SKKN- Rèn luyện kỹ năng trình bày trên mô hình, mẫu vật...

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Cùng với các nước khác trên thế giới, Việt Nam đã và đang phát triển
theo hướng Công Nghiệp Hoá-Hiện Đại Hoá. Muốn Công Nghiệp Hoá-Hiện
Đại Hoá đất nước thì điều không thể thiếu là phải nhanh chóng tiếp thu
những thành tựu khoa học và kó thuật hiện đại của thế giới.
Một đất nước phát triển đòi hỏi người lao động phải có phẩm chất nhân
cách phù hợp với yêu cầu xã hội: có tinh thần trách nhiệm, phải năng động
sáng tạo, có kó năng giao tiếp, đây cũng là vấn đề Đảng và nhà nước ta rất
quan tâm. Như Bộ trưởng Bộ giáo dục đã nói “quá trình đổi mới giáo dục
gắn liền với sự phát triển của đất nước”.
Vậy đổi mới giáo dục là gì? . Vâng, đổi mới giáo dục tức là đổi mới
phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới theo phương
pháp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Với phương
pháp dạy học mới sẽõ góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện
cho học sinh, nhằm chuẩn bò cho thế hệ trẻ bước vào thế kỉ XXI, sống và làm
việc trong một xã hội công nghiệp hiện đại.
Chính vì vậy, đòi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu, tìm tòi học hỏi
đề ra những biện pháp tích cực trong quá trình dạy và học theo phương pháp
mới. Giáo viên trở thành người tổ chức, thiết kế hoạt động, hướng dẫn học
sinh tự nghiên cứu nhằm phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo ở người học.
Bên cạnh nhiệm vụ trang bò những kiến thức và hiểu biết cần thiết, mỗi bộ
môn ở trường phổ thông còn phải rèn luyện cho học sinh những kó năng trình
bày một vần đề nào đó trước nhiều người.
Sinh học là một bộ môn khoa học được có ở trường THCS, được thiết kế
chủ yếu theo lôgic môn học (theo trình tự :Thực vật –Động vật –Giải phẩu
sinh lý người –Di truyền). Đây là môn học có nhiều ứng dụng trong thực tế
đời sống, gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó, tạo ra sự
kích thích trí tò mò khoa học và hứng thú học tập cho người học. Đặc biệt, ở
môn học này giúp các em mô tả hoặc trình bày được hình thái, cấu tạo cơ thể

Sáng kiến kinh nghiệm 1 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
sinh vật thông qua các đại diện của các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với
môi trường sống.

Làm sao để giúp học sinh có thể tự mô tả hay trình bày được hình thái
cấu tạo cơ thể của một sinh vật thông qua mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh.
Là giáo viên dạy môn sinh học, tôi rất quan tâm đến vấn đề này. Chính
vì thế tôi đi vào tìm hiểu chuyên đề: “Rèn luyện cho Học Sinh kó năng trình
bày trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh ở môn sinh học”.

II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA
ĐỀ TÀI
1. Thuận lợi :
Như chúng ta đã biết, sinh học là môn học có nhiều ứng dụng trong
thực tế đời sống, gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo
ra sự kích thích trí tò mò khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc
biệt, ở môn học này giúp các em mô tả được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật
thông qua các đại diện của các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với môi
trường sống. Vì thế, đây là thuận lợi rất tích cực trong việc thực hiện chuyên
đề này.
Ngày nay, với phương pháp dạy học mới Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã
trang bò cho các trường nhiều đồ dùng dạy học. Nếu chúng ta không khai thác
hết thì sẽ lảng phí tiền của và hy vọng của nhân dân.
Một trong những thuận lợi khi thực hiện đề tài này là hầu như các tiết
dạy môn sinh học đều có đồ dùng dạy học, học sinh rất hăng hái, say mê môn
học. Bên cạnh đó, là vùng nông thôn nên Giáo viên cũng như HS dễ dàng tìm
kiếm mẫu vật để phục vụ cho tiết dạy và học.
2. Khó khăn
- Với phương pháp dạy học mới đòi hỏi học sinh phải làm việc

nhiều, đặc biệt vơí những bài có đồ dùng dạy học: Mẫu vật, mô
hình hoặc tranh ảnh đòi hỏi học sinh tự nghiên cứu, thảo luận
nhóm để trình bày.
- Đa số HS vùng nông thôn là con nhà làm nông, làm rẫy nên các
em ít có thời gian chuẩn bò bài trước,
- Do lượng bai quá dăi nên giáo viên hạn chế việc học sinh lên
bảng nhiều trong một tiết học.
Sáng kiến kinh nghiệm 2 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
- Đối với những tiết dạy có mẫu vật như : cá, ếch, thỏ, chim,… phải
mua ngoài chợ nhưng không có kinh phí.
- Một số bài dạy không có mẫu vật, không có mô hình hoặc cũng
không có tranh ảnh thì GV phải tự vẽ hoặc in phim trong.
Vì vậy, vẫn còn hạn chế ở 1 số bài không có ĐDDH thì GV phải đầu tư
rất nhiều.
3. Số liệu thống kê
Thực trạng tại các lớp về kó năng trình bày trên mô hình, mẫu vật hoặc
tranh ảnh còn rất hạn chế. Qua khảo sát giảng dạy đầu năm học 2006-2007
của 2 khối 7 và 9 tôi nhận thấy kó năng trình bày của HS trên mẫu vật, mô
hình hoặc tranh ảnh như sau:
HS khối
Kết quả khảo sát ban đầu
Chưa đạt Đạt Tốt
Khối 7 (172 HS) 75,8% 20% 4,2%
Khối 9(160 HS) 80% 15,3% 4,7%
Ngoài ra, trong tiết học các em rất thụ động, không có hứng thú học tập.
Dẫn đến kết quả các bài kiểm tra chưa cao.
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
1. Cơ sở thực tiễn:
Trong chương trình sinh học THCS được thiết kế theo lôgic môn học :

“Thực vật - Động vật –Giải phẩu sinh lý người-Di truyền” . Trước đây nội
dung được chú trọng đến hệ thống kiến thức lý thuyết, sự phát triển tuần tự
và chặt chẽ các khái niệm, đònh luật, thuyết khoa học, thì hiện nay chương
trình Sinh học THCS được thiết kế chủ yếu dựa trên tư tưởng nhấn mạnh vai
trò tích cực, chủ động của người học. Trong đó, rất coi trọng cả việc trao đổi
kiến thức lẫn bồi dưỡng các kó năng và năng lực nhận thức cho HS.
Để giúp HS có thể tự trình bày hoặc mô tả được hình thái, cấu tạo của
một sinh vật thông qua mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh thì HS phải tự tìm
hiểu trước bài học mới ở nhà kết hợp hướng dẫn của GV ở trên lớp.
Chính vì nhận thấy HS rất thụ động, không mạnh dạn khi trình bày trên
mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp, tôi đã tìm hiểu nguyên nhân và
đề ra biện pháp thích hợp để khắc phục và nâng cao hiệu quả giảng dạy trong
tiết học.
* Nguyên nhân dẫn đến HS thụ động, không mạnh dạn trình bày trên
mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp là:
Sáng kiến kinh nghiệm 3 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
- Phương tiện, đồ dùng dạy học không đầy đủ cho mỗi tiết học.
Chỉ một số bài có mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh.
- Do lượng kiến thức bài học quá nhiều nên hạn chế thời gian gọi
các em lên bảng trình bày trước lớp, như xác đònh bộ phận hoặc nêu đặc điểm
cấu tạo, . . . của một sinh vật nào đó.
- Học sinh chưa tích cực trong việc tìm hiểu và soạn bài trước ở
nhà.
* Một số biện pháp nhằm khắc phục và nâng cao kó năng trình bày trên
mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh cho HS:
2. Nội dung, biện pháp thực hiện:
Bộ môn sinh học ở trường THCS có từ lớp 6 đến lớp 9. Một trong
những kiến thức quan trọng của bộ môn này là GV phải phát huy kó năng mô
tả hoặc trình bày hình thái cấu tạo của một cơ thể sinh vật thông qua mẫu vật,

mô hình hoặc tranh ảnh. Đây là nội dung chính mà đề tài đề cập tới.
* Để đổi mới phương pháp dạy học, để rèn luyện kó năng trình bày trên
mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học người giáo viên
phải biết lựa chọn những thiết bò dạy học phù hợp cho mỗi tiết dạy:
- Lựa chọn thiết bò dạy học: căn cứ vào mục tiêu dạy học, nội dung kiến thức
trong sách giáo khoa, căn cứ vào điều kiện thời gian cho phép, căn cứ vào
điều kiện đòa phương ( cơ sở vật chất của nhà trường) và đặc biệt phải căn cứ
vào chính loại thiết bò dạy học đònh chọn.
+ Tranh vẽ: ưu điểm là dễ sử dụng thuận tiện; nhược điểm là không mô
tả được quá trình sinh học.
+Mô hình: ưu điểm là giúp HS dễ hình dung cụ thể các đối tượng
nghiên cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bò công phu, đôi khi mất nhiều
thời gian mới có kết quả.
+ Mẫu vật thật: ưu điểm là cung cấp thông tin chính xác về đối tượng
nghiên cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bò công phu mà GV không
được hổ trợ kinh phí.
- Lựa chọn phương pháp sử dụng thiết bò dạy học:
+ TBDH đóng vai trò là nguồn cung cấp tri thức mới.
+ TBDH đóng vai trò minh hoạ nội dung kiến thức mới.
+ TBDH đóng vai trò kiểm tra kiến thức đã học.
* Để rèn luyện được kó năng này cần đảm bảo các yêu cầu sau:
+ GV phải biết tổ chức hướng dẫn, dẫn dắt HS quan sát mẫu vật, mô hình
hoặc tranh ảnh một cách khoa học, hợp lí nhằm giúp cho các em phải suy
nghó, phải tư duy sáng tạo.
Sáng kiến kinh nghiệm 4 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
+ Đối với tranh ảnh phải để hình câm để HS tự mô tả mà không cần chú
thích.
+ HS cần phải đọc bài, quan sát hình trước ở nhà kết hớp với hướng dẫn của
GV ở trên lớp để trình bày tốt hơn.

* Một số phương pháp và hình thức tổ chức dạy – học nhằm phát huy
tính tích cực của người học. Từ đó, phát huy được kó năng trình bày trên mẫu
vật, mô hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học.
2.1. Quan sát.
Phương pháp quan sát là phương pháp dạy HS cách sử dụng các giác
quan để tri thức trực tiếp, có mục đích các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự
nhiên và trong cuộc sống mà không cần có sự can thiệp vào các quá trình
diễn biến của các sự vật và hiện tượng đó.
Phương pháp quan sát bao gồm hai bước:
+ Quan sát để thu thập thông tin.
+ Xử lí thông tin đã thu thập được để rút ra kết luận.
Vậy nếu phương pháp quan sát được sử dụng đúng sẽ có tác dụng kích
thích tư duy tích cực, độc lập và chủ động của HS giúp HS có thể tìm kiếm tri
thức. Cùng với sự tìm kiếm tri thức, HS còn được rèn luyện một số kó năng
như: Cân, đo, ghi chép, báo cáo. Đặc biệt, sau khi quan sát mẫu vật, mô hình
hoặc tranh ảnh HS có thể tự trình bày lại đặc điểm, cấu tạo hình thái của sinh
vật.
2.2. Dạy và học hợp tác nhóm nhỏ
Lớp được chia thành những nhóm nhỏ từ 3-5 người.
Mỗi nhóm cử người điều khiển, thư ký và người đại diện trình bày.
- Dạy học hợp tác nhỏ bao gồm các bước:
+ GV nêu vấn đề, xác đònh nhiệm vụ nhận thức.
+ Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ từng nhóm.
+ Hướng dẫn thực hiện.
- Làm việc theo nhóm ( thực hiện theo yêu cầu của GV).
- Phương pháp này có ý nghóa tích cực đối với người học là:
+ Tạo điều kiện cho mọi HS đều được tham gia.
+ Học được kiến thức từ các thành viên trong nhóm.
+ Phát triển kó năng cá nhân, kó năng trình bày, kó năng giao tiếp.
Từ đó hiểu thêm bản thân mình và các bạn thông qua việc trao đổi

tương tác, chia sẽ kinh nghiệm học hỏi lẫn nhau.
• Lưu ý: Nên chia nhóm nhỏ vì nhiều qúa HS sẽ ỷ lại vào người
khác và làm ồn lớp.
Sáng kiến kinh nghiệm 5 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
• Câu hỏi đặt ra phải vừa sức và xen kẽ chút câu khó.
Ngoài ra, để tạo điều kiện rèn luyện kó năng trình bày cho HS thì GV
nên sử dụng kết hợp cả 2 phương pháp trên.
Thông qua một số bài học ở môn sinh học có mẫu vật, mô hình hoặc
tranh ảnh GV có thể rèn luyện cho HS kó năng trình bày một cách mạnh dạn,
nhanh nhẹn và lưu loát hơn trước nhiều người.
* Đối với những bài dạy có mẫu vật.
- Để dạy bài này GV phải chuẩn bò mẫu vật cho tốt, phải nghiên cứu tìm
hiểu đặc điểm, cấu tạo, hình thái của sinh vật thật kết hợp hình SGK trước ở
nhà.
- Đối với bài dạy có mẫu vật nếu HS không tự chuẩn bò trước GV có thể
hướng dẫn hoặc chuẩn bò luôn cho các em ( theo nhóm).
- Dạy những bài này GV nên sử dụng phương pháp quan sát và thảo luận
nhóm.
- GV lên kế hoạch tổ chức, thiết kế các hoạt động cụ thể cho HS:
• Để giúp các em xác đònh rõ hoặc trình bày được đặc điểm mẫu vật GV
nên kết hợp treo tranh hình SGK (hoặc chiếu phim) cho HS quan sát.
• Sau khi yêu HS quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ  GV nêu câu hỏi :
Yêu cầu HS thảo luận nhóm.
• GV: Gọi 1 HS đại diện nhóm lên bảng vừa trả lời câu hỏi vừa trình bày
trên mẫu vật.
• GV: Mời HS khác nhận xét  Sau đó GV nhận xét, chốt lại.
Lưu ý: Nếu HS trả lời chính xác thì GV không cần nhắc lại, GV chỉ bổ sung
chỗ còn thiếu và nhấn mạnh đặc điểm trọng tâm, chốt lại đáp án câu hỏi.
Ví dụ:

Bài 13: CẤU TẠO NGOÀI CỦA THÂN ( Sinh học 6)
Mục I: Tìm hiểu cấu tạo ngoài của thân.
bài này GV yêu cầu mỗi nhóm ( mỗi bàn) chuẩn bò mẫu vật. Có thể
là 1 nhành cây vú sữa.
Để rèn luyện cho HS lớp 6 kó năng trình bày trên mẫu vật GV phải tổ
chức, thiết kế hoạt động cụ thể cho HS làm việc. Hoạt động này có thể tiến
hành như sau:
Hoạït động của GV Hoạt động của HS
- GV: yêu cầu HS đem mẫu thân cây lên
bàn để quan sát.
Sáng kiến kinh nghiệm 6 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
- GV: treo tranh H13.1  Yêu cầu HS
quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ .
- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ
 Trả lời các câu hỏi sau:
? Thân mang những bộ phận nào?
? Những điểm giống nhau giữa thân và
cành?
? Vò trí của chồi ngọn trên thân và cành?
? Vò trí của chồi nách?
? Chồi ngọn sẽ phát triển thành bộ phận
nào của cây?
- GV: gọi đại diện 1 HS lên trình bày
trước lớp.
- GV: Nhận xét, chốt lại.
- HS: Đặt cây, cành lên bàn
quan sát đối chiếu với hình
13.1 SGK
- HS: Thảo luận câu hỏi 

Thống nhất ý kiến.
- HS: mang cành của mình đã
quan sát lên trước lớp trình bày
 Chỉ các bộ phận của thân.
- HS khác theo dõi, nhận xét.
Giới thiệu một số bài học có mẫu vật:
Sinh học 6:
Bài 4: có phải tất cả thực vật đều có hoa?; Bài 9: các loại rễ, các miền của rễ
Bài 12: Biến dạng của rễ; Bài 18 : Biến dạng của thân
. . . . . . . . . . . .
Sinh học 7:
Bài 15: giun đất; bài 26: châu chấu ; bài 22: tôm sông ; bài 35: ếch đồng
Sáng kiến kinh nghiệm 7 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
Như chúng ta đã biết, chương trình sinh học 6, 7 thường có mẫu vật
nhiều hơn sinh 8, 9. Chính vì vậy, nếu bài nào có mẫu vật thật thì GV nên ưu
tiên dùng mẫu vật hơn mô hình hoặc tranh ảnh, bởi khi tiếp cận với mẫu vật
sẽ tăng không khí học tập và hứng thú tìm tòi ở HS.

* Đối với những bài dạy có mô hình:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung
kiến thức, mô hình được đưa ra đúng lúc đúng cách; được đặt ở vò trí thuận lợi
cho cả lớp quan sát.
+ Với bài sử dụng mô hình GV thiết kế, tổ chức tiết dạy theo các bước sau:
• Bước 1: GV giới thiệu tên mô hình, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát
hay thao tác với mô hình.
• Bước 2: Khai thác nội dung mô hình.
Đầu tiên nên yêu cầu HS quan sát kó mô hình, ( ra câu hỏi cho HS làm
việc; làm sao để HS biết rõ họ phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? Nên
có câu hỏi đònh hướng cho HS mô tả hoặc thao tác với mô hình). Sau đó nhấn

mạnh vào nội dung nào trên mô hình cần quan tâm để có câu hỏi tập trung
chú ý hay giải thích cấu trúc mô hình; có thể yêu cầu HS tháo lắp từng bộ
phận của mô hình để quan sát.
• Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát hay thao tác với mô hình.
GV yêu cầu HS lên bảng trình bày trên mô hình .
Chú ý: các loại mô hình dùng trong dạy học sinh học chỉ là mô phỏng lại có
cấu trúc sinh học nên không hoàn toàn tuyệt đối đúng với kích thước thật,
khi dạy học, GV cần chỉ rõ để HS không hiểu sai kiến thức sinh học.
Ví dụ:
Tiết 15 – BÀI 15: AND ( sinh học 9)
Mục I – Cấu trúc không gian của phân tử ADN
Mục tiêu: - HS mô tả được cấu trúc không gian của phân tử ADN.
 GV: chuẩn bò mô hình phân tử ADN và tranh phóng to H15( hoặc phim).
 Qua bài học này GV cũng góp phần rèn luyện cho HS kó năng trình bày
trên mô hình bằng ngôn ngữ sinh học.
 GV tổ chức cho HS hoạt động nhóm.
Hoạt động của GV Hoạt động của HS
GV: giao cho mỗi nhóm 1 mô hình phân
tử ADN, Giới thiệu mô hình cấu trúc
không gian của phân tử ADN.
HS: nhận mô hình GV giao.
Sáng kiến kinh nghiệm 8 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
GV: Treo hình vẽ 15 ( hoặc phim) 
Yêu cầu HS quan sát mô hình + kết hợp
hình vẽ SGK.
? Mô tả cấu trúc không gian của phân tử
ADN?
GV: Gọi 1 HS lên bảng trình bày trước
lớp cấu trúc không gian của phân tử

ADN trên mô hình.
GV: nhận xét, chốt lại.
GV: yêu cầu HS tiếp tục quan sát mô
hình thực hiện lệnh 
? Các loại nuclêôtíc nào giữa 2 mạch
liên kết với nhau thành cặp?
? Giả sử trình tự các đơn phân trên một
mạch AND như sau:
-A-T-G-X-T-A-G-T-X-
Trình tự các đơn phân trên đoạn mạch
tương ứng sẽ như thế nào?
GV: Gọi HS trả lời.
 Nhận xét, chốt lại.
- HS: quan sát mô hình đối
chiếu hình vẽ  Thảo luận
nhóm, mô tả được cấu trúc
không gian phân tử ADN
- HS: lên bảng trình bày trên
mô hình.
- HS khác theo dõi Nhận
xét, bổ sung.
- HS: Tiếp tục quan sát mô
hình+ hình vẽ  Trả lời câu
hỏi:
- HS: trả lời  HS khác nhận
xét, bổ sung.
Giới thiệu một số bài dạy có mô hình:
Sinh 6: Bài 9 ( mục 2- Các miền của rễ )
Sáng kiến kinh nghiệm 9 Lê Thò Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC

Bài 15: Cấu tạo trong của thân non.
Bài 20: Cấu tạo trong của phiến lá.
Sinh 7: Bài 22: Tôm sông; bài 26: Châu chấu; bài 31: cá chép; bài 33: cấu
tạo trong của cá; bài 35: ếch đồng; bài 36: cấu tạo trong của ếch ; bài 38:
thằn lằn bóng đuôi dài; bài 41: Chim bồ câu; bài 42: Cấu tạo trong của chim.
Sinh 8: Bài 7: Bộ xương ………
Sinh 9: Bài 15: AND …
* Đối với những bài dạy có tranh ảnh ( không có mẫu vật và mô hình):
- Một số bài dạy không có mẫu vật không có mô hình nhưng có tranh ảnh
thì GV sử dụng tranh ảnh. Nếu trong sách có hình vẽ mà thiết bò không có thì
GV có thể tự vẽ tranh hoặc photo phim trong .
- GV yêu cầu HS về nhà tìm hiểu, quan sát trước hình vẽ.
- Ở những bài này GV cũng sử dụng kết hợp hai phương pháp : quan sát và
hợp tác nhỏ. HS tự quan sát, thu thập thông tin để trình bày trên tranh ảnh.
- Bài dạy có sử dụng tranh ảnh GV tiến hành như sau:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung
kiến thức, tranh được đưa ra đúng lúc đúng cách; được treo vò trí thuận lợi cho
cả lớp quan sát.
+ Cách tiến hành:
• Bước 1: GV giới thiệu tên tranh, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát
tranh, nêu yêu cầu đối với HS ( ra câu hỏi cho HS làm việc; làm sao để HS
biết rõ họ phải làm gì? Họ phải làm như thế nào? . . . ).
• Bước 2: Khai thác nội dung bức tranh. Đầu tiên yêu cầu HS mô tả bức
tranh ( nên có câu hỏi đònh hướng cho HS mô tả hoặc cho trước một số từ hay
tập hợp từ để hS mô tả theo đúng ý đồ của GV). Sau đó nhấn mạnh vào nội
dung nào trên bức tranh thì có câu hỏi tập trung chú ý của HS vào đó.
• Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát tranh. GV yêu cầu HS lên
bảng trình bày trên tranh.
Ví dụ:
Bài 26: CHÂU CHẤU (Sinh học 7)

Mục II- Tìm hiểu cấu tạo trong của châu chấu.
Để HS tự trình bày hoặc mô tả chính xác đặc điểm cấu tạo trong của
châu chấu thì GV sẽ hướng dẫn HS quan sát trên hình vẽ SGK .
Quá trình tự quan sát và trình bày được cấu tạo trong của châu chấu . HS
so sánh được đặc điểm cấu tạo trong của châu chấu với tôm sông. Từ đó, thấy
được sự tiến hoá của lớp sâu bọ so với lớp giáp xác.
Sáng kiến kinh nghiệm 10 Lê Thò Tây Phụng

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
Hoạt động của GV Hoạt động của HS
GV: Treo tranh (phim trong) cấu tạo trong
của châu chấu. Giới thiệu hình.
GV: Yêu cầu HS quan sát tranh Trả lời:
? Châu chấu có những hệ cơ quan nào?
? Trình bày cấu tạo trong của châu
chấu?
GV: gọi HS lên bảng trình bày trên hình
vẽ cấu tạo trong của châu chấu.
GV: Nhận xét, chốt lại:
- Châu chấu có đủ 7 hệ cơ quan, ở đây ta
chỉ tìm hiểu 4 hệ cơ quan chính : hệ tiêu
hoá, hệ hô hấp, hệ tuần hoàn, hệ thần kinh.
GV: Tiếp tục yêu cầu HS
 Thảo luận, trả lời các câu hỏi sau:
1. Hệ tiêu hoá và hệ bài tiết có quan hệ
với nhau như thế nào ?
2. Vì sao hệ tuần hoàn ở sâu bọ lại đơn
giản đi khi hệ thống ống khí phát triển ?
GV: nhận xét, chốt lại đáp án.
? Cấu tạo trong của châu chấu có đặc

điểm khác tôm như thế nào?
GV: Nhận xét, chốt đáp án.
HS: Quan sát tranh

HS: Xác đònh được đặc điểm
cấu tạo trong của châu chấu.
HS: Đại diện lên bảng trình bày.
 Chó rõ đặc điểm từng hệ .
HS khác theo dõi nhận xét, bổ
sung.
HS: Tiếp tục quan sát hình 
Thảo luận, thống nhất ý kiến,
HS: Đại diện nhóm trình bày
HS khác nhận xét.
HS: Nhớ lại đặc đđiểm cấu tạo
trong của tôm sông  So sánh
được,
Sáng kiến kinh nghiệm 11 Lê Thò Tây Phụng

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
Đa số sinh học 6,7,8,9 đều có tranh ảnh. Tuy nhiên, một số không có
trong phòng thiết bò nhưng GV vẫn có thể vẽ hoặc in phim trong phục vụ tiết
dạy.
Qua ví dụ trên ta thấy đặc thù của bộ môn sinh học là HS phải quan
sát, phân tích, thảo luận để tìm ra các đặc điểm đặc trưng về cấu tạo hình
thái của mỗi sinh vật thích nghi với môi trường sống.
Trong những bài dạy có sử dụng mô hình ( ĐDDH) sẽ giúp tiết học
thêm sôi nỗi, tạo hứng thú học tập cho HS. Từ các phân tích các ví dụ trên ta
thấy vai trò của người giáo viên và học sinh trong quá trình hoạt động. GV là
người lập kế hoạch, thiết kế câu hỏi hướng dẫn HS quan sát mẫu vật, mô

hình hoặc tranh ảnh.
Để dạy được phần này đòi hỏi người giáo viên phải có kó năng hướng
dẫn HS quan sát mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh. Trong quá trình hướng dẫn
phải tạo được sự hứng thú và kích thích tính tò mò khoa học ở HS.
IV. KẾT QUẢ
Sau một thời gian nghiên cứu và thử dạy các lớp khối 7và 9. Tôi thấy
ban đầu các em rất nhút nhác, thụ động không mạnh dạn lên bảng trình bày
trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh. Nhưng qua một thời gian quen với
phương pháp mới các em có sự tiến bộ hơn rất nhiều, kết quả đạt được rất
khả quan thông qua kết quả học tập ở HS.
• Kết quả khảo sát kỹ năng trình bày trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh
ảnh ở học sinh khối 7,9.

HS khối
Kết quả khảo sát ban đầu
Chưa đạt Đạt Tốt
Khối 7 (172 HS) 7,3% 33,3% 59.4%
Khối 9(170 HS) 6,8% 35,2% 58%
• Đặc biệt kết quả của các bài kiểm tra chất lượng hơn rất nhiều.
• Đa số các em rất hứng thú, say mê yêu thích môn học thông qua
phương pháp dạy và học mới. Với phương pháp học mới đã giúp các em có kó
năng trình bày trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp. Từ đó, các em
đã mạnh dạn hơn, tự tin hơn khi trình bày 1 vấn đề nào đó trước nhiều người.
Sáng kiến kinh nghiệm 12 Lê Thò Tây Phụng

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Để thực hiện chuyên đề này, giáo viên chỉ cần yêu cầu Học Sinh chuẩn
bò thật kó bài trước khi lên lớp. Nếu dạy bài có mẫu vật, yêu cầu học sinh
chuẩn bò theo nhóm ( nhưng giáo viên cũng phải phòng ngừa, phải chuẩn bò ).

Để tiết dạy sôi nỗi giáo viên phải tạo hứng thú với học sinh, đưa ra
nhiều tình huống có vấn đề yêu cầu học sinh giải quyết .
Kinh nghiệm cho thấy nếu GV thường xuyên gọi các em lên trình bày
trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp thì sẽ ngày càng rèn luyện
cho HS kó năng trình bày hơn.
Lưu ý : Giáo viên nên ưu tiên cho mẫu vật thật, rồi mới mô hình – tranh
ảnh.
VI. KẾT LUẬN – KẾT LUẬN
1. Kết luận
Qua cách hướng dẫn HS quan sát mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh, HS
mô tả hoặc trình bày được hình thái cấu tạo một cơ thể sinh vật bằng ngôn
ngữ sinh học một cách chính xác, khoa học. Từ đó đã hình thành và phát triển
cho HS kó năng trình bày một vấn đề nào đó trước nhiều người một cách tự
tin, lôi cuốn người nghe.
Đây là vấn đề không chỉ tôi mà hầu hết các giáo viên khác cũng rất
quan tâm. Là một giáo viên dạy môn sinh học tôi sẽ không ngừng phấn đấu,
học hỏi kinh nghiệm để rèn cho HS kó năng trình bày trên mẫu vật, mô hình
hoặc tranh ảnh .
2. Kiến nghò
Để mỗi tiết dạy đều có thiết bò dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tư
duy sáng tạo của HS, đồng thời rèn luyện cho HS kó năng trình bày trên mẫu
vật, mô hình hoặc tranh ảnh. Tôi xin đề xuất với cấp quản lí, ban lãnh đạo
ngành bổ sung thêm mô hình và tranh ảnh cho những bài chưa có, ủng hộ
kinh phí cho những bài dạy có sử dụng mẫu vật mà GV phải mua.
Trên đây là chuyên đề với ý kiến chủ quan của tôi, rất mong q thầy cô
tham khảo, đóng góp ý kiến để giúp tôi rút ra kinh nghiệm và hoàn chỉnh hơn
cho đề tài của mình.
VII. TÀI LIỆU THAM KHẢO
Khi trình bày chuyên đề này tôi đã tham khảo 1 số tài liệu sau:
1.Sách giáo khoa sinh 6 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2002.

2.Sách giáo viên sinh 7 – Nguyễn Quang vinh – NXB GD – 2003
Sáng kiến kinh nghiệm 13 Lê Thò Tây Phụng

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
3.Sách giáo khoa sinh 7 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2003.
4.Sách giáo viên sinh 9 – Nguyễn Quang vinh – NXB GD – 2004
5.Sách giáo khoa sinh 9 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD – 2004.
6.Bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ III, quyển 2-Nguyễn Hải Châu - GD- 2007
7.Tài liệu tập huấn giáo viên sinh học - Ngô Văn Hưng – Vụ GDTH - 2004

Hưng Lộc, ngày 18 tháng 10 năm 2007
NGƯỜI THỰC HIỆN
Lê Thò Tây Phụng
Sáng kiến kinh nghiệm 14 Lê Thò Tây Phụng