Triết Học -Nguyên Lý Cơ Bản Chủ Nghĩa Xã Hội Mác-Lênin phần 4 ppt

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
Lĩnh v c tinh th n c a đ i s ng xã h i có c u trúc h t s c ph c t p. Có th ti p c nự ầ ủ ờ ố ộ ấ ế ứ ứ ạ ể ế ậ
k t c u c a ý th c xã h i t nh ng ph ng di n khác nhau.ế ấ ủ ứ ộ ừ ữ ươ ệ
Theo n i dung và lĩnh v c ph n ánh đ i s ng xã h i, ý th c xã h i bao g m các hình tháiộ ự ả ờ ố ộ ứ ộ ồ
khác nhau, đó là ý th c chính tr , ý th c pháp quy n, ý th c đ o đ c, ý th c tôn giáo, ý th cứ ị ứ ề ứ ạ ứ ứ ứ
th m m , ý th c khoa h c,…ẩ ỹ ứ ọ
Theo trình đ ph n ánh c a ý th c xã h i đ i v i t n t i xã h i có th phân bi t ý th cộ ả ủ ứ ộ ố ớ ồ ạ ộ ể ệ ứ
xã h i thông th ng và ý th c lý lu n: ộ ườ ứ ậ ý th c xã h i thông th ng ứ ộ ườ là toàn b nh ng tri th c,ộ ữ ứ
nh ng quan ni m…c a nh ng con ng i trong m t c ng đ ng ng i nh t đ nh, đ c hìnhữ ệ ủ ữ ườ ộ ộ ồ ườ ấ ị ượ
thành m t cách tr c ti p t ho t đ ng th c ti n hàng ngày, ch a đ c h th ng hóa, kháiộ ự ế ừ ạ ộ ự ẽ ư ượ ệ ố
quát hóa thành lý lu n. ậ Ý th c lý lu n ứ ậ là nh ng t t ng, quan đi m đã đ c h th ng hóa,ữ ư ưở ể ượ ệ ố
khái quát hóa thành các h c thuy t xã h i, đ c trình bày d i d ng nh ng khái ni m, ph mọ ế ộ ượ ướ ạ ữ ệ ạ
trù, qui lu t. Ý th c lý lu n có kh năng ph n ánh hi n th c khách quan m t cách khái quát,ậ ứ ậ ả ả ệ ự ộ
sâu s c và chính xác, v ch ra các m i liên h b n ch t c a các s v t và hi n t ng. Ý th cắ ạ ố ệ ả ấ ủ ự ậ ệ ượ ứ
lý lu n đ t trình đ cao và mang tính h th ng t o thành các h t t ng.ậ ạ ộ ệ ố ạ ệ ư ưở
Cũng có th phân tích ý th c xã h i theo hai trình đ và hai ph ng th c ph n ánh đ iể ứ ộ ộ ươ ứ ả ố
v i t n t i xã h i, đó là tâm lý xã h i và h t t ng xã h i. ớ ồ ạ ộ ộ ệ ư ưở ộ Tâm lý xã h iộ là toàn b đ iộ ờ
s ng tình c m, tâm tr ng, khát v ng, ý chí,…c a nh ng c ng đ ng ng i nh t đ nh; là số ả ạ ọ ủ ữ ộ ồ ườ ấ ị ự
ph n ánh tr c ti p và t phát đ i v i hoàn c nh s ng c a h . ả ự ế ự ố ớ ả ố ủ ọ H t t ng xã h iệ ư ưở ộ là toàn bộ
các h th ng quan ni m, quan đi m xã h i nh : chính tr , tri t h c, đ o đ c, tôn giáo,…; làệ ố ệ ể ộ ư ị ế ọ ạ ứ
s ph n ánh gián ti p và t giác đ i v i t n t i xã h i. Tâm lý xã h i và h t t ng xã h iự ả ế ự ố ớ ồ ạ ộ ộ ệ ư ưở ộ
là hai trình đ , hai ph ng th c ph n ánh khác nhau c a ý th c xã h i đ i v i cùng m t t nộ ươ ứ ả ủ ứ ộ ố ớ ộ ồ
t i xã h i, chúng có m i quan h bi n ch ng v i nhau, tuy nhiên, không ph i tâm lý xã h i tạ ộ ố ệ ệ ứ ớ ả ộ ự
nó s n sinh ra h t t ng xã h i.ả ệ ư ưở ộ
Trong xã h i có giai c p thì ý th c xã h i cũng có tính giai c p, ph n ánh đi u ki n sinhộ ấ ứ ộ ấ ả ề ệ
ho t v t ch t và l i ích khác nhau, đ i l p nhau gi a các giai c p. M i giai c p đ u có đ iạ ậ ấ ợ ố ậ ữ ấ ỗ ấ ề ờ
s ng sinh ho t tinh th n đ c thù c a nó nh ng h t t ng th ng tr xã h i bao gi cũng làố ạ ầ ặ ủ ư ệ ư ưở ố ị ộ ờ
h t t ng c a giai c p th ng tr xã h i, nó có nh h ng đ n ý th c c a các giai c p trongệ ư ưở ủ ấ ố ị ộ ả ưở ế ứ ủ ấ
đ i s ng xã h i. Theo quan ni m c a Mác và Ăngghen: “giai c p nào chi ph i nh ng t li uờ ố ộ ệ ủ ấ ố ữ ư ệ

s n xu t v t ch t thì cũng chi ph i luôn c nh ng t li u s n xu t tinh th n, thành th nóiả ấ ậ ấ ố ả ữ ư ệ ả ấ ầ ử
chung t t ng c a nh ng ng i không có t li u s n xu t tinh th n cũng đ ng th i b giaiư ưở ủ ữ ườ ư ệ ả ấ ầ ồ ờ ị
c p th ng tr đó chi ph i”.ấ ố ị ố
b. Vai trò quy t đ nh c a t n t i xã h i đ i v i ý th c xã h iế ị ủ ồ ạ ộ ố ớ ứ ộ
M t trong nh ng công lao to l n c a Mác và Ăngghen là đã phát tri n ch nghĩa duy v tộ ữ ớ ủ ể ủ ậ
đ n đ nh cao, xây d ng quan đi m duy v t v l ch s , gi i quy t m t cách khoa h c v n đế ỉ ự ể ậ ề ị ử ả ế ộ ọ ấ ề
s hình thành và phát tri n c a ý th c xã h i. Các ông đã ch ng minh r ng, đ i s ng tinhự ể ủ ứ ộ ứ ằ ờ ố
th n c a xã h i hình thành và phát tri n trên c s c a đ i s ng v t ch t; r ng không th tìmầ ủ ộ ể ơ ở ủ ờ ố ậ ấ ằ ể
ngu n g c c a t t ng, tâm lý xã h i trong b n thân nó, nghĩa là không th tìm trong đ u ócồ ố ủ ư ưở ộ ả ể ầ
con ng i mà ph i tìm trong hi n th c v t ch t. S bi n đ i c a m t th i đ i nào đó cũngườ ả ệ ự ậ ấ ự ế ổ ủ ộ ờ ạ
s không gi i thích đ c n u ch căn c vào ý th c c a th i đ i y. Theo Mác: “…không thẽ ả ượ ế ỉ ứ ứ ủ ờ ạ ấ ể
nh n đ nh v m t th i đ i nh th căn c vào ý th c c a th i đ i đó. Trái l i, ph i gi iậ ị ề ộ ờ ạ ư ế ứ ứ ủ ờ ạ ạ ả ả
thích ý th c y b ng nh ng mâu thu n c a đ i s ng v t ch t, b ng s xung đ t hi n có gi aứ ấ ằ ữ ẫ ủ ờ ố ậ ấ ằ ự ộ ệ ữ
các l c l ng s n xu t xã h i và nh ng quan h s n xu t xã h i”.ự ượ ả ấ ộ ữ ệ ả ấ ộ
Quan đi m trên đây đ i l p v i quan đi m duy tâm v xã h i t c đ i l p v i quan đi mể ố ậ ớ ể ề ộ ứ ố ậ ớ ể
mu n đi tìm ngu n g c c a ý th c, t t ng trong b n thân ý th c t t ng, coi đó là ngu nố ồ ố ủ ứ ư ưở ả ứ ư ưở ồ
g c c a m i hi n t ng xã h i, quy t đ nh s phát tri n xã h i và trình bày l ch s các hìnhố ủ ọ ệ ượ ộ ế ị ự ể ộ ị ử
thái ý th c xã h i tách r i c s kinh t - xã h i. Ng c l i, theo quan đi m duy v t l ch sứ ộ ờ ơ ở ế ộ ượ ạ ể ậ ị ử
thì t n t i xã h i quy t đ nh ý th c xã h i; ý th c xã h i là s ph n ánh đ i v i t n t i xãồ ạ ộ ế ị ứ ộ ứ ộ ự ả ố ớ ồ ạ
h i và ph thu c vào t n t i xã h i; m i khi t n t i xã h i (nh t là ph ng th c s n xu t)ộ ụ ộ ồ ạ ộ ỗ ồ ạ ộ ấ ươ ứ ả ấ
bi n đ i thì nh ng t t ng và lý lu n xã h i, nh ng quan đi m v chính tr , pháp quy n,ế ổ ữ ư ưở ậ ộ ữ ể ề ị ể
tri t h c, đ o đ c,văn hóa, ngh thu t,… t t y u s bi n đ i theo. Cho nên nh ng th i kỳế ọ ạ ứ ệ ậ ấ ế ẽ ế ổ ở ữ ờ
49

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
l ch s khác nhau n u chúng ta th y có nh ng lý lu n, quan đi m, t t ng xã h i khác nhauị ử ế ấ ữ ậ ể ư ưở ộ
thì đó là do nh ng đi u ki n khác nhau c a đ i s ng v t ch t quy t đ nh.ữ ề ệ ủ ờ ố ậ ấ ế ị
Quan đi m duy v t l ch s v ngu n g c c a ý th c xã h i không ph i d ng l i chể ậ ị ử ề ồ ố ủ ứ ộ ả ừ ạ ở ỗ
xác đ nh s ph thu c c a ý th c xã h i vào t n t i xã h i, mà còn ch ra r ng, t n t i xã h iị ự ụ ộ ủ ứ ộ ồ ạ ộ ỉ ằ ồ ạ ộ

quy t đ nh ý th c xã h i không ph i m t cách gi n đ n tr c ti p mà th ng thông qua cácế ị ứ ộ ả ộ ả ơ ự ế ườ
khâu trung gian. Không ph i b t c t t ng, quan ni m, lý lu n hình thái ý th c xã h i nàoả ấ ứ ư ưở ệ ậ ứ ộ
cũng ph n ánh rõ ràng và tr c ti p nh ng quan h kinh t c a th i đ i, mà ch khi nào ả ự ế ữ ệ ế ủ ờ ạ ỉ xét
đ n cùngế thì chúng ta m i th y rõ nh ng m i quan h kinh t đ c ph n ánh b ng cách nàyớ ấ ữ ố ệ ế ượ ả ằ
hay cách khác trong các t t ng y.ư ưở ấ
2. Tính đ c l p t ng đ i c a ý th c xã h iộ ậ ươ ố ủ ứ ộ
Quan đi m duy v t bi n ch ng v xã h i không ch kh ng đ nh tính quy t đ nh c a t nể ậ ệ ứ ề ộ ỉ ẳ ị ế ị ủ ồ
t i xã h i đ i v i ý th c xã h i mà còn làm sáng t nh ng n i dung c a tính đ c l p t ngạ ộ ố ớ ứ ộ ỏ ữ ộ ủ ộ ậ ươ
đ i c a ý th c xã h i.ố ủ ứ ộ
- Ý th c xã h i th ng l c h u so v i t n t i xã h iứ ộ ườ ạ ậ ớ ồ ạ ộ
Theo nguyên lý t n t i xã h i quy t đ nh ý th c xã h i thì khi t n t i xã h i bi n đ i sồ ạ ộ ế ị ứ ộ ồ ạ ộ ế ổ ẽ
t t y u d n t i nh ng s bi n đ i c a ý th c xã h i. Tuy nhiên không ph i trong m i tr ngấ ế ẫ ớ ữ ự ế ổ ủ ứ ộ ả ọ ườ
h p, s bi n đ i c a t n t i xã h i đ u ngay l p t c d n t i s bi n đ i c a ý th c xã h i;ợ ự ế ổ ủ ồ ạ ộ ề ậ ứ ẫ ớ ự ế ổ ủ ứ ộ
trái l i, nhi u y u t c a ý th c xã h i (trong đ i s ng tâm lý xã h i và h t t ng xã h i)ạ ề ế ố ủ ứ ộ ờ ố ộ ệ ư ưở ộ
có th còn t n t i r t lâu dài ngay c khi c s t n t i xã h i đã sinh ra nó đã đ c thay đ iể ồ ạ ấ ả ơ ở ồ ạ ộ ượ ổ
căn b n. S dĩ nh v y là vì:ả ở ư ậ
+ Do b n ch t c a ý th c xã h i ch là s ph n ánh c a t n t i xã h i cho nên nói chungả ấ ủ ứ ộ ỉ ự ả ủ ồ ạ ộ
ý th c xã h i ch có th bi n đ i sau khi có s bi n đ i c a t n t i xã h i. M t khác, sứ ộ ỉ ể ế ổ ự ế ổ ủ ồ ạ ộ ặ ự
bi n đ i c a t n t i xã h i do s tác đ ng m nh m , th ng xuyên và tr c ti p c a ho tế ổ ủ ồ ạ ộ ự ộ ạ ẽ ườ ự ế ủ ạ
đ ng th c ti n, di n ra v i t c đ nhanh mà ý th c không th ph n ánh k p.ộ ự ễ ễ ớ ố ộ ứ ể ả ị
+ Do s c m nh c a thói quen, truy n th ng, t p quán cũng nh do tính l c h u, b o thứ ạ ủ ề ố ậ ư ạ ậ ả ủ
c a m t s hình thái ý th c xã h i.ủ ộ ố ứ ộ
+ Ý th c xã h i luôn g n v i l i ích c a nh ng nhóm; nh ng t p đoàn ng i, nh ng giaiứ ộ ắ ớ ợ ủ ữ ữ ậ ườ ữ
c p nh t đ nh trong l ch s . Vì v y, nh ng t t ng cũ, l c h u th ng đ c các l c l ngấ ấ ị ị ử ậ ữ ư ưở ạ ậ ườ ượ ự ượ
xã h i ph n ti n b l u gi và truy n bá nh m ch ng l i các l c l ng xã h i ti n b .ộ ả ế ộ ư ữ ề ằ ố ạ ự ượ ộ ế ộ
- Ý th c xã h i có th v t tr c t n t i xã h iứ ộ ể ượ ướ ồ ạ ộ
Khi kh ng đ nh tính th ng l c h u h n c a ý th c xã h i so v i t n t i xã h i, chẳ ị ườ ạ ậ ơ ủ ứ ộ ớ ồ ạ ộ ủ
nghĩa duy v t l ch s đ ng th i th a nh n r ng, trong nh ng đi u ki n nh t đ nh, t t ngậ ị ử ồ ờ ừ ậ ằ ữ ề ệ ấ ị ư ưở
c a con ng i, đ c bi t là nh ng t t ng khoa h c tiên ti n có th v t tr c s phát tri nủ ườ ặ ệ ữ ư ưở ọ ế ể ượ ướ ự ể
c a t n t i xã h i, d báo đ c t ng lai và có tác d ng t ch c, ch đ o ho t đ ng th củ ồ ạ ộ ự ượ ươ ụ ổ ứ ỉ ạ ạ ộ ự

ti n c a con ng i, h ng ho t đ ng đó vào vi c gi i quy t nh ng nhi m v m i do sễ ủ ườ ướ ạ ộ ệ ả ế ữ ệ ụ ớ ự
phát tri n chín mu i c a đ i s ng v t ch t c a xã h i đ t ra. Tuy nhiên suy đ n cùng, khể ồ ủ ờ ố ậ ấ ủ ộ ặ ế ả
năng v t tr c ý th c xã h i v n ph thu c vào t n t i xã h i.ượ ướ ứ ộ ẫ ụ ộ ồ ạ ộ
- Ý th c xã h i có tính k th a trong s phát tri n c a nó.ứ ộ ế ừ ự ể ủ
L ch s phát tri n đ i s ng tinh th n c a xã h i cho th y r ng, nh ng quan đi m lý lu nị ử ể ờ ố ầ ủ ộ ấ ằ ữ ể ậ
c a m i th i đ i không xu t hi n trên m nh đ t tr ng không mà đ c t o ra trên c s kủ ỗ ờ ạ ấ ệ ả ấ ố ượ ạ ơ ở ế
th a nh ng tài li u lý lu n c a các th i đ i tr c.ừ ữ ệ ậ ủ ờ ạ ướ
Do ý th c có tính k th a trong s phát tri n, nên không th gi i thích đ c m t tứ ế ừ ự ể ể ả ượ ộ ư
t ng nào đó n u ch d a vào nh ng quan h kinh t hi n có, không chú ý đ n các giai đo nưở ế ỉ ự ữ ệ ế ệ ế ạ
phát tri n t t ng tr c đó. L ch s phát tri n c a t t ng đã cho th y nh ng giai đo nể ư ưở ướ ị ử ể ủ ư ưở ấ ữ ạ
h ng th nh ho c suy tàn c a tri t h c, văn h c, ngh thu t,…nhi u khi không phù h p hoànư ị ặ ủ ế ọ ọ ệ ậ ề ợ
toàn v i nh ng giai đo n h ng th nh ho c suy tàn c a kinh t .ớ ữ ạ ư ị ặ ủ ế
Trong xã h i có giai c p, tính ch t k th a c a ý th c xã h i g n v i tính ch t giai c pộ ấ ấ ế ừ ủ ứ ộ ắ ớ ấ ấ
c a nó. Nh ng giai c p khác nhau k th a nh ng n i dung ý th c khác nhau c a các th i đ iủ ữ ấ ế ừ ữ ộ ứ ủ ờ ạ
tr c. Các giai c p tiên ti n ti p nh n nh ng di s n, t t ng ti n b c a xã h i cũ đ l i.ướ ấ ế ế ậ ữ ả ư ưở ế ộ ủ ộ ể ạ
Lênin nh n m nh r ng, văn hóa xã h i ch nghĩa c n ph i phát huy nh ng thành t u vàấ ạ ằ ộ ủ ầ ả ữ ự
truy n th ng t t đ p nh t c a n n văn hóa nhân lo i t c chí kim trên c s th gi i quanề ố ố ẹ ấ ủ ề ạ ừ ổ ơ ở ế ớ
50

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
Macxit. Ng i vi t: “Văn hóa vô s n ph i là s phát tri n h p qui lu t c a t ng s nh ngườ ế ả ả ự ể ợ ậ ủ ổ ố ữ
ki n th c mà loài ng i đã tích lũy đ c d i ách th ng tr c a xã h i t b n, xã h i b n đ aế ứ ườ ượ ướ ố ị ủ ộ ư ả ộ ọ ị
ch và xã h i c a b n quan liêu”.ủ ộ ủ ọ
- S tác đ ng qua l i gi a các hình thái ý th c xã h i trong s phát tri n c a chúng.ự ộ ạ ữ ứ ộ ự ể ủ
S tác đ ng qua l i gi a các hình thái ý th c xã h i là m t nguyên nhân làm cho trongự ộ ạ ữ ứ ộ ộ
m i hình thái ý th c xã h i có nh ng m t, nh ng tính ch t không th gi i thích đ c m tỗ ứ ộ ữ ặ ữ ấ ể ả ượ ộ
cách tr c ti p t t n t i xã h i. ự ế ừ ồ ạ ộ
L ch s phát tri n c a ý th c xã h i cho th y, thông th ng m i th i đ i, tùy theoị ử ể ủ ứ ộ ấ ườ ở ỗ ờ ạ
nh ng hoàn c nh l ch s c th có nh ng hình thái ý th c nào đó n i lên hàng đ u và tácữ ả ị ử ụ ể ữ ứ ổ ầ

đ ng m nh đ n các hình thái ý th c khác. Hy L p th i c , tri t h c và ngh thu t đã t ngộ ạ ế ứ Ở ạ ờ ổ ế ọ ệ ậ ừ
đóng vai trò đ c bi t quan tr ng; còn Tây Âu th i trung c thì tôn giáo đã có m t nhặ ệ ọ ở ờ ổ ộ ả
h ng m nh m đ n m i m t tinh th n c a xã h i. Các n c Tây Âu giai đo n l ch s sauưở ạ ẽ ế ọ ặ ầ ủ ộ ướ ở ạ ị ử
này thì ý th c chính tr l i đóng vai trò to l n, tác đ ng m nh m đ n các hình thái ý th c xãứ ị ạ ớ ộ ạ ẽ ế ứ
h i khác. Pháp t n a sau th k XVIII và Đ c cu i th k XIX, tri t h c và văn h c làộ Ở ừ ử ế ỷ ở ứ ố ế ỷ ế ọ ọ
công c quan tr ng nh t đ tuyên truy n nh ng t t ng chính tr , là vũ đài c a cu c đ uụ ọ ấ ể ề ữ ư ưở ị ủ ộ ấ
tranh chính tr c a các l c l ng xã h i tiên ti n. Ngày nay, trong s tác đ ng l n nhau gi aị ủ ự ượ ộ ế ự ộ ẫ ữ
các hình thái ý th c xã h i, ý th c chính tr th ng có vai trò đ c bi t quan tr ng. Ý th cứ ộ ứ ị ườ ặ ệ ọ ứ
chính tr c a giai c p cách m ng đ nh h ng cho s phát tri n theo chi u h ng ti n b c aị ủ ấ ạ ị ướ ự ể ề ướ ế ộ ủ
các hình thái ý th c khác.ứ
- Ý thúc xã h i có kh năng tác đ ng tr l i t n t i xã h i.ộ ả ộ ở ạ ồ ạ ộ
Ch nghĩa duy v t l ch s không nh ng phê phán quan đi m duy tâm, mà còn bác b quanủ ậ ị ử ữ ể ỏ
đi m duy v t t m th ng hay “ch nghĩa duy v t kinh t ”. Theo Ăngghen: “S phát tri n vể ậ ầ ườ ủ ậ ế ự ể ề
m t chính tr , pháp lu t, tri t h c, tôn giáo,…ặ ị ậ ế ọ đ u d a vào s phát tri n kinh t . Nh ng t tề ự ự ể ế ư ấ
c chúng cũng có nh h ng l n nhau và nh h ng đ n c s kinh t ”. M c đ nh h ngả ả ưở ẫ ả ưở ế ơ ở ế ứ ộ ả ưở
c a t t ng đ i v i s phát tri n xã h i ph thu c vào nh ng đi u ki n l ch s c th ; vàoủ ư ưở ố ớ ự ể ộ ụ ộ ữ ề ệ ị ử ụ ể
tính ch t c a các m i quan h kinh t mà trên đó tu t ng n y sinh; vai trò l ch s c a giaiấ ủ ố ệ ế ưở ả ị ử ủ
c p mang ng n c tu t ng; vào m c đ ph n ánh đúng đ n c a t t ng đ i v i các nhuấ ọ ờ ưở ứ ộ ả ắ ủ ư ưở ố ớ
c u phát tri n xã h i; vào m c đ m r ng c a tu t ng trong qu n chúng;…Cũng do đó, ầ ể ộ ứ ộ ở ộ ủ ưở ầ ở
đây c n phân bi t vai trò c a ý th c t t ng ti n b và t t ng ý th c ph n ti n b đ iầ ệ ủ ứ ư ưở ế ộ ư ưở ứ ả ế ộ ố
v i s phát tri n c a xã h i.ớ ự ể ủ ộ
Nh v y, nguyên lý c a ch nghĩa duy v t l ch s v tính đ c l p t ng đ i c a ý th cư ậ ủ ủ ậ ị ử ề ộ ậ ươ ố ủ ứ
xã h i đã ch ra b c tranh ph c t p trong l ch s phát tri n c a ý th c xã h i và đ i s ng tinhộ ỉ ứ ứ ạ ị ử ể ủ ứ ộ ờ ố
th n xã h i nói chung; nó bác b m i quan ni m siêu hình, máy móc, t m th ng v m iầ ộ ỏ ọ ệ ầ ườ ề ố
quan h gi a t n t i xã h i và ý th c xã h i.ệ ữ ồ ạ ộ ứ ộ
Quan đi m duy v t Macxit v “tính quy t đ nh c a t n t i xã h i đ i v i ý th c xã h iể ậ ề ế ị ủ ồ ạ ộ ố ớ ứ ộ
và tính đ c l p t ng đ i c a ý th c xã h i” là m t trong nh ng nguyên lý c b n c a chộ ậ ươ ố ủ ứ ộ ộ ữ ơ ả ủ ủ
nghĩa duy v t l ch s ; là m t trong nh ng c s ph ng pháp lu n căn b n c a ho t đ ngậ ị ử ộ ữ ơ ở ươ ậ ả ủ ạ ộ
nh n th c và th c ti n. theo nguyên lý này, ậ ứ ự ễ m t m t,ộ ặ vi c nh n th c các hi n t ng c a đ iệ ậ ứ ệ ượ ủ ờ
s ng tinh th n xã h i c n ph i căn c vào t n t i xã h i đã làm n y sinh ra nó, nh ng ố ầ ộ ầ ả ứ ồ ạ ộ ả ư m tặ

khác, cũng c n ph i gi i thích các hi n t ng đó t nh ng ph ng di n khác nhau thu c n iầ ả ả ệ ượ ừ ữ ươ ệ ộ ộ
dung tính đ c l p t ng đ i c a chúng. Do đó trong th c ti n c i t o xã h i cũ, xây d ng xãộ ậ ươ ố ủ ự ễ ả ạ ộ ự
h i m i c n ph i đ c ti n hành đ ng th i trên c hai m t t n t i xã h i và ý th c xã h i,ộ ớ ầ ả ượ ế ồ ờ ả ặ ồ ạ ộ ứ ộ
trong đó vi c thay đ i t n t i xã h i cũ là đi u ki n c b n nh t đ thay đ i ý th c xã h iệ ổ ồ ạ ộ ề ệ ơ ả ấ ể ổ ứ ộ
cũ; đ ng th i cũng th y r ng không ch nh ng bi n đ i trong t n t i xã h i m i t t y u d nồ ờ ấ ằ ỉ ữ ế ổ ồ ạ ộ ớ ấ ế ẫ
đ n nh ng thay đ i to l n trong đ i s ng tinh th n c a xã h i mà ng c l i, nh ng tác đ ngế ữ ổ ớ ờ ố ầ ủ ộ ượ ạ ữ ộ
c a đ i s ng tinh th n xã h i, v i nh ng đi u ki n xác đ nh cũng có th t o ra nh ng bi nủ ờ ố ầ ộ ớ ữ ề ệ ị ể ạ ữ ế
đ i m nh m , sâu s c trong t n t i xã h i.ổ ạ ẽ ắ ồ ạ ộ
IV. HÌNH THÁI KINH T - XÃ H I VÀ QUÁ TRÌNH L CH S T NHIÊN Ế Ộ Ị Ử Ự
C A S PHÁT TRI N CÁC HÌNH THÁI KINH T - XÃ H IỦ Ự Ể Ế Ộ
1. Khái ni m, c u trúc hình thái kinh t - xã h iệ ấ ế ộ
51

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
Xã h i là t ng th c a nhi u lĩnh v c v i nh ng m i quan h h t s c ph c t p. Các nhàộ ổ ể ủ ề ự ớ ữ ố ệ ế ứ ứ ạ
kinh đi n c a ch nghĩa Mác-Lênin đã v n d ng ph ng pháp duy v t bi n ch ng vào vi cể ủ ủ ậ ụ ươ ậ ệ ứ ệ
phân tích đ i s ng xã h i, ti n hành tr u t ng hóa các quan h xã h i và phân tách ra nh ngờ ố ộ ế ừ ượ ệ ộ ữ
quan h s n xu t, t c là nh ng quan h kinh t t n t i m t cách khách quan, t t y u khôngệ ả ấ ứ ữ ệ ế ồ ạ ộ ấ ế
ph thu c vào ý chí con ng i, ti n hành “gi i ph u” nh ng quan h đó và đ ng th i phânụ ộ ườ ế ả ẫ ữ ệ ồ ờ
tích nh ng quan h đó trong m i quan h ph thu c c a nó v i th c tr ng phát tri n c a l cữ ệ ố ệ ụ ộ ủ ớ ự ạ ể ủ ự
l ng s n xu t hi n th c, phân tích nh ng quan h đó trong m i quan h toàn b v i nh ngượ ả ấ ệ ự ữ ệ ố ệ ộ ớ ữ
quan h xã h i khác, t c v i nh ng quan h thu c ki n trúc th ng t ng chính tr - xã h i, tệ ộ ứ ớ ữ ệ ộ ế ượ ầ ị ộ ừ
đó cho th y rõ xã h i là m t h th ng c u trúc v i các lĩnh v c c b n t o thành, đó là: l cấ ộ ộ ệ ố ấ ớ ự ơ ả ạ ự
l ng s n xu t, quan h s n xu t và kién trúc th ng t ng; trong đó quan h s n xu t v aượ ả ấ ệ ả ấ ượ ầ ệ ả ấ ừ
t n t i v i t cách là hình th c kinh t c a s phát tri n l c l ng s n xu t v a t n t i v iồ ạ ớ ư ứ ế ủ ự ể ự ượ ả ấ ừ ồ ạ ớ
t cách là cái h p thành c s kinh t c a xã h i mà trên đó d ng lên m t h th ng ki n trúcư ợ ơ ở ế ủ ộ ự ộ ệ ố ế
th ng t ng chính tr , pháp lu t, tôn giáo,…Trong lý lu n tri t h c c a ch nghĩa Mác-Lêninượ ầ ị ậ ậ ế ọ ủ ủ
c u trúc đó c a xã h i đ c g i là ấ ủ ộ ượ ọ hình thái kinh t - xã h i ế ộ (ho c hình thái xã h i).ặ ộ
V y, ậ hình thái kinh t - xã h i là m t ph m trù c b n c a ch nghĩa duy v t l ch s ,ế ộ ộ ạ ơ ả ủ ủ ậ ị ử

dùng đ ch xã h i t ng giai đo n l ch s nh t đ nh, v i m t ki u quan h s n xu t đ cể ỉ ộ ở ừ ạ ị ử ấ ị ớ ộ ể ệ ả ấ ặ
tr ng cho xã h i đó phù h p v i m t trình đ nh t đ nh c a l c l ng s n xu t và v i m tư ộ ợ ớ ộ ộ ấ ị ủ ự ượ ả ấ ớ ộ
ki n trúc th ng t ng t ng ng đ c xây d ng trên nh ng quan h s n xu t y.ế ượ ầ ươ ứ ượ ự ữ ệ ả ấ ấ
V i khái ni m khoa h c v xã h i theo c u trúc “hình thái” nh v y đã đem l i m tớ ệ ọ ề ộ ấ ư ậ ạ ộ
ph ng pháp lu n khoa h c trong vi c nghiên c u v c u trúc c b n c a xã h i, cho phépươ ậ ọ ệ ứ ề ấ ơ ả ủ ộ
phân tích đ i s ng h t s c ph c t p c a xã h i đ ch ra nh ng m i quan h bi n ch ngờ ố ế ứ ứ ạ ủ ộ ể ỉ ữ ố ệ ệ ứ
gi a các lĩnh v c c b n c a nó; ch ra qui lu t v n đ ng và phát tri n c a nó nhu m t quáữ ự ơ ả ủ ỉ ậ ậ ộ ể ủ ộ
trình l ch s t nhiên. Đây là m t trong nh ng phát hi n to l n v m t ph ng pháp lu nị ử ự ộ ữ ệ ớ ề ặ ươ ậ
phân tích khoa h c v đ i s ng xã h i và l ch s c a ch nghĩa Mac-Lênin.ọ ề ờ ố ộ ị ử ủ ủ
2. Quá trình l ch s - t nhiên c a s phát tri n các hình thái kinh t -xã h iị ử ự ủ ự ể ế ộ
Khi phân tích s phát tri n c a l ch s nhân lo i theo lý lu n c u trúc hình thái kinh t -xãự ể ủ ị ử ạ ậ ấ ế
h i, Mác cho r ng: “S phát tri n c a các hình thái kinh tê-xã h i là m t quá trình l ch s -tộ ằ ự ể ủ ộ ộ ị ử ự
nhiên”
Tính ch t l ch s -t nhiên c a quá trình phát tri n các hình thái kinh t -xã h i đ c phânấ ị ử ự ủ ể ế ộ ượ
tích các n i dung ch y u sau đây:ở ộ ủ ế
- S v n đ ng và phát tri n c a xã h i không tuân theo ý chí ch quan c a con ng i màự ậ ộ ể ủ ộ ủ ủ ườ
tuân theo các qui lu t khách quan, dó là các qui lu t c a chính b n thân c u trúc hình thái kinhậ ậ ủ ả ấ
t -xã h i, là h th ng các qui lu t xã h i thu c các lĩnh v c kinh t , chính tr , văn hóa,…màế ộ ệ ố ậ ộ ộ ự ế ị
tr c h t và c b n nh t là qui lu t quan h s n xu t phù h p v i trình đ phát tri n c aướ ế ơ ả ấ ậ ệ ả ấ ợ ớ ộ ể ủ
l c l ng s n xu t và qui lu t ki n trúc th ng t ng phù h p v i c s h t ng.ự ượ ả ấ ậ ế ượ ầ ợ ớ ơ ở ạ ầ
- Ngu n g c c a m i s v n đ ng, phát tri n c a xã h i, c a l ch s nhân lo i, c a m iồ ố ủ ọ ự ậ ộ ể ủ ộ ủ ị ử ạ ủ ọ
lĩnh v c kinh t -xã h i, suy cho đ n cùng đ u có nguyên nhân tr c ti p hay gián ti p t sự ế ộ ế ề ự ế ế ừ ự
phát tri n c a l c l ng s n xu t c a xã h i. Lênin t ng nh n m nh: “ Ch có đem quiể ủ ự ượ ả ấ ủ ộ ừ ấ ạ ỉ
nh ng quan h xã h i vào nh ng quan h s n xu t, và đem qui nh ng quan h s n xu t vàoữ ệ ộ ữ ệ ả ấ ữ ệ ả ấ
trình đ c a nh ng l c l ng s n xu t thì ng i ta m i có đ c m t c s v ng ch c độ ủ ữ ự ượ ả ấ ườ ớ ượ ộ ơ ở ữ ắ ể
quan ni m s phát tri n c a nh ng hình thái kinh t -xã h i là m t quá trình l ch s -tệ ự ể ủ ữ ế ộ ộ ị ử ự
nhiên”.
- Quá trình phát tri n c a các hình thái kinh t -xã h i, t c là quá trình thay th l n nhauể ủ ế ộ ứ ế ẫ
c a các hình thái kinh t -xã h i trong l ch s nhân lo i, và do đó là s phát tri n c a l ch sủ ế ộ ị ử ạ ự ể ủ ị ử
xã h i loài ng i, có th do s tác đ ng c a nhi u nhân t ch quan nh ng nhân t gi vaiộ ườ ể ự ộ ủ ề ố ủ ư ố ữ

trò quy t đ nh chính là: s tác đ ng c a các qui lu t khách quan. D i s tác đ ng c a quiế ị ự ộ ủ ậ ướ ự ộ ủ
lu t khách quan mà l ch s nhân lo i, xét trong tính ch t toàn b c a nó là quá trình thay thậ ị ử ạ ấ ộ ủ ế
tu n t các hình thái kinh tê-xã h i: nguyên th y, nô l , phong ki n, t b n ch nghĩa vàầ ự ộ ủ ệ ế ư ả ủ
t ng lai nh t đ nh thu c v hình thái kinh t -xã h i c ng s n ch nghĩa.ươ ấ ị ộ ề ế ộ ộ ả ủ
Trong khi kh ng đ nh tính ch t l ch s t - nhiên, t c tính qui lu t khách quan c a s v nẳ ị ấ ị ử ự ứ ậ ủ ự ậ
đ ng, phát tri n xã h i, ch nghĩa Mac-Lênin cũng đ ng th i kh ng đ nh vai trò c a các nhânộ ể ộ ủ ồ ờ ẳ ị ủ
52

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
t khác đ i v i ti n trình phát tri n c a l ch s nhân lo i nói chung và l ch s m i c ng đ ngố ố ớ ế ể ủ ị ử ạ ị ử ỗ ộ ồ
ng i c th nói riêng, đó là s tác đ ng c a các nhân t thu c v đi u ki n đ a lý, t ngườ ụ ể ự ộ ủ ố ộ ề ề ệ ị ươ
quan l c l ng chính tr cú các giai c p, t ng l p xã h i, truy n th ng văn hóa c a m i c ngự ượ ị ấ ầ ớ ộ ề ố ủ ỗ ộ
đ ng ng i, đi u ki n tác đ ng c a tình hình qu c t đ i v i ti n trình phát tri n c a m iồ ườ ề ệ ộ ủ ố ế ố ớ ế ể ủ ỗ
c ng đ ng ng i trong l ch s ,…chính do s tác đ ng c a các nhân t này mà ti n trình phátộ ồ ườ ị ử ự ộ ủ ố ế
tri n c a m i c ng đ ng ng i có th di n ra v i nh ng con đ ng, hình th c và b c điể ủ ỗ ộ ồ ườ ể ễ ớ ữ ườ ứ ướ
khác nhau, t o nên tính phong phú, đa d ng c a trong s phát tri n c a l ch s nhân lo i. tínhạ ạ ủ ự ể ủ ị ử ạ
ch t phong phú đa d ng c a ti n trình phát tri n các hình thái kinh t -xã h i có th bao hàmấ ạ ủ ế ể ế ộ ể
nh ng b c phát tri n “b qua” m t hay vài hình thái kinh t -xã h i nh t đ nh. Tuy nhiên,ữ ướ ể ỏ ộ ế ộ ấ ị
nh ng s “b qua” nh v y đ u ph i có nh ng đi u ki n khách quan và ch quan nh t đ nh.ữ ự ỏ ư ậ ề ả ữ ề ệ ủ ấ ị
Nh v y, l ch s nhân lo i nói chung, l ch s phát tri n c a m i c ng đ ng ng i nóiư ậ ị ử ạ ị ử ể ủ ỗ ộ ồ ườ
riêng v a tuân theo tính t t y u qui lu t xã h i v a ch u s tác đ ng đa d ng c a các nhân từ ấ ế ậ ộ ừ ị ự ộ ạ ủ ố
khác nhau, trong đó có c nhân t ho t đ ng ch quan c a con ng i, t đó l ch s phát tri nả ố ạ ộ ủ ủ ườ ừ ị ử ể
c a xã h i đ c bi u hi n ra là l ch s th ng nh t trong tính đa d ng và đa d ng trong tínhủ ộ ượ ể ệ ị ử ố ấ ạ ạ
th ng nh t c a nó.ố ấ ủ
3. Giá tr khoa h c c a lý lu n hình thái kinh t -xã h iị ọ ủ ậ ế ộ
Tr c Mác, ch nghĩa duy tâm gi vai trò th ng tr trong khoa h c xã h i. V i s ra đ iướ ủ ữ ố ị ọ ộ ớ ự ờ
c a ch nghĩa duy v t l ch s , trong đó h t nhân c a nó là lý lu n hình thái kinh t -xã h i đãủ ủ ậ ị ử ạ ủ ậ ế ộ
cung c p m t ph ng pháp lu n th c s khoa h c trong nghiên c u v lĩnh v c xã h i.ấ ộ ươ ậ ự ự ọ ứ ề ự ộ
- Theo lý lu n hình thái kinh t -xã h i, s n xu t v t ch t chính là c s c a đ i s ng xãậ ế ộ ả ấ ậ ấ ơ ở ủ ờ ố

h i, ph ng th c s n xu t v t ch t quy t đ nh trình đ phát tri n c a đ i s ng xã h i vàộ ươ ứ ả ấ ậ ấ ế ị ộ ể ủ ờ ố ộ
l ch s nói chung, vì v y không th xu t phát t ý th c, t t ng ho c t ý chí ch quan c aị ử ậ ể ấ ừ ứ ư ưở ặ ừ ủ ủ
con ng i đ gi i thích các hi n t ng trong đ i s ng xã h i mà ph i xu t phát t b n thânườ ể ả ệ ượ ờ ố ộ ả ấ ừ ả
th c tr ng phát tri n c a n n s n xu t xã h i, đ c bi t là t trình đ phát tri n c a ph ngự ạ ể ủ ề ả ấ ộ ặ ệ ừ ộ ể ủ ươ
thúc s n xu t c a xã h i v i c t lõi c a nó là trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu tả ấ ủ ộ ớ ố ủ ộ ể ủ ự ượ ả ấ
hi n th c.ệ ự
- Theo lý lu n hình thái ý th c-xã h i, xã h i không ph i là s k t h p m t cách ng uậ ứ ộ ộ ả ự ế ợ ộ ẫ
nhiên, máy móc gi a các cá nhân mà là m t c th s ng đ ng, trong đó các ph ng di n c aữ ộ ơ ể ố ộ ươ ệ ủ
đ i s ng xã h i t n t i trong m t h th ng c u trúc th ng nh t ch t ch , tác đ ng qua l iờ ố ộ ồ ạ ộ ệ ố ấ ố ấ ặ ẽ ộ ạ
l n nhau, trong đó quan h s n xu t đóng vai trò là quan h c b n nh t, quy t đ nh các quanẫ ệ ả ấ ệ ơ ả ấ ế ị
h xã h i khác; là tiêu chu n khách quan đ phân bi t các ch đ xã h i khác nhau. Vì v y,ệ ộ ẩ ể ệ ế ộ ộ ậ
đ lý gi i chính xác đ i s ng xã h i c n ph i s d ng ph ng pháp lu n tr u t ng hóaể ả ờ ố ộ ầ ả ử ụ ươ ậ ừ ượ
khoa h c – đó là c n xu t phát t quan h s n xu t hi n th c c a xã h i đ ti n hành phânọ ầ ấ ừ ệ ả ấ ệ ự ủ ộ ể ế
tích các ph ng di n khác nhau (chính tr , pháp lu t, văn hóa, khoa hoc,…) c a đ i s ng xãươ ệ ị ậ ủ ờ ố
h i và m i quan h l n nhau gi a chúng.ộ ố ệ ẫ ữ
- Theo lý lu n hình thái kinh t -xã h i, s v n đ ng, phát tri n c a xã h i là m t quáậ ế ộ ự ậ ộ ể ủ ộ ộ
trình l ch s -t nhiên, t c là quá trình di n ra theo các qui lu t khách quan ch không ph iị ử ự ứ ễ ậ ứ ả
theo ý mu n ch quan, do v y mu n nh n th c và gi i quy t đúng đ n, có hi u qu nh ngố ủ ậ ố ậ ứ ả ế ắ ệ ả ữ
v n đ c a đ i s ng xã h i thì ph i đi sâu nghiên c u các qui lu t v n đ ng, phát tri n c aấ ề ủ ờ ố ộ ả ứ ậ ậ ộ ể ủ
xã h i. Lênin t ng nh n m nh r ng: “xã h i là m t c th s ng đang phát tri n khôngộ ừ ấ ạ ằ ộ ộ ơ ể ố ể
ng ng, m t c th mà mu n nghiên c u nó thì c n ph i phân tích m t cách khách quanừ ộ ơ ể ố ứ ầ ả ộ
nh ng quan h s n xu t c u thành m t hình thái xã h i nh t đ nh và c n ph i nghiên c uữ ệ ả ấ ấ ộ ộ ấ ị ầ ả ứ
nh ng qui lu t v n hành và phát tri n c a hình thái xã h i đó”.ữ ậ ậ ể ủ ộ
Nh ng giá tr khoa h c trên đây c a lý lu n hình thái kinh t -xã h i là nh ng giá tr vữ ị ọ ủ ậ ế ộ ữ ị ề
m t ặ ph ng pháp lu n chung nh tươ ậ ấ c a vi c nghiên c u v xã h i và l ch s nhân lo i, l chủ ệ ứ ề ộ ị ử ạ ị
s các c ng đ ng ng i, nó không th thay th cho nh ng ph ng pháp đ c thù trong quáử ộ ồ ườ ể ế ữ ươ ặ
trình nghiên c u v t ng lĩnh v c c th c a xã h i. Lênin đã t ng d y r ng: “lý lu n đóứ ề ừ ự ụ ể ủ ộ ừ ạ ằ ậ
không bao gi có tham v ng gi i thích t t c , mà ch có ý mu n v ch ra m t ph ng pháp…ờ ọ ả ấ ả ỉ ố ạ ộ ươ
duy nh t khoa h c đ gi i thích l ch s ”.ấ ọ ể ả ị ử
V. VAI TRÒ C A Đ U TRANH GIAI C P VÀ CÁCH M NG XÃ H I Đ I V I Ủ Ấ Ấ Ạ Ộ Ố Ớ

53

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
S V N Đ NG, PHÁT TRI N C A XÃ H I CÓ Đ I KHÁNG GIAI C PỰ Ậ Ộ Ể Ủ Ộ Ố Ấ
1. Giai c p và vai trò c a đ u tranh giai c p đ i v i s phát tri n c a xã h i có đ iấ ủ ấ ấ ố ớ ự ể ủ ộ ố
kháng giai c pấ
a. Khái ni m giai c pệ ấ
Trong ch nghĩa Mac-Lênin, khái ni mủ ệ giai c pấ dùng đ ch “nh ng t p đoàn to l n g mể ỉ ữ ậ ớ ồ
nh ng ng i khác nhau v đ a v c a h trong m t h th ng s n xu t xã h i nh t đ nh trongữ ườ ề ị ị ủ ọ ộ ệ ố ả ấ ộ ấ ị
l ch s , khác nhau v quan h c a h (th ng thì nh ng quan h này đ c pháp lu t qui đ nhị ử ề ệ ủ ọ ườ ữ ệ ượ ậ ị
và th a nh n) đ i v i nh ng t li u s n xu t, v vai trò c a h trong t ch c lao đ ng xãừ ậ ố ớ ữ ư ệ ả ấ ề ủ ọ ổ ứ ộ
h i, và nh v y là khác nhau v cách th c h ng th và v ph n c a c i ít ho c nhi u màộ ư ậ ề ứ ưở ụ ề ầ ủ ả ặ ề
h đ c h ng”.ọ ượ ưở
Theo khái ni m trên đây, ệ th c ch tự ấ c a s phân hóa nh ng con ng i trong m t c ngủ ự ữ ườ ộ ộ
đ ng xã h i thành các giai c p khác nhau, đ i l p nhau chính là do có s khác nhau và đ i l pồ ộ ấ ố ậ ự ố ậ
nhau v đ a v c a h trong m t ch đ kinh t -xã h i nh t đ nh và do đó có kh năng kháchề ị ị ủ ọ ộ ế ộ ế ộ ấ ị ả
quan d n đ n m t th c t là “t p đoàn này có th chi m đo t đ c lao đ ng c a t p đoànẫ ế ộ ự ế ậ ể ế ạ ượ ộ ủ ậ
khác”. Do v y, theo Lênin: “gíai c p là nh ng t p đoàn ng i mà t p đoàn này có th chi mậ ấ ữ ậ ườ ậ ể ế
đo t lao đ ng c a t p đoàn khác, do ch các t p đoàn đó có đ a v khác nhau trong m t chạ ộ ủ ậ ỗ ậ ị ị ộ ế
đ kinh t xã h i nh t đ nh”. Cũng do đó, th c ch t c a s phân hóa giai c p trong xã h iộ ế ộ ấ ị ự ấ ủ ự ấ ộ
chính là s phân hóa nh ng con ng i trong m t c ng đ ng xã h i thành nh ng k bóc l t vàự ữ ườ ộ ộ ồ ộ ữ ẻ ộ
nh ng ng i b bóc l t. Th c t l ch s nhân lo i m y nghìn năm qua đã ch ng minh đi uữ ườ ị ộ ự ế ị ử ạ ấ ứ ề
này, đó là s phân hóa nh ng con ng i trong c ng đ ng xã h i thành các giai c p đ i khángự ữ ườ ộ ồ ộ ấ ố
nhau: ch nô và nô l , chúa đ t và nông nô, t s n và vô s n.ủ ệ ấ ư ả ả
Th c ti n l ch s cũng đã ch ng minh: giai c p nào n m đ c t li u s n xu t ch y uự ễ ị ử ứ ấ ắ ượ ư ệ ả ấ ủ ế
c a xã h i thì đ ng th i có kh năng chi m đ c đ a v làm ch quy n l c chính tr vàủ ộ ồ ờ ả ế ượ ị ị ủ ề ự ị
quy n l c nhà n c, do đó có kh năng khách quan tr thành giai c p th ng tr xã h i, th cề ự ướ ả ở ấ ố ị ộ ự
hi n đ c vi c chi m đo t lao đ ng c a giai c p khác và duy trì đ c tình tr ng t ng đ iệ ượ ệ ế ạ ộ ủ ấ ượ ạ ươ ố
n đ nh c a xã h i trong đi u ki n có đ i kháng giai c p.ổ ị ủ ộ ề ệ ố ấ

Khái ni m giai c p không đ n thu n là m t khái ni m c a khoa h c chính tr mà đó cònệ ấ ơ ầ ộ ệ ủ ọ ị
là m t khái ni m ph n ánh m i quan h khách quan gi a lĩnh v c kinh t và lĩnh v c chínhộ ệ ả ố ệ ữ ự ế ự
tr c a xã h i; ph n ánh m i quan h kinh t - chính tr gi a các t p đoàn ng i trong m tị ủ ộ ả ố ệ ế ị ữ ậ ườ ộ
đi u ki n l ch s nh t đ nh. Đó là m i quan h không ch có s khác bi t mà còn có tính ch tề ệ ị ử ấ ị ố ệ ỉ ự ệ ấ
đ i l p c a h trên ph ng di n kinh t và chính tr . T đó cho th y: vi c phân tích nh ngố ậ ủ ọ ươ ệ ế ị ừ ấ ệ ữ
v n đ v k t c u chính tr c n ph i g n li n v i vi c phân tích k t c u kinh t c a xã h iấ ề ề ế ấ ị ầ ả ắ ề ớ ệ ế ấ ế ủ ộ
theo quan đi m l ch s , c th .ể ị ử ụ ể
Đ phân tích và x lý chính xác nh ng v n đ v k t c u chính tr xã h i không nh ngể ử ữ ấ ề ề ế ấ ị ộ ữ
c n n m v ng khái ni m giai c p theo quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin mà còn ph iầ ắ ữ ệ ấ ể ủ ủ ả
n m v ng khái ni m ắ ữ ệ t ng l p xã h i.ầ ớ ộ Khái ni m t ng l p xã h i th ng đ c s d ng đệ ầ ớ ộ ườ ượ ử ụ ể
ch s phân t ng, phân l p, phân nhóm gi a nh ng con ng i trong cùng m t giai c p theoỉ ự ầ ớ ữ ữ ườ ộ ấ
đ a v và s khác bi t c th c a h trong giai c p đó nh : t ng l p công nhân làm thuê laoị ị ự ệ ụ ể ủ ọ ấ ư ầ ớ
đ ng gi n đ n, lao đ ng ph c t p, lao đ ng chuyên gia,…; m t khác, khái ni m này cũng cònộ ả ơ ộ ứ ạ ộ ặ ệ
đ c dùng đ ch nh ng nhóm ng i ngoài k t c u các giai c p trong m t xã h i nh t đ nhượ ể ỉ ữ ườ ế ấ ấ ộ ộ ấ ị
nh : t ng l p công ch c, trí th c, ti u nông,…ư ầ ớ ứ ứ ể
b. Ngu n g c giai c pồ ố ấ
Vi c phát hi n ra s t n t i c a giai c p, đ i kháng giai c p và đ u tranh giai c p khôngệ ệ ự ồ ạ ủ ấ ố ấ ấ ấ
ph i là phát hi n m i trong lý lu n c a ch nghĩa Mác-Lênin. M t trong nh ng phát hi nả ệ ớ ậ ủ ủ ộ ữ ệ
m i và c b n c a ch nghĩa Mac-Lênin là ch ch ra r ng s t n t i c a giai c p, đ iớ ơ ả ủ ủ ở ỗ ỉ ằ ự ồ ạ ủ ấ ố
kháng giai c p và đ u tranh giai c p không ph i là b n tính c a nhân lo i, cũng không ph i làấ ấ ấ ả ả ủ ạ ả
m t s ti n đ nh mà ch là ộ ự ề ị ỉ hi n t ng có tính l ch sệ ượ ị ử, t c là ch g n li n v i nh ng giai đo nứ ỉ ắ ề ớ ữ ạ
phát tri n nh t đ nh c a l ch s . Mác kh ng đ nh: “s t n t i c a các giai c p ch g n li nể ấ ị ủ ị ử ẳ ị ự ồ ạ ủ ấ ỉ ắ ề
v i nh ng giai đo n l ch s nh t đ nh c a s n xu t”.ớ ữ ạ ị ử ấ ị ủ ả ấ
Ngu n g c tr c ti pồ ố ự ế c a s phân hóa giai c p trong xã h i chính là do s ra đ i và t nủ ự ấ ộ ự ờ ồ
t i c a ch đ chi m h u t nhân v t li u s n xu t, đ c bi t là đ i v i nh ng t li u s nạ ủ ế ộ ế ữ ư ề ư ệ ả ấ ặ ệ ố ớ ữ ư ệ ả
54

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
xu t ch y u c a xã h i, b i vì ch có trong đi u ki n đó m i có kh năng khách quan làmấ ủ ế ủ ộ ở ỉ ề ệ ớ ả

phát sinh và t n t i s khác bi t đ a v c a các t p đoàn ng i trong quá trình s n xu t xãồ ạ ự ệ ị ị ủ ậ ườ ả ấ
h i, do đó mà d n t i kh năng t p đoàn này có th chi m đo t lao đ ng th ng d c a t pộ ẫ ớ ả ậ ể ế ạ ộ ặ ư ủ ậ
đoàn khác. Tuy nhiên ch có ch đ chi m h u t nhân v t li u s n xu t v n ch a đ đỉ ế ộ ế ữ ư ề ư ệ ả ấ ẫ ư ủ ể
làm phát sinh giai c p trong xã h i n u ch a có s phát tri n c a l c l ng s n xu t đ nấ ộ ế ư ự ể ủ ự ượ ả ấ ế
m t m c đ làm cho năng su t lao đ ng tăng lên, do v y mà th i gian lao đ ng đã có th chiaộ ứ ộ ấ ộ ậ ờ ộ ể
thành hai ph n là lao đ ng t t y u và lao đ ng th ng d v i bi u hi n tr c ti p c a nó là sầ ộ ấ ế ộ ặ ư ớ ể ệ ự ế ủ ự
d th a c a c i t ng đ i trong c ng đ ng xã h i. H n n a, s t n t i c a ch đ chi mư ừ ủ ả ươ ố ộ ồ ộ ơ ữ ự ồ ạ ủ ế ộ ế
h u t nhân hay c ng đ ng xã h i v t li u s n xu t l i không ph i là theo ý mu n chữ ư ộ ồ ộ ề ư ệ ả ấ ạ ả ố ủ
quan mà là tuân theo qui lu t khách quan – qui lu t quan h s n xu t phù h p v i trình đậ ậ ệ ả ấ ợ ớ ộ
phát tri n c a l c l ng s n xu t. Vì v y, ể ủ ự ượ ả ấ ậ ngu n g c sâu xa ồ ố c a s phân hóa giai c p trongủ ự ấ
xã h i chính là do tình tr ng phát tri n ch a đ y đ c a l c l ng s n xu t. Khi l c l ngộ ạ ể ư ầ ủ ủ ự ượ ả ấ ự ượ
s n xu t đ t đ n m c đ y đ c a nó thì chính nó l i là nguyên nhân khách quan c a vi cả ấ ạ ế ứ ầ ủ ủ ạ ủ ệ
xóa b ch d chi m h u t nhân v t li u s n xu t và do đó d n t i s xóa b giai c p,ỏ ế ộ ế ữ ư ề ư ệ ả ấ ẫ ớ ự ỏ ấ
đ i kháng và đ u tranh giai c p trong xã h i. Đó là v n đ th c ti n c a ch nghĩa xã h i vàố ấ ấ ộ ấ ề ự ễ ủ ủ ộ
đ c bi t là c a xã h i xã h i c ng s n ch nghĩa trong t ng lai.ặ ệ ủ ộ ộ ộ ả ủ ươ
Con đ ng hình thành, phát tri n giai c pườ ể ấ có th di n ra v i nh ng hình th c khác nhau,ể ễ ớ ữ ứ
m c đ khác nhau các c ng đ ng xã h i khác nhau trong l ch s . Đi u đó ph thu c s tácứ ộ ở ộ ồ ộ ị ử ề ụ ộ ự
đ ng c th c a các nhân t khách quan và ch quan đ n ti n trình v n đ ng, phát tri n c aộ ụ ể ủ ố ủ ế ế ậ ộ ể ủ
m i c ng đ ng ng i. Tuy nhiên có th khái quát quá trình hình thành, phát tri n giai c p ỗ ộ ồ ườ ể ể ấ ở
các c ng đ ng ng i trong l ch s hai hình th c c b n, đó là: hình th c hình thành, phátộ ồ ườ ị ử ở ứ ơ ả ứ
tri n giai c p di n ra ch y u v i s tác đ ng c a nhân t b o l c và hình thành phát tri nể ấ ễ ủ ế ớ ự ộ ủ ố ạ ự ể
giai c p di n ra ch y u v i s tác đ ng c a qui lu t kinh t phân hóa nh ng ng i s n xu tấ ễ ủ ế ớ ự ộ ủ ậ ế ữ ườ ả ấ
hàng hóa trong n i b c ng đ ng xã h i. Ngoài ra, trong th c t l ch s còn di n ra quá trìnhộ ộ ộ ồ ộ ự ế ị ử ễ
tác đ ng đ ng th i c a c hai nhân t đóộ ồ ờ ủ ả ố
c. Vai trò c a đ u tranh giai c p đ i v i s v n đ ng, phát tri n c a xã h i có đ iủ ấ ấ ố ớ ự ậ ộ ể ủ ộ ố
kháng giai c pấ
Theo Lênin, Khái ni m ệ đ u tranh giai c p ấ ấ dùng đ ch “cu c đ u tranh c a qu n chúngể ỉ ộ ấ ủ ầ
b t t h t quy n, b áp b c và lao đ ng, ch ng b n có đ c quy n, đ c l i, b n áp b c vàị ướ ế ề ị ứ ộ ố ọ ặ ề ặ ợ ọ ứ
b n ăn bám, cu c đ u tranh c a nh ng ng i công nhân làm thuê hay nh ng ng i vô s nọ ộ ấ ủ ữ ườ ữ ườ ả
ch ng l i nh ng ng i h u s n hay giai c p t s n”. theo khái ni m này, ố ạ ữ ườ ữ ả ấ ư ả ệ th c ch t c a đ uự ấ ủ ấ

tranh giai c pấ là cu c đ u tranh c a nh ng ng i lao đ ng làm thuê, nh ng ng i nô l b ápộ ấ ủ ữ ườ ộ ữ ườ ệ ị
b c v chính tr -xã h i và b bóc l t v kinh t ch ng l i s áp b c và bóc l t nó; t c làứ ề ị ộ ị ộ ề ế ố ạ ự ứ ộ ứ
nh m gi i quy t v n đ mâu thu n l i ích kinh t và chính tr xã h i gi a giai c p th ng trằ ả ế ấ ề ẫ ợ ế ị ộ ữ ấ ố ị
và b th ng tr nh ng ph m vi và m c đ khác nhau.ị ố ị ở ữ ạ ứ ộ
Tùy theo nh ng đi u ki n l ch s khác nhau, các cu c đ u tranh giai c p trong xã h i cóữ ề ệ ị ử ộ ấ ấ ộ
th đ c bi u hi n d i nhi u hình th c khác nhau, v i nh ng ph m vi và trình đ khácể ượ ể ệ ướ ề ứ ớ ữ ạ ộ
nhau nh : đ u tranh kinh t , đ u tranh t t ng, đ u tranh chính tr ,….Trong th c t l ch s ,ư ấ ế ấ ư ưở ấ ị ự ế ị ử
cu c đ u tranh giai c p có th còn mang nh ng hình th c đ u tranh dân t c, tôn giáo, văn hóaộ ấ ấ ể ữ ứ ấ ộ
và có th có nhi u hình th c đa d ng khác.ể ề ứ ạ
Đ kh ng ch và đàn áp nh ng cu c đ u tranh giai c p c a nh ng ng i lao đ ng làmể ố ế ữ ộ ấ ấ ủ ữ ườ ộ
thuê, nh ng ng i nô l , nh m duy trì và th c hi n đ c s bóc l t c a nó, các giai c pữ ườ ệ ằ ự ệ ượ ự ộ ủ ấ
th ng tr trong l ch s t t y u ph i s d ng đ n s c m nh b o l c có t ch c – đó là ố ị ị ử ấ ế ả ử ụ ế ứ ạ ạ ự ổ ứ nhà
n c ướ v i nh ng đ i vũ trang đ c bi t và h th ng pháp lu t nh m duy trì tr t t c a sớ ữ ộ ặ ệ ệ ố ậ ằ ậ ự ủ ự
th ng tr giai c p. vì v y, v n đ chính quy n nhà n c, quy n l c nhà n c là v n đ trungố ị ấ ậ ấ ề ề ướ ề ự ướ ấ ề
tâm và c b n c a cu c đ u tranh giai c p trong xã h i. B t c cu c đ u trang giai c p nàoơ ả ủ ộ ấ ấ ộ ấ ứ ộ ấ ấ
n u ch a gi i quy t đ c v n đ chi m gi quy n l c nhà n c thì ch a th gi i quy tế ư ả ế ượ ấ ề ế ữ ề ự ướ ư ể ả ế
đ c nh ng v n đ căn b n nh t c a cu c đ u tranh giai c p. Tuy nhiên khong ph i m iượ ữ ấ ề ả ấ ủ ộ ấ ấ ả ọ
cu c đ u tranh giai c p đ u xác đ nh v n đ chính quy n nhà n c, quy n l c nhà n c làộ ấ ấ ề ị ấ ề ề ướ ề ự ướ
v n đ trung tâm c a nó mà ch có s phát tri n c a đ u tranh giai c p đ t t i trình đ đ uấ ề ủ ỉ ự ể ủ ấ ấ ạ ớ ộ ấ
tranh chính tr thì v n đ đó m i tr thành v n đ trung tâm và c b n c a nó – đó cũng làị ấ ề ớ ở ấ ề ơ ả ủ
55

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
v n đ c b n c a m i cu c cách m ng xã h i v i t cách là đ nh cao c a s phát tri n đ uấ ề ơ ả ủ ọ ộ ạ ộ ớ ư ỉ ủ ự ể ấ
tranh giai c p.ấ
Nh v y, s ra đ i và t n t i c a nhà n c là k t qu c a cu c đ u tranh giai c p trongư ậ ự ờ ồ ạ ủ ướ ế ả ủ ộ ấ ấ
xã h i có đ i kháng giai c p. Khi mà các mâu thu n xã h i đã b đ y đ n ch không th gi iộ ố ấ ẫ ộ ị ẩ ế ỗ ể ả
quy t đ c thì t t y u giai c p th ng tr c n đ n s c m nh b o l c đ c bi t đ duy trì xãế ượ ấ ế ấ ố ị ầ ế ứ ạ ạ ự ặ ệ ể
h i trong vòng m t “tr t t ” theo ý chí c a nó, th c hi n l i ích c a nó. S ra đ i và t n t iộ ộ ậ ự ủ ự ệ ợ ủ ự ờ ồ ạ

c a nhà n c không ph i đ gi i quy t mâu thu n mà là đ duy trì tr t t xã h i trong đi uủ ướ ả ể ả ế ẫ ể ậ ự ộ ề
ki n mâu thu n không th gi i quy t đ c. Trong l ch s h n 2000 năm qua đã t ng t n t iệ ẫ ể ả ế ượ ị ử ơ ừ ồ ạ
các ki u nhà n c: nhà n c ch nô, nhà n c phong ki n,và nhà n c t b n. đây là nh ngể ướ ướ ủ ướ ế ướ ư ả ữ
ki u nhà n c đúng v i nghĩa đen c a nó, t c công c b o l c có t ch c nh m kh ng chể ướ ớ ủ ứ ụ ạ ự ổ ứ ằ ố ế
cu c đ u tranh giai c p c a giai c p nh ng ng i lao đ ng. Cho dù các hình th c c a m iộ ấ ấ ủ ấ ữ ườ ộ ứ ủ ỗ
ki u nhà n c đó có khác nhau, tên g i khác nhau nh ng b n ch t giai c p c a chúng ch làể ướ ọ ư ả ấ ấ ủ ỉ
m t – đó là công c chuyên chính c a các giai c p bóc l t trong l ch s đ i v i nô l hay laoộ ụ ủ ấ ộ ị ử ố ớ ệ
đ ng làm thuê. Khác v i các ki u nhà n c nói trên, nhà n c chuyên chính vô s n là ki uộ ớ ể ướ ướ ả ể
nhà n c m i, là “n a nhà n c”, “nhà n c không còn nguyên nghĩa đen c a nó”, t n t iướ ớ ử ướ ướ ủ ồ ạ
trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i; là công c b o l c có t ch c và công c qu n lýờ ộ ủ ộ ụ ạ ự ổ ứ ụ ả
kinh t -xã h i c a giai c p công nhân và nhân dân lao đ ng.ế ộ ủ ấ ộ
Đ u tranh giai c p gi vai trò là ấ ấ ữ ph ng th c, đ ng l c c b n ươ ứ ộ ự ơ ả c a s ti n b , phátủ ự ế ộ
tri n xã h i trong đi u ki n xã h i có s phân hóa thành đ i kháng giai c p.ể ộ ề ệ ộ ự ố ấ
L ch s nhân lo i t khi có s phân hóa giai c p đ n nay, v th c ch t c a nh ng cu cị ử ạ ừ ự ấ ế ề ự ấ ủ ữ ộ
đ u tranh giai c p đ c bi u hi n d i nhi u hình th c đa d ng v i nh ng m c đ khácấ ấ ượ ể ệ ướ ề ứ ạ ớ ữ ứ ộ
nhau và mang s c thái khác nhau. Đó là cu c đ u tranh c a nh ng ng i nô l ch ng l i áchắ ộ ấ ủ ữ ườ ệ ố ạ
áp b c c a giai c p ch nô; cu c đ u tranh c a nh ng ng i nông nô, nh ng ng i nông dânứ ủ ấ ủ ộ ấ ủ ữ ườ ữ ườ
làm thuê ch ng l i s áp b c, bóc l t c a b n chúa đ t, đ a ch ; cu c đ u tranh c a nh ngố ạ ự ứ ộ ủ ọ ấ ị ủ ộ ấ ủ ữ
ng i công nhân làm thuê ch ng l i ách áp b c và bóc l t c a giai c p t s n. K t qu cu iườ ố ạ ứ ộ ủ ấ ư ả ế ả ố
cùng c a nh ng cu c đ u tranh đó d n t i s ra đ i c a m t ph ng th c s n xu t m iủ ữ ộ ấ ẫ ớ ự ờ ủ ộ ươ ứ ả ấ ớ
thông qua đ nh cao c a nó là nh ng cu c cách m ng xã h i.ỉ ủ ữ ộ ạ ộ
Nh v y, trong đi u ki n xã h i có đ i kháng giai c p thì s phát tri n c a xã h i ch cóư ậ ề ệ ộ ố ấ ự ể ủ ộ ỉ
th th c hi n đ c thông qua nh ng cu c đ u tranh giai c p nh m gi i quy t nh ng mâuể ự ệ ượ ữ ộ ấ ấ ằ ả ế ữ
thu n đ i kháng trong đ i s ng kinh t và chính tr - xã h i. Trong tr ng h p này, đ u tranhẫ ố ờ ố ế ị ộ ườ ợ ấ
giai c p không ch là đ ng l c c b n c a s phát tri n l ch s mà còn là ph ng th c cấ ỉ ộ ự ơ ả ủ ự ể ị ử ươ ứ ơ
b n c a s ti n b và phát tri n xã h i trên m i lĩnh v c c a đ i s ng xã h i.ả ủ ự ế ộ ể ộ ọ ự ủ ờ ố ộ
Theo lý lu n hình thái kinh t - xã h i, ph ng th c và đ ng l c c b n nh t c a s ti nậ ế ộ ươ ứ ộ ự ơ ả ấ ủ ự ế
b , phát tri n xã h i là s v n đ ng c a mâu thu n trong ph ng th c s n xu t, trong b nộ ể ộ ự ậ ộ ủ ẫ ươ ứ ả ấ ả
thân n n s n xu t v t ch t c a xã h i, nh ng trong đi u ki n xã h i có s phân hóa giai c pề ả ấ ậ ấ ủ ộ ư ề ệ ộ ự ấ
thì mâu thu n đó l i đ c b c l và bi n thành mâu thu n đ i kháng gi a các giai c p trongẫ ạ ượ ộ ộ ế ẫ ố ữ ấ

đ i s ng chính tr - xã h i. Trong tr ng h p này, mâu thu n đ i kháng trong đ i s ng kinhờ ố ị ộ ườ ợ ẫ ố ờ ố
t ch có th gi i quy t đ c thông qua vi c gi i quy t mâu thu n đ i kháng giai c p trênế ỉ ể ả ế ượ ệ ả ế ẫ ố ấ
lĩnh v c chính tr xã h i. Nh v y, mâu thu n giai c p và đ u tranh giai c p đã tr thành cự ị ộ ư ậ ẫ ấ ấ ấ ở ơ
ch chính tr xã h i đ gi i quy t mâu thu n trong ph ng th c s n xu t, th c hi n nhu c uế ị ộ ể ả ế ẫ ươ ứ ả ấ ự ệ ầ
khách quan c a s phát tri n c a l c l ng s n xu t, thúc đ y s phát tri n c a xã h i.ủ ự ể ủ ự ượ ả ấ ẩ ự ể ủ ộ
2. Cách m ng xã h i và vai trò c a nó đ i v i s phát tri n c a xã h i có đ i khángạ ộ ủ ố ớ ự ể ủ ộ ố
giai c pấ
a. Khái ni m cách m ng xã h i và nguyên nhân c a nóệ ạ ộ ủ
Khái ni m cách m ng xã h iệ ạ ộ dùng đ ch b c chuy n bi n l n c a l ch s phát tri n xãể ỉ ướ ể ế ớ ủ ị ử ể
h i loài ng i – đó là b c chuy n t hình thái kinh t - xã h i trình đ th p lên m t hìnhộ ườ ướ ể ừ ế ộ ở ộ ấ ộ
thái kinh t - xã h i trình đ cao h n, đ c ti n hành trên m i lĩnh v c kinh t , chính tr ,ế ộ ở ộ ơ ượ ế ọ ự ế ị
văn hóa, xã h i…c a xã h i.ộ ủ ộ
Trong xã h i có giai c p đ i kháng, cách m ng xã h i đ c đ c tr ng b ng vi c giai c pộ ấ ố ạ ộ ượ ặ ư ằ ệ ấ
cách m ng kh i nghĩa vũ trang giành chính quy n nhà n c, đ ng th i ti n hành t ch c, xâyạ ở ề ướ ồ ờ ế ổ ứ
d ng và s d ng nhà n c m i c a nó đ c i t o căn b n, toàn di n m i lĩnh v c c a đ iự ử ụ ướ ớ ủ ể ả ạ ả ệ ọ ự ủ ờ
56

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
s ng xã h i, t c là xây d ng m t hình thái kinh t - xã h i m i. Do đó, có th th y: v n đố ộ ứ ự ộ ế ộ ớ ể ấ ấ ề
chính quy n nhà n c nh t đ nh là v n đ c b n c a m i cu c cách m ng. Đ ng th i, cu cề ướ ấ ị ấ ề ơ ả ủ ọ ộ ạ ồ ờ ộ
cách m ng nào cũng ph i tr i qua hai giai đo n là: giai đo n giành chính quy n và giai đo nạ ả ả ạ ạ ề ạ
t ch c xây d ng chính quy n m i, xây d ng xã h i m i. Đó th c s là m t quá trình ch ngổ ứ ự ề ớ ự ộ ớ ự ự ộ ẳ
nh ng đ y nh ng khó khăn, nguy hi m, gian kh mà còn th ng là h t s c lâu dài di n raữ ầ ữ ể ổ ườ ế ứ ễ
hàng ch c, th m chí hàng trăm năm.ụ ậ
Nh v y, khái ni m cách m ng xã h i khác v i khái ni m ư ậ ệ ạ ộ ớ ệ c i cách.ả Khái ni m c i cáchệ ả
dùng đ ch nh ng cu c c i bi n di n ra trên m t hay m t s lĩnh v c c a đ i s ng xã h iể ỉ ữ ộ ả ế ễ ộ ộ ố ự ủ ờ ố ộ
trong ph m vi m t hình thái kinh t - xã h i nh m hoàn thi n hình thái kinh t - xã h i đó,ạ ộ ế ộ ằ ệ ế ộ
nh : c i cách th ch kinh t , c i cách n n hành chính qu c gia, c i cách n n giáo d c,…ư ả ể ế ế ả ề ố ả ề ụ
Khái ni m cách m ng xã h i cũng khác khái ni m ệ ạ ộ ệ đ o chính. ả Khái ni m đ o chính dùng đệ ả ể

ch nh ng s bi n tranh giành đ a v quy n l c nhà n c gi a các l c l ng chính tr và v iỉ ữ ự ế ị ị ề ự ướ ữ ự ượ ị ớ
ch tr ng không thay đ i b n ch t c a ch đ hi n th i, nó có th đ c ti n hành d iủ ươ ổ ả ấ ủ ế ộ ệ ờ ể ượ ế ướ
hình th c b o l c ho c phi b o l c vũ trang.ứ ạ ự ặ ạ ự
Nguyên nhân sâu xa c a cách m ng xã h i là t mâu thu n gay g t trong b n thân n nủ ạ ộ ừ ẫ ắ ả ề
s n xu t v t ch t c a xã h i, t c mâu thu n gay g t gi a nhu c u khách quan c a s phátả ấ ậ ấ ủ ộ ứ ẫ ắ ữ ầ ủ ự
tri n l c l ng s n xu t v i s kìm hãm c a quan h s n xu t đã tr nên l i th i mà khôngể ự ượ ả ấ ớ ự ủ ệ ả ấ ở ỗ ờ
m t cu c c i cách kinh t hay chính tr nào có th gi i quy t đ c. Mâu thu n đó bi u hi nộ ộ ả ế ị ể ả ế ượ ẫ ể ệ
thành cu c đ u tranh giai c p và chính s phát tri n c a cu c đ u tranh giai c p này t t y uộ ấ ấ ự ể ủ ộ ấ ấ ấ ế
d n t i s bùng n cách m ng. Đây cũng chính là ẫ ớ ự ổ ạ nguyên nhân khách quan c a các cu c cáchủ ộ
m ng. Ngoài ra, m i cu c cách m ng xã h i còn có ạ ỗ ộ ạ ộ nguyên nhân ch quan ủ c a nó, đó là sủ ự
phát tri n nh n th c và t ch c c a giai c p cách m ng, t c giai c p đ i bi u cho ph ngể ậ ứ ổ ứ ủ ấ ạ ứ ấ ạ ể ươ
th c s n xu t m i ti n b h n, t đó t o ra s phát tri n c a phong trào đ u tranh giai c pứ ả ấ ớ ế ộ ơ ừ ạ ự ể ủ ấ ấ
t t phát đ n t giác và khi có s k t h p chín mu i c a các nhân t ch quan và kháchừ ự ế ự ự ế ợ ồ ủ ố ủ
quan, t c t o đ c th i c cách m ng thì khi đó t t y u cách m ng s bùng n và có khứ ạ ượ ờ ơ ạ ấ ế ạ ẽ ổ ả
năng thành công.
b. Vai trò c a cách m ng xã h i đ i v i s phát tri n c a xã h i có đ i kháng giai c pủ ạ ộ ố ớ ự ể ủ ộ ố ấ
Cách m ng xã h i giũ vai trò là ạ ộ ph ng th c, đ ng l cươ ứ ộ ự c a s phát tri n xã h i. Khôngủ ự ể ộ
có nh ng cu c cách m ng xã h i trong l ch s thì không th di n ra quá trình thay th hìnhữ ộ ạ ộ ị ử ể ễ ế
thái kinh t - xã h i này b ng m t hình thái kinh t - xã h i khác cao h n. V i ý nghĩa đó,ế ộ ằ ộ ế ộ ơ ớ
Mác nh n đ nh r ng: “ các cu c cách m ng xã h i là nh ng đ u tàu c a l ch s ”, t c vai tròậ ị ằ ộ ạ ộ ữ ầ ủ ị ử ứ
là ph ng th c th c hi n s phát tri n c a các hình thái kinh t - xã h i. M t khác, chínhươ ứ ự ệ ự ể ủ ế ộ ặ
nh nh ng cu c cách m ng xã h i mà các mâu thu n c b n c a đ i s ng xã h i trên cácờ ữ ộ ạ ộ ẫ ơ ả ủ ờ ố ộ
lĩnh v c kinh t , chính tr , văn hóa,…ự ế ị đ c gi i quy t tri t đ , t đó t o ra đ ng l c cho sượ ả ế ệ ể ừ ạ ộ ự ự
ti n b và phát tri n c a xã h i. Trong nh ng th i kỳ cách m ng, năng l c sáng t o c a qu nế ộ ể ủ ộ ữ ờ ạ ự ạ ủ ầ
chúng nhân dân đ c phát huy cao đ , có th sáng t o ra l ch s v i m t s c m nh phiượ ộ ể ạ ị ử ớ ộ ứ ạ
th ng: “m t ngày b ng hai m i năm”.ườ ộ ằ ươ
L ch s nhân lo i đã ch ng minh đ y đ và rõ nét vai trò c a các cu c cách m ng xã h iị ử ạ ứ ầ ủ ủ ộ ạ ộ
đã t ng di n ra trong l ch s m t nghìn năm qua, đó là: cu c cách m ng xã h i th c hi nừ ễ ị ử ấ ộ ạ ộ ự ệ
b c chuy n t hình thái kinh t - xã h i nguyên th y lên hình thái kinh t - xã h i chi mướ ể ừ ế ộ ủ ế ộ ế
h u nô l ; cu c cách m ng xóa b ch đ nô l và thay th nó b ng ch đ phong ki n;ữ ệ ộ ạ ỏ ế ộ ệ ế ằ ế ộ ế

cu c cách m ng t s n l t đ ch đ phong ki n, xác l p ch đ t b n ch nghĩa; cu cộ ạ ư ả ậ ổ ế ộ ế ậ ế ộ ư ả ủ ộ
cách m ng vô s n th c hi n vi c xóa b ch đ chuyên chính t s n, xác l p ch đ xã h iạ ả ự ệ ệ ỏ ế ộ ư ả ậ ế ộ ộ
ch nghĩa – đây là cu c cách m ng vĩ đ i nh t, sâu s c nh t trong l ch s nhân lo i, làm thayủ ộ ạ ạ ấ ắ ấ ị ử ạ
đ i hoàn toàn b n ch t ch đ chính tr xã h i cũ, xóa b tri t đ ngu n g c ch đ t h uổ ả ấ ế ộ ị ộ ỏ ệ ể ồ ố ế ộ ư ữ
s n sinh đ i kháng giai c p đã t ng t n t i hàng ngàn năm trong l ch s nhân lo i.ả ố ấ ừ ồ ạ ị ử ạ
VI. QUAN ĐI M C A CH NGHĨA DUY V T L CH S V CON NG I Ể Ủ Ủ Ậ Ị Ử Ề ƯỜ
VÀ VAI TRÒ SÁNG T O L CH S C A QU N CHÚNG NHÂN DÂNẠ Ị Ử Ủ Ầ
1. Con ng i và b n ch t c a con ng iườ ả ấ ủ ườ
a. Khái ni m con ng iệ ườ
57

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
Con ng i là m t th c th t nhiên mang đ c tính xã h i; có s th ng nh t bi n ch ngườ ộ ự ể ự ặ ộ ự ố ấ ệ ứ
gi a hai ph ng di n t nhiên và xã h i.ữ ươ ệ ự ộ
Ti n đ v t ch t đ u tiên qui đ nh s hình thành, t n t i và phát tri n c a con ng iề ề ậ ấ ầ ị ự ồ ạ ể ủ ườ
chính là gi i t nhiên, vì v y ớ ự ậ b n tính t nhiên ả ự ph i là m t trong nh ng ph ng di n c b nả ộ ữ ươ ệ ơ ả
c a con ng i, loài ng i. Cũng do v y, vi c nghiên c u, khám phá khoa h c v c u t o tủ ườ ườ ậ ệ ứ ọ ề ấ ạ ự
nhiên và ngu n g c t nhiên c a con ng i là c s khoa h c quan tr ng đ con ng i hi uồ ố ự ủ ườ ơ ở ọ ọ ể ườ ể
bi t v chính b n thân mình, ti n đ n làm ch b n thân mình trong m i hành vi và ho t đ ngế ề ả ế ế ủ ả ọ ạ ộ
sáng t o ra l ch s c a nó, t c l ch s nhân lo i.ạ ị ử ủ ứ ị ử ạ
- B n tính t nhiên c a con ng i đ c phân tích t hai giác đ sau đây:ả ự ủ ườ ượ ừ ộ
+ Con ng i là k t qu ti n hóa và phát tri n lâu dài c a gi i t nhiên. C s khoaườ ế ả ế ể ủ ớ ự ơ ở
h c c a k t lu n này đã đ c ch ng minh b ng toàn b s phát tri n c a ch nghĩa duy v tọ ủ ế ậ ượ ứ ằ ộ ự ể ủ ủ ậ
và khoa h c t nhiên, đ c bi t là h c thuy t Darwin v s ti n hóa c a các loài.ọ ự ặ ệ ọ ế ề ự ế ủ
+ Con ng i là m t b ph n c a gi i t nhiên và đ ng th i gi i t nhiên cũng là ườ ộ ộ ậ ủ ớ ự ồ ờ ớ ự thân
th vô cể ơ c a con ng i. Do đó, nh ng bi n đ i c a gi i t nhiên và tác đ ng c a qui lu tủ ườ ữ ế ổ ủ ớ ự ộ ủ ậ
t nhiên tr c ti p ho c gián ti p th ng xuyên qui đ nh s t n t i c a con ng i và xã h iự ự ế ặ ế ườ ị ự ồ ạ ủ ườ ộ
ng i, nó là môi tr ng trao đ i v t ch t gi a con ng i và gi i t nhiên; ng c l i, sườ ườ ổ ậ ấ ữ ườ ớ ự ượ ạ ự
bi n đ i và ho t đ ng c a con ng i, loài ng i luôn tác đ ng tr l i môi tr ng t nhiên,ế ổ ạ ộ ủ ườ ườ ộ ở ạ ườ ự

làm bi n đ i môi tr ng đó. Đây chính là m i quan h song trùng, qui đ nh l n nhau, tácế ổ ườ ố ệ ị ẫ
đ ng l n nhau gi a s t n t i c a con ng i, loài ng i và các t n t i khác c a gi i tộ ẫ ữ ự ồ ạ ủ ườ ườ ồ ạ ủ ớ ự
nhiên.
Tuy nhiên, con ng i không đ ng nh t v i các t n t i khác c a gi i t nhiên, nó có đ cườ ồ ấ ớ ồ ạ ủ ớ ự ặ
tính xã h i b i vì m i con ng i v i t cách là “ng i” chính là xét trong m i quan h c aộ ở ỗ ườ ớ ư ườ ố ệ ủ
các c ng đ ng xã h i, đó là các c ng đ ng: gia đình, giai c p, qu c gia, dân t c…Vì v y,ộ ồ ộ ộ ồ ấ ố ộ ậ
b n tính xã h i ả ộ nh t đ nh ph i là m t ph ng di n khác c a b n tính con ng i, h n n aấ ị ả ộ ươ ệ ủ ả ườ ơ ữ
đây là b n tính đ c thù c a nó trong m i quan h v i các t n t i khác c a gi i t nhiên.ả ặ ủ ố ệ ớ ồ ạ ủ ớ ự
- B n tính xã h i c a con ng i đ c phân tích t các giác đ sau đây:ả ộ ủ ườ ượ ừ ộ
+ Xét t giác đ ngu n g c hình thành thì con ng i không ph i ch có ngu n g c t sừ ộ ồ ố ườ ả ỉ ồ ố ừ ự
ti n hóa, phát tri n c a v t ch t t nhiên mà còn có ngu n g c xã h i c a nó, mà tr c h tế ể ủ ậ ấ ự ồ ố ộ ủ ướ ế
và c b n nh t là nhân t lao đ ng. chính nh lao đ ng mà con ng i có kh năng v t quaơ ả ấ ố ộ ờ ộ ườ ả ượ
loài đ ng v t đ ti n hóa và phát tri n thành ng i. Đó là m t trong nh ng phát hi n m iộ ậ ể ế ể ườ ộ ữ ệ ớ
c a ch nghĩa Mác-Lênin, nh đó mà có th hoàn ch nh h c thuy t v ngu n g c loài ng iủ ủ ờ ể ỉ ọ ế ề ồ ố ườ
mà t t c các h c thuy t trong l ch s đ u ch a có l i gi i đúng đ n và đ y đ .ấ ả ọ ế ị ử ề ư ờ ả ắ ầ ủ
+ Xét t giác đ t n t i và phát tri n c a con ng i, loài ng i thì s t n t i c a nó luônừ ộ ồ ạ ể ủ ườ ườ ự ồ ạ ủ
b chi ph i b i các nhân t xã h i và các qui lu t xã h i. Xã h i bi n đ i thì m i con ng iị ố ở ố ộ ậ ộ ộ ế ổ ỗ ườ
cũng do đó mà cũng có s thay đ i t ng ng và ng c l i, s phát tri n c a m i cá nhân l iự ổ ươ ứ ượ ạ ự ể ủ ỗ ạ
là ti n đ cho s phát tri n c a xã h i. Ngoài m i quan h xã h i thì m i con ng i ch t nề ề ự ể ủ ộ ố ệ ộ ỗ ườ ỉ ồ
t i v i t cách là m t th c th sinh v t thu n túy mà không th là con “ng i” v i đ y đ ýạ ớ ư ộ ự ể ậ ầ ể ườ ớ ầ ủ
nghĩa c a nó.ủ
Hai ph ng di n t nhiên và xã h i c a con ng i t n t i trong tính th ng nh t c a nó,ươ ệ ự ộ ủ ườ ồ ạ ố ấ ủ
qui đ nh l n nhau, tác đ ng l n nhau, làm bi n đ i l n nhau, nh đó t o nên kh năng ho tị ẫ ộ ẫ ế ổ ẫ ờ ạ ả ạ
đ ng sáng t o c a con ng i trong quá trình làm ra l ch s c a chính mình. Vì th , n u lýộ ạ ủ ườ ị ử ủ ế ế
gi i b n tính sáng t o c a con ng i đ n thu n ch t giác đ b n tính t nhiên ho c ch tả ả ạ ủ ườ ơ ầ ỉ ừ ộ ả ự ặ ỉ ừ
b n tính xã h i c a nó thì đ u là phi n di n, không tri t đ và nh t đ nh cu i cùng s d nả ộ ủ ề ế ệ ệ ể ấ ị ố ẽ ẫ
đ n nh ng k t lu n sai l m trong nh n th c và th c ti n.ế ữ ế ậ ầ ậ ứ ứ ễ
b. B n ch t c a con ng iả ấ ủ ườ
Trong l ch s t t ng nhân lo i đã có nhi u quan ni m khác nhau v b n ch t, “b nị ử ư ưở ạ ề ệ ề ả ấ ả
tính ng i” c a con ng i, nh ng th ng thì nh ng quan ni m này mang tính phi n di n,ườ ủ ườ ư ườ ữ ệ ế ệ

tr u t ng, duy tâm, th n bí. Mác đã phê phán nh ng quan ni m y và xác l p quan đi mừ ượ ầ ữ ệ ấ ậ ể
c a mình: “B n ch t con ng i không ph i là m t cái tr u t ng c h u c a cá nhân riêngủ ả ấ ườ ả ộ ừ ượ ố ữ ủ
bi t. Trong tính hi n th c c a nó, b n ch t con ng i là t ng hòa nh ng quan h xã h i”.ệ ệ ự ủ ả ấ ườ ổ ữ ệ ộ
58

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
H n ch căn b n c a quan ni m duy v t siêu hình, tr c quan là đã tr u t ng hóa, tuy tạ ế ả ủ ệ ậ ự ừ ượ ệ
đ i hóa ph ng di n t nhiên c a con ng i, th ng xem nh vi c lý gi i con ng i tố ươ ệ ự ủ ườ ườ ẹ ệ ả ườ ừ
ph ng di n l ch s xã h i c a nó, do đó v căn b n ch th y b n tính t nhiên c a conươ ệ ị ử ộ ủ ề ả ỉ ấ ả ự ủ
ng i. Khác v i quan ni m đó, quan ni m duy v t bi n ch ng v con ng i khi th a nh nườ ớ ệ ệ ậ ệ ứ ề ườ ừ ậ
b n tính t nhiên còn lý gi i con ng i t giác đ các quan h l ch s xã h i, t đó phát hi nả ự ả ườ ừ ộ ệ ị ử ộ ừ ệ
b n tính xã h i c a nó, h n n a, chính b n tính xã h i c a con ng i là ph ng di n b nả ộ ủ ơ ữ ả ộ ủ ườ ươ ệ ả
ch t nh t c a con ng i v i t cách “ng i”, phân bi t con ng i v i các t n t i khác c aấ ấ ủ ườ ớ ư ườ ệ ườ ớ ồ ạ ủ
gi i t nhiên. Nh v y, có th đ nh nghĩa con ng i là m t th c th t nhiên nh ng đó làớ ự ư ậ ể ị ườ ộ ự ể ự ư
th c th t nhiên mang đ c tính xã h i. V y, b n ch t c a con ng i chính là “t ng hòa cácự ể ự ặ ộ ậ ả ấ ủ ườ ổ
quan h xã h i”, b i xã h i chính là xã h i c a con ng i, đ c t o nên t toàn b các quanệ ộ ở ộ ộ ủ ườ ượ ạ ừ ộ
h gi a ng i v i ng i trên các m t kinh t , chính tr , văn hóa,…ệ ữ ườ ớ ườ ặ ế ị
Theo quan đi m duy v t bi n ch ng v b n ch t xã h i c a con ng i thì s hình thànhể ậ ệ ứ ề ả ấ ộ ủ ườ ự
và phát tri n c a con ng i cùng nh ng kh năng sáng t o l ch s c a nó c n ph i đ c ti pể ủ ườ ữ ả ạ ị ử ủ ầ ả ượ ế
c n t giác đ phân tích và lý gi i s hình thành và phát tri n c a nh ng quan h xã h i c aậ ừ ộ ả ự ể ủ ữ ệ ộ ủ
nó trong l ch s . Xét t giác đ nhân ch ng h c, t c t giác đ b n tính t nhiên, ng i daị ử ừ ộ ủ ọ ứ ừ ộ ả ự ườ
đen v n ch là ng i đen, nh ng ch trong quan h kinh t - chính tr c a xã h i chi m h uẫ ỉ ườ ư ỉ ệ ế ị ủ ộ ế ữ
nô l anh ta m i là ng i nô l , còn trong quan h kinh t - chính tr xã h i xã h i ch nghĩa,ệ ớ ườ ệ ệ ế ị ộ ộ ủ
anh ta là con ng i t do, làm ch và sáng t o l ch s . Nh th , không có m t b n ch t nô lườ ự ủ ạ ị ử ư ế ộ ả ấ ệ
c h u và b t bi n c a ng i da đen hay da tr ng, nó là s n ph m t t y u c a nh ng quanố ữ ấ ế ủ ườ ắ ả ẩ ấ ế ủ ữ
h kinh t - chính tr xã h i trong nh ng đi u ki n l ch s xác đ nh, khi nh ng quan h nàyệ ế ị ộ ữ ề ệ ị ử ị ữ ệ
thay đ i thì do đó cũng có s thay đ i b n ch t c a con ng i. Cũng do v y, s gi i phóngổ ự ổ ả ấ ủ ườ ậ ự ả
b n ch t con ng i c n ph i h ng vào s gi i phóng nh ng quan h kinh t , chính tr , vănả ấ ườ ầ ả ướ ự ả ữ ệ ế ị
hóa, xã h i c a nó, thông qua đó mà có th phát huy kh năng sáng t o l ch s c a con ng i.ộ ủ ể ả ạ ị ử ủ ườ

Nh v y, không có con ng i phi l ch s mà trái l i luôn g n v i nh ng đi u ki n l chư ậ ườ ị ử ạ ắ ớ ữ ề ệ ị
s nh t đ nh. C n ph i t quan ni m nh th m i có th lý gi i đúng đ n v kh năng sángử ấ ị ầ ả ừ ệ ư ế ớ ể ả ắ ề ả
t o l ch s c a con ng i. S h n ch v kh năng sáng t o l ch s c a ng i ti u nôngạ ị ử ủ ườ ự ạ ế ề ả ạ ị ử ủ ườ ể
không th lý gi i t b n tính t nhiên c a h mà trái l i c n đ c lý gi i t giác đ tính h nể ả ừ ả ự ủ ọ ạ ầ ượ ả ừ ộ ạ
ch v trình đ phát tri n c a các quan h kinh t , chính tr , văn hóa c a xã h i ti u nông.ế ề ộ ể ủ ệ ế ị ủ ộ ể
Nh th , con ng i, xét t giác đ b n ch t xã h i c a nó, là s n ph m c a l ch s ; l ch sư ế ườ ừ ộ ả ấ ộ ủ ả ẩ ủ ị ử ị ử
sáng t o ra con ng i trong ch ng m c nào thì con ng i cũng sáng t o ra l ch s trongạ ườ ừ ự ườ ạ ị ử
ch ng m c đó. Đây là bi n ch ng c a m i quan h c a con ng i - ch th c a l ch s v iừ ự ệ ứ ủ ố ệ ủ ườ ủ ể ủ ị ử ớ
chính l ch s do nó t o ra và đ ng th i l i b qui đ nh b i chính l ch s đó. T đó có th th yị ử ạ ồ ờ ạ ị ị ở ị ử ừ ể ấ
h n ch c b n c a quan ni m duy v t siêu hình v b n ch t c a con ng i chính là chạ ế ơ ả ủ ệ ậ ề ả ấ ủ ườ ở ỗ
ch th y tính quy t đ nh c a hoàn c nh l ch s đ i v i con ng i mà không th y m i quanỉ ấ ế ị ủ ả ị ử ố ớ ườ ấ ố
h sáng t o c a con ng i trong quá trình c i t o hoàn c nh và do đó cũng chính là c i t oệ ạ ủ ườ ả ạ ả ả ạ
b n thân nó. Mác đã kh ng đ nh: “cái h c thuy t duy v t ch nghĩa cho r ng con ng i làả ẳ ị ọ ế ậ ủ ằ ườ
s n ph m c a nh ng hoàn c nh và c a giáo d c…cái h c thuy t y quên r ng chính nh ngả ẩ ủ ữ ả ủ ụ ọ ế ấ ằ ữ
con ng i làm thay đ i hoàn c nh và b n thân nhà giáo d c cũng c n ph i đ c giáo d c”.ườ ổ ả ả ụ ầ ả ượ ụ
Trong tác ph m ẩ Bi n ch ng c a t nhiên,ệ ứ ủ ự Ănghen cũng cho r ng: “thú v t cũng có m t l chằ ậ ộ ị
s phát tri n d n d n c a chúng cho t i tr ng thái hi n nay c a chúng. Nh ng l ch s yử ể ầ ầ ủ ớ ạ ệ ủ ư ị ử ấ
không ph i do chúng làm ra và trong ch ng m c mà chúng tham d vào vi c làm ra l ch s yả ừ ự ự ệ ị ử ấ
thì đi u dó di n ra mà chúng không th bi t và không ph i do ý mu n c a chúng. Ng c l i,ề ễ ể ế ả ố ủ ượ ạ
con ng i càng cách xa con v t, hi u theo nghĩa h p c a t này bao nhiêu thì con ng i l iườ ậ ể ẹ ủ ừ ườ ạ
càng t mình làm ra l ch s c a mình m t cách có ý th c b y nhiêu”.ự ị ử ủ ộ ứ ấ
Nh v y, v i t cách là th c th xã h i, con ng i trong ho t đ ng th c ti n, thông quaư ậ ớ ư ự ể ộ ườ ạ ộ ự ễ
ho t đ ng th c ti n, tác đ ng vào gi i t nhiên, làm c i bi n gi i t nhiên theo nhu c u sinhạ ộ ự ễ ộ ớ ự ả ế ớ ự ầ
t n và phát tri n c a nó thì đ ng th i con ng i cũng sáng t o ra l ch s c a chính nó, th cồ ể ủ ồ ờ ườ ạ ị ử ủ ự
hi n s phát tri n c a l ch s đó.ệ ự ể ủ ị ử
T quan ni m khoa h c c a ch nghĩa Mac-Lênin v con ng i có th rút ra ý nghĩaừ ệ ọ ủ ủ ề ườ ể
ph ng pháp lu n quan tr ng sau đây:ươ ậ ọ
59

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ

Lênin
+ Đ lý gi i m t cách khoa h c nh ng v n đ v con ng i thì không th ch đ n thu nể ả ộ ọ ữ ấ ề ề ườ ể ỉ ơ ầ
t ph ng di n b n tính t nhiên c a nó mà đi u căn b n h n, có tính quy t đ nh ph i là từ ươ ệ ả ự ủ ề ả ơ ế ị ả ừ
ph ng di n b n tính xã h i c a nó, t nh ng quan h kinh t - xã h i c a nó.ươ ệ ả ộ ủ ừ ữ ệ ế ộ ủ
+ Đ ng l c c b n c a s ti n b và phát tri n c a xã h i chính là năng l c sáng t oộ ự ơ ả ủ ự ế ộ ể ủ ộ ự ạ
l ch s c a con ng i, vì v y phát huy năng l c sáng t o c a m i con ng i, vì con ng iị ử ủ ườ ậ ự ạ ủ ỗ ườ ườ
chính là phát huy ngu n đ ng l c quan tr ng thúc đ y s ti n b và phát tri n c a xã h i.ồ ộ ự ọ ẩ ự ế ộ ể ủ ộ
+ S nghi p gi i phóng con ng i, nh m phát huy kh năng sáng t o l ch s c a nó ph iự ệ ả ườ ằ ả ạ ị ử ủ ả
là h ng vào s nghi p gi i phóng nh ng quan h kinh t - xã h i. Trên ý nghĩa ph ngướ ự ệ ả ữ ệ ế ộ ươ
pháp lu n y có th th y: m t trong nh ng giá tr căn b n nh t c a cu c cách m ng xã h iậ ấ ể ấ ộ ữ ị ả ấ ủ ộ ạ ộ
ch nghĩa chính là m c tiêu xóa b tri t đ các quan h kinh t - xã h i áp b c và bóc l t,ủ ở ụ ỏ ệ ể ệ ế ộ ứ ộ
ràng bu c kh năng sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân - nh ng ch th con ng iộ ả ạ ị ử ủ ầ ữ ủ ể ườ
sáng t o đích th c ra l ch s ti n b c a nhân lo i; thông qua cu c cách m ng đó nó cũngạ ự ị ử ế ộ ủ ạ ộ ạ
th c hi n s nghi p gi i phóng toàn nhân lo i b ng ph ng th c xây d ng m i quan h kinhự ệ ự ệ ả ạ ằ ươ ứ ự ố ệ
t - xã h i xã h i ch nghĩa và c ng s n ch nghĩa nh m xác l p và phát tri n m t xã h i màế ộ ộ ủ ộ ả ủ ằ ậ ể ộ ộ
t do, sáng t o c a ng i này tr thành đi u ki n cho t do và sáng t o c a ng i khác. Đóự ạ ủ ườ ở ề ệ ự ạ ủ ườ
cũng chính là th c hi n tri t lý đ o đ c nhân sinh cao đ p nh t c a ch nghĩa c ng s n:ự ệ ế ạ ứ ẹ ấ ủ ủ ộ ả
“mình vì m i ng i, m i ng i vì mình”.ọ ườ ọ ườ
2. Khái ni m qu n chúng nhân dân và vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhânệ ầ ạ ị ử ủ ầ
dân
a. Khái ni m qu n chúng nhân dânệ ầ
Con ng i là ch th sáng t o ra l ch s nh ng không ph i là theo ph ng th c hànhườ ủ ể ạ ị ử ư ả ươ ứ
đ ng riêng l , r i r c, cô đ c…c a m i con ng i mà là theo ph ng th c liên k t nh ngộ ẻ ờ ạ ộ ủ ỗ ườ ươ ứ ế ữ
con ng i thành s c m nh c ng đ ng xã h i có t ch c, có lãnh đ o c a nh ng cá nhân hayườ ứ ạ ộ ồ ộ ổ ứ ạ ủ ữ
các t ch c chính tr , xã h i nh t đ nh nh m gi i quy t các nhi m v l ch s trên các lĩnhổ ứ ị ộ ấ ị ằ ả ế ệ ụ ị ử
v c kinh t , chính tr , văn hóa c a xã h i - c ng đ ng đó chính là ự ế ị ủ ộ ộ ồ qu n chúng nhân dân.ầ
Nh ng l c l ng c b n t o thành c ng đ ng qu n chúng nhân dân bao g m:ữ ự ượ ơ ả ạ ộ ồ ầ ồ
- Nh ng ng i lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t và các giá tr tinh th n.ữ ườ ộ ả ấ ủ ả ậ ấ ị ầ
- B ph n dân c ch ng l i giai c p th ng tr áp b c, bóc l t, đ i kháng v i c ngộ ậ ư ố ạ ấ ố ị ứ ộ ố ớ ộ
đ ng dân c .ồ ư

- Nh ng giai c p, t ng l p xã h i thúc đ y s ti n b xã h i thông qua ho t đ ngữ ấ ầ ớ ộ ẩ ự ế ộ ộ ạ ộ
c a mình, tr c ti p ho c gián ti p trên các lĩnh v c c a đ i s ng xã h i.ủ ự ế ặ ế ự ủ ờ ố ộ
Qu n chúng nhân dân không ph i là m t c ng đ ng b t bi n mà trái l i, nó thay đ iầ ả ộ ộ ồ ấ ế ạ ổ
cùng v i s bi n đ i c a nh ng nhi m v l ch s m i th i đ i, m i giai đo n phát tri nớ ự ế ổ ủ ữ ệ ụ ị ử ở ỗ ờ ạ ỗ ạ ể
nh t đ nh. Tuy nhiên, l c l ng c b n nh t c a m i c ng đ ng nhân dân chính là nh ng conấ ị ự ượ ơ ả ấ ủ ỗ ộ ồ ữ
ng i lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t và tinh th n cho s sinh t n và phát tri n c a xãườ ộ ả ấ ủ ả ậ ấ ầ ự ồ ể ủ
h i. Ngoài ra, tùy theo m i đi u ki n l ch s xác đ nh mà bao g m trong c ng đ ng qu nộ ỗ ề ệ ị ử ị ồ ộ ồ ầ
chúng nhân dân còn có th bao g m nh ng l c l ng giai c p và t ng l p xã h i khác nhau.ể ồ ữ ự ượ ấ ầ ớ ộ
b. Vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân và vai trò c a cá nhân trong l chạ ị ử ủ ầ ủ ị
sử
V căn b n, t t c các nhà t t ng trong l ch s tr c Mác đ u không nh n th cề ả ấ ả ư ưở ị ử ướ ề ậ ứ
đúng vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân. V ngu n g c lý lu n, đi u đó cóạ ị ử ủ ầ ề ồ ố ậ ề
nguyên nhân t quan đi m duy tâm, tôn giáo và ph ng pháp siêu hình trong phân tích v i cácừ ể ươ ớ
v n đ xã h i.ấ ề ộ
Theo quan đi m duy v t l ch s , ể ậ ị ử qu n chúng nhân dân là ch th sáng t o chân chínhầ ủ ể ạ
ra l ch s , l c l ng quy t đ nh s phát tri n c a l ch s ; do đó, l ch s tr c h t và cănị ử ự ượ ế ị ự ể ủ ị ử ị ử ướ ế
b n là l ch s ho t đ ng c a qu n chúng nhân dân trên t t c các lĩnh v c c a đ i s ng kinhả ị ử ạ ộ ủ ầ ấ ả ự ủ ờ ố
t - xã h i.ế ộ
Vai trò ch th sáng t o ra l ch s , quy t đ nh ti n trình phát tri n l ch s c a qu nủ ể ạ ị ử ế ị ế ể ị ử ủ ầ
chúng nhân dân đ c phân tích t ba giác đ sau đây:ượ ừ ộ
60

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
+ Qu n chúng nhân dân là l c l ng s n xu t c b n c a m i xã h i, tr c ti p s nầ ự ượ ả ấ ơ ả ủ ọ ộ ự ế ả
xu t ra c a c i v t ch t đáp ng nhu c u t n t i và phát tri n c a con ng i, c a xã h i –ấ ủ ả ậ ấ ứ ầ ồ ạ ể ủ ườ ủ ộ
đây là nhu c u quan tr ng nh t c a m i xã h i m i th i đ i, m i giai đo n l ch s .ầ ọ ấ ủ ọ ộ ở ọ ờ ạ ọ ạ ị ử
+ Cùng v i quá trình sáng t o ra c a c i v t ch t, qu n chúng nhân dân đ ng th iớ ạ ủ ả ậ ấ ầ ồ ờ
cũng là l c l ng tr c ti p ho c gián ti p sáng t o ra các giá tr tinh th n c a xã h i; là l cự ượ ự ế ặ ế ạ ị ầ ủ ộ ự
l ng tr c ti p hay gián ti p “ki m ch ng” các giá tr tinh th n đã đ c các th h và các cáượ ự ế ế ể ứ ị ầ ượ ế ệ

nhân sáng t o ra trong l ch s , ho t đ ng c a qu n chúng nhân dân là c s hi n th c có ýạ ị ử ạ ộ ủ ầ ơ ở ệ ự
nghĩa quy t đ nh và là c i ngu n phát sinh nh ng sáng t o văn hóa tinh th n c a xã h i; m iế ị ộ ồ ữ ạ ầ ủ ộ ọ
giá tr văn hóa tinh th n dù qua ph ng th c nào thì cu i cùng cũng là đ ph c v ho t đ ngị ầ ươ ứ ố ể ụ ụ ạ ộ
c a qu n chúng nhân dân và nó ch có ý nghĩa hi n th c m t khi đ c v t ch t hóa b i ho tủ ầ ỉ ệ ự ộ ượ ậ ấ ở ạ
đ ng th c ti n c a nhân dân.ộ ự ễ ủ
+ Qu n chúng nhân dân lao đ ng là l c l ng và đ ng l c c b n c a m i cu c cáchầ ộ ự ượ ộ ự ơ ả ủ ọ ộ
m ng và các cu c c i cách trong l ch s . L ch s nhân lo i đã ch ng minh r ng không có m tạ ộ ả ị ử ị ử ạ ứ ằ ộ
cu c cách m ng hay m t cu c c i cách xã h i nào có th thành công n u nó không xu t phátộ ạ ộ ộ ả ộ ể ế ấ
t l i ích và nguy n v ng c a đông đ o qu n chúng nhân dân. V i ý nghĩa nh v y, có thừ ợ ệ ọ ủ ả ầ ớ ư ậ ể
nói: cách m ng là “ngày h i c a qu n chúng” và trong nh ng ngày đó qu n chúng nhân dânạ ộ ủ ầ ữ ầ
có th sáng t o ra l ch s “m t ngày b ng hai m i năm”. Nh v y, nh ng cu c cách m ngể ạ ị ử ộ ằ ươ ư ậ ữ ộ ạ
và c i cách xã h i c n đ n l c l ng qu n chúng nhân dân và s c sáng t o c a qu n chúngả ộ ầ ế ự ượ ầ ứ ạ ủ ầ
nhân dân cũng c n có nh ng cu c cách m ng và c i cách xã h i. Đó chính là bi n ch ng c aầ ữ ộ ạ ả ộ ệ ứ ủ
quá trình phát tri n xã h i.ể ộ
Vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân không bao gi có th tách r i vai tròạ ị ử ủ ầ ờ ể ờ
c th c a m i cá nhân mà đ c bi t là vai trò c a các cá nhân v trí th lĩnh, lãnh t hay ụ ể ủ ỗ ặ ệ ủ ở ị ủ ụ ở
t m vĩ nhân c a c ng đ ng nhân dân. Theo Lênin: “trong l ch s , ch a h có m t giai c pầ ủ ộ ồ ị ử ư ề ộ ấ
nào giành đ c quy n th ng tr , n u nó không đào t o đ c trong hàng ngũ c a mình nh ngượ ề ố ị ế ạ ượ ủ ữ
lãnh t chính tr , nh ng đ i bi u ti n phong có đ kh năng t ch c và lãnh đ o phong trào”.ụ ị ữ ạ ể ề ủ ả ổ ứ ạ
Khái ni m cá nhânệ dùng đ ch m i con ng i c th s ng trong m t c ng đ ng xãể ỉ ỗ ườ ụ ể ố ộ ộ ồ
h i nh t đ nh và đ c phân bi t v i nh ng con ng i khác thông qua tính đ n nh t và tínhộ ấ ị ượ ệ ớ ữ ườ ơ ấ
ph bi n c a nó. Theo quan ni n đó, m i cá nhân là m t ch nh th th ng nh t, v a mang tínhổ ế ủ ệ ỗ ộ ỉ ể ố ấ ừ
cá bi t v a mang tính ph bi n, là ch th c a lao đ ng, c a m i quan h xã h i và c aệ ừ ổ ế ủ ể ủ ộ ủ ọ ệ ộ ủ
nh n th c nh m th c hi n ch c năng cá nhân và ch c năng xã h i trong m t giai đo n phátậ ứ ằ ự ệ ứ ứ ộ ộ ạ
tri n nh t đ nh c a l ch s .ể ấ ị ủ ị ử
Trong quá trình qu n chúng nhân dân sáng t o l ch s thì m i cá nhân tùy theo v trí,ầ ạ ị ử ỗ ị
ch c năng, vai trò và năng l c sáng t o c th mà h có th tham gia vào quá trình sáng t oứ ự ạ ụ ể ọ ể ạ
l ch s c a c ng đ ng nhân dân. Theo ý nghĩa y, m i cá nhân c a c ng đ ng nhân dân đ uị ử ủ ộ ồ ấ ỗ ủ ộ ồ ề
“in d u n” c a nó vào quá trình sáng t o l ch s , m c dù m c đ và ph m vi có th khácấ ấ ủ ạ ị ử ặ ứ ộ ạ ể
nhau. th nh ng, đ l i nh ng d u n sâu s c nh t trong ti n trình l ch s th ng là nh ngế ư ể ạ ữ ấ ấ ắ ấ ế ị ử ườ ữ

th lĩnh mà đ c bi t là nh ng th lĩnh t m vĩ nhân. ủ ặ ệ ữ ủ ở ầ Vĩ nhân là nh ng cá nhân ki t xu tữ ệ ấ
trong các lĩnh v c chính tr , kinh t , khoa h c, ngh thu t,…ự ị ế ọ ệ ậ
Trong ch nghĩa Mác – Lênin ủ khái ni m lãnh t ệ ụ th ng dùng đ ch nh ng cá nhânườ ể ỉ ữ
ki t xu t do phong trào cách m ng c a qu n chúng nhân dân t o nên, g n bó m t thi t v iệ ấ ạ ủ ầ ạ ắ ậ ế ớ
qu n chúng nhân dân. ầ
Đ tr thành lãnh t c a qu n chúng nhân dân, đ c qu n chúng nhân dân tín nhi m,ể ở ụ ủ ầ ượ ầ ệ
lãnh t ph i là nh ng ng i có nh ng ph m ch t c b n sau đây:ụ ả ữ ườ ữ ẩ ấ ơ ả
+ Có tri th c khoa h c uyên bác, n m b t đ c xu h ng v n đ ng, phát tri n c aứ ọ ắ ắ ượ ướ ậ ộ ể ủ
l ch s .ị ử
+ Có năng l c t p h p qu n chúng nhân dân, th ng nh t ý chí và hành đ ng c a qu nự ậ ợ ầ ố ấ ộ ủ ầ
chúng nhân dân vào vi c gi i quy t nh ng nhi m v l ch s , thúc đ y s ti n b và phátệ ả ế ữ ệ ụ ị ử ẩ ự ế ộ
tri n c a l ch s .ể ủ ị ử
+ G n bó m t thi t v i qu n chúng nhân dân, hy sinh vì l i ích c a qu n chúng nhânắ ậ ế ớ ầ ợ ủ ầ
dân.
61

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
B t c m t th i kỳ nào, m t c ng đ ng xã h i nào, n u l ch s đ t ra nh ng nhi mấ ứ ộ ờ ộ ộ ồ ộ ế ị ử ặ ữ ệ
v c n gi i quy t thì t trong phong trào qu n chúng t t y u s xu t hi n nh ng lãnh t đápụ ầ ả ế ừ ầ ấ ế ẽ ấ ệ ữ ụ
ng nhi m v đó.ứ ệ ụ
Nh v y, tuy t đ i hóa vai trò c a nhân dân mà quên đi vai trò c a cá nhân, ho cư ậ ệ ố ủ ủ ặ
tuy t đ i hóa vai trò c a cá nhân, th lĩnh, lãnh t , vĩ nhân mà xem th ng vai trò c a qu nệ ố ủ ủ ụ ườ ủ ầ
chúng nhân dân thì đ u là không bi n ch ng trong vi c nghiên c u v l ch s , và do đó khôngề ệ ứ ệ ứ ề ị ử
th lý gi i chính xác ti n trình v n đ ng, phát tri n c a l ch s nhân lo i nói chung cũng nhể ả ế ậ ộ ể ủ ị ử ạ ư
m i c ng đ ng xã h i nói riêng.ỗ ộ ồ ộ
Vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng ph thu c vào các đi u ki n khách quan vàạ ị ử ủ ầ ụ ộ ề ệ
ch quan, đó là: trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t, trình đ nh n th c c a m i cáủ ộ ể ủ ự ượ ả ấ ộ ậ ứ ủ ỗ
nhân, m i giai c p, m i t ng l p hay l c l ng xã h i, trình đ t ch c xã h i, b n ch t c aỗ ấ ỗ ầ ớ ự ượ ộ ộ ổ ứ ộ ả ấ ủ
ch đ xã h i,…Do v y, vi c phân tích vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân c nế ộ ộ ậ ệ ạ ị ử ủ ầ ầ

ph i đ ng trên quan đi m toàn di n, phát tri n và l ch s , c th .ả ứ ể ệ ể ị ử ụ ể
Lý lu n c a ch nghĩa Mac-Lênin v vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dânậ ủ ủ ề ạ ị ử ủ ầ
và vai trò c a các cá nhân đ i v i ti n trình l ch s đã cung c p m t ph ng pháp lu n khoaủ ố ớ ế ị ử ấ ộ ươ ậ
h c quan tr ng cho ho t đ ng nh n thúc và th c ti n:ọ ọ ạ ộ ậ ự ễ
- Vi c lý gi i m t cách khoa h c v vai trò quy t đ nh l ch s c a qu n chúng nhânệ ả ộ ọ ề ế ị ị ử ủ ầ
dân đã xóa b đ c sai l m c a ch nghĩa duy tâm đã t ng th ng tr lâu dài trong l ch sỏ ượ ầ ủ ủ ừ ố ị ị ử
nh n th c v đ ng l c và l c l ng sáng t o ra l ch s xã h i loài ng i, đ ng th i đem l iậ ứ ề ộ ự ự ượ ạ ị ử ộ ườ ồ ờ ạ
m t ph ng pháp lu n khoa h c trong vi c nghiên c u và nh n đ nh l ch s cũng nh vi cộ ươ ậ ọ ệ ứ ậ ị ị ử ư ệ
nghiên c u và đánh giá vai trò c a m i cá nhân, th lĩnh, lãnh t trong c ng đ ng xã h i.ứ ủ ỗ ủ ụ ộ ồ ộ
- Lý lu n v vai trò sáng t o l ch s c a qu n chúng nhân dân đã cung c p m tậ ề ạ ị ử ủ ầ ấ ộ
ph ng pháp lu n khoa h c đ các đ ng c ng s n phân tích các l c l ng xã h i, t ch cươ ậ ọ ể ả ộ ả ự ượ ộ ổ ứ
xây d ng l c l ng qu n chúng nhân dân trong công cu c cách m ng xã h i ch nghĩa – đóự ự ượ ầ ộ ạ ộ ủ
là s liên minh giai c p công nhân v i giai c p nông dân và đ i ngũ trí th c, đ t d i s lãnhự ấ ớ ấ ộ ứ ặ ướ ự
đ o c a đ ng c ng s n, trên c s đó t p h p m i l c l ng có th t p h p nh m t o raạ ủ ả ộ ả ơ ở ậ ợ ọ ự ượ ể ậ ợ ằ ạ
đ ng l c to l n trong s nghi p cách m ng xã h i ch nghĩa đi t i th ng l i cu i cùng.ộ ự ớ ự ệ ạ ộ ủ ớ ắ ợ ố
@
Ph n th haiầ ứ
H C THUY T KINH T C A CH NGHĨA MÁC-LÊNIN Ọ Ế Ế Ủ Ủ
V PH NG TH C S N XU T T B N CH NGHĨAỀ ƯƠ Ứ Ả Ấ Ư Ả Ủ
62

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
“ Sau khi nh n th y r ng ch đ kinh t là c s trên đó ki n trúc th ng t ng đ c xâyậ ấ ằ ế ộ ế ơ ở ế ượ ầ ượ
d ng lên thì Mác chú ý nhi u nh t đ n vi c nghiên c u ch đ kinh t y. Tác ph m chínhự ề ấ ế ệ ứ ế ộ ế ấ ẩ
c a Mác là b “T b n“ đ c dành riêng đ nghiên c u ch đ kinh t c a xã h i hi n đ i,ủ ộ ư ả ượ ể ứ ế ộ ế ủ ộ ệ ạ
nghĩa là xã h i t b n ch nghĩa”.ộ ư ả ủ
H c thuy t kinh t c a Mác là “n i dung ch y u c a ch nghĩa Mác; là k t qu v nọ ế ế ủ ộ ủ ế ủ ủ ế ả ậ
d ng th gi i quan duy v t và ph ng pháp lu n bi n ch ng vào quá trình nghiên c uụ ế ớ ậ ươ ậ ệ ứ ứ
ph ng th c s n xu t t b n ch nghĩa. B “T b n” chính là công trình khoa h c vĩ đ iươ ứ ả ấ ư ả ủ ộ ư ả ọ ạ

nh t c a Mác. “M c đích cu i cùng c a b sách này là phát hi n ra quy lu t kinh t c a sấ ủ ụ ố ủ ộ ệ ậ ế ủ ự
v n đ ng c a xã h i hi n đ i, nghĩa là c a xã h i t b n ch nghĩa, c a xã h i t s n.ậ ộ ủ ộ ệ ạ ủ ộ ư ả ủ ủ ộ ư ả
Nghiên c u s phát sinh, phát tri n và suy tàn c a nh ng quan h s n xu t c a m t xã h iứ ự ể ủ ữ ệ ả ấ ủ ộ ộ
nh t đ nh trong l ch s , đó là n i dung c a h c thuy t kinh t c a Mác mà tr ng tâm c a nóấ ị ị ử ộ ủ ọ ế ế ủ ọ ủ
là h c thuy t giá tr và h c thuy t giá tr th ng d .ọ ế ị ọ ế ị ặ ư
H c thuy t kinh t c a ch nghĩa Mác-Lênin v ph ng th c s n xu t t b n ch nghĩaọ ế ế ủ ủ ề ươ ứ ả ấ ư ả ủ
không ch bao g m h c thuy t c a Mác v giá tr và giá tr th ng d mà còn bao g m h cỉ ồ ọ ế ủ ề ị ị ặ ư ồ ọ
thuy t kinh t c a Lênin v ch nghĩa t b n đ c quy n và ch nghĩa t b n đ c quy n nhàế ế ủ ề ủ ư ả ộ ề ủ ư ả ộ ề
n c.ướ
N i dung các h c thuy t này bao quát nh ng nguyên lý c b n nh t c a ch nghĩa Mác-ộ ọ ế ữ ơ ả ấ ủ ủ
Lênin v ph ng th c s n xu t t b n ch nghĩa.ề ươ ứ ả ấ ư ả ủ
*
Chương 4
H C THUY T GIÁ TRỌ Ế Ị
63

Nh ng nguyên lý c b n c a ch nghĩa Mac-ữ ơ ả ủ ủ
Lênin
H c thuy t giá tr (giá tr lao đ ng) là xu t phát đi m trong toàn b lý lu n kinh tọ ế ị ị ộ ấ ể ộ ậ ế
c a Mác. Trong h c thuy t này Mác nghiên c u m i quan h gi a ng i v i ng i, có liênủ ọ ế ứ ố ệ ữ ườ ớ ườ
quan t i v t và bi u hi n d i hình thái quan h gi a v t v i v t. C s v kinh t đ xácớ ậ ể ệ ướ ệ ữ ậ ớ ậ ơ ở ề ế ể
l p quan h gi a ng i v i ng i thông qua quan h gi a v t v i v t đây chính là laoậ ệ ữ ườ ớ ườ ệ ữ ậ ớ ậ ở
đ ng, cái th c th , y u t c u thành giá tr c a hàng hóa. Đó chính là tr ng tâm c a h cộ ự ể ế ố ấ ị ủ ọ ủ ọ
thuy t này. S th c thì s n xu t hàng hóa và g n li n v i nó là các ph m trù: giá tr , hàngế ự ự ả ấ ắ ề ớ ạ ị
hóa, ti n t đã t ng có tr c ch nghĩa t b n. Nó là nh ng đi u ki n ti n đ cho ph ngề ệ ừ ướ ủ ư ả ữ ề ệ ề ề ươ
th c s n xu t t b n ch nghĩa ra đ i và phát tri n. D a trên n n t ng h c thuy t giá tr ,ứ ả ấ ư ả ủ ờ ể ự ề ả ọ ế ị
Mác đã xây d ng nên h c thuy t giá tr th ng d . Vì v y, nghiên c u h c thuy t giá tr c aự ọ ế ị ặ ư ậ ứ ọ ế ị ủ
Mác cũng c n ph i hi u r ng: đó là ta đã b t đ u nghiên c u v ph ng th c s n xu t tầ ả ể ằ ắ ầ ứ ề ươ ứ ả ấ ư
b n ch nghĩa, nh ng m i ch d ng đ n gi n nh t và chung nh t.ả ủ ư ớ ỉ ở ạ ơ ả ấ ấ
I. ĐI U KI N RA Đ I, Đ C TR NG VÀ U TH C A S N XU T HÀNG HOÁỀ Ệ Ờ Ặ Ư Ư Ế Ủ Ả Ấ

1. Đi u ki n ra đ i, t n t i c a s n xu t hàng hoáề ệ ờ ồ ạ ủ ả ấ
a. Khái ni mệ
- Kinh t t nhiên: ế ự Là m t hình th c t ch c kinh t mà m c đích c a nh ng ng i s nộ ứ ổ ứ ế ụ ủ ữ ườ ả
xu t ra s n ph m là đ tiêu dùng (cho chính h , gia đình, b t c).ấ ả ẩ ể ọ ộ ộ
- Kinh t hàng hóa: ế Là m t hình th c t ch c kinh t mà m c đích c a nh ng ng i s nộ ứ ổ ứ ế ụ ủ ữ ườ ả
xu t ra s n ph m là đ trao đ i, đ bán.ấ ả ẩ ể ổ ể
Kinh t hàng hóa đ i l p v i kinh t t nhiên và là b c ti n b so v i kinh t t nhiên.ế ố ậ ớ ế ự ướ ế ộ ớ ế ự
Khi l c l ng s n xu t và phân công lao đ ng xã h i phát tri n đ n m t trình đ nh t đ nhự ượ ả ấ ộ ộ ể ế ộ ộ ấ ị
kinh t hàng hóa ra đ i thay th kinh t t nhiên.ế ờ ế ế ự
b. Đi u ki n ra đ i c a s n xu t hàng hóaề ệ ờ ủ ả ấ
Theo quan đi m c a ch nghĩa Mác-Lênin, s ra đ i c a s n xu t hàng hóa do hai đi uể ủ ủ ự ờ ủ ả ấ ề
ki n sau quy t đ nh ệ ế ị
* Có s phân công lao đ ng xã h iự ộ ộ
- Phân công lao đ ng XH: là s chuyên môn hóa v SX, làm cho n n SX XH phân thànhộ ự ề ề
nhi u ngành, nhi u ngh khác nhau.ề ề ề
- Phân công lao đ ng xã h i là c s c a s n xu t và trao đ i hàng hóa vì do phân côngộ ộ ơ ở ủ ả ấ ổ
lao đ ng nên m i ng i ch s n xu t m t ho c m t vài s n ph m nh ng nhu c u c n nhi uộ ỗ ườ ỉ ả ấ ộ ặ ộ ả ẩ ư ầ ầ ề
th d n đ n mâu thu n: v a th a v a thi u n y sinh quan h trao đ i s n ph m cho nhau.ứ ẫ ế ẫ ừ ừ ừ ế ả ệ ổ ả ẩ
- Các lo i phân công lao đ ng:ạ ộ
+ Phân công đ c thù: ngành l n l i chia thành ngành nh .ặ ớ ạ ỏ
+ Phân công chung: hình thành ngành kinh t l n.ế ớ
+ Phân công lao đ ng cá bi t là phân công trong n i b công x ng (không đ c coi làộ ệ ộ ộ ưở ượ
c s c a s n xu t hàng hóa).ơ ở ủ ả ấ
* Có s tách bi t t ng đ i v m t kinh t gi a nh ng ng i s n xu tự ệ ươ ố ề ặ ế ữ ữ ườ ả ấ . C. Mác vi t:ế
“Ch có s n ph m c a nh ng lao đ ng t nhân đ c l p và không ph thu c nhau m i đ iỉ ả ẩ ủ ữ ộ ư ộ ậ ụ ộ ớ ố
di n nhau nh là nh ng hàng hóaệ ư ữ ”.
- S tách bi t v kinh t làm cho nh ng ng i s n xu t tr thành nh ng ch th s nự ệ ề ế ữ ườ ả ấ ở ữ ủ ể ả
xu t đ c l p, do đó s n ph m làm ra thu c quy n s h u ho c do h chi ph i.ấ ộ ậ ả ẩ ộ ề ở ữ ặ ọ ố
- Nguyên nhân d n đ n đ c l p v kinh t :ẫ ế ộ ậ ề ế
+ Ch đ chi m h u t nhân v TLSX.ế ộ ế ữ ư ề

+ Có nhi u hình th c s h u v TLSX.ề ứ ở ữ ề
+ S tách r i gi a quy n s h u và quy n s d ng.ự ờ ữ ề ở ữ ề ử ụ
- S tách bi t v kinh t làm cho trao đ i mang hình th c là trao đ i hàng hóa.ự ệ ề ế ổ ứ ổ
- Đây là hai đi u ki n c n và đ cho SX hàng hoá ra đ i và t n t i, n u thi u m t trongề ệ ầ ủ ờ ồ ạ ế ế ộ
hai đi u ki n s không có SX và trao đ i hàng hoá.ề ệ ẽ ổ
2. Đ c tr ng và u th c a s n xu t hàng hoáặ ư ư ế ủ ả ấ
So v i s n xu t t cung t c p, s n xu t hàng hoá có nh ng u th h n h n:ớ ả ấ ự ự ấ ả ấ ữ ư ế ơ ẳ
64