Đổi mới phương pháp dạy học lịch sử

Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
áp dụng chuyên đề đổi mới phơng pháp dạy học lịch sử
A/ đặt vấn đề:
Tri thức lịch sử là một trong những tri thức nền tảng của mọi sự phát triển
về trí tuệ và tâm hồn của con ngời.
Vị trí, vai trò của tri thức lịch sử trong quá trình hình thành nhân cách học
sinh là hết sức trọng yếu.
Vấn đề đặt ra là phải dạy nh thế nào để nâng cao dần chất lợng dạy và học
lịch sử! Điều đó luôn là nỗi trăn trở của biết bao thế hệ giáo viên đảm nhận môn
học này. Với bản thân tôi, trong suốt thời gian giảng dạy của mình, mặc dù cha
lâu nhng trớc mỗi giờ lên lớp là mỗi lần tôi cảm thấy trách nhiệm của mình thật
lớn! Làm thế nào để học sinh nắm vững đợc những kiến thức cơ bản! làm thế nào
để các em tiếp thu bài một cách năng động, sáng tạo, máy móc những kiến thức
mà giáo viên truyền thụ. Từ đó, các em biết rút ra những kết luận cần thiết để
vận dụng kiến thức đã học liên hệ với kiến thức mới, liên hệ với thực tế đời sống.
Để làm đợc điều đó không phải dễ! Vậy làm thế nào để áp dụng thành
công phơng pháp dạy học với từng bài dạy? điều này phụ thuộc vào nhiều yếu tố:
- Giáo viên phải nắm vững nội dung kiến thức mà mình truyền thụ, dạy
đúng trọng tâm và sát đối tợng - biết phát huy tính tích cực của học sinh trong
khi dạy học.
- Trong quá trình dạy, ngôn ngữ của giáo viên cũng khá quan trọng; vì nếu
nh văn học là t duy hình tợng thì lịch sử là t duy lôgíc. Vì thế khi dạy sử không
lạm dụng những từ ngữ khoa trơng mà ngôn ngữ phải chính xác để mô tả, tờng
thuật, phân tích và đánh giá sự kiện.
- Giáo viên phải biết vận dụng một cách linh hoạt các phơng pháp nh: mô
tả, tờng thuật sự kiện để các em hình dung đợc hiện thực lịch sử; sử dụng linh
hoạt đồ dùng trực quan trong những tiết dạy cần đến phơng tiện này (Đây là ph-
ơng tiện giúp ích rất nhiều trong việc khắc sâu kiến thức cho các em).
- Sau mỗi phần, mục, bài giáo viên phải cũng cố lại kiến thức cho các em
có thể bằng nhiều cách: - Ra câu hỏi tổng quát hoặc câu hỏi nâng cao để các em

chốt lại những kiến thức trọng tâm, kiến thức cơ bản, hiểu và nắm bài ngay tại
lớp.
- Hoạt động giảng dạy của giáo viên khi tiến hành bài học lịch sử không
chỉ là cung cấp tri thức cho học sinh mà còn hớng dẫn cho học sinh có ý thức và
tự học.
- Khi soạn bài, giáo viên cần chú ý tận dụng có hiệu quả các kênh thông
tin trong sách giáo khoa: Kênh hình và kênh chữ, với phơng pháp mới đây là một
trong những yêu tố quan trọng để học sinh có thể nắm bắt kiến thức bài một cách
sâu sắc
Tất cả những điều đó chỉ nhằm một mục đích duy nhất là mong hiệu quả
của các em đạt đợc chất lợng cao. Sau đây, tôi xin trình bày một bài dạy tâm đắc
nhất trong khi vận dụng phơng pháp mới vào dạy môn lịch sử ở trờng THCS. Đó
1
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
là bài: Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918). Bài 13 - Chơng IV - Lịch sử
lớp 8.
B/ phần trong tâm:
Vị trí của bài học này khá quan trọng trong chơng trình lịch sử lớp 8, nó
giúp các em hình dung ra một bối cảnh lịch sử khá phức tạp nhng cũng không
kém phần hấp dẫn ở thời kỳ cách chúng ta ngày nay gần một thế kỷ.
I/ đề cơng bài giảng.
1. Mục tiêu bài học:
a/ Kiến thức: Học sinh cần nắm đợc những kiến thức cơ bản sau:
- Mâu thuẫn giữa đế quốc với đế quốc đa đến kết quả tất yếu là sự bùng nổ
chiến tranh thế giới lần thứ nhất vì bản chất của chủ nghĩa của chủ nghĩa đế quốc
là gây chiến tranh xâm lợc.
- Diễn biến của các giai đoạn phát triển của cuộc chiến tranh, quy mô, tính
chất và những hậu quả nặng nề mà chiến tranh đã gây ra cho xã hội loài ngời.
- Trong chiến tranh, giai cấp vô sản và các dân tộc trong đế quốc Nga dới

sự lãnh đạo của Đảng Bôn Sê Vích đứng đầu là Lê-Nin đã tiến hành cuộc cách
mạng vô sản với khẩu hiệu: Biến chiến tranh đế quốc thành một cuộc chiến
cách mạng thành công đem lại hoà bình và một xã hội mới tiến bộ.
b/ T tởng: Giáo dục tinh thần đấu tranh kiên quyết chống chủ nghĩa đế
quốc, bảo vệ hoà bình, ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân các nớc vì mục tiêu
độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Tin tởng vào sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, đấu tranh chống chủ nghĩa
đế quốc gây chiến.
c/ Kỹ năng:
- Phân biệt đợc các khái niệm Chiến tranh Đế quốc, Chiến tranh
cách mạng, Chiến tranh chính nghĩa, Chiến tranh phi nghĩa.
- Sử dụng bản đồ trình bày diễn biến cơ bản của chiến tranh.
- Bớc đầu biết đánh giá một số vấn đề lịch sử: nguyên nhân sâu xa,
nguyên nhân trực tiếp
- Phát biểu suy nghĩa của mình về một vấn đề: chiến tranh.
2/ Trọng tâm bài dạy: Mục II: Những diễn biến chính của chiến sự.
3/ Phơng tiện dạy học:
- Bản đồ treo tờng: Chiến tranh thế giới lần thứ nhất.
- Tranh ảnh, t liệu lịch sử về chiến tranh thế giới lần thứ nhất.
II/ Tiến trình lên lớp:
* Kiểm tra bài cũ
? Nêu nội dung của cuộc Duy Tân Minh trị ở Nhật Bản ? Vì sao chủ nghĩa
đế quốc Nhật đợc mệnh danh là chủ nghĩa đế quốc quân phiệt, hiếu chiến?
2
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
* Bài mới:
Nêu vấn đề: Thế kỷ XX đã đi qua với nhiều cuộc chiến tranh bùng nổ.
Trong đó có hai cuộc chiến tranh lớn có quy mô toàn thế giới là chiến tranh
thế giới lần thứ nhất và chiến tranh thế giới lần thứ hai. Vậy, chiến tranh thế

giới lần thứ nhất đã bùng nổ nh thế nào, diễn biến và kết cục mà nó đem lại
ra sao?. Chúng ta cùng tìm hiểu bài học để giải đáp những vấn đề nêu trên.
Mục I: Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh thế giới lần thứ nhất.
- Cần làm cho học sinh nắm đợc nguyên nhân sâu xa và nguyên
nhân trực tiếp (duyên cớ) làm bùng nổ chiến tranh.
- Giúp học sinh nhớ lại tình hình các nớc đế quốc Anh Pháp - Đức
Mỹ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX có nhiều điểm chung nổi bật: Nền kinh tế
đều phát triển khi chuyển sang đế quốc chủ nghĩa; xuất hiện các tổ chức độc
quyền Nhng sự phát triển đó là sự không đồng đều.
- Giáo viên yêu cầu học sinh đọc đoạn chữ in nhỏ trong sách giáo khoa,
sau đó đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về các cuộc chiến tranh này?.
Trả lời: Đều là các cuộc chiến tranh nhằm tranh giành thuộc địa giữa
các nớc đế quốc.
- ? Những cuộc chiến tranh đó phản ánh điều gì.
Trả lời: Phản ánh tham vọng cũng nh mâu thuẩn giữa các nớc
đếa quốc về vấn đề thị trờng thuộc địa.
Qua đó, giáo viên có thể khắc sâu cho học sinh bằng sự khẳng định: Từ
vấn đề đó kết quả tất yếu sẽ là cuộc chiến tranh giữa các nớc đế quốc xẩy
ra.
Hỏi: Vậy nguyên nhân nào dẫn đến bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới
lần thứ Nhất.
Sau khi học sinh xác định xong, giáo viên có thể lu ý thêm:
- Vào đầu thế kỷ XX, cả hai khối đều ráo riết chuẩn bị chiến tranh. Báo
chí các nớc đều tuyên truyền ủng hộ chiến tranh, đều viết về dân tộc khác nh là
kẻ thù của mình. Trong bối cảnh đó lực lợng yêu hoà bình, chống chiến tranh bị
chia rẽ, suy yếu; Phong trào công nhân quốc tế bị chia rẽ, quốc tế thứ hai bị phá
sản Chỉ có Đảng Bôn Sê Vích Nga, do Lê Nin lãnh đạo và một số thuộc lực l-
ợng cánh tả trong phong trào công nhân và phong trào hoà bình t sản công khai
chống chiến tranh nhng ảnh hởng yếu. Lúc này lại thêm một biến cố lịch sử: Đó
là việc ám sát Hoàng tử đế chế áo - Hung là Franz Fedinand vào ngày

28/6/1914. Đây là nguyên cớ trực tiếp để cuộc chiến tranh thế giới lần thứ Nhất
bùng nổ.
II: Những diễn biến chính của chiến sự.
Sau khi xác định xong nguyên nhân của cuộc chiến tranh, giáo viên sử
dụng bản đồ để tờng thuật cơ bản diễn biến của cuộc chiến (Vì đối tợng chủ yếu
là học sinh bình thờng). Tuy nhiên sau mỗi giai đoạn của cuộc chiến tranh khi
giáo viên đã trình bày xong cần dừng lại để kiểm tra nhận thức của học sinh. Nh:
3
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
* Kết thúc giai đoạn I (1914 1916): Hỏi Qua diễn biến của giai
đoạn I em thấy chiến sự xẩy ra nh thế nào? Thế trận chiến trờng ra sao?.
Sau đó giáo viên có thể chốt lại: Chiến sự giai đoạn này diễn ra quyết liệt, u thế
chiến trờng thuộc về phe Đức - áo. Nhng kết thúc giai đoạn này cả hai phe đang
ở thế dằng co cha bên nào có những thắng lợi quyết định. Cuộc chiến này lúc
đầu có năm cờng quốc Châu âu tham gia đến năm 1917 đã có 38 nớc. Chiến
tranh bắt đầu lan rộng khắp thế giới: Châu âu - Châu á - Châu Phi.
* Chiến sự giai đoạn II: Ưu thế chuyển sang phe hiệp ớc -> Về diễn biến
chiến sự, giáo viên vừa tờng thuật trên bản đồ, vừa lập bảng tóm tắt.
Thời gian Diễn biến
2 1917 - Cách mạng tháng 2 lật đổ Nga
Hoàng
4 1917 - Mỹ tham gia chiến tranh
11 1917 - Cách mạng tháng Mời Nga
ở đây chú ý vào hai nội dung:
- Cách mạng tháng Hai và đặc biệt là Cách mạng tháng Mời Nga thắng lợi
có ảnh hởng lớn đến cục diện chiến tranh. Lời đầu tiên của chính quyền Xô Viết
là Hoà Bình tuyên bố nớc Nga không tiếp tục tham gia chiến tranh. Điều
này cổ vũ mạnh mẽ cuộc đấu tranh chống đế quốc, chống chiến tranh, đòi hoà
bình của các nớc Châu âu. Làm cho cả hai bên tham chiến sợ hãi muốn nhanh

chóng kết thúc chiến tranh.
Ngày 2/4/1917 lấy cớ tàu ngầm Đức vi phạm quyền tự do đi lại trên mặt
biển, Mỹ tuyên chiến với Đức. Điều này đã làm thay đổi cục diện chiến tranh,
tăng cờng lực lợng cho phe hiệp ớc.
* Giáo viên có thể hỏi thêm: Tại sao lúc này Mỹ quyết định tham
chiến? và gợi ý: Đến năm 1917, Mỹ thu đợc 14 tỷ đô la do bán vũ khí cho cả
hai bên. Lúc này do chiến tranh sắp kết thúc, Mỹ muốn nhảy vào với Anh, Pháp
để Chi phần thắng lợi. Hơn nữa Mỹ sợ phong trào đấu tranh càng lan rộng.
* Đến năm 1918: Chiến tranh kết thúc(Giáo viên tờng thuật trên bản đồ).
Giới thiệu bức ảnh hình 48 và 49; có thể hỏi học sinh: Các bức ảnh đó nói lên
điều gì .
Học sinh quan sát và trả lời.
* Phơng tiện chiến tranh hiện đại đợc sử dụng: Xe tăng, máy bay, tàu
ngầm gây hậu quả nghiêm trọng đối với loài ngời.
* Sự thất bại hoàn toàn của nớc Đức đợc thể hiện rõ.
* Kết thúc mục II: Giáo vien yêu cầu học sinh làm bài tập sau:
* Lập niên biểu về các giai đoạn diễn biến cuộc chiến tranh thế giới lần
thứ Nhất?
Mục III: Hệ quả và tính chất của cuộc chiến tranh:
4
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
-Cho học sing hình dung sự phát triển cao của Châu Âu vào cuối thế kỷ
XIX đầu thế kỷ XX. Chiến tranh thế giới lấy chiến trờng là Châu Âu với các ph-
ơng tiện tân phá hiện đại, do đó tổn thất nặng nề: 10 triệu ngời chết, trên 20 triệu
ngời bị thơng, nhiều thành phố, làng mạc, cầu cống, nhà máy bị phá huỷ. Chi phí
hết khoảng 85 tỷ đô la -> Có thể cụ thể hoá cho học sinh dễ nhớ: Số tiền và giá
trị bị phá huỷ trong cuộc chiến tranh này có thể mua cho mỗi ngời lính một biệt
thự có đủ phơng tiện sinh hoạt với một mảnh vờn rộng (Số lính lúc bấy giờ là 74
triệu ngời).

Nhân dân Việt Nam cũng phải hy sinh tính mạng, của cải cho thực dân
Pháp trong cuộc chiến này.
- Liên hệ: Chiến tranh thế giới lần thứ hai (1939 - 1945) gây tổn thất nhiều
cho nhân loại. Ngày nay, trong điều kiện xuất hiện vũ khí huỷ diệt và vũ khí giết
ngời hàng loạt, nếu nỗ ra chiến tranh lớn thì sẻ không có kẻ thắng, ngời thua mà
chỉ có một hậu quả đe doạ sự tồn tại của trái đất, của loài ngời. Vì vậy nhiệm vụ
chung của loài ngời là chống chiến tranh bảo vệ hoà bình.
Sau đó giáo viên đặt câu hỏi về tính chất của cuộc chiến tranh thế giới lần
thứ Nhất để học sinh suy nghĩ và trả lời: Theo em, cuộc chiến tranh thế giới lần
thứ nhất mang tính chất gì?
* Củng cố hệ thống kiến thức bài học: Bằng cách ra câu hỏi nh sau:
Em có nhận xét gì về cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất?. Giáo viên
gợi ý để các em nhớ lại:
- Nguyên nhân
- Diễn biến
- Hậu quả, tính chất của cuộc chiến tranh.
* Hớng dẫn học sinh học bài, làm bài, đọc sách tham khảo.
III/ Hệ thống câu hỏi và nội dung ghi bảng:
Bài 13: Chiến tranh thế giới lần thứ nhất (1914 - 1918)
Câu hỏi của giáo viên Nội dung ghi bảng
I/ Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh thế giới lần thứ nhất:
Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ nhỏ SGK.
Câu hỏi 1: Em có nhận xét gì về cuộc chiến tranh này!
* Sự phát triển không đồng đều của CNTB cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ
XX.
Câu hỏi 2: Những cuộc chiến tranh đó phản ánh điều gì?
* Mâu thuẩn sâu sắc giữa các nớc đế quốc với nhau về vấn đề thị trờng,
thuộc địa.
Câu hỏi 3: Nguyên nhân nào dẫn đến bùng nổ cuộc chiến tranh thế giới
thứ nhất?

* Hình thành lại khối đế quốc đối địch nhau.
5
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
Khối liên minh > < Khối hiệp ớc.
(Đức, áo, Hung, Italia) (Anh, Pháp, Nga)
II/ Những diễn biến chính của chiến sự:
GV tờng thuật cơ bản diễn biễn của cuộc chiến
-> 28/6/1914: Thái tử áo Hung bị ám sát
-> 28/7: áo Hung tuyên chiến với Xéc bi.
Kết thúc giai đoạn I GV hỏi: -> 1/8/1914: Đức tuyên chiến với Nga rồi
Pháp, Anh => Chiến tranh thế giới lần thứ nhất bùng nỗ.
? Qua diễn biễn của giai đoạn I, em thấy chiến sự diễn ra nh thế nào? Thế
trận trên chiến trờng ra sao?
?Em có nhận xét gì về chiến sự giai đoạn II?
a/ Từ năm 1914 - 1916: Ưu thế thuộc về phe liên minh, chiến tranh lan
rộng với quy mô toàn thế giới.
b/ Từ năm 1917 - 1918: Ưu thế thuộc về phe hiệp ớc, tiến hành phản công.
- GV yêu cầu HS quan sát ảnh (Hình 48, 49) và hỏi:
?Các bức ảnh đó nói lên điều gì?
-Phe liên minh thất bại đầu hàng.
- Cách mạng thắng lợi ở Nga- 1917
1918: Chiến tranh kết thúc
III/ Hệ quả và tính chất của cuộc chiến tranh:
? Hãy cho biết, cuộc chiến tranh thế giới thứ Nhất đã để lại hậu quả nh thế
nào?
(học sinh dựa vào SGK trả lời)
1. Hậu quả: (SGK)
- 10 triệu ngời chết
-20 triệu ngời bị thơng

-Cơ sở vật chất bị tàn phá nặng nề
=> Gây đau thơng cho nhân loại
?Từ đó, theo em cuộc chiến tranh thế giới thứ Nhất mang tính chất gì?
2. Tính chất: - Cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa mang tính phi nghĩa
phản động
C/ Kết luận:
Trên đây là một bài dạy tôi đã áp dụng thành công Chuyên đề đổi mới
phơng pháp giảng dạy môn lịch sử ở trờng THCS tại trờng THCS Kỳ Hoa -
Kỳ Anh và kết quả cho thấy các em rất hăng say xây dựng bài, có hứng thú học,
theo dõi hết sức chăm chú. Sau mỗi tiết dạy thông qua việc kiểm tra lại bài mới
6
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
một lần nữa đợc khẳng định rằng: Phần lớn học sinh đều nắm vững kiến thức cơ
bản, trình bày có logic, biết liên hệ thực tế để hiểu và làm bài tốt hơn. Thể hiện
qua các kỳ khảo sát, chất lợng học sinh đã nâng lên rất đáng kể, cụ thể đợc đánh
giá nh sau:
Lớp Chất lợng đầu năm Chất lợng kỳ I Chất lợng cuối năm
8A 55%(7% khá, giỏi) 69%(12% khá, giỏi) 85%(19% khá, giỏi)
8B 43%(5% khá, giỏi) 56%(9% khá, giỏi) 72%(14% khá, giỏi)
8C 35%(3% khá, giỏi) 47%(6% khá, giỏi) 58%(10% khá, giỏi)
Qua thức tế trên đây cho thấy việc áp dụng phơng pháp đổi mới vào bài
dạy là một biện pháp tích cực giúp học sinh hiểu bài nhanh, thu hút sự cảm hứng
đối với môn học này, gây sự chú ý khi tiếp thu bài dạy, vì vậy các em hăng say
phát biểu xây dựng bài tạo cho không khí giờ học thêm sinh động, đồng thời học
sinh có thể hiểu và nhớ bài ngay tại lớp. Hơn thế nữa, qua áp dụng phơng pháp
này giúp học sinh nhận thức đợc một cách sâu sắc về vị trí, tầm quan trọng của
môn lịch sử trong Xã hội mà bấy lâu nay hầu nh các em cha mấy quan tâm. Tuy
nhiên, muốn thực hiện đợc một giờ dạy có kết quả tốt, giáo viên cần phải thờng
xuyên trau dồi kiến thức, học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ của

mình mới có thể đáp đợc yêu cầu. Bản thân tôi với tuổi nghề còn non nớt, với
kiến thức và nghiệp vụ chuyên môn còn quá khiêm tốn nhng thông qua một giờ
dạy tâm đắc tôi cũng rút ra đợc những điều đáng ghi nhận mặc dù còn ít ỏi. Song
đó củng là sự khởi đầu cho việc trau dồi kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ của
mình trong tơng lai. Vì vậy tôi xin mạo muội viết ra đây để mong đợc sự góp ý
chân tình của các đồng nghiệp và sự cộng tác giúp đỡ của các đồng chí thế hệ đi
trớc để tạo tiền đề cho bớc đi trên con đờng sự nghiệp của mình ngày một tiến bộ
hơn, vững vàng hơn. Đáp ứng đợc yêu cầu thiết thực trong hiện tại và tơng lai.
D/ Kiến nghị: Qua quá trình giảng dạy môn lịch sử, cũng nh việc áp dụng
đổi mới phơng pháp trong giờ dạy(để có đợc 1 giờ dạy thành công học, sinh
tiếp thu bài tốt). Tôi nhận thấy cần phải đáp ứng đợc yêu cầu về đồ dùng dạy và
học của hai phía (giáo viên <=> học sinh) -> Giáo viên có phơng tiện để dạy, học
sinh có hình ảnh để quan sát tiếp thu. Đặc biệt là môn lịch sử mọi số liệu, mọi
thông tin đòi hỏi phải chính xác. Nên việc ứng dụng hình ảnh để minh họa càng
hết sức cần thiết.
Vì vậy kính đề nghị các cấp có thẩm quyền quan tâm về đồ dùng giảng
dạy một cách đầy đủ hơn, thiết thực hơn đối với từng môn học. Để tạo điều kiện
tốt hơn cho giáo viên trong việc truyền thụ kiến thức với học sinh.
Tôi xin chân thành cảm ơn! Chúc mọi sự thành công tốt đẹp.
7
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
8
Sáng kiến kinh nghiệm môn lịch sử năm học 2006-2007
khối trung học cơ sở
9