Triệu chứng học bệnh của hệ thống thân-tiết niệu (Kỳ 1) pdf

Triệu chứng học bệnh của hệ
thống thân-tiết niệu
(Kỳ 1)
TS. Hà Hoàng Kiệm (Bệnh học nội khoa HVQY)
1. Triệu chứng lâm sàng.
1.1. Triệu chứng cơ năng:
1.1.1. Đau:
Có thể gặp đau ở vùng thắt lưng, đau ở vùng niệu quản, đau ở vùng bàng
quang.
1.1.1.1. Đau ở vùng thắt lưng:
* Cơn đau quặn thân:
+ Cơn đau quặn thân là cơn đau điển hình trong một số bệnh của thân
và đường niệu, cơn đau có đặc điểm:
. Khởi phát đau: thường xuất hiện sau vận động mạnh, sau chấn thương
vùng thắt lưng, tuy nhiên cũng có thể xuất hiện cả lúc nghỉ ngơi.
. Cường độ đau: đau thường dữ dội thành từng cơn, cơn có thể ngắn
20-30phút có thể kéo dài nhiều giờ hoặc cả ngày. Không có tư thế giảm đau.
. Vị trí và hướng lan của đau: đau thường xuất phát ở vùng thắt lưng, lan
ra phía trước xuống vùng bàng quang, xuống bìu (ở nam) hoặc bộ phận sinh dục
ngoài (ở nữ). Thông thường chỉ đau một bên, trong cơn đau có thể có buồn nôn
hoặc nôn. ấn điểm sườn-thắt lưng và vỗ hố thắt lưng bệnh nhân rất đau.
. Diễn biến của cơn đau: cơn đau thường kết thúc từ từ, nhưng cũng có khi
kết thúc đột ngột. Sau cơn đau thường có đái ra máu đại thể hay vi thể, có thể có
rối loạn tiểu tiện như: đái khó, đái rắt, đái buốt. Cơn đau quặn thân thường hay
tái phát.
Trên đây là cơn đau điển hình, trong lâm sàng có những thể không điển
hình, chỉ đau thoáng qua hoặc ngược lại đau kéo rất dài từ một ngày đến 2-3 ngày.
+ Chẩn đoán cơn đau quặn thân dựa vào: đau đột ngột dữ dội vùng thắt
lưng lan xuống bìu và bộ phận sinh dục ngoài; đái ra máu đại thể hoặc vi thể;
có các điểm đau vùng thân và niệu quản; tiền sử có thể đã có những cơn đau
quặn thân hoặc đái ra sỏi.

+ Chẩn đoán phân biệt: chẩn đoán cơn đau quặn thân điển hình thường
dễ nhưng cũng cần chẩn đoán phân biệt với các trường hợp:
- ở bên phải hay nhầm với:
. Cơn đau quặn gan: đau ở vùng hạ sườn phải lan lên vai, sau cơn đau có
sốt, vàng da; khám vùng gan và túi mật đau, dấu hiệu Murphy (+).
. Đau ruột thừa: đau vùng hố chậu phải, có sốt, có bạch cầu trong
máu tăng, ấn điểm
Macburney đau.
- ở bên trái hay nhầm với:
. Cơn đau thắt ngực: cơn đau thắt ngực không điển hình không lan lên vai
và cánh tay mà lan xuống bụng; điện tim trong cơn có hình ảnh thiếu máu cơ
tim; cho ngậm nitroglyxerin thì cơn đau hết nhanh.
- Chung cho cả hai bên có thể nhầm với:
. Cơn đau do loét dạ dày, thủng dạ dày: đau ở vùng thượng vị không lan
xuống dưới, có thể lan ra sau lưng, ấn điểm thượng vị đau. Nếu thủng dạ dày
thì có phản ứng thành bụng, bụng cứng như gỗ, gõ vang vùng trước gan. Tiền
sử có thể có hội chứng loét dạ dày- hành tá tràng; chụp X quang ổ bụng thấy
có liềm hơi.
. Viêm tuỵ chảy máu, hoại tử: đau rất dữ dội vùng thượng vị, buồn nôn,
nôn; điểm thượng vị và điểm sườn-cột sống đau; người bệnh trong tình trạng
sốc: vã mồ hôi, mặt tái, huyết áp hạ; nồng độ amylaza trong máu tăng rất cao.
. Tắc ruột: đau bụng, nôn, bí trung tiện, bí đại tiện, bụng chướng hơi, có
triệu chứng rắn bò, X quang có mức nước-mức hơi.

+ Cơ chế của cơn đau quặn thân: tắc đường dẫn nước tiểu đột ngột do
sỏi di chuyển, hoặc do sỏi kích thích gây co thắt niệu quản, làm ứ nước tiểu ở
đài-bể thân, gây tăng áp lực trong thân vì thân được bao bọc một vỏ xơ. Khi
đường dẫn nước tiểu lưu thông (chẳng hạn sỏi di chuyển làm nước tiểu có thể
lọt qua được, áp lực trong bể thân giảm xuống), cơn đau giảm hoặc hết.
+ Nguyên nhân: chẩn đoán nguyên nhân cơn đau quặn thân đôi khi khó,

các nguyên nhân thường gặp là:
. Sỏi thân và đường niệu: sỏi ở đài-bể thân ít khi gây cơn đau quặn thân;
sỏi niệu quản thường gây cơn đau quặn thân điển hình. Đây là nguyên nhân
thường gặp nhất của cơn đau quặn thân.
. Lao thân: có tới 20% trường hợp lao thân có cơn đau quặn thân do các
mảnh tổ chức, tổ chức bã đậu trôi theo dòng nước tiểu xuống gây tắc niệu
quản. Cũng có thể do lao niệu quản gây chít hẹp niệu quản,
. Các nguyên nhân gây hẹp niệu quản khác như: thân di động dễ dàng
gây gập niệu quản, u vùng bể thân-niệu quản, u trong ổ bụng đè ép vào niệu quản
đều có thể gây ra cơn đau quặn thân.
* Đau âm ỉ vùng hố thắt lưng:
Đau vùng hố thắt lưng âm ỉ, không thành cơn hoặc chỉ có cảm giác nặng
tức vùng hố thắt lưng. Loại đau này thường là đặc điểm của các bệnh thân hai
bên như viêm cầu thân cấp, viêm cầu thân mạn, hội chứng thân hư, viêm tấy tổ
chức quanh thân. Viêm thân-bể thân cấp hoặc đợt tiến triển của viêm thân-bể
thân mạn thường chỉ đau âm ỉ một bên, nhưng cũng có thể đau cả hai bên.
Đau thường không lan xuyên, chỉ khu trú tại chỗ.
Nếu viêm mủ quanh thân thì đau có thể kèm theo nóng, đỏ, phù nề vùng
hố thắt lưng.