Quá trình hình thành cuộc cách mạng công nghệ trong nền kinh tế đang trên đà phát triển part6 pot

41

Kết quả điều tra 233 cơ quan khoa học công nghệ chủ
yếu thuộc trung ơng cho thấy : trong số 22.313 cán bộ công
nhân viên thì số ngời có trình độ trên đại học là 2.509 ngời,
cao đẳng và đại học 11.447 ngời và dới cao đẳng là 8.357
Trong số các cán bộ có trình độ tiến sĩ và phó tiến sĩ chỉ
có 15,1% là nữ, cũng trong số các cán bộ có trình độ học vấn
cao này chỉ có 19,9% giữ các chức vụ lãnh đạo.
So với yêu cầu phát triển thì nhiều ngành còn thiếu lực
lợng lao động có trình độ khoa học- kỹ thuật. Trớc tình hình
mở cửa nhiều công ty có vốn đầu t nớc ngoài, công ty t
nhân đã thu hút số lợng đáng kể lao động có trình độ chuyên
môn cao từ các cơ quan khoa học công nghệ của nhà nớc. ở
tất cả các đối tợng lao động, số trờng hợp ra đi nhiều hơn số
trờng hợp đến, đặc biệt với số cán bộ khoa học có học vị cao,
số ra đi vợt hẳn số đến.
Tuổi trung bình của cán bộ khoa học có học vị, học hàm
khá cao. Bình quân chung là 57,2 tuổi trong đó giáo s là 59,5
tuổi và phó giáp s là 56,4 tuổi. Số cán bộ cán học vị, học hàm
cao ở tuổi 50 chỉ chiếm 12% trong khi đó tuổi từ 56 trở lên là
65,7%, riêng giáo s chiếm tới 77,4% và phó giáo s chiếm

42

62%. Khi phân chia theo lứa tuổi các cán bộ khoa học công
nghệ có học hàm thì phần đông giáo s có tuổi trên 60 và phó
giáo s có tuổi từ 56 đến 60. Khi một bộ phận lớn các cán bộ
khoa học chủ chốt đang về già và sẽ không có khả năng làm
việc thì đội ngũ cán bộ trẻ thay thế lại cha đợc chuẩn bị bồi

dỡng đào tạo. Hẫng hụt đội ngũ cán bộ khoa học công nghệ
đầu ngành sẽ diễn ra trong tơng lai rất gần.
Sự phân bố lực lợng lao động khoa học không
hợp lý
Có thể nói sự phân bố lực lợng lao động mất cân đối
giữa các ngành, các khu vực giữa các vùng, giữa các thành
phần kinh tế đã gây ra hậu quả xấu cho quá trình phát triển,
càng làm sâu sắc thêm sự chênh lệch và phát triển giữa các
vùng, các ngành.
Một điều mà nhiều ngời nhìn thấy rất rõ là trong nhiều
năm, đặc biệt sau khi chuyển sang kinh tế thị trờng thì các
ngành khoa học cơ bản bị xem nhẹ và dờng nh đang bị bỏ
rơi. Đó là một cách nhìn rất thiển cận và hậu quả của nó sau
một số năm thấm dần sẽ gây tác hại nghiêm trọng. Khoa học
công nghệ là một hệ thống, cũng nh một nền kinh tế nếu

43

không có hạ tầng cơ sở tốt thì không thể phát triển đợc. Trong
khoa học nếu chỉ coi trọng những ngành ứng dụng có lãi
nhanh mà coi nhẹ khoa học cơ bản rút cục sẽ đa khoa học đến
chỗ bế tắc và không có đủ năng lực tiếp thu làm chủ các lĩnh
vực khoa học công nghệ mới.
Những bất cập giữa KH- CN và hoạt động kinh tế ở
VN
Mối quan hệ thống nhất giữa hoạt động khoa học công
nghệ và hoạt động kinh tế là cơ sở quan trọng bảo đảm cho sự
phát triển của một quốc gia. Tuy nhiên, ở VN hiện nay giữa
hoạt động khoa học công nghệ và hoạt động kinh tế lại bộc lộ
những bất cập rõ rệt

1. Mặc dù tồn tại số lợng đáng kể các cơ quan nghiên
cứu khoa học công nghệ và dới nhiều dạng thực phong phú,
nhng các viện nghiên cứu, các trờng đại học thờng mạng
nặng tính hàn lâm và ít gắn bó hữu ích với các tổ chức kinh tế.
Ngoài mối quan hệ lỏng lẻo giữa cơ quan nghiên cứu và các
đơn vị kinh tế còn một khía cạnh nữa là bản thân hệ thống cơ
quan nghiên cứu vẫn thiếu phơng pháp luận tiếp cận có hiệu
quả tới hệ thống kinh tế. ở đây đòi hỏi sự hợp tác, trao đổi qua

44

lại nhiều vòng giữa các nhà khoa học và đại diện của các khu
vực sản xuất. Các hãng luôn đợc coi nh nhân vật trung tâm
của đổi mới khoa học công nghệ Đáng tiếc phơng pháp này
còn xa lạ đối với VN.
Thiếu những định hớng rõ ràng, cụ thể đã làm cho các
chơng trình nghiên cứu khoa học công nghệ trở nên kéo hiệu
quả
2. Cơ cấu của đội ngũ hoạt động khoa học công nghệ hiện
mất cân đối đáng kể so với cơ cấu nền kinh tế. Trong các lĩnh
vực công nghệ tiên tiến, việc khắc phục khoảng trống bằng
cách chuyển các nhà nghiên cứu khoa học cơ bản sang cũng
cha đáp ứng đợc yêu cầu đòi hỏi tối thiểu.
Mặt khác, sự phân bố của lực lợng khoa học công nghệ
không sát với địa bản hoạt động kinh tế. Trên thực tế, có nhiều
vùng kinh tế còn nh vùng trắng của hoạt động khoa học công
nghệ
3.Thực tế đổi mới vừa qua đã xuất hiện một nghịch lý và
mở của mang lại sự khởi sắc cho nền kinh tế thì nó lại làm cho
vị thế của các nhà khoa học trong nớc giảm xuống tơng đối.

45

Một bộ phận không nhỏ đội ngũ các nhà khoa học công nghệ
buộc phải làm thêm nghề khác hoặc đổi hẳn nghề.
Sự lão hoá của đội ngũ khoa học cũng lý giải một phần
cho hiện tợng này. Tuổi trung bình của cán bộ khoa học công
nghệ làm việc ở các viện nghiên cứu là 45- 46 tuổi, tuổi trung
bình của cán bộ nghiên cứu có trình độ cao vào khoảng 55 và
60 có thể do nhiều lý do, trong đó một lý do quan trọng là :
coi giai đoạn hiện nay nh là quá độ chuyển đổi từ mô hình
nghiên cứu khoa học công nghệ kiểu cũ sang mô hình nghiên
cứu kiểu mới. Đối với lớp trẻ, hình mẫu các nhà nghiên cứu
thế hệ trớc không còn mấy hấp dẫn, họ đang tìm kiếm những
con đờng khác, những phơng thức hoạt động khoa học khác
4. Chúng ta từng hy vọng có thể thông qua hoạt động đầu
t nớc ngoài vào VN để nhận đợc những công nghệ cần thiết
tiến hành CNH, HĐH. Tuy nhiên thực tế diễn ra không nh
mong muốn. Trớc hết, luồng đầu t nớc ngoài đang có xu
hớng chững lại sẽ hạn chế khuôn khổ chuyển giao công nghệ.
Thứ hai, cơ cấu đầu t với 18,7% vào khách sạn dụ lịch là
một nhân tố góp phần hạn chế quy mô chuyển giao công nghệ
tiên tiến. Thứ ba, ngay trong bản thân lĩnh vực công nghiệp,
các chủ đầu t nớc ngoài dờng nh chẳng hề sốt sắng du

46

nhập các công nghệ tiên tiến vào VN, thay vào đó, họ chú ý
nhiều đến các công nghệ thế hệ cũ cho phép thu lại lợi nhuận
tức thì từ lao động rẻ, môi trờng đầu t dễ dãi và miền đất đầu

t mới mẻ.
3. Nguyên nhân của những thực trạng ấy
Do tỷ lệ cán bộ KH- CN trong các doanh nghiệp còn
thấp ; cấu trúc và phân bố đội ngũ cha hợp lý ; số cán bộ đợc
đào tạo về các ngành KH và KT chỉ chiếm 15,4% trong tổng
số đội ngũ cán bộ KH- CN ; sự phân bố cán bộ KH- CN theo
vùng lãnh thổ còn mất cân đối lớn. Đội ngũ cán bộ KH đông
nhng cha mạnh
Chất lợng đào tạo cán bộ KH- CN thấp. Về trình độ,
cha cập nhật CN và tri thức hiện đại của thế giới, bị hổng
nhiều về CN cao, quản tri kinh doanh, tiếp thị, ngoại ngữ Đội
ngũ cán bộ KH- CN nớc ta có tiềm năng trí tuệ đáng kể, tiếp
thu nhanh tri thức mới, nhng còn thiếu tính liên kết cộng
đồng, khó hợp tác giữa cơ quan và cá nhân, thiếu cán bộ đầu
đàn có khả năng tổ chức và thực hiện những chơng trình
nghiên cứu mang tính đột phá cao. Lực lợng chuyên gia giỏi

47

ở các ngành hiện nay rất mỏng, phần lớn chỉ nắm lý thuyết,
thiếu thực hành.
Có sự mất cân đối lớn trong phân bố theo vùng lãnh thổ
mạng lới các cơ quan nghiên cứu- triển khai. Nhiều cơ quan
nghiên cứu có chức năng trùng lắp, không đồng bộ. Việc sắp
xếp và đầu t cho các cơ quan này không theo các hớng u
tiên trọng điểm. Cơ sở vật chất của cơ quan nghiên cứu- triển
khai các trờng đại học, nghèo nàn, lạc hậu : phần lớn đợc
xây dựng và trang bị đã trên 30 năm trình độ thiếu bị thua kém
ngay cả các cơ sở doanh nghiệp trong nớc.
Đầu t tài chính cho KH- CN từ ngân sách, nhà nớc ở

nớc ta, hiện còn thấp. Do vậy, nền khoa học của ta chỉ giải
quyết những vấn đề trớc mắt, cha tạo đợc kết quả KH lớn,
tầm cỡ chiến lợc. Việc sử dụng tài chính cho KH- CN hiện
nay với một cơ chế thờng thúc ép chúng ta rơi vào thế phả
chi, chia bị động,. Số chơng trình và đề tà cấp nhà nớc, cấp
bộ còn nhiều và dàn trải so với khả năng kinh phí hiện có.
Nguồn ngoại tệ viện trợ không điều chỉnh đợc trong phạm vi
quản lý nguồn vốn KH- CN, nên hiệu quả còn thấp. Việc huy
động các nguồn vốn ngoài ngân sách Nhà nớc cho hoạt động
nông nghiệp gặp nhiều khó khăn, cha có cơ chế và chính sách

48

đồng bộ để khuyến khích các doanh nghiệp, các tổ chức t
nhân tự nguyện đầu t. Nhiều cơ quan nghiên cứu- triển khai,
hoạt đông KH- CN còn dựa chủ yếu vào ngân sách Nhà nớc.
Thực tế trên đã dẫn đến một nghịch lý: vốn cho KH-CN gần
nh duy nhất từ nhà nớc lại bị phân chia dàn trải.Trong khi
đó, một số lĩnh vực cần đầu t thích đáng :giáo dục y tế bảo vệ
môi trờng hoặc những hớng nghiên cứu triển khách quan
trọng mang ý nghĩa chiến lợc lại bị hạn chế do thiếu vốn
.Việc thực hiện một phần vốn trong tổng giá trị dự án đầu t
cho công tác nghiên cứu triển khai vẫn cha đợc thực hiện,
do nghiên cứu khoa học công nghệ cha đợc coi là một nội
dung chỉ trong cơ chế quản lý đầu t.Vai trò của khoa học
công nghệ cha thể hiện bằng biện pháp cụ thể về mức đầu t
tài chính,chế độ cán bộ, cha tạo lập đợc hệ thống chính sách
thích hợp để thúc đẩy các nhà hoạt động sản xuất kinh doanh,
dịch vụ phảI dựa trên KH- CN và hớng theo nhu cầu của sự
phát triển kinh tế- xã hội.

Sau khi đợc chuyển thành cơ quan quản lý nhà nớc về
các hoạt động KH- CN, Bộ KH- CN và môI trờng đã từng
bớc phát huy vai trò quản lý nhà nớc trong việc giám sát,
kiểm tra các hoạt động KH- CN, quản lý nhà nớc về chuyển
giao CN, trình độ CN trong sản xuất và bảo vệ môi trờng.