Lắng nghe, thấu hiểu người khác cũng là nghệ thuật docx

Lắng nghe, thấu hiểu người
khác cũng là nghệ thuật
18/11/2010 - 11:01:54 AM
Nhà tâm lý h
ọc Ba Lan Krytyna
Skarzyska, trong một bài viết của m
ình,
đã có câu kết luận khiến nhiều ngư
ời
phải suy nghĩ: “Chất lư
ợng cuộc sống
của chúng ta phụ thuộc khá lớn vào vi
ệc
xung quanh chúng ta có nhiều ngư
ời
thấu hiểu chúng ta hay không”.



Và bà đã kể lại câu chuyện có nội dung như sau: Bé trai Jasio mới trên
dưới một tuổi đã có cô em gái mấy tháng. Bữa nọ Jasio lấy ngón tay
chọc vào mắt em gái. Bố mẹ em hoảng quá vội vàng bế thốc em gái lên
và mắng bé thậm tệ: “Mày không biết mày làm thế là chọc mù mắt em
hay sao!". Tác giả câu chuyện đưa ra nhận xét: Jasio đâu phải là ông anh
độc ác, nó chỉ muốn em gái mở mắt ra xem mắt em thế nào. Cũng như
phần lớn trẻ em ở tuổi mình, Jasio coi tất cả mọi người quanh bé như
những đồ vật để nó tiến hành các thí nghiệm thuần túy vật lý học: Thử
xem có thể làm gì với những “đồ vật” đó, nên đẩy ngã, giật tóc, sờ nắn
khắp nơi là chuyện bình thường

Trẻ nhỏ không biết rằng người khác cũng có những trạng thái nội tâm

nào đó. Thậm chí nếu chúng có phát hiện ra ở mọi người những cái mà
đồ vật không có thì trong mười mấy tháng đầu đời chúng cũng không
phân biệt được những cảm nhận, mong muốn của chính mình với trạng
thái và mong muốn của người khác. Trẻ em luôn coi mình là chủ nhân
của cả thế giới chúng đang sống, cho nên chúng coi tất cả các trạng thái
tâm lý của người khác cũng giống hệt như các trạng thái của chúng. Nhà
khoa học nổi tiếng người Thụy Sĩ, Jean Piaget, đã gọi hiện tượng này là
tư tưởng trung tâm nhận thức. Bằng chứng rõ ràng nhất về tư tưởng này
là việc làm của trẻ thể hiện trong trò chơi giấu - tìm. Một cậu bé ở tuổi
lên ba lên năm giấu một vật gì đó, chẳng hạn như quả bóng hay con búp
bê, ở chỗ cậu tự chọn cho mình (thí dụ trong đôi giầy của bố), một cậu
bé khác, khi đó phải ở phòng bên cạnh, không nhìn thấy, có nhiệm vụ
tìm ra đồ vật đã được bạn mình giấu đi. Nếu chúng ta hỏi: “Cháu nghĩ
sao, bạn cháu sẽ đi tìm các thứ ấy ở đâu ?” thì những trẻ em ở vào độ
tuổi lên sáu vẫn hầu như có cùng câu trả lời: trong đôi giầy của bố. Nói
cách khác, trong giai đoạn phát triển nhất định của mình, trẻ không phân
biệt được cách nhìn của mình với cách nhìn của đứa trê khác hay cách
nhìn của người lớn khác. Nó luôn có cảm tưởng rằng người khác cũng
nhìn thấy, cũng biết và trải nghiệm những cái giống y như nó, mặc dù
các tình huống là hoàn toàn khác nhau. Quan sát phản ứng của những
đứa trẻ cùng lứa tuổi bị coi là đồ vật (như việc em gái khóc do nó cố làm
em mở mắt ra, hoặc tiếng kêu cũng những giọt nước mắt của bạn trai bị
lấy mất quả bóng, bạn gái bị giật tóc), cũng như nhìn thấy phản ứng của
người lớn trước những hành động mang tính thăm dò, phát hiện của
chúng, trẻ dần dần học được một điều rằng những người khác cũng có sự
cảm nhận và nhu cầu nào đó, rằng không phải bao giờ họ cũng muốn
những em tưởng tự như chúng, rằng đôi khi chỉ đơn giản là cngười ta
không nhìn ra cái mà chúng đang nhìn thấy. Các công trình nghiên cứu
cũng chỉ ra rằng trẻ em ở độ tuổi lên năm lên sáu đã biết làm theo
nguyên tắc: “Ta sẽ nhìn thấy gì khi ta ở vị trí của bạn kia”’.

Dần dần từng bước, chúng ta học cách ly tâm, tức là chúng ta được
chuẩn bị về mặt nhận thức vượt ra khỏi cái không gian của riêng mình,
bước vào một không gian khác. Chúng ta có đủ khả năng vứt bỏ tư
tưởng, trung tâm nhận thức. Nhưng liệu như vậy đã phải là chúng ta
đang lớn dần, vượt ra khỏi nó chỉ một lần và vĩnh viễn, để rồi với tư
cách người lớn, chúng ta sẵn sàng đi theo xu hướng phát hiện ra sự khác
biệt ở người thứ hai đồng thời hiểu rõ quan điểm của người ấy không?
Tại sao ở người lớn vẫn có chuyện ai đó không đủ khả năng vượt ra khỏi
cái không gian nhỏ hẹp của mình? Có ba nhóm yếu tố có thể được coi là
quan trọng nhất: Những vấn đè gặp phải với cái “tôi” cá nhân, với sự tự
đánh giá mình và với nhận thức về giá trị bản thân, coi hình ảnh mình
như một khuôn mẫu hay công cụ để hiểu người khác, lười biếng về mặt
nhận thức, tức là thiếu suy nghĩ, thiếu cân nhắc, không có ý chí và năng
lực lắng nghe.

Thấu hiểu người khác là phát hiện chính xác nhu cầu, mục đích, nỗi lo
lắng, niềm hy vọng, cách nhìn thế giới các mối quan tâm, hiện trạng cảm
xúc của người đó.

Để có thể thấu hiểu người khác, cần phải thật sự quan tâm đến anh ta,
phải dành cho anh ta khoảng thời gian nhất định của mình, phải có năng
lực nhận thức và phải có nhiệt tình. Nhưng chúng ta có thể tập trung vào
người khác thế nào được khi chúng ta còn bận bịu với bao suy nghĩ về
các vấn đề của chính mình, khi bản thân chúng ta còn chưa biết được là
mình thuộc loại thông minh hay đần độn, mình là người bạn tốt hay
cũng chỉ là một kẻ xấu xa, đểu cáng, khi chính chúng ta còn chưa xoay
xở được với bao thứ trách nhiệm được giao ở cơ quan, còn con cái
chúng ta thì học hành chẳng đâu vào đâu ở trường? Trong rất nhiều công
trình nghiên cứu xã hội học, người ta đã chỉ ra rằng phát hiện chính xác

ở người khác (cả người quen cũ và người mới quen), những lầm lẫn
trong việc gán nguyên nhân cho hành động của người thân nhất (vợ,
chồng, cha, mẹ, con cái) thường có nguồn gốc ở những vấn đề liên quan
đến việc tự đánh giá thấp bản thân. Chẳng hạn như các công trình nghiên
cứu do bà Maria Jarymowicz và các cộng sự của bà tiến hành đã chỉ rõ
rằng những người tự đánh giá mình thấp thì cũng đánh giá thiếu chính
xác nhất xúc cảm của người khác, còn những người đánh giá tích cực,
trung thực về bản thân mình thì bao giờ cũng hiểu người khác một cách
đúng đắn nhất. Chưa hết, nếu những người đang trải qua nỗi khó khăn,
buồn phiền liên quan trực tiếp đến bản thân mình được tác động để nâng
cao những đánh giá vẻ bản thân thì về cơ bản họ sẽ trở nên nhạy cảm
hơn trước nhu cầu và những vấn đề đang gặp phải của người khác, họ
hiểu thấu hơn những người kể trên.

TS. Nguyễn Chí Thuật

Tạp chí Tri Thức Trẻ