NGHỆ THUẬT GÂY TRANH CÃI doc

NGHỆ THUẬT GÂY TRANH CÃI

vòng xoay của Khổng Đỗ Tuyền

Cái mới ở cuộc trưng bày lần này là các họa sĩ đã phát huy được trí năng.
Sau đó, mới là tâm năng và bản năng của họ. Chúng ta đang sống trong thời
khoa học công nghệ điện tử - tự động hóa, nên phải thích nghi với chính nó.
Không phải thời của các ngành nghề thủ công, hay máy hơi nước giữ vai trò
chủ đạo. Vì vậy, hiểu biết phải được đặt lên hàng đầu. Đây cũng là đặc điểm
nổi bật của cuộc liên hoan này.
Một số loại hình mỹ thuật mới - như sắp đặt, trình diễn, Vidéo art - du
nhập vào Việt Nam, so với các nước phát triển và đang phát triển, là muộn
mằn. Vì tuổi đời của nó đã có trên 30 năm tại Phương Tây (t
ừ những năm 70
thế kỷ 20).
Muộn, vì chúng ta mới mở cửa Giao lưu - Đổi Mới từ 1986. Nhưng khi đã
nhận ra sức hấp dẫn và lan tỏa tự thân của nó, thì sự "bùng phát" cũng rất tự
nhiên. Cuộc liên hoan (trưng bày) mỹ thuật trẻ có quy mô rộng lớn lần này
với hàng nghìn mét vuông mặt bằng và mặt cao, trong nhà và ngoài trời, tại
trung tâm mỹ thuật Việt, Đại học Mỹ thuật Hà Nội, là một dẫn chứng sinh
động.
Ngành mỹ thuật đã tổ chức không ít các cuộc trưng bày, trình diễn, hội thảo,
xoay quanh vấn đề thị hiếu và quan niệm mới của cái đẹp đương đại; lại có
cả một câu lạc bộ riêng giành cho lớp họa sĩ trẻ. Nhưng gút lại sau những
cuộc hội thảo, luôn tồn tại hai dòng ý kiến khác nhau, như hai cực âm -
dương của một dòng điện.
- Bên tán thành, chào đón (đa phần là lớp trẻ) thì chủ trương: Phải tiếp nhận
ngôn ngữ mới. Phải thay đổi quan niệm cũ của cái đẹp từ hình thức biểu đạt
tới đề tài và cả chủ đề tư tưởng của nghệ thuật. Nếu bảo thủ, quá nặng về
quá khứ sẽ cản trở, làm chậm bước tiến tương lai, không theo k
ịp tốc độ phát

triển phi mã của thời thông tin bùng nổ.
- Bên phản biện (đa phần là lớp cha anh) có nh
ững ý kiến đáp lại không kém
tính thuyết phục: "Cuối thế kỷ 20 đầu thế kỷ 21, sự khủng hoảng của
Phương Tây, chính là sự phá sản của chuẩn thức văn hóa truyền thống Nó
đang dẫn tới chỗ hình thành nên một mẫu người "một chiều”, tha hóa, vô
hồn, trống rỗng về ý thức hệ. Hậu quả là không còn bản sắc, cá tính. Văn
hóa đang chết dần. Các giá trị đang sụp đổ (Dennis Tillinac. Những mặt nạ
của sự phù du. Người trí thức trong thiên niên kỷ mới. Văn nghệ. Số 11
(2200). 16/3/2002).
Hội thảo dù chưa đến hồi kết, nhưng chính kiến xem ra đã rõ ràng.
Lịch sử là lịch sử. Không ai có thể quay ngược đư
ợc bánh xe lịch sử. Vấn đề
là phải tuân theo quy luật phát triển của lịch sử và tôn trọng lịch sử do chính
con người tạo ra. "Thời nào, trào ấy" (Tục ngữ Việt Nam). "Thời đại nào,
văn hóa ấy" . (Hồ Chí Minh) "Văn hóa Việt Nam là ảnh hưởng lẫn nhau
của văn hóa Đông Phương và Tây Phương chung sức lại Tây Phương hay
Đông Phương có cái gì tốt thì ta học lấy để tạo ra một nền văn hóa thuần túy
Việt Nam Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi". (Hồ Chí Minh.1946).
Không ai ngây thơ cắt đứt mối dây liên hệ giữa truyền thống và hiện đại. Vì
hiện đại luôn bồi đắp, nối tiếp truyền thống, và ngược lại. Đó là chưa nói
truyền thống vốn là chất keo gắn bó giữa các thành viên trong cộng đồng
dân tộc thành một khối vững chắc.
Suy cho cùng, có được cái cao sang, đẹp đẽ, hoành tráng, tất thảy đều từ tri
thức. Vì nó chỉ huy đôi tay tạo ra những thành t
ựu độc đáo, sáng tạo cho con
người.
Cái mới ở cuộc trưng bày lần này là các họa sĩ đã phát huy được trí năng.
Sau đó, mới là tâm năng và bản năng của họ. Chúng ta đang sống trong thời
khoa học công nghệ điện tử - tự động hóa, nên phải thích nghi với chính nó.

Không phải thời của các ngành nghề thủ công, hay máy hơi nước giữ vai trò
chủ đạo. Vì vậy, hiểu biết phải được đặt lên hàng đầu. Đây cũng là đặc điểm
nổi bật của cuộc liên hoan này.
Xin hãy nghe ít lời tự bạch - thuyết minh, không ít tính tư duy triết lý của
một số tác giả: Nguyễn Đình Lợi với Bay lên. Khi tôi yêu cô gái, cô ta luôn
muốn có hai người đàn ông một lúc. Một trò chơi mạo hiểm. Đứng trên lầu
cao và gió thổi. Những quả bóng bay về một hướng; còn trang phục bay về
một hướng khác". Lê Quý Tông với Khoảng trống giữa chủ nghĩa cá nhân
với sự hy sinh. "Tuổi trẻ, niềm tin, lời hứa luôn là mối quan tâm, đồng thời
cũng là chủ đề tác phẩm Một cuộc đối thoại thầm kín giữa tôi và người
hỏi. (Tác phẩm gồm một tập hợp những bức tiểu họa). Vũ Hồng Ninh với
Chiếc giường ký ức: "Tôi thường nghĩ đến cái thật và cái không thật. Cái
đúng và cái sai Không th
ể tồn tại hai thứ ấy. Tôi mất dần sự cảm nhận tinh
tế, điều kiện tất yếu của một nghệ sĩ Tôi phải thay đổi cảm nhận và cách
nhìn Tôi nảy sinh ra tác phẩm Cái giường cá nhân. Một cái nhìn khác về
những thứ mình đang sở hữu, biết được giá trị của nó không chỉ là vật chất,
nó còn tiềm ẩn nghệ thuật và nghệ thuật sẽ đưa ta đến hạnh phúc". Mai Anh
D
ũng với Sự chuyển động của những con số: "Những con số cộng, trừ, nhân,
chia hàng ngày thường mang lại lợi ích. Nhưng những con số đen đỏ, thì
mang lại sự thắng thua, may rủi. Những con số sắp xếp không đều thì làm
cho đại đa số người điêu đứng". Lại Diệu Hà với Bồn tắm. Mẹ và con gái
đều có mái tóc như nhau, rơi xuống như nhau, không kể ngắn dài, đen, tr
ắng,
đều chảy về một phía: Mãi mãi tồn tại những sợi tóc ấy trong đất.
Số đông tác giả còn lại không thuyết minh - tự bạch tác phẩm, chỉ lấy sự im
lặng làm ngôn ngữ "bộc lộ", "đối thoại". Nhưng tự nó đã giàu tính "phát
ngôn". Như Lý Trần Quỳnh Giang với Những cành mệt mỏi. Tác phẩm gồm
hai phần: một bức tranh treo trên tường (khắc mộc bản) là một thân cây đen

gồm những cánh tay tua tủa đua ra. ở bức khác (sắp đặt) gồm ba thân hình
người xếp rời song song là ba thanh gỗ dài cuốn vải thô, đầu và chân nhô ra
ngoài, nằm nghiêng như ba xác ướp tẩm li
ệm. Nguyễn Huy An với tác phẩm
sắp đặt Những con đường: Một khay chỉ đen rối rắm hình tháp treo trên góc
tường. Dưới đất đối diện là chiếc hộp gỗ cũ, đặt một tập sách hội họa bên
trong có băng đỏ dài đánh dâu trang r
ủ ra. Nguyễn Văn Phúc với tác phẩm X
có phải là X? . Bố cục là hai chiếc bu lông siêu lớn đang cố siết chặt hai bức
tường đá vững chãi ("đá" là những mảng cơm cháy gắn vào tường). Nhưng
uổng công ! Bởi khoảng cách giữa hai bức tường là một không gian có vật
cản "bất khả kháng". Làm sao xiết lại được ẩn số X vẫn là ẩn số X ?
Tất cả là triết lý sống. Là sự im lặng đầy suy tư giành cho người xem.
Còn bao nhiêu tác phẩm nữa, đầy ắp một không gian nghệ thuật. Như Đinh
Gia Lê với Cột chiến thắng. Một chiếc đầu trâu còn tươi nguyên vẹn cả lông
đen với cặp sừng vững chãi, hai mắt trâu đỏ ngầu mở to. Trùm dư
ới đầu trâu
là tấm vải đỏ dài, như bục tượng đài cao, tỏa xuống, nền đất là v
ải trắng rộng
bao quanh. Màu đỏ và trắng của vải, màu đen của đầu trâu và độ cao, tự nó
đã nói nhiều. Lê Thị Minh Nguyệt với Nước và bao cao su nổi lềnh bềnh
ken đầy trên mặt nước hai chiếc bể kính. Mỗi thành bể là khuôn m
ặt thiếu nữ
với cặp mắt sáng đầy suy tư, nghĩ ngợi. Khổng Đỗ Tuyền với Vòng xoay
gồm những nan tre đen kết lại thành hình đa giác - gần tròn - mắc kẹt vào là
những bàn tay đỏ như máu. Phải chăng đó là vòng xoay nghiệt ngã, "chết
người" của cuộc đời? ở đâu ta cũng thấy bộc lộ chủ đề đầy tính triết lý nhân
sinh. Cụ thể như Nguyễn Ngọc Lam với Cây cao su; Đào Long Vân v
ới Việt
Nam của tôi"\; Trần Việt Hưng với Điệu nhảy của những cái chai; Hoàng

Xuân Nguyên với Nhà kén tằm; Trần Kiến Quốc với Phiên bản số 4; Phạm
Đình Phúc với Hội tụ; Siu Quý với Nha giấy; Nguyễn Kim Hoàng với Tôi
nhìn; Nguyễn Sĩ Tuấn với Cuộc sống nảy mầm; Hoàng Tư
ờng Minh với Kết
nối ; Trần Minh Tâm với Mặt ngoài Có phải là những dấu hỏi lớn của thế
giới đầy bí mật đang được người nghệ sĩ tìm tòi, giải đáp, phát hiện và giải
mã ? Những "trò chơi nghệ thuật" đầy ấn tượng.
Nghệ thuật tạo hình, trong đó có nghệ thuật sắp đặt, luôn là "ngôn ng
ữ câm".
Nhưng lại là "ngôn ngữ câm sôi động", "nổi bão" với người đối diện trước
nó. Nói khác đi, đó là tâm trạng muốn gửi gắm của người nghệ sĩ, như
những bức thông điệp tinh thần trao lại nơi người xem, bắt người xem phải
động não cùng tác giả.
Cuộc trưng bày đã gây được ấn tượng mạnh với công chúng cũng như với
đồng nghiệp, dù khác nhau về tuổi nghề, chính kiến và thế hệ. Nó đã đặt ra
cho người xem những câu hỏi và những vấn đề của thời đại mà mỗi người
cần phải giải đáp.
Khác với hội họa giá vẽ và tượng bục bệ, nghệ thuật sắp đặt luôn mở rộng
không gian và đối tượng thưởng thức, cũng như vật liệu sử dụng. Nó không
có những quy phạm như "họa cự' của mỹ thuật kinh điển. Khái niệm cái đẹp
cũng mở rộng, không còn ranh giới. Tuy nhiên, qua chủ đề tư tưởng, triết lý
nghệ thuật dù ở thể loại nào cũng. cần phải vươn tới tầm sâu, tầm xa.
Vấn đề vẫn là cái đầu tư duy nghệ thuật. Và khi đã có cái vốn ấy rồi, nếu
thấy có nhu cầu, thì làm. Tuy nhiên, những loại hình nghệ thuật mới, vốn là
sản phẩm tinh thần của nền triết học duy lý phương Tây hậu công nghiệp
siêu tốc phát triển. Với họ, đã như một thuộc tính. Đâu phải như sản phẩm
tinh thần của triết học Tình - Lý văn hóa thuần nông - kiêm thủ công l
àng xã
Phương Đông, trong đó có Việt Nam. Nhưng không vì thế, chúng ta không
có khả năng tiếp nhận, nếu chúng ta làm chủ được khoa học công nghệ của

thế giới Hội nhập - Phát triển đang hướng tới toàn cầu hoá.
Văn hóa - nghệ thuật luôn tồn tại bền vững và khác biệt. Nó có đặc thù
riêng, không như mết thời trang, thời thượng/ "Sài song, lỗi thời, vứt bỏ !"
Nó là cả một chuỗi dài của tập tục trong đời sống tinh thần và vật chất cộng
lại, mà ta quen gọi là truyền thống văn hóa của mỗi dân tộc, mỗi châu lục đã
ăn sâu bén rễ hàng ngàn năm trong tiềm thức và vô thức. Vì vậy, Đổi mới -
Hội nhập - Phát triển, là phải đi bằng hai chân nhịp nhàng giữa dân tộc và
quốc tế giữa xưa và nay, để học hỏi cái tinh hoa của người, làm phong phú
cho mình, không có nghĩa là đồng nhất, đồng dạng. Nghĩa là tiếp biến văn
hóa, phải có diện mạo riêng của mỗi người, mỗi thành viên dân t
ộc. Lại phải
phân biệt được cái đẹp lâu dài, vĩnh cửu với cái đẹp chốc lát, giống như "mì
ăn liền" cũng nên có nó. Đó chính là mục tiêu thiêng liêng, cao cả mà nhân
loại văn minh luôn hướng tới: "Chúng ta càng trở nên quốc tế hóa, lại càng
phải hành động mang tính dân tộc hơn. Trong nghịch lý toàn cầu điều này
cũng có nghĩa là nhiều phần tử nhỏ hơn, mạnh mẽ hơn. Mong muốn về sự
cân bằng giữa tính dân tộc và quốc tế hóa luôn tồn tại ngay trong mỗi chúng
ta. Ngày nay, dân chủ và cuộc cách mạng trong lĩnh vực viễn thông đã đưa
sự cân bằng giữa dân tộc và quốc tế lên một tầm cao mới. Câu thần chú của
thời đại mới: "suy nghĩ mang tính toàn cầu, hành động mang tính địa
phương". Bây giờ sẽ ngược lại. Hiện nay: "Suy nghĩ mang tính địa phương,
hành động mang tính toàn cầu; Suy nghĩ mang tính dân tộc, hành đ
ộng mang
tính cộng đồng". (John Naisibit. Nghịch lý toàn cầu. Tài liệu viện nghiên
cứu tài chính. Đỗ Minh Tuấn - Người trí thức trong thiên niên kỷ mới. Văn
nghệ. Số 198. Thứ bảy 02/312002).
Thay lời kết, tôi xin mượn ít dòng thuyết minh, tự bạch qua tác phẩm của
bạn Ngô Văn Lực, tôi cho là tác giả có suy nghĩ, có tầm nhìn nghề nghiệp
mà cuộc liên hoan mỹ thuật trẻ lần này đã đề cập tới: "Việc vẽ lại một bức
tranh, hay sáng tác một bức tranh (hoặc làm nghệ thuật sắp đặt- TT), những

gì mà mình yêu thích, luôn t
ạo cho tôi niềm hứng khởi Thời gian vẫn trôi
Ranh giới giữa quá khứ và hiện tại hoàn toàn bị "phá bỏ" (người viết bài
thêm vào hai ngoặc kép - TT). Mọi rào cản không tồn tại. Giữa tác giả và
khán giả cũng không còn nữa. Chỉ còn lại những người yêu mến, khám phá
và trọn vẹn với những gì mình yêu thích. Mọi thứ vẫn liên tục ".
Có phải đó là những gì mà chúng ta đã và đang suy nghĩ, đang hành động,
hướng tới tác dụng tích cực, gây ấn tượng của nghệ thuật, nhằm hoàn thành
tết sự nghiệp cao cả của đời sống văn hoá tinh thần vì cộng đồng, vì nhân
loại, theo đúng nghĩa nhân văn của nghệ thuật.
Trần Thức