Nhìn lại đổi mới phương pháp dạy học.doc

Nhìn lại đổi mới phương pháp dạy học
gửi bởi Thanhdiep vào ngày Thứ 7 05 Tháng 1, 2008 12:18 pm
Nên nhìn nhận việc đổi mới phương pháp dạy học trong thời gian qua
như thế nào?
Xin cảm ơn hai tác giả đã cho chúng tôi được tham khảo một vấn đề tưởng
như không có gì phải bàn cãi nhưng lại chứa đựng một vấn đề thật lớn, mang
tính thời sự nóng bỏng của ngành giáo dục là làm thế nào để nâng cao chất
lượng dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trong tình hình hiện
nay.
Trong bài viết này, chúng tôi xin được tham gia một số khía cạnh xung
quanh nội dung trên.
Quả thực, không thể không đồng cảm với các tác giả về một số hiện tượng
đáng buồn về thực trạng đổi mới phương pháp dạy học trong vài thập kỷ
qua. Những đợt phát động phong trào đổi mới phương pháp dạy học rầm rộ
không chỉ nằm riêng trong các đợt thay sách GK mà thường xuyên có trong
kế hoạch đầu các năm học của Bộ, Sở và trường. Nhưng những hiện tượng
đáng buồn thì vẫn đều đều diễn ra: dự lớp bồi dưỡng xong ai cũng gật gù
khen phương pháp mới là hay nhưng về trường không áp dụng được. Ngay
cả đội ngũ giáo viên giỏi được coi là xương sống, là nòng cốt cho việc triển
khai các phương pháp dạy học mới cũng chỉ "dạy giỏi" trong các giờ thao
didễn (có các quan chức, đại biểu ngồi dự), còn để áp dụng đại trà thì không
thể, vì có vô số nguyên nhân cả khách quan và chủ quan. Vì thế mới có
chuyện khá phổ biến trong đội ngũ giáo viên là thày chỉ dạy tốt trong vài giờ
hội giảng còn giờ học thường nhật thì phương pháp có hiệu quả và "đỡ mệt"
là "dạy nhanh công thức và quy tắc rồi làm bài tập" bởi vì theo họ, nếu có
đặt vấn đề cẩn thận, phát vấn theo hướng phát huy tính tích cực thì học sinh
cũng chẳng hiểu bài hơn là mấy. Còn tình trạng "đọc chép" trong một số giờ
dạy các môn khoa học xã hội thì chỉ là "chuyện thường ngày ở trường". Một
trong những phương pháp khá phổ biến hiện nay và hình như đó là thước đo
về năng lực sư phạm của giáo viên mà chúng tôi rất đồng tình với tác giả Lê
Nguyên Long là do lỗi của nội dung thi cử trong nhiều năm qua. Có không ít

giáo viên từ khi ra trường cho đến nay hầu như không thay đổi phương pháp
dạy học truyền thống và hình như họ đứng ngoài những cuộc vận động lớn
về phương pháp dạy học.
Vậy chẳng nhẽ bao công sức, trí tuệ, tiền bạc của cả một đội ngũ đông đảo
các nhà khoa học giáo dục, cán bộ, giáo viên đang hàng ngày hàng giờ tìm
tòi, thể nghiệm, áp dụng những thành tựu mới của khoa học giáo dục, đặc
biệt là phương pháp dạy học vào các nhà trường từ phổ thông đến đại học lại
chẳng có vai trò gì trong thành quả vĩ đại của nền giáo dục cách mạng?
Về mặt lý luận, chúng ta có nền khoa học giáo dục tuy còn non trẻ nhưng
cũng không phải quá kém, trong đó không thể không kể đến những nghiên
cứu về lý luận dạy học của các nhà khoa học như TS Nguyễn Lộc đã chỉ ra.
Chúng ta cũng có một đội ngũ hùng hậu các thầy cô giáo ở các trường học
không những rất giỏi về kiến thức mà hơn nữa, giỏi về tay nghề. Đó chính là
những lực lượng nòng cốt đang nghiên cứu, vận dụng những phương pháp
dạy học tiên tiến, phù hợp với thực tiễn Việt Nam góp phần làm nên những
thành quả vĩ đại nói trên.
Ai cũng biết khoa học giáo dục nói chung và lý luận dạy học nói riêng có
tính kế thừa cao (dù muốn hay không) và đương nhiên nó gắn chặt với thực
tiễn đời sống. Chúng luôn được các nhà khoa học giáo dục chắt lọc, phát
triển dựa trên những thành tựu mới nhất của các bộ môn khoa học khác. Sự
thay đổi cũng luôn diễn ra bởi khoa học giáo dục không nằm ngoài sự phát
triển của kinh tế xã hội. Phương pháp dạy học luôn thay đổi và được áp dụng
một cách linh hoạt không phải từng năm học, từng học kỳ mà ngay cả trong
một bài học. Đã từng đứng trên bục giảng, ai cũng trải qua tình trạng vẫn là
nội dung SGK đó, bài đó nhưng mỗi năm học, thầy dạy theo cách khác nhau
và nói chung chất lượng giờ dạy có khác nhau. Điều này được minh chứng
rõ hơn khi trong một giờ dạy, giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp
giảng dạy khác nhau theo các quan điểm khác nhau. Chúng ta phê phán cách
dạy đọc chép, nhưng cũng sẽ phê phán kiểu áp dụng máy móc (ví như cứ
phải phát vấn trong giờ dạy đến nỗi chỉ còn những câu hỏi kiểu để học sinh

"đớp lời") rồi nói rằng đó là cải tiến phương pháp dạy học. Gần đây phương
pháp chia nhóm được cổ động và quả thực rất hay và phù hợp với SGK mới,
lại khắc phục được những non kém của học sinh chúng ta so với các nước
khác mà lâu nay ta thường phê phán, nhưng không thể áp dụng đại trà, vì
chưa đủ điều kiện về cơ sở vật chất, lại gặp bao phiền toái và chưa phù hợp
với số lượng đến hơn 50 học sinh một lớp. Nhưng trong một số lớp, một số
bài, vẫn có những giáo viên áp dụng thành công phương pháp đó. Phương
pháp dạy học hiện hữu trong mỗi giáo viên không phải lúc nào cũng rạch ròi
mà là sự tích hợp của nhiều lý luận, nhiều thời kỳ, kể từ khi là một giáo sinh
ngồi trên ghế nhà trường sư phạm cho đến khi ra trường trực tiếp giảng dạy
và trong suốt cả quá trình giảng dạy. Nói hình ảnh một chút là phương pháp
giảng dạy phù hợp sẽ phát huy hiệu quả, trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng
giờ dạy. Một giờ dạy tốt của một người thầy giỏi có khi in đậm trong trí nhớ
của học sinh hàng mấy chục năm và những giờ dạy đó, với phương pháp đó,
ai dám nói rằng đã lạc hậu. Nhiều khi cùng một nội dung học nhưng sử dụng
các phương pháp khác nhau sẽ cho các kết quả khác nhau, cũng như việc có
những học sinh cùng giải được một bài toán nhưng lại khác xa nhau về nhận
thức, tư duy. Chúng tôi đồng tình với tác giả Lê Nguyên Long rằng nếu
không thay đổi nội dung học thì việc thay đổi phương pháp cũng chẳng ích
gì, nhưng ngược lại, nếu nội dung dạy học có khoa học, hiện đại bao nhiêu
mà không thay đổi phương pháp dạy cho phù hợp thì chất lượng cũng chẳng
thể hơn.
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để khắc phục những "lỗi" đã mắc và bớt đi
những "hiện tượng đáng buồn" trong phương pháp dạy học như các tác giả
đã nêu?
Theo chúng tôi, ngoài việc cải cách nội dung học theo SGK, tăng cường cơ
sở vật chất cho các trường như chúng ta đang làm, còn có một số hướng
chính sau:
Trước hết, khoa học giáo dục của ta nên tập trung nghiên cứu theo hướng
hội nhập, đón đầu nhưng phải rất Việt Nam.

Trong một năm có không ít những công trình nghiên cứu, đề tài, luận văn về
phương pháp dạy học, nhưng số phận của những công trình đó chắc cũng
không khác mấy so với những đề tài nghiên cứu khoa học bấy lâu nay của ta.
Điều đó có nghĩa là dù công trình có được tham khảo nhiều sách Tây, Tàu
bao nhiêu, có hiện đại bao nhiêu mà không có tính thực tiễn, không xuất
phát từ chính lớp học Việt Nam, học sinh Việt Nam, thầy Việt Nam thì cũng
chẳng có ý nghĩa mấy. Mặt khác, nên đầu tư có trọng điểm chứ không nên
rải mành mành như tình trạng hiện nay, vì chúng ta rất cần những công trình
mang tầm cỡ quốc gia và quốc tế về khoa học giáo dục nói chung và lý luận
dạy học nói riêng, bởi có như vậy mới có cách nhìn rộng hơn, sâu hơn.
Tiếp đó là chương trình giảng dạy cho giáo sinh các trường sư phạm. Kinh
nghiệm cho thấy đội ngũ giáo viên trẻ luôn là đội ngũ dễ tiếp thu và áp dụng
những phương pháp dạy học mới hơn cả, nhưng hiện nay đại đa số giáo sinh
khi đi thực tập hoặc mới ra trường vẫn rất "ngơ ngác" với những phương
pháp giảng dạy mới, một phần vì họ có được tiếp cận các khoa học giáo dục
mới đâu; mặt khác, các phương pháp được các thầy cô ở trường phổ thông
hướng dẫn vẫn như hàng chục năm trước. Một vấn đề nữa là đội ngũ giảng
viên về phương pháp giảng dạy cũng chưa được các trường sư phạm quan
tâm đúng với vị trí của nó.
Thứ ba là, cần phổ biến áp dụng các phương pháp dạy học mới phù hợp với
nội dung dạy học, điều kiện dạy học và với đội ngũ giáo viên. Đã đến lúc
chúng ta cần tổng kết một cách toàn diện về hiệu quả, tính khả thi của các
phương pháp dạy học đã được triển khai để trên cơ sở đó mở các lớp bồi
dưỡng hè, các khóa đào tạo về phương pháp dạy học đạt hiệu quả hơn, và
cũng trên cơ sở đó, có những quy định nghiêm ngặt về việc triển khai các
phương pháp dạy học thích hợp (ví như chia nhóm, sử dụng thiết bị dạy học,
dùng công nghệ thông tin ).
Tiếp theo là nội dung, hình thức thi cử. Nếu nội dung thi coi trọng việc nắm
bắt các kiến thức cơ bản trên cơ sở một phương pháp tư duy khoa học thì
không thể tồn tại phương pháp dạy học kiểu "luyện gà chọi" như trên đã nói

mà buộc học sinh phải học theo đúng quá trình nhận thức như chương trình
quy định. Đúng là trong một bài học với nội dung ôn tập thì phải dùng
phương pháp "luyện" nhưng cũng không thể không cải tiến cách dạy để học
sinh được học như những "người đã biết" chứ không bị "dắt đi" một cách
"nghiêm túc" làm giờ học nặng nề như TS Nguyễn Lộc đã nêu.
Còn hình thức thi, chúng tôi đồng tình với ý kiến của tác giả Lê Nguyên
Long. Thi tuyển sinh trắc nghiệm quả thực cũng có những "cái hay" nhưng
mục đích chính lại "dở đi" thì không hiểu đổi mới để tiến hay lùi. Do vậy
cần cẩn trọng trong bất cứ một cải cách nào trên cơ sở tôn trọng mục đích và
có căn cứ khoa học chặt chẽ, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh Việt Nam.
(Theo báo Giáo dục và Thời đại)
Sửa lần cuối bởi Thanhdiep vào ngày Thứ 7 05 Tháng 1, 2008 1:05 pm với
1 lần sửa trong tổng số.
Thanhdiep
Thành viên tích cực

Bài viết: 50
Ngày tham gia: Thứ 5 03 Tháng 1, 2008 8:28 pm