Các bệnh tai mũi họng, răng hàm mặt, tim phổi và bệnh ở bụng - Phần 4 pot

500 giải đáp y học theo yêu cầu bạn đọc
Các bệnh tai mũi họng, răng hàm mặt,
tim phổi và bệnh ở bụng
Phần 4
331. Ung thư phổi
"Em có một người bạn bị ung thư phổi, nên muốn biết một số điểm
chính về bệnh này: nguyên nhân bệnh, có mấy thời kỳ, bệnh có lây không, có
cách gì chữa trị, kể cả thuốc dân tộc cổ truyền?".
Ung thư phổi là có u ác tính xuất phát từ phế quản. Đây là một bệnh
mắc phải (không lây), thường gặp sau tuổi 40, nam hay bị hơn nữ, thường
gặp ở những người khai thác quặng phóng xạ và quặng có chứa cobalt,
người nghiện thuốc lá. Nguyên nhân gây bệnh chưa được xác định rõ.
Từ một điểm bất kỳ trên phế quản, khối u lồi dần vào trong lòng phế
quản, tiến tới làm chít hẹp phế quản mà biểu hiện sớm nhất là xẹp phần phổi
do phế quản này phụ trách (vì không được bơm không khí vào như trước).
Nếu là phế quản nhỏ thì một u bé cũng đủ gây chít hẹp, dẫn tới hiện tượng
xẹp phổi; nếu là phế quản lớn thì u phải khá to mới gây ra được hậu quả nói
trên.
Triệu chứng lâm sàng buổi đầu của ung thư phổi thường nghèo nàn
nên dễ bị bỏ qua: đau ngực (dễ bị quy là do đau dây thần kinh liên sườn), ho
húng hắng, không có đờm. Về sau sẽ xuất hiện khó thở (do phế quản bị chít
hẹp hoặc do u chèn ép trung thất), có máu lẫn trong đờm hoặc khạc ra máu
thực sự, đau nhức dọc xương cánh tay phía có u Lúc này, tình hình đã khá
muộn.
Phương tiện chẩn đoán ung thư phổi là chụp X-quang phổi thường
(thấy một đám mờ to hoặc nhỏ với đặc điểm là có nhiều "chân" chĩa ra);
chụp tomo hay chụp scanner (xác định vị trí và kích thước khối u cũng như
khu vực bị xẹp phổi); chụp phế quản có bơm cản quang (phát hiện hình ảnh
phế quản bị cắt cụt điển hình). Nếu u nằm tại một phế quản đủ rộng, có thể
tiến hành soi phế quản (trực tiếp nhìn thấy khối u và vùng xung quanh).
Phương pháp điều trị chủ yếu là phẫu thuật cắt thùy phổi hay lá phổi,

sau đó kết hợp với hóa trị và xạ trị. Thường có khoảng 80% bệnh nhân sống
thêm được 1-2 năm sau mổ, 5% sống thêm được 5 năm. Các tỷ lệ này chắc
chắn sẽ được cải thiện cùng với sự ra đời của các chất chống ung thư hữu
hiệu.
Về dự phòng, cần khắc phục càng sớm càng tốt thói nghiện thuốc lá;
khi sử dụng hóa chất phải có phương tiện phòng hộ chắc chắn.
Về phát hiện bệnh, người ta khuyên những người trên 40 tuổi (nhất là
người nghiện thuốc lá) nếu đau ngực ở một vùng cố định, kèm theo ho kéo
dài phải sớm đi chụp X-quang phổi, để được loại trừ hay phát hiện một
bệnh phổi bất kỳ, trong đó có lao và ung thư.
Cho đến nay, chưa thấy có nghiên cứu nghiêm túc nào cho thấy có thể
chữa ung thư phổi bằng y học cổ truyền. Tuy nhiên, sau khi phẫu thuật, có
thể sử dụng thêm các phương thuốc gia truyền để hỗ trợ điều trị. Lâu nay,
nhiều người ca ngợi tác dụng phòng chống ung thư nói chung của củ tam
thất; em có thể mách cho bạn dùng xem, vì tam thất cũng là loại thuốc bổ tốt
không kém nhân sâm, lại rẻ tiền và dễ kiếm.
332. Lao phổi kéo dài
"Tôi bị lao phổi đã 6 năm nay, điều trị theo phác đồ của trạm chống
lao nhưng không bớt, bệnh ngày một nặng thêm, thể trọng chỉ còn 40 kg.
Vừa rồi, qua báo chí tôi được biết có loại thuốc Rifampicine trị lao hữu
hiệu. Xin cho biết mua ở đâu, có đắt tiền không, sử dụng như thế nào?".
Thuốc chống lao Rifampicine có mặt ở nước ta vào khoảng giữa thập
niên 1980 do một số người đi nước ngoài mang về hoặc bà con Việt kiều gửi
biếu thân nhân. Từ mấy năm nay, nó đã rất phổ biến ở các thành phố. Tiếc
rằng bác không được biết nên bị "oan", nhưng không sao, bác nhớ tiến hành
ngay mấy việc:
- Theo đơn của bác sĩ, dùng thuốc Rifampicine (Pháp) hoặc Rifacin
(Mỹ), cả hai đều cùng hàm lượng 300 mg/viên nhộng và tác dụng ngang
nhau. Nếu ít tiền thì nên mua Rifacin. Những loại thuốc này uống vào hơi
mệt, cần uống luôn 2 viên ngay sau bữa ăn tối rồi đi nằm. Nước tiểu của bác

sẽ có màu hồng đậm trong suốt thời gian sử dụng, đó là điều bình thường.
Trường hợp của bác có thể phải dùng thuốc 5-6 tháng hoặc hơn, kèm
theo một số thuốc khác theo các phác đồ điều trị lao của ngành y tế (hiện
được Nhà nước cấp miễn phí).
- Nên dùng thêm viên đa sinh tố Theravit, mỗi ngày 2 viên; khi đã
khỏe nhiều chỉ cần dùng 1 viên.
- Cố gắng bồi dưỡng tối đa về chất đạm (thịt, tôm cá, trứng, đậu
phụ ).
Nếu bác không ghê thì xin mách bác một cách bồi dưỡng hữu hiệu, ít
tốn kém và đơn giản như sau: Liên hệ trước với trạm hộ sinh để có được
những nhau thai bình thường, không bệnh, mỗi tuần vài ba cái. Bóc bỏ toàn
bộ màng ối và cắt bỏ cuống rốn. Dùng khăn sạch thấm bớt máu. Cho vào
chảo dầu nóng, rồi lật qua mặt kia thật nhanh (để cái nhau chắc lại thôi, chưa
cần chín). Lấy ra, thái miếng vừa phải. Ướp tỏi hoặc gừng, thêm chút nước
mắm. Rửa sạch cái chảo đã dùng, cho dầu, bắc lại lên bếp. Cho nhau vào,
đảo đều tay, khi còn sền sệt thì nhấc ra (khô quá sẽ không ngon). Ăn ngay tại
chỗ lúc còn nóng, nhâm nhi với rau thơm hay gừng tươi đã chuẩn bị từ
trước. Bác ăn chừng chục cái là đã thấy sức khỏe khá hẳn lên, dễ ngủ.
- Cho các thành viên khác trong gia đình đi kiểm tra phổi, bắt đầu từ
những người tiếp xúc nhiều với mình, để được điều trị nếu lây bệnh. Với các
cháu nhỏ, nếu bị sơ nhiễm lao, nên cho dùng Rimifon với thời gian không
dưới 6 tháng.
- Thường xuyên phơi nắng các vật dụng (quần áo, chăn màn, bát
đũa ) và mở cửa cho ánh mặt trời chiếu nhiều vào nhà.
333. Khạc ra máu dai dẳng
"Cháu có đứa em gái thỉnh thoảng bị khạc ra máu (mỗi lần như vậy
thấy nhờn nhờn nơi cổ và cứ thế oẹ ra khá nhiều), đi bệnh viện nhi địa
phương hai lần đều được chẩn đoán là viêm phổi thùy, khạc ra máu, chữa
trị mãi không hết. Đến bệnh viện lao thì họ bảo không phải bệnh lao và
không nhận chữa. Hiện nay em cháu vẫn cứ như vậy. Xin cho biết cách xử

trí".
Thư cháu sơ sài và nhất là không nói rõ em cháu có được chụp X-
quang phổi không, kết quả đọc phim ra sao, do đó không nắm chắc được
tình hình. Chỉ nêu mấy hướng để gia đình cháu liên hệ:
Nếu là "lao phổi có khạc ra máu", thì trên phim X-quang sẽ thấy hình
ảnh của hang (một hoặc một vài hình tròn sáng, có bờ dày, xung quanh là
một đám mờ không đều). Với thể lao hang có khạc ra máu dữ dội, đe dọa
tính mạng thì phải cho nằm viện, có thể phải mổ. Nhưng lao hang là một thể
bệnh rất hiếm thấy ở tuổi thiếu niên. Hy vọng em cháu không rơi vào trường
hợp đó.
Nếu là "viêm phổi thùy gây khạc ra máu" thì cứ chữa hết viêm phổi sẽ
hết khạc ra máu. E rằng em cháu không bị bệnh này.
Còn lại một bệnh có thể nghĩ đến, đó là giãn phế quản gây chảy máu,
xuất hiện do di chứng của các bệnh mắc vào lúc nhỏ như viêm phế quản,
viêm phổi, ho gà. Những bệnh này làm cho thành của các phế quản (cuống
phổi) bị suy yếu và giãn mỏng, dễ chảy máu (thường xuyên khạc ra chút
máu nên ta tưởng nhầm là lao phổi; nếu chỗ giãn nằm sát mạch máu thì
lượng máu khạc ra sẽ nhiều hơn). Điều đặc biệt là ở trường hợp này, bệnh
nhân thấy nhờn nơi cổ và cứ thế oẹ máu ra, đúng như trong thư cháu nói.
Gia đình cháu cần khẩn trương đưa em tới một bệnh viện nào có khoa
phẫu thuật lồng ngực. Nếu ở ngoài bắc thì đến Viện lao và bệnh phổi, Hà
Nội, nơi có khoa phẫu thuật lồng ngực giàu kinh nghiệm, kể cả mổ trẻ em.
334. Khi bạn cùng lớp bị lao
"Một bạn trai cùng tuổi (12 tuổi) trong lớp chúng cháu có người mẹ
bị lao phổi nặng đã đi nằm viện. Gần đây, bạn ấy xanh xao, thỉnh thoảng lại
ho húng hắng, chúng cháu sợ bạn ấy cũng bị lao như mẹ. Nếu vậy thì lớp
cháu có bị lây hay không, nhất là những ai ngồi cùng bàn?".
Tuy còn ít tuổi, hai cháu đã đặt ra câu hỏi lâu nay vẫn làm nhức nhối
nhiều nhà y học trong các nước nghèo: Làm sao ngăn chặn được một cách
hữu hiệu, không cho bệnh lao phổi tiếp tục lây lan như hiện nay?

Chắc các cháu biết đã có thuốc chữa khỏi bệnh lao. Điều này hoàn
toàn chính xác. Một tài liệu công bố năm 1996 cho biết rằng nếu được chữa
tốt thì chỉ sau hai tuần, một người lao phổi sẽ không còn lây lan sang người
khác. Tất nhiên, người này phải tiếp tục điều trị cho đến khi hoàn toàn
không còn hình ảnh tổn thương lao ở phổi; bấy giờ, bác sĩ mới cho ngừng
thuốc. Tuy bệnh đã khỏi nhưng chụp X-quang vẫn thấy dấu vết cũ của bệnh
lao, dưới dạng xơ hoặc nốt vôi ở phổi.
Như vậy, các cháu cũng thấy là muốn bệnh lao phổi khỏi hoàn toàn,
không còn dấu vết, hai phổi trở lại "nguyên xi" thì điều quan trọng hàng đầu
là chữa thật sớm, càng sớm càng hay.
Bây giờ nói sang chuyện lớp các cháu. Nếu mẹ của bạn cháu bị lao
như vậy thì nhất thiết phải tiến hành tuần tự một số việc:
- Kiểm tra không chỉ người bạn đó mà tất cả những ai đã và đang gần
gũi mẹ bạn đó, đặc biệt các cháu nhỏ dưới 5 tuổi (bằng thử phản ứng lao,
chụp X-quang, thử đờm, nếu cần thì cấy đờm, cũng ba lần liên tiếp, để tìm vi
khuẩn lao). Nếu có vấn đề, bác sĩ chuyên khoa lao sẽ cho điều trị theo phác
đồ từng trường hợp cụ thể.
- Nếu người bạn nhỏ của cháu bị sơ nhiễm lao (chắc là bị, vì mẹ con
không tránh khỏi quan hệ, chăm sóc, nâng giấc), bạn đó phải uống thuốc đặc
trị sơ nhiễm lao. Thể bệnh này không lây, các cháu cứ quan hệ bình thường,
nhưng nên ít lui tới nhà bạn ấy một cách thường xuyên (vì ổ vi khuẩn lao
của mẹ bạn vẫn tồn tại nơi đó).
- Nếu chẳng may bạn ấy bị lao phổi thực sự (ít khả năng hơn nhưng
cũng phải dè chừng), phải kiểm tra toàn thể học sinh trong lớp, các thầy cô
trực tiếp dạy lớp cháu hoặc vẫn kèm riêng bạn đó, không phải bằng ống
nghe (ống nghe không khẳng định được bệnh lao đâu), mà phải kiểm tra
theo cung cách nói trên.
Nếu thầy cô giáo bị lao, lại phải kiểm tra các giáo viên hoặc nhân viên
trong trường có quan hệ thường xuyên với thầy cô đó. Tất nhiên, thầy cô
không may này lại phải cho kiểm tra các thành viên thân cận nhất của mình.

Và cứ thế rất phiền phức, tốn kém, nhưng vô cùng cần thiết cho tính mạng
và hạnh phúc của con người.
335. Tràn dịch màng phổi
"Cháu có một người bạn trai bị tràn dịch màng phổi, hiện đã chữa
khỏi. Nhưng có người bảo là bạn ấy mỗi năm vẫn phải đến bệnh viện để hút
dịch một lần, và chỉ sống được đến 30-40 tuổi thôi. Nghe vậy bạn cháu rất
buồn, sức khỏe giảm sút nhiều. Xin giải thích rõ để cháu có thể giúp đỡ bạn
ấy".
Xin biểu dương tấm lòng nhân hậu của cháu đối với bạn bè (một số
người thấy bạn như vậy thì "cao chạy xa bay" đấy!); và cũng nói ngay để
cháu yên trí: những điều đoán mò về tương lai của bạn cháu như vậy là sai
trăm phần trăm.
Tràn dịch màng phổi ở người trẻ (thuật ngữ chuyên môn: tràn dịch
màng phổi thanh tơ nguyên phát) xuất hiện do viêm màng phổi riêng biệt
hoặc kèm theo viêm màng bụng, màng tim (viêm đa màng), thủ phạm gây
bệnh là trực khuẩn lao.
Do chỉ viêm ở màng phổi, bệnh nhân chỉ ho khan mà không có đờm,
vì vậy không hề lây nhiễm cho người khác. Chữa bệnh này cũng không phức
tạp: dùng các thuốc chống lao, kết hợp với rút dịch màng phổi (chọc hút hết
luôn một lần, hoặc bằng nhiều lần, trong điều kiện vô khuẩn tuyệt đối, kỹ
thuật chính xác). Bệnh nhân phải tập thở nhiều, giúp phổi hoạt động tốt trở
lại (vì bệnh ít nhiều đều để lại dính màng phổi).
Đối với bạn cháu, điều vô cùng quan trọng trong giai đoạn này là
uống thuốc dự phòng lao phổi, ít nhất trong 6 tháng, và cứ 6 tháng kiểm tra
một lần tại một cơ sở lao của ngành y tế (trong năm đầu), sau đó thì 12
tháng, rồi thưa dần nếu tình hình tốt đẹp.
Tràn dịch màng phổi không gây hậu quả gì cho tuổi thọ hoặc chuyện
sinh con đẻ cái. Trong một lớp y khoa từ hồi kháng chiến chống Pháp có ba
bác sĩ bị bệnh này lúc còn sinh viên. Hiện nay ba cụ gần 70 tuổi vẫn khỏe
không kém thanh niên, và đã có nhiều cháu nội ngoại). Chắc chắn bạn cháu

sẽ hơn ba cụ đó - vì hiện đã có thuốc chống lao hữu hiệu và mức sống ít
nhiều được nâng lên - nếu anh ta luôn tự nhắc nhở điều này: đã bị tràn dịch
màng phổi thì phải luôn chú ý phòng lao phổi. Từ đó, phải lo giữ điều độ
trong sinh hoạt mọi mặt và tự bồi dưỡng tối đa, ít nhất trong 1-2 năm đầu.
Xin nói thêm là: Nếu không theo lời chỉ dẫn của bác sĩ, một thời gian
sau, người tràn dịch màng phổi thanh tơ nguyên phát có thể mắc lao phổi.
Lúc bấy giờ có thể bị tràn dịch thứ phát (do tổn thương lao ở phổi), rất nguy
hiểm.
336. Tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi
"Mẹ tôi đã 87 tuổi, trước nay vẫn khỏe mạnh. Gần đây, bà thấy mệt và
chán ăn, bác sĩ khám thấy tiếng phổi đục, chụp X-quang phát hiện tràn dịch
màng phổi, đã chọc hút dịch (màu vàng chanh), thử phản ứng Rivalta dương
tính, chẩn đoán là lao màng phổi. Mẹ tôi được chuyển về địa phương điều
trị khoảng non một tuần thì lại tràn dịch, phải tới bệnh viện chọc hút; trong
1 tháng đã chọc 5 lần, khoảng hơn 5 lít, đều có màu đỏ máu. Hiện mẹ tôi
vẫn chán ăn, chỉ muốn uống thôi. Xin cho biết đây là bệnh gì, nguyên nhân
và cách phòng trị? Có thể truyền dịch, truyền đạm không?".
Qua thư bạn, có thể thấy bác sĩ chẩn đoán như vậy là đúng: Mẹ bạn bị
tràn dịch màng phổi nguyên phát thanh tơ (dịch màng phổi nhiều, màu vàng
chanh, thử phản ứng Rivalta dương tính), nguyên nhân do lao màng phổi.
Thể bệnh này hay gặp ở người trẻ tuổi, rất hiếm ở người cao tuổi như cụ.
Về xử trí, việc chọc hút dịch kịp thời giúp bệnh nhân dễ thở, không bị
suy hô hấp, nhất là ở người già; cần chọc hút triệt để nhằm phòng ngừa di
chứng dày dính màng phổi.
Cần nhớ rằng: Sau khi chọc hút dịch màng phổi lần đầu, dù lấy ra
được hết hoặc gần hết dịch, cũng không thể coi là đã làm cho màng phổi hết
dịch. Bệnh nhân phải sẵn sàng để chọc tiếp rất sớm sau đó và chọc nhiều lần,
trong khi vẫn phải chữa nguyên nhân là bệnh lao.
Thư bạn không nói rõ cụ nhà đã được dùng những thuốc gì. Nhất thiết
cụ phải được điều trị bằng các thuốc chống lao mạnh để chữa cho khỏi viêm

lao màng phổi. Có như vậy phổi mới có thể hết dịch, ngăn ngừa được bệnh
lao phổi (vốn nặng nề và phiền phức hơn nhiều).
Gia đình nên cho cụ đi khám chuyên khoa lao của ngành y tế để được
dùng thuốc chống lao miễn phí theo phác đồ, trong đó thế nào cũng có
Rifamipicine và Rimifon (có bán tại hiệu thuốc tây).
Không nên truyền dịch, càng không nên truyền máu, để phòng ngừa
biến chứng nề phổi, rất nguy hiểm. Nếu có truyền đạm, phải truyền thật
chậm và theo dõi chặt chẽ. Tốt nhất là cho cụ uống Moriamin forte, 2 viên
nang/ngày); động viên cụ ăn nhiều nước xúp thịt cá, rau, dùng trứng, nước
ép hoa quả các loại, uống đa sinh tố Theravit 2 viên/ngày.
Nên nhớ rằng tim người già rất nhạy cảm với tình trạng thiếu ôxy. Vì
vậy, cần chú ý giữ cho đường thở của cụ thật thông suốt bằng cách động
viên cụ cố khạc hết đờm dãi, giúp cụ đấm nhẹ lưng; nếu cần thì cho thở ôxy
cách quãng có theo dõi.
Trong tràn dịch thanh tơ, dịch hút ra phần lớn có màu vàng chanh, và
một số ít có màu máu. Trường hợp cụ nhà có thể thuộc số ít đó. Dịch có màu
đỏ cũng có thể do thao tác chọc hút (không sao đâu, chuyện này bình thường
thôi).
Tuy nhiên, nếu thực sự chất dịch hút ra hoàn toàn là máu màu thẫm
thì phải dè chừng có khối u ở phổi (chọc hết dịch, xong cho chụp X- quang
ngay sẽ thấy rõ). Hy vọng là cụ không bị rơi vào tình huống này, bởi vì, như
đã nói ở trên, thể tràn dịch này ít khi thấy nơi người cao tuổi như cụ.
337. Tràn khí màng phổi tự phát
"Em 32 tuổi, cách nay hai năm bị tràn khí màng phổi tự phát bên trái,
toàn bộ phổi trái bị chèn ép, được Bệnh viện Đà Lạt chẩn đoán và cho
chuyển cấp cứu về Trung tâm lao và bệnh phổi TP HCM. Các bác sĩ rạch
ngay một vết nhỏ ở ngực trái để đặt ống dẫn lưu khí và dịch, 1 tuần rút ống,
sau đó vài hôm em được ra viện. Về nhà 1 tuần, bệnh tái phát, lại được xử
trí giống trước, có thêm thuốc chống dính bơm vào qua ống dẫn lưu, sau 2
tuần, em xuất viện.

Trong hai lần điều trị, thử đờm đều không thấy BK. Từ khi ra viện, em
chỉ được uống thuốc giảm đau, thuốc ho và thuốc bổ, vì bác sĩ nói không có
thuốc gì đặc trị tràn khí. Em muốn biết bệnh tràn khí tự phát là gì, nguyên
nhân do đâu, có nguy hiểm và khó chữa lắm không?".
Em đã may mắn được chẩn đoán sớm, xử trí kịp thời và đúng nguyên
tắc.
Tràn khí màng phổi tự phát, ở người trẻ tuổi và có bề ngoài khỏe
mạnh như em, thường là do vỡ một vài kén khí (kyste aérien) nằm ngay bên
dưới màng phổi. Những kén khí này nếu qúa nhỏ sẽ rất khó phát hiện bằng
X-quang. Lúc bình thường thì không sao, nhưng khi gắng sức qúa mạnh
hoặc khi bay rất cao, kén sẽ vỡ ra, để cho không khí lùa vào khoang ảo nằm
giữa màng phổi và lồng ngực (bình thường thì khoang này hoàn toàn không
có không khí, áp lực âm tính, cho phép phổi luôn áp sát vào lồng ngực).
Không khí này chèn ép phổi, làm cho phổi bẹp xuống, không còn hoạt động
trao đổi khí.
Cách xử trí duy nhất là lấy bỏ lượng không khí này. Lý tưởng nhất là
đặt ống dẫn lưu khoang màng phổi (như đã làm với em) rồi dùng máy hút
nhẹ liên tục (nhẹ để không gây rách thêm màng phổi, liên tục để luôn luôn
tạo khoang ảo nói trên). Thủ thuật dẫn lưu này phải được tiến hành tại một
cơ sở chuyên ngành, vô khuẩn tốt, với bác sĩ có tay nghề.
Nếu cơ sở không có điều kiện thực hiện thủ thuật nói trên thì trong khi
chờ đợi hoặc trên đường chuyển về tuyến sau, nếu bệnh nhân khó thở nhiều,
người ta phải chọc hút màng phổi để hút bớt khí (trường hợp này cũng phải
vô khuẩn tuyệt đối để tránh nhiễm khuẩn khoang màng phổi).
Trong khi dẫn lưu khí, thường thấy có một lượng dịch không màu
kèm theo, nguyên nhân là do màng phổi bị kích thích tiết ra. Hiện tượng này
sẽ chấm dứt khi không còn không khí sót lại. Phải rút hết chất dịch đó để
tránh nguy cơ nhiễm khuẩn mủ màng phổi.
Thuốc men bác sĩ cho như vậy là đủ. Tuy nhiên, nếu muốn thật chắc
chắn không phải do lao, em nên xin chụp lại phổi và làm phản ứng lao; nếu

có vấn đề, bác sĩ sẽ cho thêm một đợt thuốc phòng lao.
Em nên thường xuyên tập hít thở sâu (thở vào và thở ra tối đa), để
khắc phục hiện tượng dính màng phổi, chú ý sinh hoạt điều độ, và hãy yên
tâm.
338. Bệnh bụi phổi
"Từ năm 20 tuổi, cháu vào làm tại một xí nghiệp gạch ngói, chuyên
đốt lò; từ đó đến nay da cháu sạm lại, môi thâm. Vừa qua, xí nghiệp mời bác
sĩ về khám định kỳ, phát hiện cháu bị rối loạn nhịp tim, viêm phế quản và
viêm họng hạt, nằm viện một tháng không đỡ. Hiện cháu bị khạc ra đờm lẫn
máu, bác sĩ lại chẩn đoán là viêm phế quản, cho chữa bằng kháng sinh như
lần trước, và vẫn không đỡ".
Thư cháu không nói về điều kiện làm việc cụ thể, cũng không nói có
được chụp X-quang phổi hay không nên khó nói chắc. Nhưng có khả năng
cháu mắc bệnh bụi phổi (do không đeo khẩu trang thường xuyên trong khi
làm việc, cháu đã hít phải bụi than đá, những bụi này nằm lại vĩnh viễn trong
phổi).
Bệnh bụi phổi gây ho nhiều và khạc ra máu lắt nhắt. Nếu bệnh nặng,
lâu ngày sẽ dẫn đến thiểu năng hô hấp và ảnh hưởng đến tim (tâm phế mãn).
Cháu nên sớm đi chụp X-quang hai phổi để lấy tài liệu chẩn đoán.
Nếu giải đáp này không trúng thì thật may mắn và cháu cũng yên tâm thêm
khi biết mình có bị lao phổi hay không.
Dù kết quả ra sao, cháu cũng nên chú trọng hơn đến việc phòng hộ lao
động, hoặc chuyển sang công tác khác.
339. Sán và ấu trùng sán
"Cháu đọc báo thấy một bệnh viện phía Bắc có máy chụp cắt lớp hiện
đại đã phát hiện được 20 trường hợp ấu trùng sán lợn nằm trong não, da và
cơ. Bài báo cũng nói nguyên nhân là do ăn rau sống, uống nước chưa sôi,
ăn thịt lợn chưa nấu chín. Trước đây, thầy giáo cháu chỉ bảo ăn thịt lợn, thịt
bò tái thì bị sán chứ không thấy nói là sẽ bị bệnh ghê gớm như vậy".
Sán lợn sống ký sinh trong ruột non của người, đầu sán có móc bám

chặt vào màng ruột, thân có hàng chục đốt, mỗi đốt là một ổ trứng. Các đốt
cuối cùng là lớn tuổi nhất, trứng sán ở đây đã "chín". Mỗi lần bệnh nhân đại
tiện, từng đoạn gồm 2-3 đốt hoặc hơn theo phân ra ngoài (ở sán bò có khác:
từng đốt đơn độc tự động chui ra "vô tư" bất kể lúc nào).
Nếu lợn hoặc người ăn phải những ổ trứng sán này, trứng sẽ qua thành
ruột, đi vào cơ (bắp thịt), não để phát triển thành ấu trùng, nằm lại trong
đó. Như vậy là trong trường hợp ăn phải trứng sán, con người cũng bị gạo
như lợn, chẳng qua vì không bị mổ thịt nên không biết là "người gạo" mà
thôi. Đây đúng là trường hợp mà nguyên nhân đã được tác giả bài báo nêu
lên: do ăn rau sống, uống nước chưa chín. Hậu quả này rất nghiêm trọng, vì
các ấu trùng sán nằm trong não sẽ gây chứng nhức đầu thường xuyên và
tăng dần theo tuổi của ấu trùng, hoặc gây bệnh động kinh. Sai một ly đi một
dặm là như vậy.
Nếu con người ăn phải thịt lợn gạo nấu chưa kỹ, ấu trùng từ thịt lợn,
thịt bò vào ruột sẽ trở thành con sán trưởng thành (chứ ấu trùng đó không
chui vào các tổ chức khác như não, cơ, da như trường hợp trên).
Như vậy, lời thầy giáo cháu giảng vẫn không sai. Và dĩ nhiên ý kiến
cho rằng "bị ấu trùng sán nằm trong não, da, cơ nguyên nhân do ăn thịt lợn
chưa nấu chín" là điều không đúng. Tiếc rằng điều này lại được đăng trên
báo, có thể làm cho hàng triệu bạn đọc ngộ nhận theo.
Khi thấy thịt lợn, thịt bò có ấu trùng sán (bị gạo, rõ nhất là ở lưỡi), cán
bộ thú y hữu trách quyết định không cho sử dụng. Nhưng do một số người
tiếc rẻ, hám lợi nên những loại thịt như vậy vẫn có mặt trên một số quầy.
Chúng ta cũng nên nhớ lại một trường hợp chết thảm tại một làng quê
miền trung trong thời bao cấp: Một đơn vị bộ đội mổ lợn thấy bị gạo bèn
mang vứt ra bờ sông (có sơ hở là không chôn kỹ). Một số bà con xẻo thịt về
nấu ăn; một người đàn ông lực lưỡng ăn nhiều thịt này đã đột tử sau bữa ăn,
có thể do dị ứng mạnh với các chất lạ chứa trong bọc ấu trùng sán (tuy ấu
trùng đã chết nhưng những chất lạ này vẫn gây hại).
Hiện đã có thuốc chữa sán hữu hiệu. Trong các lần đại tiện sau khi

uống thuốc, nên ngâm đít vào nước ấm lúc để sán tự lui dần xuống. Cần xem
xét kỹ đầu đã ra chưa (đầu sán nhỏ hơn đốt, hình cầu), vì nếu đầu chưa ra là
chưa khỏi bệnh, sán sẽ tiếp tục sản xuất ra các đốt như trước.
340. Xét nghiệm viêm gan virus
"Chồng cháu 33 tuổi, qua xét nghiệm được chẩn đoán là viêm gan
virus B: SGOT 588, SGPT 417. Xin cho biết SGOT, SGPT là gì, kết quả xét
nghiệm như vậy có nặng không?".
SGOT và SGPT là những enzyme (men) vốn nằm trong tế bào, được
giải phóng ra khi tế bào hoại tử và đi vào máu (bình thường có < 40 đơn vị;
khi viêm gan, có thể tới hàng ngàn đơn vị). Trong trường hợp chồng cháu,
hai men này tăng vừa phải, chứng tỏ gan bị viêm nhưng không nặng.
Tuy nhiên, để xác định viêm gan virus B (gọi tắt là VGB) thì phải làm
thêm xét nghiệm máu để tìm có tác nhân gây bệnh là HBsAg. Bởi vì bệnh
viêm gan virus không chỉ có VGB mà còn có viêm gan C (cũng lây qua
đường máu) và viêm gan A (nhẹ nhất, lây qua đường tiêu hóa).