BÀI GIẢNG TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO (Kỳ 5) docx

BÀI GIẢNG TAI BIẾN
MẠCH MÁU NÃO
(Kỳ 5)

2- Tiêu chuẩn chẩn đoán:
a/ Người trên 50 tuổi có tiền sử bệnh xơ cứng động mạch hoặc huyết áp
cao, liệt nửa người, nói khó hoặc không nói được xuất hiện từ từ.
b/ Nước não tủy bình thường.
c/ Nếu có điều kiện chụp mạch máu não, làm điện não đồ và kiểm tra CT
não giúp xác định chẩn đoán.
3- Phân tích cơ chế bệnh theo y học cổ truyền:
Người lớn tuổi thường nguyên khí suy giảm, huyết hành là nhờ có lực
của khí cho nên khí hư → lực đẩy kém → huyết dễ ứ trệ → huyết ứ → tắc mạch.
Mặt khác, do can thận âm hư, can dương thịnh sẽ sinh đàm sinh phong, can phong
động gây co mạch, thuận lợi cho huyết khối làm tắc nghẽn khiến huyết mạch
không lưu thông. Hoặc người bệnh vốn béo mập đàm thịnh dẫn đến ứ kết cũng
làm mạch lạc không thông. Bệnh cơ chính là do khí hư, huyết khối hình thành làm
tắc nghẽn mạch, huyết mạch không thông sinh bệnh.
4- Biện chứng luận trị:
Trên lâm sàng thường gặp 2 thể bệnh:
a/ Khí hư huyết ứ: là thể bệnh thường hay gặp.
- Triệu chứng chủ yếu: phần lớn bệnh nhân thể chất khí hư, sắc mặt tái
nhợt, hơi ngắn, dễ mệt, ra nhiều mồ hôi, tiêu phân lỏng, chất lưỡi nhợt, rìa lưỡi có
dấu răng, trên mặt hoặc dưới lưỡi có điểm hoặc nốt ứ huyết, một bộ phận chân tay
tê dại, liệt nửa người hoàn toàn hoặc yếu, mồm méo, nói khó hoặc không nói
được, mạch vi tế hoặc hư đại, tinh thần tỉnh táo.
- Phép chữa: Bổ khí, hóa ứ, thông lạc.
- Bài thuốc:
(1) “Bổ dương hoàn ngũ thang”
(2) Có thể dùng bài “Thông lạc hóa ứ” gồm bột Sâm Tam thất, Thủy điệt,
Ngô công trộn đều theo tỷ lệ 2:2:1, mỗi lần uống 3g, ngày 3 lần để tăng cường hóa

ứ thông lạc.
- Gia giảm:
+ Trong trường hợp bệnh nhân béo mập gia thuốc hóa đàm như Bào Nam
tinh, sao Bạch giới tử, Trúc lịch, nước gừng tươi.
+ Trường hợp có nhiệt chứng như váng đầu, hoa mắt, mặt đỏ, bứt rứt khó
chịu, lưỡi đỏ, rêu vàng khô, mạch huyền sác gia Hoàng cầm, Hạ khô thảo, Câu
đằng, Thạch quyết minh, Thảo quyết minh, Bạch thược, Cúc hoa, Hắc Chi tử để
thanh nhiệt bình can.
b/ Can thận âm hư:
- Triệu chứng chủ yếu: Bệnh nhân da khô nóng, thường hay hoa mắt váng
đầu, tim hồi hộp, mất ngủ, bứt rứt, lưng đau gối mỏi, tiêu bón, bàn chân tay tê dại,
thân lưỡi thon, rìa lưỡi đỏ, rêu dày nhớt, liệt nửa người, mồm méo, tiếng nói
không rõ, mạch huyền tế sác hoặc huyền hoạt. Huyết áp cao hoặc bình thường.
- Phép trị: Tư âm tức phong, hóa đờm tán ứ, thông kinh hoạt lạc.
- Bài thuốc: “Mạch vị địa hoàng hoàn hợp Thiên ma câu đằng ẩm gia giảm”
Mạch môn 12g, Ngũ vị 4-6g, Thiên ma 8-12g, Câu đằng 12g, Ngưu tất 12g,
Ích mẫu thảo 12g, Tang ký sinh 12-16g, Đơn sâm 12g, Hồng hoa 8-12g, Thạch
xương bồ 12g, Viễn chí 6g. Sắc uống.
Nói chung TBMMN thường có 2 thể bệnh: xuất huyết não và nhũn não
có nguyên nhân và cơ chế bệnh khác nhau, triệu chứng lâm sàng có những đặc
điểm riêng. Xuất huyết não thường khởi phát đột ngột, phần lớn hôn mê, bệnh
cảnh lâm sàng nặng dễ dẫn đến tử vong (hôn mê càng sâu, càng kéo dài thì tử
vong càng cao). Nhũn não thường phát bệnh từ từ hơn, có những tiền triệu chứng,
ít có hôn mê, tinh thần phần lớn là tỉnh táo, chỉ có liệt nửa người, rối loạn ngôn
ngữ, bệnh cảnh lâm sàng nhẹ hơn, dễ hồi phục hơn, nhưng cũng có những trường
hợp nhất là những trường hợp huyết khối từ các nơi khác di chuyển đến não làm
tắc nghẽn mạch não thì phát bệnh cũng đột ngột và cũng có những trường hợp hôn
mê nặng, cần lưu ý lúc chẩn đoán.
c/ Kết hợp điều trị bằng phương pháp YHHĐ:
Chủ yếu ở giai đoạn bệnh nhân hôn mê, bệnh nhân cần được:

- Bảo đảm thông khí đường hô hấp: hút đờm giải, thở oxy.
- Bảo đảm đủ chất dinh dưỡng: mỗi ngày ít nhất 1.500 calo. Truyền dung
dịch ngọt ưu trương xen kẽ với dung dịch ngọt và dung dịch mặn đẳng trương.
- Theo dõi và xử trí kịp thời các biến chứng tim mạch như thiếu máu cơ
tim, nhồi máu cơ tim …
- Chống loét (cần thay đổi tư thế) và chống nhiễm khuẩn (dùng kháng sinh)
- Chống phù não: Lasix (Furosemide) 20 mg x 1 ống TM, dun dịch ngọt ưu
trương 30% 40-100 ml, Glycérol MgSO
4
.
- Cân bằng nước, điện giải … ổn định huyết áp. Đối với bệnh nhân không
hôn mê, huyết áp ổn định, thực hiện điều trị phục hồi càng sớm càng tốt.
5- Giới thiệu một số bài thuốc kinh nghiệm điều trị TBMMN:
(1) Địa long đơn sâm thang
- Công thức: Địa long 20g, Đơn sâm 30g, Xích thược 15g, Hồng hoa 15g,
Một dược 10g. Sắc nước uống.
- Tác dụng: Hoạt huyết tức phong thông lạc. Chủ trị chứng trúng phong.
- Gia giảm:
+ Âm hư dương thịnh gia Quy bản 20g, Đơn bì, Mạch môn, Huyền sâm đều
15g.
+ Đàm thấp thịnh gia Bán hạ 15g, Trần bì, Phục linh đều 20g.