Loạn dưỡng cơ tiến triển (Progressive muscular dystrophies) (Kỳ 2) ppsx

Loạn dưỡng cơ tiến triển
(Progressive muscular dystrophies)
(Kỳ 2)
2. Lâm sàng.
2.1. Loạn dưỡng cơ liên quan NST X (X linked dystrophies):
2.1.1. Định nghĩa:
Các thể loạn dưỡng cơ Duchenne và chi - đai (Becker) được xác định bởi
các đặc điểm nêu trên. Tuy nhiên các loạn dưỡng cơ này cũng có thể được định
nghĩa theo thuật ngữ phân tử. Hai bệnh trên là kết quả của sự đột biến gen giành
cho dystrophin (sản phẩm gen được lấy ra từ quá trình tạo chuỗi DNA được gọi là
dystrophin) tại vị trí Xp21. Mặc dù các bệnh có liên quan đến vị trí Dp21 có thể
khác các bệnh Duchenne và chi – đai; không thể chẩn đoán được hai bệnh này nếu
không tìm thấy sự bất thường của gen và sản phẩm gen. Vì vậy các bệnh này là
các bệnh dystrophin. Các bệnh không dystrophin liên quan đến cùng vị trí có thể
được gọi là các bệnh cơ Xp21.
2.1.2. Dịch tễ:
Tỷ lệ mới mắc của loạn dưỡng cơ Duchene khoảng 1/3.500 trẻ em nam,
không có sự khác nhau về địa lý và chủng tộc trong bệnh này. Khoảng 1/3 số
trường hợp bệnh nhân do các đột biến mới gây nên. Số còn lại mang tính di truyền
rõ rệt. Do tuổi thọ của bệnh nhân loạn dưỡng cơ Duchenne thấp, nên tỷ lệ hiện
mắc khoảng 1/18.000 nam giới. Loạn dưỡng cơ Becker ít gặp hơn, khoảng
1/20.000.
2.1.3. Loạn dưỡng cơ Duchenne:
Loạn dưỡng cơ Duchenne là một bệnh di truyền lặn liên quan với NST X.
Phụ nữ mang gen bệnh được gọi là người mang không có triệu chứng lâm sàng,
nhưng cũng có người biểu hiện lâm sàng như yếu chi, phì đại bắp chân và nồng độ
men CK tăng cao trong máu.
Có thể phát hiện bệnh khi mới sinh bằng định lượng men CK trong huyết
thanh.
Các triệu chứng lâm sàng của bệnh nhi thường xuất hiện lúc 3 – 5 tuổi; Trẻ
thường chậm biết đi và không chạy được một cách bình thường, trẻ có nhiều cử

động nhưng tiến về phía trước thì rất khó, vì trẻ không nâng đầu gối lên một cách
thích hợp được; dáng đi lạch bạch và đi nhón chân xuất hiện sớm.
Dần dần bệnh nhân đi lại, trèo cầu thang và đứng dậy khi đang ngồi ghế
đều khó khăn, cột sống ưỡn quá mức để giữ thăng bằng.
Trẻ thường dễ bị ngã khi xô đẩy, chen lấn, sau đó khó dậy được. Để ngồi và
đứng dậy được, trẻ thường dùng thao tác đặc trưng (dấu hiệu Gowers): trẻ lăn
cuộn mình để quỳ, vươn cẳng tay chống xuống đất để nâng mông lên và làm chân
duỗi thẳng, sau đó chuyển tay về đầu gối và đẩy nâng người lên (thao tác trèo trên
thân mình). Triệu chứng này có thể gặp trong những bệnh khác như yếu thân và
gốc chi (bệnh teo cơ do tủy sống).
Giai đoạn sau, phản xạ gối có thể mất nhưng vẫn còn phản xạ gót, điều này
chứng minh do sự yếu cơ gốc chi.
Giai đoạn tiến triển, tay và bàn tay cũng bị ảnh hưởng. Có thể gặp yếu cơ
bám da mặt nhẹ, nhưng nói, nuốt và vận động nhãn cầu vẫn bình thường. Co cứng
cơ chậu, đùi và cơ chày làm hạn chế động tác gấp khớp háng, co cứng gân gót góp
phần tạo nên dáng đi nhóm chân. Vào tuổi 9 – 12, trẻ không đi được nữa và phải
ngồi xe đẩy, cột sống bị vẹo, co cứng khuỷu tay và đầu gối làm trẻ bị tàn tật nặng
nề. Khoảng 20 tuổi cơ hô hấp bị yếu, nên dễ viêm phổi và suy hô hấp.
Các triệu chứng lâm sàng khác như rối loạn tim mạch, trên điện tim thấy
biên độ QRS tăng ở VI, Q sâu và hẹp ở các đạo trình trước ngực trái, có thể có
triệu chứng suy tim ứ huyết. Đôi khi gặp dãn dạ dày cấp. Một số trẻ chậm phát
triển trí tuệ, trẻ dần dần đi đến tàn tật và tử vong. Giải phẫu bệnh không có tổn
thương đặc hiệu.
2.1.4. Loạn dưỡng cơ Becker:
Thể bệnh này giống loạn dưỡng cơ Duchenne ở một số đặc điểm chủ yếu
sau: Liên quan đến NST X, phì đại bắp chân, yếu các cơ gốc chi là chính và nồng
độ men CK huyết thanh tăng cao. Điện cơ và sinh thiết cơ giống nhau. Hai điểm
khác là khởi phát thường sau 12 tuổi và tiến triển chậm hơn, còn đi được sau 20
tuổi.
2.1.5. Chẩn đoán:

Chẩn đoán lâm sàng loạn dưỡng cơ Duchenne các thể điển hình thường
không khó, chủ yếu dựa vào các triệu chứng lâm sàng đã nêu trên. Những thể
không điển hình thường nhầm với teo cơ do tủy sống; teo cơ do tuỷ sống thường
có co cứng cơ cục bộ và sự mất chi phối thần kinh trên điện cơ; trong một số ít
trường hợp cần phân tích gen để chẩn đoán loạn dưỡng cơ. Men CK tăng cao trong
huyết thanh trên 20 lần, lâm sàng không có bệnh nào đạt tới giá trị này. Chú ý
những đứa trẻ bị nhiễm trùng được xét nghiệm máu thường quy nếu thấy men CK
huyết thanh tăng cao cần phải nghi ngờ một bệnh cơ.
Theo quan điểm của di truyền học phân tử: gen đối với hai loại bệnh
Duchenne và Becker đều giống nhau, đây là quá trình nhân dòng theo vị trí. Sản
phẩm gen được lấy ra từ quá trình tạo chuỗi DNA được gọi là dystrophin. Một
protein của khung tế bào nằm ở trong hoặc gần màng bào tương, các protein này
có thể đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì sự thống nhất của sợi cơ. Nếu
không có dystrophin như trong bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne hoặc dystrophin bất
thường trong bệnh loạn dưỡng cơ Becker, màng sợi cơ vân trở nên không ổn định
khi co và duỗi, dòng canxi vào tế bào quá mức gây hoại tử tế bào cơ. Những phát
hiện này đã được dùng trong chẩn đoán loạn dưỡng cơ Duchenne và Becker, đồng
thời đưa ra những tư vấn về di truyền. Phân tích DNA thấy có sự xoá bỏ hoặc nhân
đôi ở Xp21 trong 60 – 70% trường hợp bị Duchenne hoặc Becker. Dột biến điểm
giải thích phần còn lại nhưng khó xác định. Sự xoá bỏ ở vị trí Xp21 cùng với các
triệu chứng lâm sàng đặc trưng có giá trị chẩn đoán cao. Những người mang gen
cũng được xác định một cách tương tự, test này có thể dùng để chẩn doán sớm cho
thai nhi.
Các nghiên cứu về hoá tế bào miễn dịch và điện di với sự xác định protein
bằng hoá miễn dịch không gặp dystrophin trong loạn dưỡng cơ Duchenne, nhưng
trong loạn dưỡng cơ Becker, phương pháp hoá tế bào cho thấy kiểu bắt màu đứt
quãng trên màng bề mặt; phương pháp điện di hoá miễn dịch cho thấy sự giảm
nhiều dystrophin và tìm thấy một protein bất thường. Ở những người mang gen
bệnh, trên tiêu bản sinh thiết có kiểu khảm một số sợi chứa dystrophin, còn các sợi
khác không chứa. Người ta đã tìm thấy mối quan hệ của sự xoá bỏ ở Xp21 và các

triệu chứng lâm sàng trong loạn dưỡng cơ Becker. Gen này chứa 79 exon.