Lịch sử 10 nâng cao - XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DÂN TỘC docx

XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA DÂN TỘC
(TỪ THẾ KỶ X ĐẾN ĐÀU THẾ KỶ XV)

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức
- Giúp HS hiểu :
- Trong những thế kỷ độc lập, mặc dù trải qua nhiều biến động, nhân
dân ta vẫn nỗ lực xây dựng cho mình một văn hóa dân tộc, tiến lên.
- Trải qua các triều đại Đinh - Lê - Lý - Trần - Hồ - Lê ở các thế kỷ X
- XV, công cuộc xây dựng văn hóa được tiến hành đều đặn nhất quán. Đây
cũng là giai đoạn hình thành các nền văn hóa Đại Việt (cịn gọi là văn hóa
Thăng Long).
- Nền văn hóa Thăng Long phản ánh đậm đà tư tưởng yêu nước, tự
hào và độc lập dân tộc.
2. Tư tưởng, tình cảm
- Bồi dưỡng niềm tự hào về nền văn hóa đa dạng của dân tộc
- Bồi dưỡng ý thức bảo vệ các di sản văn hóa tốt đẹp của dân tộc
- Giáo dục ý thức, phát huy năng lực sáng tạo trong văn hóa.
3. Kỹ năng


- Quan sát, phát hiện
II. THIẾT KẾ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC :
- Một số tranh ảnh nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc thế kỷ X - XV
- Một số bài thơ, phú của các nhà văn học lớn.
II. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
- Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến Mông - Nguyên.
2. Mở bài
Từ sau ngày giành độc lập qua gần 6 thế kỷ lao động và chiến đấu
nhân dân Việt Nam đã xây dựng cho mình một nền văn hóa đa dạng, phong

phú, đậm đà bản sắc dân tộc. Để thấy được những thành tựu văn hóa, nhân
dân ta xây dựng được từ thế kỷ X - XV, chúng ta cùng tìm hiểu bài học hơm
nay.
3. Tổ chức dạy và học :

Hoạt động của thầy và trò
* Hoạt động 1 : Cả lớp, cá nhân

Kiến thức cơ bản
1. Tình hình tư tưởng, tơn giáo, tín

- Trước hết GV truyền đạt để HS nắm ngưỡng :
được : Bước sang thời kỳ độc lập trong Ở thời kỳ độc lập nho giáo, phật giáo,
bối cảnh có chủ quyền độc lập các tơn đạo giáo có điều kiện phát triển mạnh.


giáo được du nhập vào nước ta từ thời + Nho giáo.
Bắc thuộc có điều kiện phát triển.
- GV có thể đàm thoại với HS về Nho
giáo để HS nhớ lại những kiến thức,
hiểu biết về Nho giáo
+ GV : Nho giáo có nguồn gốc từ đâu ?
Do ai sáng lập ? Giáo lý cơ bản của nho
giáo là gì ?
+ HS trình bày những hiểu biết của
mình về nho giáo.
+ GV kết luận : Nho giáo lúc đầu cũng
chưa phải là một tôn giáo mà là một
học thuyết của Khổng tử (ở Trung
Quốc). Sau này một đại biểu của nho

học là Đông Trung Thư đã dùng thuyết
âm dương dùng thần học để lý giải biện
hộ cho những quan điểm của Khổng Tử
biến nho học thành một tôn giáo (nho
giáo).
+ Tư tưởng quan điểm của nho giáo :


Đề cao những nguyên tắc trong quan hệ
xã hội theo đạo lý “Tam cương, ngũ
thường” trong đó tam cương có 3 cặp
quan hệ Vua - Tôi - Cha, con, chồng,
vợ.
Ngũ thường là : Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín
(5 đức tính của người quân tử)
+ Nho giáo du nhập và nước ta từ thời
Bắc thuộc bước sang thế kỷ phong kiến
độc lập có điều kiện phát triển.
- GV yêu cầu HS đọc sách giáo khoa để
thấy được sự phát triển của nho giáo ở
nước ta qua các thời đại Lý, Trần, Lê
sơ.
- HS theo dõi sách giáo khoa và phát
biểu.
- GV kết luận.
- GV có thể phát vấn : Tại sao nho giáo - Thời Lý, Trần nho giáo dần dần trở
và chữ Hán sớm trở thành hệ tư tưởng thành hệ tư tưởng chính thống của giai
chính thống của giai cấp thống trị cấp thống trị, chi phối nội dung giáo

nhưng lại không phổ biến trong nhân dục thi cử song không phổ biến trong
dân ?
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV lý giải : Những quan điểm, tư
tưởng của nho giáo đã quy định một trật
tự, kỷ cương, đạo đức phong kiến rất
quy củ, khắt khe, vì vậy giai cấp thống
trị đã triệt để lợi dụng Nho giáo để làm
công cụ thống trị, bảo vệ chế độ phong
kiến. Cịn với nhân dân chỉ tiếp thu khía
cạnh đạo đức của Nho giáo. Nhà Lê sơ
Nho giáo trở thành độc tơn vì lúc nãy
Nhà nước qn chủ chun chế đạt mức
độ cao, hoàn chỉnh.
- GV đàm thoại với HS về đạo phật :
Người sáng lập nguồn gốc giáo lý.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được sự phát triển của Phật giáo qua
các thời kỳ Lý - Trần - Lê sơ.
- HS theo dõi SGK và phát biểu.

nhân dân.


- GV bổ sung và kết luận
- GV đánh giá vai trò của phật giáo - Thời Lý - Trần được phổ biến rộng
trong thế kỷ X - XV phật giáo giữ vị trí rãi, chùa chiền được xây dựng ở khắp
đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh nơi, sứ sài đơng.
thần của nhân dân và trong triều đình
phong kiến, Nhà nước phong kiến thời

Lý coi đạo phật là Quốc đạo...
- GV thể hiện sự phát triển của Phật
giáo hiện nay, kể về một số ngôi chùa
cổ.
*. Hoạt động 1 : Cả lớp, cá nhân.

2. Giáo dục, văn học, nghệ thuật.

- GV truyền đạt để HS nắm được cả 10 a) Giáo dục
thế kỷ Bắc thuộc của nhân dân ta không
được học hành, giáo dục không ai quan
tâm khi đó ở Trung Quốc giáo dục đã
được coi trọng từ thời xuân thu (thời
Khổng Tử - Khổng Tử được coi là ông
tổ nghề dạy học của Trung Quốc).
- Bước vào thế kỷ độc lập Nhà nước
phong kiến đã quan tâm đến ngay giáo


dục.
- GV : Việc làm nói trên của Lý Thánh
Tơng có ý nghĩa gì ?
- HS trả lời.
- GV bổ sung, kết luận : Thể hiện sự - Từ đó giáo dục được tôn vinh, quan
quan tâm của Nhà nước phong kiến đến tâm phát triển.
giáo dục tôn vinh nghề dạy học.
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được sự phát triển của giáo dục ở thế kỷ
XI-XV.
- HS theo dõi sách giáo khoa, phát biểu.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về
những biểu hiện của sự phát triển giáo
dục.
- GV có thể giải thích cho HS các kỳ thi
hương, hội, đình.
- GV : Việc dựng bia tiến sĩ có tác dụng
gì?
- HS quan sát hình bia tiến sĩ ở Văn
Miếu (Hà Nội) suy nghĩ trả lời.


- GV nhận xét, kết luận : Việc làm này
có tác dụng khuyến khích học tập đề
cao những người tài giỏi cần cho đất
nước.
- PV : Qua sự phát triển của giáo dục
thế kỷ XI - XV, em thấy giáo dục thời
kỳ này có tác dụng gì ?
- HS suy nghĩ, trả lời.
- GV nhận xét, kết luận.
- GV có thể lý giải thêm nội dung giáo Tác dụng của giáo dục đào tạo người
dục chủ yếu thiên về thiên văn học, triết làm quan, người tài cho đất nước, nâng
học, thần học, đạo đức, chính trị... (sách cao dân trí, song khơng tạo điều kiện
giáo khoa là Tứ thư ngũ kinh). Hầu như cho phát triển kinh tế.
khơng có nội dung khoa học, kỹ thuật
vì vậy khơng tạo điều kiện cho kinh tế
phát triển.
Hoạt động 1 :
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được sự phát triển của văn học qua các

thế kỷ. Lý giải tại sao văn học thế kỷ X

b) Văn học


- XV phát triển.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận về sự
phát triển của văn học.
- GV có thể minh hoạ thêm về vị trí - Phát triển mạnh từ thời nhà Trần,
phát triển của văn học về các tài năng nhất là văn học chữ Hán. Tác phẩm
văn học lời nhận xét của Trần Nguyên tiêu biểu : Hịch tướng sĩ.
Hãn qua một số đạo trong Hịch tướng - Từ thế kỷ XV, văn học chữ Hán và
sĩ, Cáo bình ngơ ... khẳng định sức sống chữ Nôm đều phát triển.
bất diệt của những áng văn thơ bất hủ.
- GV : đặc điểm của văn học thế kr XI XV.
- HS : Dựa trên những kiến thức văn
học đã được học kết hợp với những
kiến thức lịch sử để trả lời :
- GV kết luận.

- Đăc điểm :
+ Thể hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu
nước tự hào dân tộc.
+ Ca ngợi những chiến công oai hùng,
cảnh đẹp của quê hương đất nước.


Hoạt động 1 : Nhóm - cá nhân
- GV : Giảng giải về lĩnh vực nghệ

thuật gốm : Kiến trúc, điêu khắc, sân
khấu, âm nhạc ...
- GV chia HS làm 3 nhóm, yêu cầu mỗi
nhóm theo dõi sách giáo khoa tìm hiểu
về một số lĩnh vực cụ thể.
+ Nhóm 1 : Kiến trúc
+ Nhóm 2 : Điêu khắc
+ Nhóm 3 : Sân khấu, ca nhạc ...
- Câu hỏi dành cho mỗi nhóm.
+ Nhóm 1 : Kể tên những kiến trúc tiêu
biểu thế kỷ X - XV, phân biệt đâu là
kiến trúc ảnh hưởng đến đạo Phật, đâu
là kiến trúc ảnh hưởng của Nho giáo ?
Nói lên hiểu biết về những cơng trình
kiến trúc đó.
+ Nhóm 2 : Phân loại những cơng trình
điêu khắc Phật giáo, Nho giáo. Nét độc

c) Nghệ thuật :


đáo trong nghệ thuật điêu khắc.
+ Nhóm 3 : Sự phát triển của nghệ thuật
sân khấu, ca múa nhạc, đặc điểm ?
- HS các nhóm theo dõi sách giáo khoa
thảo luận cử đại diện trả lời.
- GV : Trong quá trình các nhóm làm
việc GV có thể cho HS xem một số + Kiến trúc phát triển chủ yếu ở giai
tranh ảnh sưu tầm được. Chân cột đá ở đoạn Lý - Trần - Hồ thế kỷ X - XV
Hoàng thành Thăng Long (hình hoa theo hướng phật giáo gồm chùa, tháp,

sen) ấn tín thời Trần, hình rồng cuộn đền.
trong lá đề, bình gốm Bát Tràng để + Bên cạnh đó có những cơng trình
cung cấp thêm cho HS kiến thức.

kiến trúc ảnh hưởng của nho giáo :

- HS : Các nhóm trả lời

Cung điện, thành quách, thànhThăng
Long.

- GV nhận xét bổ sung, kết luận.

+ Điêu khắc : Gồm những cơng trình

GV cung cấp cho HS hiểu biết về trạm khắc, trang trí ảnh hưởng của
những cơng trình kiến trúc Phật giáo phật giáo và nho giáo của phật giáo và
tiêu biểu mà các em chưa trình bày nho giáo song vẫn mang những nét
được như : Tháp Báo Thiên (Hà Nội), độc đáo riêng.
Chuông Quy Điền (Hà Nội). Tượng + Nghệ thuật sân khấu ca, múa nhạc


Quỳnh Lâm - Đơng Triều (Quảng mang đậm tính dân gian truyền thống.
Ninh), Vạc Phổ Minh (Nam Định),
Tháp Chàm ...
+ GV có thể minh hoạ nét độc đáo
trong kiến trúc điêu khắc bằng bức ảnh
: Chân cột đá ở Hoàng thành Thăng
Long (hình hoa sen nở), hình rồng cuộn
trong lá đề, Chùa Một Cột, tháp Phổ

Minh nhiều tầng chỉ ra những nét độc
đáo.
- PV : Em có nhận xét gì về đời sống
văn hóa ở nhân dân thời Lý - Trần - Hồ
?
- HS suy nghĩ trả lời
- GV bổ sung kết luận.
+ Văn hóa Đại Việt thế kỷ X - XV
phát triển phong phú đa dạng.
+ Chịu ảnh hưởng của yếu tố bên
ngồi song vẫn mang đậm tính dân tộc
và dân gian.


* Hoạt động 1 : Cá nhân

3. Khoa học - Kỹ thuật :

- GV yêu cầu HS đọc sách giáo khoa
lập bảng thống kê các thành tựu khoa - Sử học : Nhiều tác phẩm được biên
học kỹ thuật thế kỷ X - XV theo mẫu.

soạn như Đại Việt sử kí,

- HS theo dõi sách giáo khoa tự hồn Đại việt sử lược, Trung hưng thực lục
thiện bảng thống kê.

...
- Khoa học quân sự : Binh thư yếu
lược, Vạn Kiếp tơng bí truyền thư.

- Ngồi ra một số thành tựu về y học,
thiên văn học ...

4. Củng cố :
- Vị trí của Phật giáo ở các thế kỷ X - XV
- Đặc điểm thơ văn thế kỷ XI - XV
- Nét độc đáo, tính dân tộc và dân gian trong lĩnh vực nghệ thuật thế
kỷ X-XV
5. Dặn dò :
- HS học bài, trả lời câu các câu hỏi và bài tập SGK (trang 175) đọc
trước bài mới.