phân tích bài thơ Con cò của Chế Lan Viên

phân tích bài thơ "Con cò" của Chế Lan Viên
Con cò là hình ảnh quen thuộc với làng quê Việt Nam tự bao đời.
Chính vì thế mà từ lúc nào không biết, hình ảnh cò đã đi vào ca dao,
dân ca Việt Nam một cách bình thường nhưng lại mang ý nghĩa sâu
sắc biểu trưng cho hình tượng người phụ nữ Việt Nam chịu thương
chịu khó. Và cũng có khi hình ảnh cò được mượn để ví cho thân
phận người phụ nữ thấp bé trước xã hội phong kiến lúc bấy giờ.
Cảm nhận từ tình mẹ thiêng liêng, cảm nhận vẻ đẹp sâu sắc của
hình ảnh cò, tác giả Chế Lan Viên đã mượn chất liệu là những bài ca
dao, dân ca Việt Nam để dệt nên bài thơ "Con cò" ca ngợi tình mẫu
tử thiêng liêng và nỗi nhọc nhằn nuôi con khôn lớn của người phụ
nữ, người mẹ. Bài thơ đã nhanh chóng được mọi người biết đến và
trở thành một trong những tác phẩm tiêu biểu viết về tình mẹ.
Khổ thơ đầu được viết một cách nhẹ nhàng, êm, ái:
Con còn bế trên tay
Con chưa biết con cò
Nhưng trong lời mẹ ru
Có cánh cò đang bay
"Con cò bay la
Con cò bay lả
Con cò cổng phủ
Con cò Đồng Đăng"
Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn
Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ
"Con cò ăn đêm
Con cò xa tổ
Cò gặp cành mềm
Cò sợ xáo măng "
Ngủ yên! ngủ yên! Cò ơi, chớ sợ
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân

Con chưa biết con cò, con vạc
Con chưa biết cành mềm mẹ hát
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân.
Đúng là đứa trẻ còn quá bé bỏng để hiểu được thế nào là "con cò",
"con vạc", thế nhưng ngay từ giấc ngủ đầu nôi, người mẹ đã nhẹ
nhàng đem cánh cò đến với con bằng lời ru dịu dàng, nồng ấm. Điệp
từ "con cò" được nhắc đi, nhắc lại ở câu bốn đến câu tám của khổ
thơ đầu như một điệp khúc ngân nga, nhịp nhàng. Người đọc cảm
nhận được trong thơ có nhạc. Nhạc điệu là lời ru của mẹ đối với con,
là lời kể, tả của mẹ về hình ảnh cò trong dân gian cho con nghe.
Hình ảnh "con cò bay la, bay lả", từ "cổng phủ" cho đến "Đồng
Đăng" miêu tả hình ảnh cò thung dung bay lượn một cách tự do trên
khắp mọi nẻo quê hương, trở thành biểu tượng gắn bó với làng quê
Việt Nam. Hình ảnh cò "xa tổ", cò "ăn đêm", sợ gặp "cành mềm", sợ
bị "xáo măng" gợi hình ảnh cò lẻ loi một mình đi kiếm mồi trong đêm
tăm tối có muôn vàn cạm bẫy đang chực chờ phía trước. Phải chăng,
tác giả muốn nhắc đến thân phận yếu đuối của người phụ nữ và nỗi
vất vả gian truân trong cuộc mưu sinh để nuôi con âm thầm, khi bên
ngoài xã hội còn nhiều cạm bẫy đang chực chờ. Mặc dù người mẹ
biết con mình còn quá bé bỏng trước cuộc đời. Nhưng mẹ muốn hát
cho con nghe để con hình thành tình yêu thương đối với những gì
thuộc về quê hương, đất nước, hiểu được tình thương bao la mà mẹ
dành cho con. Bên cạnh đó, mẹ muốn con hãy yên tâm trước cuộc
đời, vì đã có mẹ chở che trong câu: "sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng
phân vân". Đọc đến đây, ta cảm động trước tình mẹ bao la, sâu sắc,
vỗ về, chở che ta từ khi còn tấm bé. Để rồi, khi ta từng bước trưởng
thành, vẫn có mẹ bên cạnh xẻ chia:
Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!
Cho cò trắng đến làm quen
Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi.
Mai khôn lớn con theo cò đi học
Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân
Lớn lên! Lớn lên! Lớn lên!
Con làm gì?
Con làm thi sĩ!
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ
Trước hiên nhà và trong hơi mát câu văn.
Khổ thơ thứ hai có thể chia làm ba giai đoạn, tựu chung lại vẫn là ý
nghĩa của hình ảnh cò gắn bó mật thiết và trở nên người bạn đồng
hành đối với cuộc đời con trẻ từ lúc ấu thơ cho đến khi trưởng thành.
Đoạn đầu từ:
Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên!
Cho cò trắng đến làm quen
Cò đứng ở quanh nôi
Rồi cò vào trong tổ
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi.
Là mối tương quan mật thiết giữa cò với con trẻ trong suốt thời thơ
ấu. Cò "đứng ở quanh nôi", rồi cò "vào trong tổ"; còn có ngủ thì cò
mới ngủ. Hình ảnh cò tới đây không còn là hình ảnh con cò giản dị
nữa, mà đã ẩn dụ cho hình tượng người mẹ chăm sóc, vỗ về, ấp iu
cho con từng miếng ăn, giấc ngủ. Khi con lớn hơn một chút thì tình
yêu mẹ dành cho con như thế nào? Đoạn thứ hai:
" Mai khôn lớn con theo cò đi học
Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân"
là hình ảnh đồng hành của người mẹ với con mình trong thời niên
thiếu. Buổi ban đầu chập chững bước vào cuộc đời, đứa trẻ cần lắm

đôi tay dìu dắt của mẹ. Thế nhưng, người mẹ sẽ không dìu dắt con
mãi mãi, mà theo năm tháng, mẹ tập cho con tự bước đi trên đôi
chân chính mình. Có thể thấy: ban đầu, thì cò dắt con đi học. Nhưng
dần dà, cánh trắng cò chỉ bay theo gót chân con. Khi con đến giai
đoạn niên thiếu, tình thương của mẹ dành cho con đã có cách thể
hiện khác. Mẹ không còn nâng niu con nữa, mà chỉ đồng hành bên
con, dõi theo mỗi bước chân con. Mẹ muốn con tự đi trong cuộc đời
bằng đôi chân của chính mình. Vì chỉ có thế, bước chân con mới
vững chãi, không sợ bị vấp ngã. Ta cảm nhận được tình mẹ vừa sâu
sắc, lại vừa phong phú, cách thể hiện đa dạng. Một lần nữa, ta hiểu
thêm về mẹ, chợt nhận hối hận ra ta cũng đã có lúc hiểu lầm về mẹ.
Đoạn thứ ba nói lên hình ảnh cò-hình ảnh mẹ đã đi vào tiềm thức,
hóa nên tâm hồn phong phú cho con người khi trưởng thành:
Lớn lên! Lớn lên! Lớn lên!
Con làm gì?
Con làm thi sĩ!
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ
Trước hiên nhà và trong hơi mát câu văn.
Cho dù lúc trưởng thành con có làm bất cứ nghề nghiệp gì, thì hình
ảnh mẹ luôn là nguồn cảm xúc dạt dào, là chất xúc tác giúp con
thành công hơn trên bước đường công danh sự nghiệp. Hình ảnh
thân thương của mẹ trở nên ý nghĩa lớn lao với cuộc đời mỗi người.
Khổ thơ thứ ba thật giản dị mà lại gây nên xúc động với người đọc
bởi lời mẹ chân tình, tha thiết:
Dù được gần con
Dù ở xa con
Lên rừng, xuống bể
Cò sẽ tìm con
Cò mãi yêu con
Con dù lớn, vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn yêu con.
Phải chăng đây cũng chính là lời tự sự của tất cả những người mẹ
có con cái đã trưởng thành, có khung trời và lối đi riêng? Cho dù bất
cứ nơi đâu, bất cứ hoàn cảnh nào, mẹ vẫn dang rộng vòng tay yêu
thương, vẫn là bến bờ, là điểm tựa cho con bởi:" con dù lớn vẫn là
con của mẹ". Thế nên "đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con". Có biết bao
nhiêu thứ tình cảm trên đời, nhưng có tình nào bao la, sâu sắc và vô
tận như tình mẹ dành cho ta.
Bài thơ được mở đầu bằng những câu hát ru và kết lại cũng bằng lời
ru à ơi:
À ơi!
Một con cò thôi
Con cò mẹ hát
Cũng là cuộc đời
Vỗ cánh qua nôi
Ngủ đi! Ngủ đi!
Cho cánh cò, cánh vạc
Cho cả sắc trời
Đến hát
Quanh nôi.
Lời ru đến lúc này sao thắm đượm quá đỗi tình mẫu tử thiêng liêng
của mẹ.
Lại một lần nữa các cụm từ:"ngủ đi", "cánh cò, cánh vạc", "nôi" được
nhắc lại nhằm gợi về kỉ niệm tuổi thơ, nhắc nhớ về giấc ngủ đầu nôi
cũng là dấu ấn thiêng liêng trong tâm thức của mỗi người.
Chế Lan Viên đã sáng tác bài thơ này với một sự chiêm nghiệm sâu
sắc về tình mẹ con. Ông đã thể hiện niềm yêu kính đối với hình
tượng người mẹ bằng giọng thơ nhẹ nhàng, trau chuốt.
Tình mẹ, chắc có lẽ trong tâm thức mỗi con người đều cảm nhận
được. Thế nhưng, với bài thơ "Con Cò" của Chế Lan Viên, ta như

được trãi nghiệm và hiểu thêm một cách sâu sắc về ý nghĩa của tình
mẹ trong cuộc đời của mỗi con người.