Triệu chứng học bệnh của hệ thống thân-tiết niệu (Kỳ 9) docx

Triệu chứng học bệnh của hệ
thống thân-tiết niệu
(Kỳ 9)
TS. Hà Hoàng Kiệm (Bệnh học nội khoa HVQY)
+ Vi khuẩn trong nước tiểu:
Để tìm vi khuẩn trong nước tiểu cần phải cấy nước tiểu tươi (nước tiểu
ngay sau khi đi tiểu). Có nhiều cách lấy nước tiểu để nuôi cấy vi khuẩn:
- Chọc kim qua da phía trên xương mu khi bàng quang đầy nước tiểu để
lấy nước tiểu. Phương
pháp này đảm bảo vô khuẩn, nhưng là phương pháp xâm nhập dễ gây
nhiễm khuẩn khoang tế bào trước bàng quang, nên hầu như không được áp
dụng trong lâm sàng.
- Đặt ống thông bàng quang qua niệu đạo để lấy nước tiểu. Phương pháp
này không đảm bảo vô khuẩn tuyệt đối vì có thể đẩy vi khuẩn từ niệu đạo vào
bàng quang. Ngoài ra, đặt ống thông dễ gây nhiễm khuẩn ngược dòng nên cũng
ít được sử dụng trong lâm sàng.
- Cấy nước tiểu giữa dòng: đây là phương pháp thường được ứng dụng
trong lâm sàng. Cách tiến hành như sau:
Tối hôm trước, bệnh nhân phải vệ sinh sạch vùng sinh dục-tiết niệu
bằng xà phòng và nước sạch. Sáng hôm sau, trước khi lấy nước tiểu lại phải
vệ sinh một lần nữa, sau đó sát khuẩn lỗ niệu
đạo bằng thuốc đỏ. Cho bệnh nhân đi tiểu, loại bỏ phần đầu của bãi
nước tiểu, dùng ống nghiệm vô
khuẩn hứng lấy phần nước tiểu giữa bãi, đậy ống nghiệm bằng nút bông
vô khuẩn; gửi lên phòng xét nghiệm để nuôi cấy. Nhận định kết quả như sau:
. Không mọc vi khuẩn: không có nhiễm khuẩn nước tiểu.
. Nếu số lượng vi khuẩn <1000 vi khuẩn/1 ml nước tiểu: không có nhiễm
khuẩn nước tiểu.
. Nếu số lượng vi khuẩn 1000-100 000 vi khuẩn/1 ml nước tiểu: nghi ngờ
có nhiễm khuẩn nước tiểu, cần phải cấy lại.
. Nếu số lượng vi khuẩn >100 000 vi khuẩn/1 ml nước tiểu: có nhiễm

khuẩn nước tiểu.
2.2.4. Trụ hình và tinh thể trong nước tiểu:
- Trụ hình trong nước tiểu:
Trụ hình là các cấu trúc hình trụ thấy trong nước tiểu. Bản chất của trụ
là mucoprotein, là một loại protein do tế bào ống thân bị tổn thương tiết ra (gọi
là protein Tam-Horsfall) và protein từ huyết tương được cầu thân để lọt ra nước
tiểu. Trong điều kiện được cô đặc và pH nước tiểu axít, chúng bị
đông đặc và đúc khuôn trong ống lượn xa rồi bong ra trôi theo nước tiểu.
Trụ niệu là biểu hiện tổn thương thực thể ở thân, hoặc ở cầu thân hoặc ở
ống thân. Có hai loại trụ: trụ không có tế bào và trụ có tế bào. Trụ có tế bào là
các trụ có chứa xác các tế bào (tế bào biểu
mô ống thân, tế bào bạch cầu, tế bào hồng cầu ). Thể loại trụ có giá trị
gợi ý cho chẩn đoán bệnh, còn số lượng trụ không có giá trị nói lên mức độ
nặng hay nhẹ của bệnh.
Người ta phân ra các loại trụ sau:
. Trụ trong hay trụ hyalin: không có tế bào.
. Trụ mỡ: chứa các giọt mỡ; hay gặp trong hội chứng thân hư.
. Trụ hạt: chứa xác các tế bào biểu mô ống thân; hay gặp trong viêm cầu
thân mạn. Trụ hạt màu nâu bẩn gặp trong suy thân cấp.
. Trụ hồng cầu: chứa các hồng cầu từ cầu thân xuống; hay gặp trong viêm
cầu thân cấp.
. Trụ bạch cầu: chứa xác các tế bào bạch cầu; hay gặp trong viêm thân-bể
thân cấp hoặc mạn. Kích thước của trụ cũng có ý nghĩa trong chẩn đoán: nếu
>2/3 số lượng trụ có kích thước to
(đường kính của trụ > 2 lần đường kính của một bạch cầu đa nhân) thì
rất có giá trị để chẩn đoán suy thân mạn.
- Các tinh thể trong nước tiểu: tuỳ thuộc thành phần các chất hoà tan trong
nước tiểu và pH nước
tiểu có thể gặp:
. Tinh thể phosphat canxi.

. Tinh thể oxalat canxi.
. Tinh thể urat.
Nếu một loại tinh thể có mặt với số lượng nhiều trong nước tiểu kết hợp
với những điều kiện nhất định (như pH nước tiểu kiềm hoặc axít; nhiễm khuẩn
đường niệu ) chúng có thể dễ tạo sỏi. Chẳng hạn, sỏi urat dễ hình thành trong
điều kiện pH nước tiểu toan; sỏi phosphat dễ hình thành trong điều kiện pH
nước tiểu kiềm; sỏi truvit dễ hình thành trong điều kiện nhiễm khuẩn đường
niệu. Ngoài ra, việc hình thành sỏi còn phụ thuộc vào tỉ lệ giữa các thành phần
có trong nước tiểu.
2.3. Các phương pháp thăm dò chức năng thân:
Thân có nhiều chức năng, do đó có rất nhiều nghiệm pháp thăm dò chức
năng thân. Trong bài này, chúng tôi chỉ trình bày một số nghiệm pháp thông
thường được sử dụng trong lâm sàng.