th
ể
.

Nh
ư
ợ
c
đ
i
ể
m:

B
ề
m
ặ
t ti
ế
p xúc r
ộ
ng h
ơ
n Phased Array v
ớ
i cùng m
ộ
t
độ

m
ở
.

Ứ
ng d
ụ
ng: vùng b
ụ
ng và vùng ch
ậ
u.

Phased Array

Nguyên lý làm vi
ệ
c: tia siêu âm
đ
ư
ợ
c lái b
ằ
ng
đ
i
ệ
n t
ử
theo góc hình r

ẽ
qu
ạ
t nên
lo
ạ
i
đ
ầ
u dò này còn
đ
ư
ợ
c g
ọ
i là sector
đ
i
ệ
n t
ử
. Các tinh th
ể

đ
ư
ợ
c b
ậ
t t

ắ
c qua b
ộ
tr
ễ
th
ờ
i
gian, n
ế
u th
ờ
i gian tr
ễ
t
1
l
ớ
n h
ơ
n t
n
thì xung phát s
ẽ
t
ớ
i
đ
ư
ợ

c tinh th
ể
n tr
ư
ớ
c và tinh
th
ể
m
ộ
t cu
ố
i cùng, m
ỗ
i tinh th
ể
n
ế
u
đủ
nh
ỏ
có th
ể
coi nh
ư
m
ộ
t ngu
ồ

n
đ
i
ể
m c
ủ
a sóng,

các ngu
ồ
n
đ
i
ể
m khi c
ộ
ng ch
ồ
ng lên nhau s
ẽ
t
ạ
o ra m
ặ
t sóng.

Ư
u
đ

i
ể
m

B
ề
m
ặ
t ti
ế
p xúc nh
ỏ
.

Đ
ầ
u dò nh
ỏ
, nh
ẹ
.

Kh
ả
n
ă
ng th
ă
m khám
đ

ặ
c bi
ệ
t cao.

Hi
ể
n th
ị

đồ
ng th
ờ
i B – mode, Doppler và TM – mode.
Quét r
ẻ
qu
ạ
t mà không c
ầ
n b
ộ
ph
ậ
n c
ơ
khí.
Có th
ể

đ
o CW – Doppler
đ
ư
ợ
c.
9

Nh
ư
ợ
c
đ
i
ể
m

Đ
ắ
t ti
ề
n (giá thành cao).
Góc quét nh
ỏ
.
Ứ
ng d
ụ

ng

Siêu âm tim qua khe liên s
ư
ờ
n.
T
ấ
t c
ả
các
ứ
ng d
ụ
ng c
ủ
a Sector.
Các
ứ
ng d
ụ
ng
đ
ặ
c bi
ệ
t: n
ộ
i soi qua th
ự

c qu
ả
n, n
ộ
i soi qua thành b
ụ
ng, n
ộ
i soi
ni
ệ
u.
Đ
ầ
u dò Sector c
ơ
khí:

Nguyên lý: tinh th
ể
tròn quay quanh tr
ụ
c và quét tia siêu âm theo m
ộ
t góc hình

r
ẻ
qu

ạ
t. Tinh th
ể
g
ắ
n trên tr
ụ
c và motor quay
đ
ư
ợ
c
đ
ể
trên
đ
ầ
u
đ
ặ
c biêt và ti
ế
p xúc vào b
ệ
nh
nhân qua l
ớ
p v
ậ
t li

ệ
u th
ấ
u âm.
Ư
u
đ
i
ể
m:

B
ề
m
ặ
t ti
ế
p xúc nh
ỏ
.

Đ
ộ
m
ở
l
ớ
n.
Các
đ

ầ
u dò
đ
ặ
c bi
ệ
t có góc quét 360
0
.

Tr
ư
ờ
ng âm là nh
ư
nhau theo h
ư
ớ
ng song song và vuông góc v
ớ
i tia siêu âm,
hình
ả
nh
ở
vùng h
ộ
i t
ụ
là r

ấ
t rõ nét.
Giá ph
ả
i ch
ă
ng.

Nh
ư
ợ
c
đ
i
ể
m:

Có ph
ầ
n c
ơ
khí.
Chuy
ể
n mode ch
ậ
m.
Ứ
ng d

ụ
ng:

Siêu âm tim.

N
ộ
i t
ổ
ng quát, s
ả
n ph
ụ
khoa.

Các
ứ
ng d
ụ
ng
đ
ặ
c bi
ệ
t:
đ
ầ
u dò n
ộ

i t
ạ
ng qua âm
đ
ạ
o, tr
ự
c tràng.

2.1.3.
Ả
nh gi
ả

Theo Nguy
ễ
n Ph
ư
ớ
c B
ả
o Quân (2002), là hình
ả
nh xu
ấ
t hi
ệ
n trên màn hình
không phù h

ợ
p v
ớ
i các c
ấ
u trúc th
ậ
t trên c
ơ
th
ể

đ
ư
ợ
c chi ph
ố
i b
ở
i nh
ữ
ng nguyên t
ắ
c
v
ậ
t lý.

10

Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng nhi
ễ
u

Trong quá trình ho
ạ
t
độ
ng c
ủ
a máy, các linh ki
ệ
n
đ
i
ệ
n t
ử
t
ạ
o ra các xung
đ

i
ệ
n v
ớ
i
biên
độ
c
ự
c th
ấ
p. Qua x
ử
lý và t
ạ
o
ả
nh, các xung
đ
i
ệ
n này
đ
ư
ợ
c khu
ế
ch
đ
ạ

i lên và
t
ạ
o ra trên màn hình
đ
ầ
y kh
ắ
p nh
ữ
ng ch
ấ
m sáng dao
độ
ng d
ạ
ng nh
ả
y múa.

Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng bóng l
ư
ng và hi
ệ
n t

ư
ợ
ng t
ă
ng c
ư
ờ
ng âm

Là m
ộ
t d
ả
i xám t
ố
i h
ơ
n môi tr
ư
ờ
ng xung quanh
ở
ngay phía sau c
ấ
u trúc trên.
Đ
i
ề
u này
đ

ư
ợ
c lý gi
ả
i là do sóng siêu âm khi truy
ề
n qua c
ấ
u trúc trên b
ị
tiêu hao n
ă
ng
l
ư
ợ
ng nhi
ề
u h
ơ
n, vì v
ậ
y mà
ở
v
ị
trí sau c
ấ
u trúc trên h
ồ

i âm tr
ở
v
ề
có biên
độ
th
ấ
p h
ơ
n
biên
độ
h
ồ
i âm tr
ở
v
ề
cùng
độ
sâu nh
ư
ng
ở
v
ị
trí khác trong môi tr
ư
ờ

ng.

Hình 2.3: Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng bóng l
ư
ng và t
ă
ng c
ư
ờ
ng âm (m
ũ
i tên)

Đ
ố
i ngh
ị
ch v
ớ
i hi
ệ
n t
ư
ợ
ng bóng l
ư
ng. Lúc này c
ấ
u trúc trong môi tr
ư
ờ
ng có h
ệ

s
ố
gi
ả

m âm th
ấ
p h
ơ
n h
ệ
s
ố
gi
ả
m âm c
ủ
a môi tr
ư
ờ
ng bao quanh.

Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng d
ộ
i l
ạ
i

Xu
ấ

t hi
ệ
n trên màn hình m
ộ
t lo
ạ
t hình
ả
nh gi
ả
c
ủ
a m
ặ
t phân cách phân b
ố
cách qu
ả
n
đ
ề
u nhau phía sau m
ặ
t phân cách th
ậ
t v
ớ
i kích th
ư
ớ

c và
độ
h
ồ
i âm nh
ỏ
d
ầ
n.
11

Hình 2.4: Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng d
ộ
i l
ạ
i các m
ặ
t ph
ẳ
ng d
ộ

i l
ạ
i (m
ũ
i tên)

Hi
ệ
n t
ư
ợ
ng
ả
o
ả
nh soi g
ư
ơ
ng

S
ự
d
ộ
i l
ạ
i gi
ữ

a m
ặ
t phân cách có h
ệ
s
ố
ph
ả
n h
ồ
i l
ớ
n và c
ấ
u trúc trong nhu mô tr
ư
ớ
c
khi tr
ở
v
ề

đ
ầ
u dò
đ
ể
ghi nh
ậ

n trên màn hình.
2.1.4. Thu
ậ
t ng
ữ
mô t
ả
hình
ả
nh siêu âm

H
ồ
i âm t
ă
ng

Mô t
ả
c
ấ
u trúc có m
ứ
c
độ
xám gia t
ă
ng so v
ớ
i

độ
h
ồ
i âm c
ủ
a c
ấ
u trúc n
ề
n xung
quanh ho
ặ
c so v
ớ
i tình tr
ạ
ng bình th
ư
ờ
ng.
H
ồ
i âm gi
ả
m

Mô t
ả
c
ấ

u trúc có m
ứ
c
độ
xám gi
ả
m so v
ớ
i
độ
h
ồ
i âm c
ủ
a c
ấ
u trúc n
ề
n xung
quanh ho
ặ
c so v
ớ
i tình tr
ạ
ng bình th
ư
ờ
ng.
Không có h

ồ
i âm

Mô t
ả
c
ấ
u trúc không t
ạ
o
đ
ư
ợ
c sóng ph
ả
n h
ồ
i, t
ư
ơ
ng
ứ
ng trên thang
độ
xám thì
nh
ữ
ng c
ấ
u trúc này có m

ứ
c
độ
xám r
ấ
t th
ấ
p, th
ậ
m chí hi
ể
n th
ị
màu
đ
en; ph
ầ
n l
ớ
n mô
d
ị
ch trong c
ơ
th
ể
(máu, d
ị
ch m
ậ

t sinh lý, n
ư
ớ
c ti
ể
u )
đ
ề
u có
đ
ặ
c tính này.
Đ
ồ
ng h
ồ
i âm

Mô t
ả
c
ấ
u trúc có
độ
h
ồ
i âm ngang b
ằ
ng v
ớ

i
độ
h
ồ
i âm c
ấ
u trúc n
ề
n xung
quanh, ho
ặ
c hai c
ấ
u trúc khác nhau có cùng
độ
h
ồ
i âm.
Đ
ồ
ng nh
ấ
t

Mô t
ả
s
ự

đồ

ng
đ
ề
u v
ề
m
ặ
t h
ồ
i âm trên tòan c
ấ
u trúc.
12

Không
đ
ồ
ng
đ
ề
u

Mô t
ả
c
ấ
u trúc có nhi
ề

u m
ứ
c
độ
h
ồ
i âm khác nhau.

2.1.5.
Ư
u - khuy
ế
t
đ
i
ể
m c
ủ
a ph
ư
ơ
ng pháp siêu âm

Ư
u
đ
i
ể
m

Không làm h
ư
h
ạ
i các t
ổ
ch
ứ
c n
ộ
i t
ạ
ng.
Không gây ch
ả
y máu.
Quan sát các c
ơ
quan trong tr
ạ
ng thái
độ
ng
ở
th
ờ
i gian th
ự
c.
Không c

ầ
n chu
ẩ
n b
ị

đ
ặ
c bi
ệ
t và có th
ể
s
ử
d
ụ
ng trong lúc m
ổ

Khuy
ế
t
đ
i
ể
m:

Sóng siêu âm có th
ể
b

ị
c
ả
n tr
ở
do x
ư
ơ
ng, h
ơ
i trong b
ụ
ng ho
ặ
c do m
ỡ
quá dày. Có
góc ch
ế
t
ở
m
ộ
t s
ố
v
ị
trí làm không quan sát
đ
ư

ợ
c t
ổ
n th
ư
ơ
ng.
Đ
ôi khi có khó kh
ă
n cho vi
ệ
c ti
ế
p xúc v
ớ
i da
ở

đ
ầ
u dò (Nguy
ễ
n
Đ
oan Trang,

2006)

2.2. GI

Ả
I PH
Ẫ
U C
Ơ
TH
Ể
H
Ọ
C H
Ệ
TI
Ế
T NI
Ệ
U

Ch
ứ
c n
ă
ng chính c
ủ
a h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u là bài xu

ấ
t ra ngoài nh
ữ
ng s
ả
n ph
ẩ
m trung gian
và n
ư
ớ
c th
ả
i.
H
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u có th
ể

đ
ư
ợ
c chia thành hai ph
ầ
n nh
ư

sau:
đ
ư
ờ
ng ti
ế
t ni
ệ
u trên và

đ
ư
ờ
ng ti
ế
t ni
ệ
u d
ư
ớ
i.

-
Đ
ư
ờ
ng ti
ế
t ni
ệ

u trên bao g
ồ
m: th
ậ
n và ni
ệ
u qu
ả
n (là nh
ữ
ng
ố
ng d
ẫ
n n
ư
ớ
c ti
ể
u

t
ừ
th
ậ
n
đ
ế
n bàng quang).

-
Đ
ư
ờ
ng ti
ế
t ni
ệ
u d
ư
ớ
i bao g
ồ
m: bàng quang và ni
ệ
u
đ
ạ
o (là nh
ữ
ng
ố
ng
đ
ư
ợ
c bao
quanh b
ở
i tuy

ế
n nhi
ế
p h
ộ
trên con
đ
ự
c.
13

Hình 2.5: H
ệ
ti
ế

t ni
ệ
u trên chó
đ
ự
c

Ngu
ồ
n:http 3D obj Anatomy dog animal.htm

Thông th
ư
ờ
ng h
ệ
ti
ế
t ni
ệ
u không nhi
ễ
m khu
ẩ
n ngo
ạ
i tr
ừ

ố
ng l
ư
ợ
n xa. M
ầ
m b
ệ
nh xâm
nh
ậ
p vào h
ệ
b
ằ
ng cách
đ
i vào ni
ệ
u
đ
ạ
o và lan
đ
ế
n
ố
ng l
ư
ợ

n g
ầ
n.
2.2.1. Th
ậ
n

2.2.1.1. Hình thái

Hình 2.6: Th
ậ
n

Ngu
ồ
n: http www_lbah_com-images-renal-anatomy_jpg_files\kidney.htm

G
ồ
m hai qu
ả
th
ậ
n: th
ậ
n ph
ả
i và th
ậ
n trái
14

Th
ậ
n có d
ạ

ng hình h
ạ
t
đ
ậ
u, màu
đỏ
s
ậ
m, n
ặ
ng kho
ả
ng 42,5 – 56,7 gram, m
ặ
t d
ư
ớ
i
đ
ư
ợ
c bao ph
ủ
b
ở
i l
ớ
p phúc m
ạ

c. Bên ngoài, th
ậ
n
đ
ư
ợ
c bao b
ọ
c b
ở
i m
ộ
t l
ớ
p màng
mô liên k
ế
t, l
ớ
p này r
ấ
t d
ễ
bóc khi th
ậ
n bình th
ư
ờ
ng và dính sát khi th
ậ

n b
ị
viêm (Phan

Quang Bá, 2004).

2.2.1.2. V
ị
trí

Th
ậ
n n
ằ
m
ở
xoang b
ụ
ng, hai bên các
đố
t s
ố
ng th
ắ
t l
ư
ng.

Th
ậ

n trái n
ằ
m
ở
kho
ả
ng
đố
t s
ố
ng th
ắ
t l
ư
ng 2-3-4, sát
độ
ng m
ạ
ch ch
ủ
sau
ở
c
ạ
nh
trong. M
ặ
t trên, th
ậ
n ti

ế
p giáp v
ớ
i các c
ơ
c
ủ
a th
ắ
t l
ư
ng, m
ặ
t d
ư
ớ
i ti
ế
p giáp v
ớ
i ru
ộ
t,
đ
ầ
u
tr
ư
ớ
c liên h

ệ
v
ớ
i d
ạ
dày, t
ụ
y.
Th
ậ
n ph
ả
i n
ằ
m v
ề
phía ph
ả
i và h
ơ
i
ở
phía tr
ư
ớ
c h
ơ
n so v
ớ
i th

ậ
n trái, ngang v
ớ
i

3
đố
t s
ố
ng th
ắ
t l
ư
ng
đ
ầ
u tiên. T
ĩ
nh m
ạ
ch ch
ủ
sau ch
ạ
y sát phía trong th
ậ
n này. M
ặ
t trên
th

ậ
n ti
ế
p giáp v
ớ
i các c
ơ
c
ủ
a th
ắ
t l
ư
ng, m
ặ
t d
ư
ớ
i ti
ế
p giáp v
ớ
i ru
ộ
t,
đ
ầ
u tr
ư
ớ

c liên
h
ệ
v
ớ
i gan.

2.2.1.3. C
ấ
u t
ạ
o

Hình 2.7: Th
ậ
n

Ngu
ồ
n:http education_vetmed_vt_edu-Curriculum-VM8054-Labs-Lab23-IMAGES-
whole%20kidney%20cast%20a_jpg_files
15

Bên ngoài, th
ậ
n
đ
ư
ợ
c ph

ủ
b
ở
i m
ộ
t l
ớ
p bao s
ợ
i m
ỏ
ng. N
ế
u c
ắ
t th
ậ
n, th
ấ
y bên trong
chia làm hai vùng rõ r
ệ
t:
Vùng v
ỏ
: có màu s
ậ
m, xen k
ẽ
b

ở
i các ch
ấ
m r
ấ
t nh
ỏ
, s
ậ
m màu.
Đ
ó là các qu
ả
n c
ầ
u
th
ậ
n hay các vi th
ể
th
ậ
n, là n
ơ
i s
ả
n sinh ra n
ư
ớ
c ti

ể
u
đ
ầ
u.
Vùng t
ủ
y: màu nh
ạ
t, là n
ơ
i ch
ứ
a các vi qu
ả
n th
ậ
n, các m
ạ
ch máu. N
ư
ớ
c ti
ể
u
đ
ầ
u

ph
ả
i qua m
ộ
t quá trình tái h
ấ
p thu, tái phân ti
ế
t các ch
ấ
t, qua các c
ơ
ch
ế
r
ấ
t ph
ứ
c t
ạ
p (
ở

thành các vi qu
ả
n th
ậ
n) sau
đ

ó m
ớ
i tr
ở
thành n
ư
ớ
c ti
ể
u chính th
ứ
c,
đ
ể

đổ
vào b
ể
th
ậ
n.

Ở
gi
ữ
a vùng t
ủ
y và v
ỏ
, có m

ộ
t vùng r
ấ
t s
ậ
m màu, g
ọ
i là vòng cung m
ạ
ch qu
ả
n,

là n
ơ
i m
ạ
ch máu phân chia làm các mao qu
ả
n
đ
ế
n các vi qu
ả
n th
ậ
n.

B
ể

th
ậ
n là m
ộ
t xoang ch
ứ
a n
ằ
m g
ầ
n t
ể
th
ậ
n, là n
ơ
i tích ch
ứ
a n
ư
ớ
c ti
ể
u t
ừ
các

ố
ng góp.

Đ
ơ
n v
ị
c
ấ
u t
ạ
o nh
ỏ
nh
ấ
t c
ủ
a th
ậ
n là nephron. M
ỗ
i th
ậ
n có kho
ả
ng m
ộ
t tri
ệ
u
nephron

Hình 2.8:
Đ
ơ
n v
ị
th
ậ
n (Nephron)

Ngu
ồ
n:http www_ivy-rose_co_uk-Topics-Urinary-

Kidney_Nephron_cIvyRose_jpg.htm
C
ầ
u th
ậ
n (ti
ể
u th
ể
th
ậ
n, ti
ể
u c
ầ
u Malphigi) g
ồ
m qu
ả
n c
ầ
u th
ậ
n và xoang Bownman.

Ố
ng th
ậ
n n
ố

i ti
ế
p nang Bownman g
ồ
m:

Ố
ng l
ư
ợ
n g
ầ
n
Quai Henlé
Ố
ng l
ư
ợ
n xa
Ố
ng góp
16

2.2.1.4. Ch
ứ
c n
ă
ng

Theo Tr
ầ
n Th
ị
Dân (2003), ch
ứ
c n
ă
ng ch
ủ
y
ế
u c
ủ
a th
ậ
n là t
ạ
o n
ư
ớ
c ti
ể
u. Trong
vi
ệ
c t
ạ
o n

ư
ớ
c ti
ể
u, th
ậ
n hoàn thành m
ộ
t s
ố
ch
ứ
c n
ă
ng
đ
ể
duy trì toàn v
ẹ
n kh
ố
i d
ị
ch
ngo
ạ
i bào. Các ti
ế
n trình
đ

ó có th
ể

đ
ư
ợ
c tóm l
ư
ợ
c nh
ư
sau:
- Hoàn tr
ả
l
ạ
i cho c
ơ
th
ể

đủ
kh
ố
i l
ư
ợ
ng các ch
ấ
t mà c

ơ
th
ể
c
ầ
n (n
ư
ớ
c, các cation

c
ầ
n thi
ế
t, glucose và acide amine), còn kh
ố
i l
ư
ợ
ng d
ư
th
ừ
a
đ
ư
ợ
c ti
ế

t vào n
ư
ớ
c ti
ể
u.

- Lo
ạ
i th
ả
i nh
ữ
ng s
ả
n ph
ẩ
m cu
ố
i cùng có ch
ứ
a nit
ơ
c
ủ
a quá trình bi
ế
n d
ư
ỡ

ng
protein, creatinine, NH
3
.
- Lo
ạ
i th
ả
i ion hydro d
ư
th
ừ
a và duy trì pH bình th
ư
ờ
ng c
ủ
a th
ể
d
ị
ch.

- Lo
ạ
i th
ả
i nh
ữ

ng h
ợ
p ch
ấ
t h
ữ
u c
ơ
ph
ứ
c t
ạ
p có ngu
ồ
n g
ố
c n
ộ
i ngo
ạ
i sinh

Ngoài ra, th
ậ
n còn ti
ế
t ra 2 ch
ấ
t quan tr
ọ

ng là erythroprotein có nhi
ệ
m v
ụ
trong vi
ệ
c
t
ạ
o h
ồ
ng c
ầ
u và renin có liên quan
đ
ế
n vi
ệ
c
đ
i
ề
u hòa aldosterone c
ủ
a v
ỏ
th
ư
ợ
ng th

ậ
n
2.2.2. Ni
ệ
u qu
ả
n

2.2.2.1. V
ị
trí

Là
ố
ng d
ẫ
n n
ư
ớ
c ti
ể
u
đ
i t
ừ
th
ậ
n
đ
ế

n bàng quang. Có th
ể
chia
ố
ng d
ẫ
n ti
ể
u thành

2 ph
ầ
n:

Ph
ầ
n b
ụ
ng: b
ắ
t
đ
ầ
u t
ừ
t
ể
th
ậ
n ch

ạ
y ra sau, song song v
ớ
i các m
ạ
ch máu l
ớ
n vùng
th
ắ
t l
ư
ng.
Ph
ầ
n ch
ậ
u: khi
đ
i vào xoang ch
ậ
u, các
ố
ng d
ẫ
n ti
ể
u h
ơ
i ch

ế
ch xu
ố
ng d
ư
ớ
i và

vào trong
đ
ể

đổ
vào c
ổ
bàng quang.

2.2.2.2. C
ấ
u t
ạ
o

Thành c
ủ
a
ố
ng d
ẫ

n ti
ể
u c
ấ
u t
ạ
o g
ồ
m 3 l
ớ
p:

L
ớ
p bao s
ợ
i bên ngoài: g
ồ
m nhi
ề
u s
ợ
i
đ
àn h
ồ
i.

L
ớ

p c
ơ
g
ồ
m 3 l
ớ
p: c
ơ
d
ọ
c
ở
trong và ngoài, xen k
ẽ

ở
gi
ữ
a là l
ớ
p c
ơ
vòng. L
ớ
p
niêm m
ạ
c có nhi
ề
u n

ế
p g
ấ
p nh
ỏ
.
2.2.3. Bàng quang

2.2.3.1. Hình thái

Là m
ộ
t túi c
ơ
, có kích th
ư
ớ
c r
ấ
t thay
đổ
i tùy thu
ộ
c vào l
ư
ợ
ng n
ư
ớ
c ti

ể
u
đ
ang ch
ứ
a.
N
ế
u bàng quang r
ỗ
ng, có d
ạ
ng hình qu
ả
lê, n
ằ
m co l
ạ
i hoàn toàn trong xoang
17

ch
ậ
u. N
ế
u bàng quang
đ
ầ

y, có d
ạ
ng hình b
ầ
u d
ụ
c, ph
ầ
n tr
ư
ớ
c l
ấ
n vào kh
ố
i ru
ộ
t
đ
ể

đ
i vào
xoang b
ụ
ng (Phan Quang Bá, 2004).

Hình 2.9: Bàng quang

Ngu
ồ
n: http medicineworld_org-images-news-blogs-urinary-bladder_jpg.htm

2.2.3.2. V
ị
trí

C
ổ
bàng quang là ph
ầ
n c
ố

đ
ị
nh
ở
phía sau, liên h
ệ
v
ớ
i
ố
ng thoát ti
ể
u, hai
ố
ng d
ẫ
n
ti
ể
u. Còn ph
ầ
n tr
ư
ớ
c c
ủ
a bàng quang t
ự
do có th
ể

thay
đổ
i v
ị
trí.
M
ặ
t d
ư
ớ
i c
ủ
a bàng quang n
ằ
m trên sàn xoang ch
ậ
u, m
ặ
t trên ti
ế
p xúc v
ớ
i tr
ự
c

tràng,
đ
o

ạ
n cu
ố
i
ố
ng d
ẫ
n tinh, túi tinh nang (
đố
i v
ớ
i chó
đ
ự
c), v
ớ
i th
ậ
n t
ử
cung và âm

đ
ạ
o (trên thú cái).

Bàng quang
đ
ư
ợ

c c
ố

đ
ị
nh nh
ờ
3 dây treo:

Dây treo d
ư
ớ
i hay dây treo gi
ữ
a, n
ố
i ph
ầ
n tr
ư
ớ
c c
ủ
a bàng quang
đ
ế
n c
ạ
nh tr
ư

ớ
c c
ủ
a
xoang ch
ậ
u và kéo dài
đ
ế
n t
ậ
n r
ố
n, g
ọ
i là th
ừ
ng Ouraque.
Hai dây treo bên có ch
ứ
a v
ế
t tích c
ả
hai
độ
ng m
ạ
ch r
ố

n khi còn là bào thai.

2.2.3.3. C
ấ
u t
ạ
o

Thành bàng quang có 3 l
ớ
p:

L
ớ
p mô liên k
ế
t bên ngoài (hay lá t
ạ
ng c
ủ
a màng b
ụ
ng).

L
ớ
p c
ơ
g
ồ

m 2 l
ớ
p c
ơ
tr
ơ
n: c
ơ
d
ọ
c và c
ơ
chéo. Riêng
ở
ph
ầ
n c
ổ
bàng quang có m
ộ
t
l
ớ
p c
ơ
vòng r
ấ
t m
ạ
nh g

ọ
i là c
ơ
vòng bàng quang.
L
ớ
p niêm m
ạ
c m
ỏ
ng, màu nh
ạ
t có nhi
ề
u n
ế
p nh
ă
n khi bàng quang r
ỗ
ng (do s
ự

co l
ạ
i).

18

2.2.4.
Ố
ng thoát ti
ể
u

Là ph
ầ
n n
ố
i ti
ế
p phía sau c
ủ
a bàng quang
đ
ể
th
ả
i n
ư
ớ
c ti
ể
u ra ngoài.

2.2.4.1. Trên chó
đ
ự
c

Hình 2.10: H
ệ
ni
ệ
u d
ụ
c chó

đ
ự
c

Ngu
ồ
n: http www_pfizerah_com-PAHimages-common-dog_tract2_jpg.htm

Ố
ng thoát ti
ể
u khá dài, bao g
ồ
m 2 ph
ầ
n:

Đ
o
ạ
n trong ch
ậ
u có ranh gi
ớ
i khó phân bi
ệ
t v
ớ
i c
ổ

bàng quang, ch
ạ
y v
ề
phía
sau
đ
ế
n cung t
ọ
a. Bên trong liên h
ệ
v
ớ
i tr
ự
c tràng, tuy
ế
n nhi
ế
p h
ộ
và tuy
ế
n hành. Phía
d
ư
ớ
i liên h
ệ

v
ớ
i các c
ơ
b
ị
t trong.
Ch
ỗ
bàng quang n
ố
i ti
ế
p v
ớ
i
ố
ng thoát ti
ể
u, luôn
đ
óng kín (tr
ừ
khi th
ả
i n
ư
ớ
c ti
ể

u)
nh
ờ
vào các c
ơ
vòng bàng quang r
ấ
t dày và m
ạ
nh. Phía sau c
ơ
vòng này có các l
ỗ

h
ở

đổ
vào túi tinh nang, tuy
ế
n nhi
ế
p h
ộ
vào
ố
ng d
ẫ
n tinh.